Quá trình chuyển đổi của báo tuổi trẻ thành phố hồ chí minh theo hướng hội tụ truyền thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------

LÊ THỊ MINH HẰNG

QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI CỦA BÁO TUỔI TRẺ
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH THEO HƯỚNG HỘI TỤ
TRUYỀN THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ HỌC

Hà Nội – 2017


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------

LÊ THỊ MINH HẰNG

QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI CỦA BÁO TUỔI TRẺ THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH THEO HƯỚNG HỘI TỤ TRUYỀN THÔNG

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Báo chí học
Mã số: 60.32.01.01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền

Hà Nội – 2017

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của
riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Thị Thanh Huyền. Các số
liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo
đúng quy định về trích dẫn xuất xứ. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là
do bản thân người nghiên cứu tìm hiểu, khảo sát, phân tích một cách trung
thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này
chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.
Hà Nội, tháng 07 năm 2017
Học viên

Lê Thị Minh Hằng


LỜI CẢM ƠN
Tác giả luận văn xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo
khoa Báo chí và Truyền thông, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn,
Đại học Quốc gia Hà Nội đã truyền giảng kiến thức và tạo điều kiện tốt nhất
để tôi thực hiện luận văn.
Đặc biệt, xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất đến PGS.TS
Nguyễn Thị Thanh Huyền người đã chỉ bảo, hướng dẫn và tạo điều kiện để
tác giả hoàn thiện luận văn này. Đồng thời, xin gửi lời cảm ơn tới quý lãnh
đạo, phóng viên báo Tuổi Trẻ TP. HCM đã tận tình giúp đỡ và cung cấp nhiều
tài liệu, thông tin vô cùng quý báu để tác giả hoàn thành nghiên cứu.
Hà Nội, tháng 7 năm 2017
Học viên

Lê Thị Minh Hằng

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CTV
NXB
PT-TH
PGS
TS
TP. HCM
TTNB
TTO
TTCT
TTN
TTM
TVO

: Cộng tác viên
: Nhà xuất bản
: Phát thanh – Truyền hình
: Phó giáo sư
: Tiến sĩ
: Thành phố Hồ Chí Minh
: Tuổi Trẻ Nhật báo
: Tuổi Trẻ Online
: Tuổi Trẻ Cuối tuần
: Tuổi Trẻ News
: Tuổi Trẻ Mobile
: Truyền hình Tuổi Trẻ


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỘI TỤ TRUYỀN THÔNG VÀ TÒA
SOẠN HỘI TỤ...............................................................................................14
1.1 Hội tụ truyền thông................................................................................14
1.2 Một số khái niệm cơ bản về tòa soạn và tòa soạn hội tụ........................24
1.3 Quá trình xây dựng và phát triển tòa soạn hội tụ tại Việt Nam..............52
Chương 2: THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI THEO HƯỚNG
HỘI TỤ CỦA BÁO TUỔI TRẺ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH..................58
2.1 Sơ lược về báo Tuổi Trẻ TP.HCM..........................................................58
2.2 Khảo sát mô hình tòa soạn hội tụ của báo Tuổi Trẻ TP.HCM................67
2.3 Ưu điểm và hạn chế của mô hình tòa soạn hội tụ báo Tuổi Trẻ TP.HCM
......................................................................................................................92
Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN MÔ
HÌNH TÒA SOẠN HỘI TỤ BÁO TUỔI TRẺ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ
MINH............................................................................................................101
3.1 Xu hướng phát triển của báo chí hội tụ................................................101
3.2 Một số vấn đề đặt ra trong quá trình chuyển đổi của báo Tuổi Trẻ TP.
HCM theo mô hình tòa soạn hội tụ............................................................104
3.2 Một số kiến nghị và giải pháp hoàn thiện mô hình tòa soạn hội tụ báo
Tuổi Trẻ TP. HCM nói riêng và Việt Nam nói chung.................................111
KẾT LUẬN..................................................................................................126
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................129
DANH MỤC PHỤ LỤC..............................................................................135


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1 Số lượng tin bài về sự kiện “Bầu cử tổng thống Mỹ 2016” trên các
kênh của báo Tuổi Trẻ.....................................................................................80
Bảng 2.2 Số liệu thống kê về sự kiện “Giải cứu vỉa hè” trên các kênh của báo
Tuổi Trẻ trong tháng 02/2017..........................................................................88

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1 Mô hình tòa soạn báo in truyền thống (Nguồn: Đinh Văn Hường,
Tổ chức và hoạt động của tòa soạn, tr.20).......................................................29
Sơ đồ 1.2 Mô hình tòa soạn báo Le Figaro (Nguồn: Hồ Anh Chương, Sáng lập
và tổ chức một tờ báo hàng ngày, tr.37)..........................................................30
Sơ đồ 1.3 Tòa soạn theo mô hình đảo (Nguồn: Hà Huy Phượng,...................31
Sơ đồ 2.1 Mô hình tổ chức báo Tuổi Trẻ TP. HCM (Nguồn: Báo Tuổi Trẻ, Báo
Tuổi Trẻ 40 năm hình thành và phát triển, tr.260)...........................................66


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1 Mô hình hội tụ truyền thông của Kevin L. McCrudden...................16
Hình 1.2 Quy trình xuất bản tin bài của báo điện tử VnExpress (nguồn do tòa
soạn cung cấp).................................................................................................51
Hình 2.1 Khu vực bàn siêu biên tập (superdesk) tại tòa soạn hội tụ báo Tuổi
Trẻ TP.HCM....................................................................................................69
Hình 2.2 Bài viết trên Tuổi Trẻ Online được liên kết với facebook, G+, email
để người dùng có thể dễ dàng chia sẻ thông tin..............................................73
Hình 2.3 Chức năng bình luận dưới mỗi bài viết trên báo Tuổi Trẻ giúp công
chúng tương tác với thông tin một cách dễ dàng............................................74
Hình 2.4 Mô hình tòa soạn hội tụ báo Tuổi Trẻ TP. HCM năm 2016.............78
Hình 2.5 Thông tin về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016 trên báo in Tuổi
Trẻ ngày 08/11/2016........................................................................................81
Hình 2.6 Thông tin về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016 trên báo điện tử
Tuổi Trẻ ngày 08/11/2016...............................................................................82
Hình 2.7 Thông tin về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016 trên facebook
Tuổi Trẻ ngày 08/11/2016...............................................................................82
Hình 2.8 Video 'Đội giải cứu vỉa hè' Quận 1 đập trụ sở khu phố đăng tải trên
fanpage facebook báo Tuổi Trẻ ngày 25/02/2017...........................................89

MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Những năm gần đây, khái niệm hội tụ truyền thông (media convergence)
đã được nhắc đến nhiều. Hội tụ truyền thông là một xu thế khởi đi từ những
phát minh công nghệ, đặc biệt là Internet. Xu thế này đã thực sự tác động vào
đời sống báo chí thời gian qua, tạo ra những hệ quả đòi hỏi báo chí phải thích
ứng. Trước hết, là việc các cơ quan báo chí không còn độc quyền trong việc
cung cấp thông tin do sự xuất hiện các trang mạng xác hội và hàng triệu blog
cá nhân. Bên cạnh đó là sự thay đổi vị thế của công chúng – từ chỗ chỉ là người
tiếp nhận thông tin một cách bị động, nay họ đã trở thành người chủ động tham
gia sản xuất, cung cấp thông tin; Sự kết hợp giữa viễn thông và truyền hình trên
giao thức internet ngoài khả năng hội tụ còn có đặc tính tương tác và cá thể
hóa. Việc tích hợp các loại hình viễn thông, báo chí khác nhau trên cùng một
thiết bị còn có thể tạo ra những thay đổi quan trọng, tạo cơ sở cho sự ra đời của
những dịch vụ mới ngày càng tiện ích hơn. Sự phân chia các loại hình báo chí
trong kỷ nguyên internet cũng sẽ mờ nhạt. Thông tin được chủ động phân phối
theo cách mà công chúng cần tiếp nhận nó nhanh nhất chất lượng nhất và đầy
đủ nhất.
Mỗi quốc gia có sự khác nhau về thể chế chính trị, trình độ dân trí và sự
phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, xu hướng hội tụ đã và đang tác động
mạnh mẽ tới sự phát triển của báo chí nhiều nước. Ở Mỹ và các nước Tây Âu,
mô hình tòa soạn hội tụ xuất hiện từ những năm đầu thế kỷ XXI, đến nay đã
rất phát triển. Mô hình này được đánh giá là một mô hình thông minh và tiết
kiệm. Nó phản ánh cách công chúng đang sử dụng các phương tiện truyền
thông mới, đặc biệt là dịch vụ di động để tiếp cận thông tin. Việc vận hành tòa
soạn hội tụ sẽ giảm được nguồn nhân lực, chi phí nhưng vẫn đảm bảo cung
cấp thông tin nhanh, đa dạng, chất lượng; đồng thời phát huy hết tiềm lực các
1

loại hình truyền thông mới, phát huy nội lực và tạo ra mối quan hệ tương tác
giữa các kênh truyền thông trong cùng một tòa soạn.
Tại Việt Nam, xu hướng hội tụ truyền thông đã tất yếu thúc đẩy sự phát
triển của mô hình tòa soạn hội tụ. Đây là mô hình tòa soạn đa phương tiện, tận
dụng tối đa ưu thế về nhân lực đa phương tiện, dựa trên một nền tảng công
nghệ kỹ thuật hiện đại để sản xuất ra các ấn phẩm cho nhiều loại hình,
phương tiện báo chí. Hướng phát triển mới này đang là một cơ hội đồng thời
là một thách thức đối với các cơ quan báo chí trong việc tìm kiếm cho mình
một mô hình phát triển phù hợp. Đồng thời, tòa soạn hội tụ cũng đòi hỏi một
lực lượng nhà báo được trang bị những kiến thức nghiệp vụ chuyên sâu,
những kỹ năng tác nghiệp trong môi trường đa phương tiện, đòi hỏi tính năng
động, sáng tạo nhằm tạo ra những sản phẩm báo chí chất lượng cao. Điều đó
cũng có nghĩa là một cơ quan báo chí trong xu thế hội tụ truyền thông phải
cấu trúc lại, thay đổi cách làm tin cho phù hợp với thị hiếu của công chúng.
Mặc dù hiện tại, mô hình này đang thực sự lan rộng trên thế giới và
trở thành xu thế khó có thể cưỡng lại, nhưng với thực trạng hoạt động của các
tòa soạn báo ở Việt Nam hiện nay, tòa soạn hội tụ vẫn còn là một khái niệm khá
mới mẻ. Nhiều tờ báo hay nhà báo vẫn chưa ý thức rõ ràng về sự hiện diện hay
chưa thể nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của mô hình này. Dù vậy, cũng đã
có một số tòa soạn, cơ quan báo chí mà tiêu biểu là báo điện tử VnExpress, báo
Tuổi Trẻ TP. HCM hay Đài Truyền hình Việt Nam… đã mạnh dạn xây dựng, vận
hành mô hình tòa soạn hội tụ và đã bước đầu đạt nhiều hiệu quả tích cực từ quy
trình sản xuất thông tin cho đến việc khẳng định uy tín, thương hiệu với độc giả,
dù còn gặp không ít khó khăn, thách thức.
Trong đó, báo Tuổi Trẻ là một trong số ít tờ báo mở lối cho việc xây
dựng và vận hành tòa soạn hội tụ ở Việt Nam. Với đặc thù là một cơ quan báo
chí truyền thống với nền tảng là nhiều sản phẩm báo chí, quá trình chuyển đổi
2

từ mô hình tòa soạn truyền thống sang mô hình tòa soạn hội tụ ở báo Tuổi Trẻ
TP. HCM có nhiều điểm thú vị và bài học được rút ra. Tính chất hội tụ của tờ
báo không chỉ được thể hiện qua môi trường, không gian làm việc mà còn thể
hiện qua các yếu tố căn cơ như hội tụ về nội dung tin tức, phương thức tác
nghiệp của nhà báo hay sự tương tác mật thiết với công chúng. Đây cũng là lý
do tác giả lựa chọn nghiên cứu và tìm hiểu đề tài “Quá trình chuyển đổi của
báo Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh theo hướng hội tụ truyền thông” để
thực hiện luận văn.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trong lịch sử phát triển báo chí, việc nghiên cứu về các hình thức tổ
chức và hoạt động tòa soạn báo chí đã được các tác giả tiến hành nghiên cứu
từ rất sớm. Trong đó, có nhiều công trình nghiên cứu khoa học lấy mô hình
tòa soạn báo chí làm đối tượng nghiên cứu. Thực tế, mỗi giai đoạn phát triển
của báo chí thế giới tương ứng với những biến chuyển và thay đổi trong cơ
cấu tổ chức, hoạt động của mỗi tòa soạn báo chí. Và trong mỗi loại hình báo
chí, mô hình tổ chức và hoạt động lại có sự khác nhau đặc thù.
2.1 Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
Thuật ngữ chính liên quan đến tòa soạn hội tụ trong các nghiên cứu
nước ngoài là “media convergence”. Qua khảo sát, tác giả thấy có khá nhiều
công bố liên quan đến thuật ngữ này. Tiêu biểu có thể kể tên:
Cuốn “Convergence – Writing and reporting across the new media”
(Tạm dịch là Báo chí hội tụ - Viết và đưa tin thông qua phương tiện truyền
thông mới), tác giả Janet Kolodzy đưa ra các khái niệm về hội tụ truyền
thông, tòa soạn hội tụ… Đồng thời, nhấn mạnh cách thức viết và đưa tin báo
chí trong môi trường truyền thông mới dành cho các phóng viên, biên tập
viên. Theo đó, hội tụ truyền thông được là quá trình diễn ra liên tục, phát triển
dựa trên sự kết hợp của bốn yếu tố: Nền công nghiệp truyền thông, đối tượng
3

của truyền thông, nội dung truyền thông và công nghệ truyền thông. Đặc biệt,
hội tụ truyền thông cũng không phải sự cộng dồn một cách máy móc các loại
hình báo chí trong cùng một cơ quan, mà cơ quan báo chí trong xu thế hội tụ
truyền thông phải cấu trúc lại để trở thành một guồng máy sản xuất, chế biến
thông tin nhắm tạo ra nhiều món để phục vụ công chúng.
Cuốn “Convergent Journalism” (Tạm dịch là Báo chí hội tụ) của tác
giả Stephen Quinn đưa ra quan điểm, hội tụ đang diễn ra trên thế giới, nó đại
diện cho một hình thức đưa tin mới và là tương lai của báo chí. Hội tụ đầy đủ
liên quan đến một sự thay đổi căn bản trong cách tiếp cận và suy nghĩ của
những nhà báo và các nhà quản lý. Nó liên quan đến bàn giao chia sẻ, nơi
những người chủ chốt, các biên tập viên đa phương tiện, đánh giá từng sự
kiện tin tức trên giá trị của nó và gửi tới độc giả qua những hình thức thích
hợp nhất. Theo Quinn thì một văn phòng tòa soạn được coi là hội tụ khi và chỉ
khi nó có một bàn hội tụ tin tức nơi mà các biên tập viên trong cơ quan báo
chí đa phương tiện đánh giá các nguồn tin tức rồi giao nhiệm vụ cho phóng
viên một cách phù hợp nhất.
Cuốn “Tổ chức tòa soạn đa phương tiện”, của tác giả Carmilla Floyd
được Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Đại sứ quán Thuỵ Điển tại
Việt Nam dịch thuật và xuất bản năm 2009. Cuốn sách được soạn thảo bởi
giảng viên Carmilla Floyd của viện đào tạo báo chí Fojo (Thụy Điển). Trong
cuốn sách này, các tổng biên tập, nhà quản lý, biên tập viên và phóng viên của
5 tòa báo lớn, đại diện cho các loại hình báo chí: báo in, báo mạng, phát thanh
và truyền hình ở Thụy Điển đã chia sẻ những ý tưởng và các phương pháp tổ
chức và quản lý tòa soạn của họ.
“Newsroom convergence in the Mail & Guardian: a qualitative case
study” (Tạm dịch là Nghiên cứu mô hình tòa soạn hội tụ của tờ Mail và
Guardian), luận văn Thạc sĩ của tác giả Elvira Esmeralda van Noort năm
4

2007, Đại học Rhodes. Trong đó, tác giả đi sâu nghiên cứu và phân tích mô
hình tòa soạn hội tụ cụ thể của tờ Mail và Guardian, các đặc điểm cũng như
cách thức vận hành của tòa soạn này như thế nào. Theo thiết kế, tòa soạn đã
xây dựng một phòng tin tức theo mô hình bánh xe. Bàn siêu biên tập hay còn
gọi là “sở chỉ huy” được đặt ở trung tâm. Với cách sắp xếp đó, phóng viên
báo in và báo mạng điện tử cùng làm việc trong một môi trường, có thể hỗ trợ
nhau trong công việc, thay vì mỗi bên chỉ quan tâm sản xuất nội dung cho
kênh của mình như trước kia.
2.2 Tình hình nghiên cứu trong nước
Tại Việt Nam, sách và giáo trình nghiên cứu cụ thể về vấn đề tòa soạn
hội tụ còn hạn chưa được phong phú. Tuy nhiên, có thể kể đến một số công
trình lý luận và thực tiễn đề cập về vấn đề này tiêu biểu như sau:
Giáo trình “Tổ chức và hoạt động của tòa soạn” – tác giả Đinh Văn
Hường, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. Đây là tác phẩm đề cập cụ thể và rõ
ràng nhất về cơ cấu tổ chức, các hoạt động cốt lõi của tòa soạn báo. Từ đó
cung cấp cái nhìn toàn diện về mô hình tổ chức của tòa soạn truyền thống với
công chúng.
Cuốn “Báo chí thế giới – Xu hướng phát triển”, tác giả Đinh Thị Thúy
Hằng, Nxb Thông tấn năm 2008 đề cập tới xu hướng hội tụ truyền thông và
tác động của nó tới hoạt động báo chí. Dưới tác động của công nghệ thông tin
và hội tụ truyền thông, thách thức lớn nhất đối với các tòa soạn báo chí là làm
thế nào để thu hút công chúng với những cách làm mới đa dạng và phong phú
với sự tham gia của chính những khán giả, bạn đọc của mình. Mặt khác, hội
tụ các loại hình truyền thông khác nhau đã làm đa dạng hóa phương thức dịch
vụ phân phối nội dung ngày càng phong phú, nhanh chóng và thuận tiện.
Trước đây, một nội dung chỉ có thể phân phối qua một hình thức nào đó thì
ngày nay có nhiều hình thức để cung cấp cho công chúng.
5

Cuốn “Tác nghiệp báo chí trong môi trường truyền thông hiện đại”
của tác giả Nguyễn Thành Lợi, xuất bản năm 2014 bởi Nhà xuất bản
Thông tin và Truyền thông. Trong 5 chương, tác giả đã giới thiệu một
cách tổng quan về báo chí truyền thông hiện đại, luận giải một số khái
niệm về truyền thông xã hội. Các lý thuyết truyền thông, hội tụ truyền
thông, tòa soạn hội tụ và kỹ năng viết báo đa phương tiện. Trong đó, có
riêng một chương để luận giải về mô hình tòa soạn hội tụ, lịch sử, đặc
điểm, yêu cầu và các mô hình điển hình. Đây là một tài liệu bổ ích về mặt
lý luận cho luận văn.
Ngoài ra còn khá nhiều luận văn về hướng đề tài này, có thể kể đến một
số nghiên cứu sau:
“Tòa soạn hội tụ ở nước ngoài và kinh nghiệm cho Việt Nam”, luận văn
Thạc sỹ Báo chí học của tác giả La Thị Hoàn, Học viện Báo chí và Tuyên
truyền năm 2013. Tác giả dày công tìm hiểu và nghiên cứu về mô hình tòa
soạn hội tụ của một số tờ báo lớn trên thế giới gồm: The Daily Telegraph,
New York Times, Osterreich, Expressen… Đồng thời từ những so sánh, nhận
xét, bài học của các mô hình tòa soạn hội tụ đó đề xuất một số giải pháp giúp
xây dựng tòa soạn hội tụ cho các cơ quan báo chí tại Việt Nam. Ngoài ra,
trong luận văn tác giả còn đề xuất một số mô hình tòa soạn hội tụ cụ thể, phù
hợp cho các cơ quan báo chí ở nước ta tham khảo.
“Xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ tại Việt Nam (khảo sát trường
hợp báo điện tử VnExpress.net)”, luận văn Thạc sĩ Báo chí học của tác giả
Võ Kiên Trung, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội năm 2015.
Trong luận văn, tác giả đã đi sâu, phân tích cụ thể về mô hình tòa soạn hội
tụ của báo điện tử VnExpress, từ đó nêu bật những đặc điểm của tòa soạn
hội tụ ở VnExpress với nhiều góc độ: từ sự hội tụ về không gian làm việc,
sự hội tụ về phương thức tác nghiệp của các phóng viên, biên tập viên, sự
6

hội tụ về nội dung tin tức thể hiện sự đa dạng của nguồn tin và tạo ra những
sản phẩm đa phương tiện cho đến khả năng kết dính, thúc đẩy độc giả tham
gia sản xuất thông tin.
“Hoạt động Thư ký biên tập trong mô hình tòa soạn hội tụ của Ban
Thời sự - Đài Truyền hình Việt Nam”, luận văn Thạc sĩ báo chí học của tác giả
Lưu Tiến Linh, Học viện Báo chí và Tuyên truyền năm 2016. Trong đó, tác
giả nghiên cứu về hoạt động của bộ phận thư ký biên tập trong mô hình tòa
soạn hội tụ tại Đài truyền hình Việt Nam. Những thách thức, khó khăn và yêu
cầu đặt ra đối với hoạt động này tại Ban Thời sự khi chuyển đổi sang hình
thức hội tụ.
Luận văn Thạc sĩ báo chí “Mô hình tổ chức tòa soạn đa loại hình của
báo An ninh Thủ đô - Thực trạng và vấn đề đặt ra” - tác giả Lý Hoàng Tú
Anh, Học viện Báo chí và Tuyên Truyền năm 2012. Luận văn đã khái quát
được yêu cầu cần thiết của việc xây dựng mô hình tòa soạn đa loại hình cho
cơ quan báo chí, cụ thể là báo An ninh Thủ đô. Từ nghiên cứu thực tiễn, tác
giả đã khái quát mô hình tổ chức tòa soạn đa loại hình của báo và đưa ra nhận
xét về ưu điểm, nhược điểm của mô hình, đồng thời đề xuất một số giải pháp
cải thiện.
Tuy đã có một số công trình lấy báo Tuổi Trẻ là đối tượng khảo sát
nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách tổng thể về mô hình tòa
soạn cũng như quá trình chuyển đổi của báo Tuổi Trẻ, đặc biệt là trong xu
hướng hội tụ truyền thông mạnh mẽ như hiện nay. Từ những tìm hiểu và
đánh giá về tình hình nghiên cứu vấn đề cả trong nước và ngoài nước, luận
văn “Quá trình chuyển đổi của báo Tuổi Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh theo
hướng hội tụ truyền thông” là công trình khoa học mới, độc lập, mang tính
thời sự, có sự kế thừa của kết quả nghiên cứu của các đề tài và công trình
khoa học cũng như sách, báo, tạp chí…có liên quan.
7

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu
Mục đích chính của luận văn là nghiên cứu về quá trình chuyển đổi của báo
Tuổi Trẻ TP. HCM theo hướng hội tụ truyền thông trên cơ sở làm rõ những mối
quan hệ giữa lý thuyết và thực tiễn vấn đề. Trong đó, nhấn mạnh việc chuyển đổi
từ mô hình tòa soạn truyền thống sang mô hình tòa soạn hội tụ của báo Tuổi Trẻ
theo hướng tích cực, hiệu quả. Trên cơ sở khảo sát, nghiên cứu, tìm hiểu và đánh
giá các phương thức sản xuất nội dung báo Tuổi Trẻ, luận văn cung cấp cái nhìn
tổng quát về vấn đề xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ của các cơ quan báo chí tại
Việt Nam đang có sự thay đổi, chuyển dịch như thế nào, gặp những khó khăn gì
và các giải pháp để hoàn thiện, nâng cao mô hình tòa soạn hội tụ.
Ngoài ra, luận văn cũng đánh giá thành công và hạn chế trong quá trình
xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ báo Tuổi Trẻ. Thông qua các kết quả khảo
sát và nghiên cứu vấn đề, luận văn đề xuất hướng giải pháp nhằm nâng cao
hoạt động tổ chức tòa soạn cho báo Tuổi Trẻ nói riêng và báo chí nước ta nói
chung theo hướng hội tụ truyền thông.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được những mục đích nghiên cứu trên, luận văn triển khai
những nhiệm vụ cụ thể sau:
- Làm rõ các lý thuyết về báo chí có liên quan, yêu cầu hội tụ truyền
thông hiện đại và xu hướng xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ; ứng dụng các
lý thuyết và thực tiễn đó vào để tìm hiểu quá trình chuyển đổi của báo Tuổi
trẻ TP. HCM từ mô hình tòa soạn truyền thống sang phương thức làm báo hội
tụ, đa phương tiện.
- Nghiên cứu và khảo sát các mô hình tổ chức sản xuất nội dung của
báo Tuổi Trẻ thông qua một vài nghiên cứu trường hợp nổi bật. Trong đó gồm
các nội dung khảo sát:
8

+) Về chiến lược tổ chức nội dung thông tin trong thực tiễn theo hướng hội tụ
truyền thông
+) Về quy trình sản xuất nội dung tác phẩm báo chí theo hướng hội tụ truyền thông
+) Những yêu cầu trong quá trình xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ (về cơ sở
kỹ thuật, nguồn nhân lực, tổ chức quản lý, phát huy năng lực, sức sáng tạo của
đội ngũ cán bộ, phóng viên…)
- Thông qua khảo sát, phỏng vấn sâu để tiến hành phân tích, đánh giá
thành công và hạn chế trong quá trình chuyển đổi báo Tuổi Trẻ. Từ đó đề xuất
một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nội dung và hình thức của báo
Tuổi Trẻ đem lại niềm tin với công chúng.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu, khảo sát toàn diện các yếu tố góp phần
tạo nên mô hình tòa soạn hội tụ của báo Tuổi Trẻ TP. HCM. Trong đó, đặc
biệt nhấn mạnh quy trình tổ chức sản xuất nội dung thông tin đăng tải theo
hướng hội tụ truyền thông.
Khách thể nghiên cứu là: Thông tin, các chiến dịch thông tin trên báo Tuổi
Trẻ. Vì các thông tin trên báo rất nhiều và đa dạng, trong khuôn khổ luận văn
này, tác giả lựa chọn khảo sát hai trường hợp cụ thể, gồm: Thông tin về sự kiện
bầu cử tổng thống Mỹ tháng 11 năm 2016 và chiến dịch thông tin “Giải cứu vỉa
hè” tháng 02 năm 2017 trên báo Tuổi Trẻ. Tác giả lựa chọn khảo sát một chiến
thông tin trong nước và một sự kiện thông tin quốc tế nổi bật để làm rõ quá trình
chuyển đổi theo hướng hội tụ của báo Tuổi Trẻ. Đây cũng là hai tuyến bài nóng
và nhận được sự quan tâm, tương tác lớn từ phía công chúng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Thời gian: Từ khi báo Tuổi Trẻ chuyển đổi sang mô hình tòa soạn hội tụ
năm 2011 đến nay, trong đó, đặc biệt chú trọng thời gian diễn ra 2 trường hợp
khảo sát kể trên.

9


Không gian: Nghiên cứu thông tin trên các sản phẩm của báo Tuổi Trẻ
bao gồm: báo in Tuổi Trẻ, báo điện tử Tuổi Trẻ, truyền hình Tuổi Trẻ, fanpage
facebook Tuổi Trẻ…
Nghiên cứu hai trường hợp là: Thông tin về sự kiện bầu cử tổng thống
Mỹ tháng 11/2016 và chiến dịch thông tin “Giải cứu vỉa hè” tháng 02/ 2017.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận văn được thực hiện dựa trên nền tảng khoa học duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng, Nhà nước về báo chí truyền
thông. Đồng thời, luận văn được nghiên cứu và phát triển dựa trên kế thừa hệ
thống lý thuyết về truyền thông, các loại hình báo chí đã được công bố.
5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: các sách, công trình nghiên cứu, bài
báo khoa học, khóa luận, luận văn, luận án…liên quan đến tổ chức tòa soạn
đa phương tiện, các loại hình báo chí.
Phương pháp phân tích nội dung: tiến hành quan sát giao diện, thiết kế,
bản tin, hình ảnh, bài viết, bình luận đăng tải trên các kênh thông tin của báo
Tuổi Trẻ để phân tích và rút ra kết luận về sự chuyển đổi.
Đồng thời, tiến hành khảo sát và phân tích nội dung thông điệp của các
tin bài được phản ánh trong hai trường hợp: thông tin về bầu cử tổng thống
Mỹ năm 2016 và chiến dịch thông tin “Giải cứu vỉa hè” trên báo Tuổi Trẻ để
đánh giá về cách thức xử lý, xây dựng nội dung thông tin diễn ra như thế nào
trong môi trường thông tin hội tụ đa phương tiện.
Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện 03 phỏng vấn sâu, trong đó
gồm: Nhà báo Lê Xuân Trung – Phó Tổng biên tập báo Tuổi Trẻ đồng thời là
thành viên Ban biên tập tòa soạn hội tụ; Nhà báo Trương Bảo Châu – Thư ký
tòa soạn báo điện tử Tuổi Trẻ; Phóng viên Trần Quang Khải – Phóng viên ban

Chính trị xã hội báo Tuổi Trẻ.
10


6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa khoa học
Luận văn góp phần khẳng định những lý luận hiện có về tòa soạn hội tụ
và hoạt động báo chí.
Luận văn góp phần bổ sung và phát triển hệ thống lý thuyết về việc xây
dựng, vận hành mô hình tòa soạn hội tụ vào các cơ quan báo chí nói riêng
trong việc tăng cường hiệu quả hoạt động báo chí, có giá trị tham khảo về mặt
lý luận đối với các cơ sở đào tạo, nghiên cứu báo chí, truyền thông nói chung.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
Kết quả nghiên cứu và khảo sát quá trình chuyển đổi của báo Tuổi Trẻ
trong môi trường hội tụ truyền thông cùng với ý kiến đóng góp của lãnh đạo,
công chúng là cơ sở để xây dựng, điều chỉnh chiến lược phát triển báo Tuổi
Trẻ trong giai đoạn mới.
Từ quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, luận văn cũng chỉ ra những ưu
điểm và hạn chế trong quá trình xây dựng và chuyển đổi này của báo Tuổi
Trẻ và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác
tổ chức, quản lý nội dung đối với các cơ quan báo chí nói chung và báo
Tuổi Trẻ nói riêng.
Những phân tích, đánh giá, kinh nghiệm và tổng kết mà luận văn đưa ra
hy vọng có giá trị thực tiễn với các cơ quan báo chí trong quá trình áp dụng
mô hình tòa soạn hội tụ nhằm đáp ứng nhu cầu của công chúng.
7. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục, phần nội dung chính của luận văn được kết cấu thành ba chương cụ
thể như sau:

11


CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỘI TỤ TRUYỀN THÔNG VÀ TÒA
SOẠN HỘI TỤ
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN ĐỔI THEO HƯỚNG
HỘI TỤ CỦA BÁO TUỔI TRẺ TP.HỒ CHÍ MINH
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN MÔ
HÌNH TÒA SOẠN HỘI TỤ BÁO TUỔI TRẺ TP.HỒ CHÍ MINH

12


Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỘI TỤ TRUYỀN THÔNG VÀ
TÒA SOẠN HỘI TỤ
1.1 Hội tụ truyền thông
1.1.1 Khái niệm
Ngay từ năm 1978, giáo sư công nghệ truyền thông nổi tiếng người Mỹ
Nicholas Negroponte đã đưa ra khái niệm hội tụ. Tuy nhiên, đến năm 1983,
giáo sư Ithiel de Sola Pool của Học viện Công nghệ Hoa Kỳ (MIT) mới chính
thức đưa ra khái niệm truyền thông hội tụ và dự đoán rằng, với sự phát triển
của kỹ thuật số hóa, sẽ khiến các loại hình truyền thông vốn được phân chia
rạch ròi, nay hội tụ với nhau. [34]
Trong tiếng Anh, hội tụ là convergence – sự kết hợp của hai hoặc nhiều
thực thể/hiện tượng khác nhau. Trong lĩnh vực khoa học công nghệ, thuật ngữ
này nói đến sự kết hợp của hai hoặc nhiêu công nghệ khác nhau trong một
thiết bị duy nhất, ví dụ: sự hội tụ của máy tính và viễn thông trong điện thoại
di động tạo thành điện thoại đa chức năng.
Với năng lực hội tụ ngày nay, chỉ cần một chiếc điện thoại di động nối
mạng, người dùng có thể chụp ảnh, quay phim, ghi âm, nghe phát thanh, xem

truyền hình, lưu trữ thông tin, lướt web, định vị vệ tinh, soạn thảo văn bản,
kiểm tra email… Các thiết bị tưởng chừng như rất đơn giản này đã là một
minh chứng cho kỉ nguyên hội tụ công nghệ.
Truyền thông là hoạt động truyền phát và trao đổi thông tin giữa người
với người nhằm đạt được sự hiểu biết và tạo ra sự giao tiếp, liên kết xã hội
[3]. Đó là một kiểu tương tác xã hội trong đó ít nhất có hai tác nhân tương tác
lẫn nhau, chia sẻ các quy tắc và tín hiệu chung. Ở dạng đơn giản, thông tin
được truyền từ người gửi tới người nhận. Ở dạng phức tạp hơn, các thông tin
trao đổi liên kết người gửi và người nhận. Phát triển truyền thông là phát triển
13


các quá trình tạo khả năng để một người hiểu những gì người khác nói (ra
hiệu hay viết), nắm bắt ý nghĩa của các thanh âm và biểu tượng và học được
cú pháp của ngôn ngữ.
Truyền thông thường gồm ba phần chính: nội dung, hình thức và mục
tiêu. Nội dung truyền thông bao gồm các hành động trình bày kinh nghiệm,
hiểu biết, đưa ra lời khuyên hay mệnh lệnh hoặc câu hỏi. Các hành động này
được thể hiện qua nhiều hình thức như động tác, bài phát biểu, bài viết hay
bản tin truyền hình. Mục tiêu có thể là cá nhân khác hay tổ chức khác, thậm
chí là chính người/tổ chức gửi đi thông tin.
Hội tụ truyền thông là một xu thế mới ở Việt Nam và đến nay, vẫn chưa
có một khái niệm chuẩn xác, thống nhất về hội tụ truyền thông được đưa ra.
Mỗi nhà nghiên cứu đưa ra một góc nhìn về vấn đề này:
Trong cuốn “Convergence – Writing and reporting across the new
media” (Tạm dịch là Báo chí hội tụ - Viết và đưa tin thông qua phương tiện
truyền thông mới), tác giả Janet Kolodzy đưa ra khái niệm: “Hội tụ truyền
thông là một quá trình diễn ra liên tục, phát triển dựa trên sự kết hợp của bốn
yếu tố: Nền công nghiệp truyền thông, đối tượng của truyền thông, nội dung
truyền thông và công nghệ truyền thông”. [56]

Khi một phương tiện truyền thông mới ra đời, người ta nhắc nhiều đến
chuyện đi hay ở của các loại hình truyền thông cũ. Tuy nhiên, với mô hình
truyền thông hội tụ thì các phương tiện truyền thông mới và cũ sẽ cùng tích
hợp, tương tác với nhau theo những cách đa dạng, phức tạp hơn trước kia. Và
hội tụ truyền thông cũng không phải sự cộng dồn một cách máy móc các loại
hình báo chí trong cùng một cơ quan, mà cơ quan báo chí trong xu thế hội tụ
truyền thông phải cấu trúc lại để trở thành một guồng máy sản xuất, chế biến
thông tin nhắm tạo ra nhiều món để phục vụ công chúng.

14


Còn Kevin L. McCrudden, tác giả cuốn “Media Convergence Models”
(tạm dịch là Mô hình hội tụ truyền thông), cho rằng hội tụ truyền thông là sự
giao thoa giữa mô hình truyền thông mới và truyền thông truyền thống. Trong
đó, ông đưa ra mô hình truyền thông hội tụ lấy mạng internet làm trung tâm.
Ông cho rằng: “Internet là phương tiện mạnh mẽ nhất từng được tạo ra, bởi vì
nó có thể bắt chước tất cả các phương tiện truyền thông khác, còn các phương
tiện truyền thông khác không thể bắt chước internet” [57]. Mô hình hội tụ cho
thấy rằng, phương tiện truyền thông mới và cũ sẽ tương tác theo sự phát triển
của cuộc cách mạng kỹ thuật số. Những phương tiện truyền thông cũ sẽ được
đẩy sang một bên bởi phương tiện truyền thông mới. Báo chí nói chung, trong
đó có phát thanh, truyền hình ngày càng được thay thế bằng internet, cho
phép người dung khắp nơi trên thế giới được tự do truy cập nội dung ưa thích
của họ dễ dàng hơn với tốc độ ngày càng nhanh hơn.

Hình 1.1 Mô hình hội tụ truyền thông của Kevin L. McCrudden
Trong cuốn Báo chí thế giới – Xu hướng phát triển, tác giả Đinh Thị
Thúy Hằng đưa ra định nghĩa về hội tụ truyền thông được hiểu theo hai nghĩa:

15


Thứ nhất: Công nghệ thông tin đã dẫn đến việc liên hợp các loại
phương tiện báo chí khác nhau vào trong một phương thức hoạt động. Sự hội
tụ này đã mở ra một kỷ nguyên mới của đa truyền thông. Hội tụ của các loại
hình báo chí: báo in, TV, phát thanh, phim ảnh được kết hợp để đưa các dịch
vụ tới người sử dụng.
Thứ hai: Sự tập trung sở hữu truyền thông đại chúng. Các “tập đoàn
báo chí, một công ty sở hữu nhiều loại kinh doanh báo chí khác nhau. Điều
này dẫn đến sự hội tụ về kinh tế: Các hãng truyền thông hội tụ qua việc liên
kết, sáp nhập hoặc mua cổ phần của nhau.
Hội tụ các loại hình truyền thông khác nhau đã làm đa dạng hóa phương
thức dịch vụ phân phối nội dung ngày càng phong phú, nhanh chóng và thuận
tiện. Trước đây, một nội dung chỉ có thể phân phối qua một hình thức nhất định,
ngày nay có nhiều hình thức để cung cấp thông tin cho khách hàng hơn.
Các thiết bị cũng có thể cung cấp nhiều dịch vụ hơn so với trước khi có
hội tụ. Ví dụ, điện thoại di dộng chỉ có chức năng cho các cuộc nói chuyện.
Giờ đây, chỉ cần một chiếc điện thoại di động, chúng ta có thể có internet,
radio, truyền hình, xem tin tức, nhắn tin, ghi âm, lịch công tác… Nhiều công
nghệ đang ngày càng hòa nhập vào một thiết bị.
Trong bài tham luận “Bàn về xu hướng phát triển của báo chí trong
môi trường hội tụ truyền thông”, PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi cho rằng, khái
niệm hội tụ truyền thông bao hàm hai ý nghĩa: “hội tụ” và “kết hợp”. Xét theo
nghĩa hẹp, hội tụ truyền thông là sự tích hợp các loại hình báo chí, tạo ra sự
biến đổi về chất, hình thành hàng loạt phương tiện truyền thông mới như sách
điện tử, blog, mạng xã hội. Xét theo nghĩa rộng, hội tụ truyền thông gồm sự
kết hợp các phương tiện truyền thông, không chỉ về loại hình truyền thông,
mà còn là sự hội tụ về cả chức năng, phương thức đưa tin, quyền sỡ hữu, cơ
cấu tổ chức của các cơ quan báo chí, truyền thông… Nói cách khác, hội tụ

16