Giáo trình kinh tế học chính trị mác lê nin

H 0ID 6N G TRUNG UONG CHI DAO Bl£N SOAN GlAO TRINH QU^C GIA
CAC BO MON KHOA HOC MAC - LfiNIN, TU TUONG

G

I

A

O

T

R

I

N

h6

CHI MINH

H

KINH TE HOC
CHI'NH TRI
MAC - LENIN
( Tai ban co sila chfla, b6 sung)

NHA X U A T B A N CHINH T R I Q U 6 C G IA

Ha NOi - 2011



HOI DONG TRUNG UONG CHI DAO
•

BIEN SOAN

•

GlAo TRiNH QUOC GIA CAC BO MON

KHOA HOC MAC - LENIN, TU Tl/ONG HO CHI MINH
1.

Dong chi Dao Duy Tung. Uy vien Bo Chinh tri, Bi thu
Trung Udng Dang, Chu tich:

2. Dong chi Nguyen Dufc Binh. Giao sU, Uy vien Bo Chinh
tri. Bf thu Trung Udng Dang, phu trach khoi Tu tUdng - Van
hoa va Khoa giao, Pho Chu tich:
3. Dong chi Nguyen Dinh Tit. Giao sU, Pho Tien si, Bi thu
Trung Udng Dang. TrUdng ban Khoa giao Trung Udng. Pho
Chu tich:
4. Dong chi Nguyen Khanh, Uv vien Trung Udng Dang. Pho
Chu tich Hoi dong Bo trUdng. Pho Chu tich:
5. Dong chi Nguyen Duy Quy. Giao sU. Tien si, Uy vien
Trung Udng Dang, Vien trUdng Vien Khoa hoc xa hoi Viet

Nam, Tong thu* ky;
6. Dong chi Dang Xuan Ky, Giao sU. Uy vien Trung Udng
'*
N

•>

o

>

Dang, Vien trU dng Vien Mac - Lenin. U y vien:

7. Dong chi Tran Chi Dao. Pho Giao sU, Pho Tien si, Thuf
trUdng Bo Giao due va Dao tao, Uv vien;
8.
Dong chi Tran Ngoc Hien. Giao sU. Pho Tien si, Pho Giam
x

9.

y

s

’*

doc Hoc vien Nguyen Ai Quoc, Uy vien;
Dong chi Tran Xuan Trtfcfng. Giao sU, Giam doc Hoc vien
•>

Chinh tri - Quan sU. Uy vien;
10. Dong chi Dtfcfng Phu Hiep, Pho Giao sU. Pho Tien sL Vien
Khoa hoc xa hoi Viet Nam, Uy vien:

11. Dong chi Ha Hoc Hc?i; Pho Giao sU, Pho trUdng ban Tu
tUdng - Van hoa Trung Udng, Uy vien;
12. Dong chi Nguyen Van Phung, Giao sU, Uv vien;
13. Dong chi Do Nguyen Phtftfng, Pho Giao sU, Pho Tien sL
Pho Giam doc Hoc vien Nguyen Ai Quoc, Uy vien.

(Theo Quyet dinh so 255-CT ngay 13-7-1992 cua Chu
tich Hoi dong Bo trtfdng)

5


I. BAN BIEN SOAN
1. GS.TS. Tran Ngoc Hien
2. GS. Tr&n Xuan TrUdng
3. GS.TS. Do The Tung
4. PGS. Vu Htiu Ngoan
5. PGS. Hong Giao
6 . CN. Khong Doan Hdi
7. GS. Dao Nguyen Cat
8 . PGS.TS. Phan Thanh Pho
9. PGS.TS. Nguyln Van Thao
10. PGS.TS. Nguyen Van Ky
11. PGS. Dao Xuan Sam

II. CONG TAC VIEN
1. GS.TS. Chu Van Cap
2 . TS. Nguyen Khac Thanh
3. TS. Nguyen Tien Hoang
4. TS. Hoang Xuan Long
5. TS. Vuong Cudng
6 . GS.TS. Hoang Ngoc Hoa
7. TS. Nguyen Ngoc Hoi
8. PGS.TS. Nguyen Dinh Khang
9. PGS.TS. Vu Quang Loc
10 . PGS.TS. Nguyen Kh&c Than
11 . PGS.TS. Tran Van Ngoc

6

TrUdng ban
Pho ban
Uy vien
Uy vien
Uy vien
o

Uy vien
Uy vien
<>

Uy vien
Uy vien
■>

Uy vien
■?
Uy vien


Ldl NHA XUAT BAN
Dai hoi dai bieu toan quoc lan thii VII va lan thuf VIII cua
Dang ta da kh&ng dinh: kien tri chu nghia Mac - Lenin la van
de co tinh nguyen tkc so" mot doi v6i Dang va cach mang nU6c ta.
Dang ta vach ro r&ng, trong thdi dai ngay nay, trung thanh vdi
chu nghia Mac - Lenin co nghia la n&m vting ban chat cach
mang va khoa hoc cua chu nghia Mac - Lenin va van dung hoc
thuyet do mot cach dung diin, sat hdp v6i dieu kien cu the cua
nude ta, gop phan phat trien sang tao chu nghia Mac - Lenin
trong hoan canh cach mang m6i cua ntfdc ta.
Nhufng thach thtic cung nh\i van hoi m6i cua thdi dai cung
v6i s\i phat trien manh me ve moi mat cua cong cuoc doi m6i dat
nU6c dang dat ra hang loat van de b\ic xuc, doi hoi phai lam
sang to ve mat ly luan de bao ve va phat trien ban chat cach
mang va khoa hoc cua chu nghia Mac.- Lenin.
V6i tinh than do, Dang va Nha nut6c ta xac dinh yeu cau cap
bach phai doi m6i noi dung va phifdng phap giang day cac bo
mon khoa hoc ly luan Mac - Lenin, tien hanh bien soan giao
trinh m6i ve cac bo mon khoa hoc Mac - Lenin va tuf ti/dng Ho
Chi Minh de co tai lieu hoc tap va giang day thong nhat trong
toan Dang va trong ca nuf6c. Ngay 13-7-1992, Chinh phu da
quyet dinh thanh lap Hoi dong Trung tfdng chi dao bien
soan giao trinh quoc gia cac bo mon khoa hoc Mac Lenin, tii tvfcfng Ho Chi Minh.
Sau mot thdi gian chuan bi, nghien ciiu va bien soan
nghiem tuc, nam 1999 Hoi dong Trung Udng chi dao bien soan

giao trinh quoc gia cac bo mon khoa hoc Mac - Lenin, tu tUdng

7


Ho Chi Minh phoi hdp vcii Nha xuat ban Chinh tri quoc gia - Su
that cho xuat ban \kn dau mot so giao trinh cac bo mon da bien
soan xong. Giao trinh nay dUdc tap the tac gia gom cac giao su
dau nganh bien soan, do GS.TS. Tran Ngoc Hien va GS. Tran
Xuan TrUdng chu bien.
Kinh te chinh tri Mac - Lenin la mot bo phan cau thanh cua
khoa hoc Mac - Lenin. No nghien ciiu cac quan he xa hoi cua con
ngUdi trong qua trinh san xuat, trao doi, tieu dung cua cai vat
chat qua cac giai doan phat trien cua lich sU xa hoi loai ngUdi,
lam ro ban chat cua cac qua trinh va cac hien tUdng kinh te, tim
ra cac quy luat van dong cua nen kinh te - xa hoi.
Giao trinh Kinh te hoc
♦ chinh tri• Mac - Lenin dUdc b ie n
soan lan nay gom ba phan: Phan md dau; Phan thit nhat:
PhUdng thtic san xuat tu ban chu nghia; Phan thti hai: Nhung
van de ly luan va chinh sach kinh te cua thdi ky qua do len chu
nghia xa hoi d Viet Nam.
Giao trinh nay dong vai tro la mot cai khung dinh hu6ng ve
nhQng quan diem cd ban cho viec giang day va hoc tap kinh te
hoc chinh tri Mac - Lenin trong dieu kien phat trien kinh te - xa
hoi cua the gi6i va cua nude ta hien nay.
D ay la cuon Giao trinh Kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin
dUdc b ien soan tro n g dieu k ie n sU p h a t tr ie n k in h te * x a hoi d
nUdc ta va to a n th e gidi d ang d iin g trUdc n h ie u b ien doi mdi m e,
phong phu va da d an g ; sau m ot thd i g ian sii d ung n h ieu v an de

ca n tiep tu c sUa chO a, bo su n g va b ien so an lai. R a t m ong b an doc
dong gop y k ien x ay dung de cuon giao trin h n gay ca n g dUdc h oan
th ien , dap ting long m ong moi cu a b a n doc.

Thang 1 nam 2011
NHA XUAT BAN CHINH TRI QUOC GIA - SU THAT

8


L d l G ldl THIEU
Tit dau nhling nam 1990 den nay, viec day va hoc bo
mon kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin trong he thong
cac trUdng dai hoc, cac trifdng dang va doan the cf nU6c
ta gap kho khan. Sau khi Lien Xo sup do va he thong xa
hoi chu nghia tan ra, mot thiic te la kho co the dua vao
cac giao trinh kinh te chinh tri dUdc bien soan trif 6c
day, ve cd ban phong theo cuon giao khoa kinh t& chinh
tri cua Vien han lam khoa hoc Lien Xo, nhat la phan xa
hoi chu nghia. Trong boi canh do, hau nhu tat ca cac
giang vien mon kinh te hoc chinh tri phai soan thao cac
de cUdng bai giang theo nhan thiic cua minh ma khong
co mot giao trinh chinh thiic lam cho diJa dang tin cay.
Tinh hinh do anh hudng tieu cUc 16n den viec day va hoc

kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin, doi hoi cap bach phai
%
bien soan mot giao trinh chinh thiic mdi thay the cho
cac giao trinh cu. Tvi cuoi nam 1992, theo quyet dinh
cua Hoi dong T rung ifotng chi dao bien soan giao

trin h quoc gia ca c bo mon khoa hoc M ac - Lenin,
ttf tifofng Ho Chi Minh, mot ban bien soan Giao trinh
Kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin dUdc thanh lap, den
nay bo giao trinh mdi da dUdc bien soan xong va ra mat
ban doc.
9


Thdi gian bien soan bo giao trinh nhu vay la hdi dai,
dang ly no phai ra ddi sdm hdn. Sil cham tre do co nhiing
nguyen nhan thuoc ve chu quan nhiing ngiidi lam giao
trinh nhiing ban doc cung thong cam cho nhiing kho khan
cua ho. Thong thUdng, viet giao trinh la lam cong viec bien
soan, chuyen tai nhiing kien thiic khoa hoc ve cd ban da
hinh thanh on dinh sang ngon ngii sil pham. Song, viec
bien soan Giao trinh K in h te hoc ch in h tri M ac

-

L enin

nhiing nam qua dien ra trong mot boi canh nhu da noi la
khong binh thUdng. Trong qua trinh doi mdi til duy ly
luan ve chu nghia xa hoi va con dildng di len chu nghia xa
hoi, nhieu dinh de, nguyen ly kinh te chinh tri Mac Lenin tildng nhu da hien nhien nay dUdc dem ra xem xet,
nhan thiic lai. Thiic tien the gidi va trong nude lai dat ra
biet bao nhieu van de mdi. Chinh vi vay, qua trinh bien
soan giao trinh trci thanh qua trinh nghien ciiu va thao
luan khoa hoc ton rat nhieu thdi gian va cong siic.

Tuy nhien, cho den nay thanh qua nghien ciiu ly luan
kinh te chinh tri Mac - Lenin phai noi r&ng van con rat
khiem ton. Thiic ra, mot G iao trinh K in h te hoc chin h tri
M ac - Lenin hien dai doi hoi phan kinh te chinh tri ve chu
nghia tu ban phai phat trien dildc hoc thuyet gia tri thang
du cua C.Mac tren cd sc) tong ket thiic tien chu nghia til
ban ngay nay; ph§n kinh te chinh tri ve chu nghia xa hoi
phai phat trien dildc mot he thong mdi cac pham tru va
quy luat kinh te ve chu nghia xa hoi va thdi ky qua do
tren cd sd tong ket thiic tien doi mdi. Bo giao trinh mdi
chUa dap ling dUdc yeu c§u do bdi muon lam dUdc nhil vay
c^n phai co thdi gian, can phai trien khai cong tac nghien
10


cuu ly luan cong phu va sau rong hdn nfla, can ca do chin
muoi cua cac qua trinh thtfc tien.
Mac du co sii han
• che do, G ia o t r in h K in h 7te h o c
c h in h tr i M ac - L e n in tai ban l&n nay co nhiing Uu diem
co the dap ting dUdc nhu cau cap bach lam nen cho viec
thong nhat nhiing quan diem cd ban de giang day mon
nay trong he thong giao due dai hoc. TrUdc het, giao trinh
da khang dinh nhiing nguyen ly cd ban cua kinh te chinh
tri Mac - Lenin da dUdc thiic tien kiem nghiem. C&n lUu y
riing, mot so" khai niem pham tru kinh te chinh tri Mac Lenin ma ban doc tiidng nhu khong co gi mdi nhiing thiic
ra de dUa dUdc vao giao trinh da phai trai qua mot qua
trinh suy ngam, tranh luan nghiem tuc giiia nhiing ngUdi
bien soan giao trinh, co tham khao rong rai gidi ly luan
kinh te chinh tri. Qua gan mot thap ky "kiem ke lai hanh

trang" ly luan cua minh, mac du van con tiep tuc tim toi
tranh luan nhung gidi ly luan kinh te chinh tri Mac Lenin nude ta h&u nhu da thohg nhat vdi nhau r&ng, ngay
nay, hoc thuyet kinh te du nhap vao nude ta co nhieu
trUdng phai nhUng hoc thuyet khoa hoc nhat, dung d&n
nhat van la hoc thuyet kinh te chinh tri Mac - Lenin; dung
nhu vao dau the ky nay, Ho Chi Minh da kh&ng dinh ve
tinh dung dan cua chu nghia Mac - Lenin so vdi cac hoc
thuyet va chu nghia khac. Tuy nhien, cac tac gia cua giao
trinh khong co thai do hep hoi va biet phai hoac chiet
trung chu nghia doi vdi cac trao lUu kinh te khac. Tren cd
sd kien dinh tinh dang cua khoa kinh te chinh tri, kien
dinh nhiing quan diem kinh te chinh tri Mac - Lenin, cac
tac gia da tiep thu nhiing nhan to" tich ciic, hdp ly trong
11


cac trao ltfu khac va bSng cach do lam giau them cho kien
thiic kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin cua chung ta.
Trinh bay cac nguyen ly kinh te chinh tri Mac - Lenin,
cac tac gia tuan thu nguyen tac phuong phap luan sau
day: the hien trung thiic, chinh xac tu tUdng quan diem
cua chinh Mac va Lenin ve cac van de. khong cat xen, lam
sai lech noi dung cua cac ong, dong thdi trinh bay sii phat
trien cua cac van de do tiif khi cac ong qua ddi cho den nay;
sii phat trien dUdc thiic hien trong ciidng linh va diidng loi
cua cac Dang Cong san, nhat la cua Dang ta va trong cac
tac pham ly luan tieu bieu cua cac hoc tro cua Mac va
Lenin, sii phat trien rat khong ddn gian, thUdng trai qua
dau tranh, khac phuc nhiing lech lac, sai l&m. Nhu vay la
chung ta da tra lai cho Mac, Lenin cai gi cua Mac, cua

Lenin; dong thdi lam cho hoc thuyet cua cac ong song mai
trong ddi song ly luan va thiic tien hom nay.
Chinh vi vay ma trong phan ve chu nghia tu ban, giao
trinh da co giing trinh bay trung thiic hoc thuyet gia tri
thang du cua Mac va hoc thuyet chu nghia de quoc cua
Lenin, dong thdi van dung hoc thuyet cua cac ong de phan
tich mot so van de ly luan va thiic tien cua chu nghia tii
ban ngay nay. Trong ph&n ma cac giao trinh trudc day la
kinh te hoc chinh tri ve chu nghia xa hoi thi giao trinh
nay tap trung vao van de thdi ky qua do len chu nghia xa
hoi d Viet Nam m& khong the duy tri he thong cac pham
tru va quy luat kinh te cua chu nghia xa hoi bdi vi chu
nghia xa hoi d Viet Nam dang thdi ky dau xay diing, con
chu nghia xa hoi vdi mo hinh da tiing ton tai d Lien Xo va
cac niidc xa hoi chu nghia Dong Au thi nay can dUdc suy
12


ngam lai ky ltfdng. tong ket mot cach cd ban va day du
mat thanh tiiu va mat khuyet tat.
Can phai co phan thdi ky qua do len chu nghia xa hoi 6
Viet Nam trong G ia o tr in h K in h te h o c c h in h tri M ac L e n in de giang day va hoc tap d nU6c ta va diidng nhien
day phai la ly luan khoa hoc ve thdi ky do. Tuy nhien. do
thdi ky qua do d Viet Nam dang dien ra chii chiia ket thuc,
nhieu qua trinh con mdi bat dau. stf trtiu ttfdng hoa va
khai quat hoa ly luan khong the lam mot cach voi va. Cho
nen tuy co co gang tang cUOng noi dung ly luan. song do co
sU han che ve mat khach quan nen giao trinh van chUa
the co dUOc mot trinh do ly luan dat den mot he thong
pham tru. quy luat kinh te. Giai phap ma cac tac gia cho

la thich hdp trong tinh hinh do la gan trinh bay ly luan vdi
trinh bay difdng loi. chinh sach kinh te cua Dang va Nha
nuf6c. gan ly luan v6i thiic tien Viet Nam.
Giao trinh dtfdc viet cho doi tUdng chu yeu la nhiing
ngUdi dUdc dao tao cii nhan chinh tri. Tuy nhien, nhu cau
va trinh do cua nhiing ngiidi can sii dung giao trinh lai
khong giong nhau. Do do, doi vdi ngufdi nay thi bo giao
trinh con gian ddn. chufa du do sau can thiet: doi vdi
ngu'di khac thi noi dung bo giao trinh lai co the qua rong
hoac hdi cao. Vi vay. viec phat huy hieu qua cua bo giao
trinh con phu thuoc vao viec sii dung va khai thac no nhii
the nao cua ca thay va tro sao cho phu hdp vdi muc tieu
dao tao. trinh do ngiidi hoc. quy thdi gian danh cho mon
hoc. v.v. d cac trUdng dai hoc khac nhau. Thi du v6i Dai
hoc kinh te thi khac Dai hoc ky thuat. v6i Dai hoc ky
thuat thi khac Dai hoc Khoa hoc Xa hoi va nhan van, v.v..
13


Du sao giao trinh nay cung dong vai tro mot cai khung
dinh hudng ve nhiing quan diem cd ban cho viec giang day
va hoc tap kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin trong dieu
kien nUdc ta hien nay.
Nhu vay la tinh hinh doi hoi phai co mot giao trinh
mdi ve kinh te hoc chfnh tri Mac - Lenin va giao trinh da
ra ddi de dap utng yeu cau tinh the do. Du con co nhiing
khiem khuyet, hy vong rang bo giao trinh nay dap ling
dUdc ve cd ban yeu cau tinh the trong cong tac giao due
dao tao dai hoc va rong hdn tren mat tran tii ttfdng ly luan
d nude ta hien nay. Cac tac gia mong riing ban doc co su

cam thong va hdp tac, stt dung va dong gop y kien xay
dung cho bo giao trinh ca ve mat noi dung va hinh thiic
trinh bay de co the siia chiia, hoan thien trong cac lan
xuat ban sau hoac xa hdn phuc vu cho viec bien soan bo
giao trinh mdi khi dieu kien cho phep.

BAN BIEN SOAN

14


PHAN Md DAU

15



CHI/0NG I

KINH TE HOC CHINH TRI MAC - LENIN
DOI Tl/dNG, PHl/ONG PHAP, CHlTC NANG

I. LU 0C Sty HINH THANH VA PHAT TRIEN
MON KINH TE HOC CHINH TRI
_

O

^

->

o

Trong nhiing tac pham triet hoc co dai va trung cd da

co nhieu tu tUdng kinh te, trong do co nhiing tvi tiidng
thien tai cua Arixtot, "nha nghien ciiu vi dai, ngiidi dau
tien da phan tich hinh thai gia tri..."1. Nhung phai tcfi thdi
ky tich luy ban dau cua chu nghia tu ban, mon kinh te hoc
chinh tri mdi thiJc sU ra ddi.
Mon kinh te hoc chinh tri tu san bat dau t£f chu n g h ia
trong thiicfng. No thong tri tu duy kinh te cua chu nghia tu
ban tit the ky XV den the ky XVII va con ton tai trong dau
the ky XVIII. A.Mongcrechien (A.Montchretien),

nha

trong thUdng ngUdi Phap (1575-1629), la ngUdi dau tien sii
dung thuat ngii "kinh te hoc chinh tri" trong tac pham
Chuyen lu an ve kin h te h oc ch in h tri, xuat ban nam 1615.
1. C.Mac va Ph.Angghen: Toan tap, Nxb. Chfnh tri quoc gia,
Ha Noi. 1993, t.23, tr.96.

17


Trong tac pham nay, A.Mongcrechien xem kinh te hoc
chinh tri la khoa hoc ve kinh te nha nUdc, nghien ciiu sii
tham gia tich ciic cua nha nu 6c vao ddi song kinh te, sii h6

trd cua nha nUdc cho qua trinh tich luy ban dau. Ly luan
cua chu nghia trong thUdng la sU thu nghiem dau tien
viec nghien ciiu ve ly luan phUdng thiic san xuat tu ban
chu nghia, dong thdi cung la chinh sach cua nha nu6c
trong thdi ky ra ddi cua chu nghia tu ban. Trong thdi ky
nay, tu ban thUdng nghiep chiem dia vi thong tri va thuc
sU chi co llnh vile lUu thong hang hoa mang tinh chat tu
san. Vi vay, trong tam chu y cua chu nghia trong thiidng
la linh vuc lUu thong va phUdng phap nghien ciiu la su
khai quat co tinh chat kinh nghiem nhuing hien tUdng tren
be mat cuoc song. Trong khi nhan thiic dung rang, sU san
duoi ldi nhuan la dong liic cua chu nghia tu ban, chu
nghia trong thUdng lai mac sai him cho ring, nguon goc
cua ldi nhuan la til thUdng nghiep ma trU6c het la tii
ngoai thiidng, do do ho khong giai thich dUdc ban chat cua
ldi nhuan va cua tien te.
Su phat trien cua chu nghia tu ban da lam cho nhiing
luan diem cua chu nghia trong thUdng trc) nen loi thdi. Vi
theo da phat trien cua chu nghia tu ban, cach thiic chu
yeu de tang them cua cai khong ddn thu&n la tich luy tien
te niia, ma la tai san xuat md rong tu ban. Trung tam chu
y cua cac nha kinh te hoc ngay cang chuyen tii linh vile
lUu thong sang linh vUc san xuat. Chu nghia trong thUdng
nhUdng cho cho chu. nghia trong nong (d Phap).
Thuat ngii "chu nghia trong nong" do Ph.Kene
(F.Quesnay)
18

(1694-1774) - ngUdi sang lap va diing dau

trifdng phai nay - diia ra. Chu n ghia trong nong dat trong
tam cua he thong ly luan vao san xuat nong nghiep. Cong
lao cua cac nha trong nong la chuyen viec nghien ciiu
nguon goc cua cua cai til linh vile liiu thong sang linh viic
san xuat. Nhiing, ho quan niem mot cach han che rang,
chi co nong nghiep mdi tao ra san ph&m rong. Ho ung ho
sii thong tri khong han che cua sd huiu tii nhan. Ho de
nghi chi thu thue tit san ph&m rong (tiic la chi thu thue tu:
chu trang trai va chu sd hiiu ruong dat). Chinh sach thue
nay khuyen khich sii phat trien cong nghiep va thu cong
nghiep. Ho da phan tich mot cach khoa hoc ve tii ban cd
dinh va tii ban liiu dong difdi dang tii ban \ir\g triidc ban
dau va tu ban ling triidc hang nam. Ph.Kene la ngiidi dau
tien neu len pham tru "tai san xuat" va so do tai san xuat
trong "Bieu kinh te". ma sau nay C.Mac ke thiia khi
nghien ciiu ly luan tai san xuat va liiu thong tong tii ban
xa hoi. Mac dii la giai doan cao hdn so vdi chu nghia trong
thiidng, nhiing chu nghia trong nong con nhieu han che,
dac biet la chi gidi han d linh viic san xuat trong nong
nghiep va chua cd mot khai niem dung dan ve gia tri. Chu
nghia trong nong nhiidng cho cho kinh te hoc chinh tri tii
0 coJ aien.
J •*
san
K inh te hoc chin h tri tii san co dien quan niem doi
tiidng cua kinh te hoc chinh tri la nghien ciiu nguon goc,
ban chat cua cua cai. sii giau cd cua cac dan toe va sii
phan phol cua cai do giiia cac tang ldp xa hoi. Kinh te hoc
chinh tri tii san co diln kh&ng dinh, lao dong san xuat la

nguon goc cua gia tri hang hoa, con ldi nhuan, ldi tutc, dia
to la nhiing khoan khau trii vao san pham cua lao dong
19


hay la vao gia tri cua nhiing san pham do. D.Ricaedo
(D.Ricardo), tieu bieu cho trUdng phai nay, da nhan ro ldi
nhuan bat nguon tOf lao dong khong dUdc tra cong. Vi vay,
co mau thuan giiia tien cong va ldi nhuan. TrUdng phai
nay co" gang tim hieu nhiing moi lien he ben trong, nham
phat hien ra nhiing quy luat chi phoi nen kinh te tu ban
chu nghia. Nhung, ho mac sai l&m la dong nhat san xuat

tu ban chu nghia vdi qua trinh san xuat noi chung, coi chu
nghia tu ban la vinh ciiu, coi nhiing dac diem cua xa hoi
tu ban chu nghia la thuoc tinh chung cua moi giai doan
phat trien cua xa hoi loai ngUdi, cac quy luat kinh te trong
chu nghia tu ban la quy luat tuyet doi, von co cua moi xa
hoi. Vi vay, ho khong thay dUdc tinh lich sii dac thu cua
nhiing quy luat kinh te tac dong trong nen kinh te tu ban
chu nghia.

Kinh te hoc chinh tri tu san co dien Anh md dau tii
U.Petti (W.Petty) (1622-1687)1 den A.Xmit (A.Smith)
(1723-1790) va ket thue d D.Ricaedo (1772-1823). A.Xmit
la nha kinh te cua thdi ky cong trUdng thu cong cua chu
nghia tu ban. Con D.Ricaedo la nha kinh te cua thdi ky
dai cong nghiep cd khi cua chu nghia tu ban, la dinh cao
ly luan cua kinh te hoc chinh trj tu san co dien. Tii sau
A.Xmit, kinh te hoc chinh tri tii tach thanh hai dong

chinh. D.Ricacdo da phat trien nhiing yeu to khoa hoc
cua kinh te hoc chinh tri co dien va dat khoa kinh te hoc
chinh tri tren nhiing cd sd khoa hoc. Trong khi do.
Mantuyt (Malthus) (1766-1834) va Gi.B.Xay (1767-1832)
1. Tii dien kinh te, Nxb. Su that, Ha Noi, 1979, tr. 396.

20


lai phat trien nhiing yeu to tam thUdng trong cac hoc
thuyet cua A.Xmit de trd thanh kinh te hoc chinh tri tam
thtidng. Do la mot loai kinh te hoc chinh tri tu san, ma
dac trUng cua no la mieu ta mot cach hdi hot, gia danh
khoa hoc cac hien tUdng cua kinh te tu ban chu nghia
nhlm che day nhiing mau thuan can ban cua chu nghia
tu ban va coi trong chu nghia tu ban. Gi.B.Xay la ngUdi
d&u tien mtiu toan tach chinh tri ra khoi khoa hoc kinh
te, bien khoa hoc kinh te chinh tri thanh mon hoc kinh te
thuan tuy, md dUdng cho sii ra ddi cua mon k in h te hoc la
mon khoa hoc chi nghien ciiu san xuat cai gi, san xuat
the nao va san xuat cho ai, giai thich cach phan bo cac
nguon lUc khan hiem giiia cac yeu cau, canh tranh ve van
dung cac nguon luc ay. Dieu do co nghia la ho'chi nghien
ciiu qua trinh lao dong noi chung, tach rdi khoi quan he
san xuat xa hoi.
II.

CAC MAC VA CUOC CACH MANG

TRONG KHOA HOC KINH TE CHINH TRI,

ST/ DONG GOP CUA LENIN

1.
C.Mac, Ph.Angghen va cuoc cach m ang trong
khoa hoc kinh te chinh tri
ã

ô

Hoc thuyet kinh te cua C.Mac ra ddi vao giiia the ky XIX.
Day la thdi ky lich sti ma giai cap tii san da gianh dUdc
chinh quyen, da hoan thanh cuoc cach mang cong nghiep,
da cung co viing ch^c sii thong tri cua minh, nhung, dong
thdi, chu nghia tu ban da b it dau boc lo nhiing mau thuan
doi khang; nhiing cuoc khung hoang kinh te chu ky da
21


pha hoai nen kinh te tu ban chu nghia. Cung vdi sil phat
trien cua nen kinh te tii ban chu nghia, giai cap vo san
cung phat trien ca ve so" liidng va chat liidng, tling biidc
hinh thanh y thiic giai cap va bat dau cuoc dau tranh giai
cap chong lai giai cap tu san. Do chinh la nhiing cd sd kinh
te - xa hoi cho sii ra ddi chu nghia Mac noi chung, hoc
thuyet kinh te cua C.Mac noi rieng.
Kinh te hoc chinh tri cua C.Mac da ke thlia co phe
phan va phat trien nhiing yeu to" khoa hoc trong kinh te
hoc chinh tri tu san co dien, dau tranh v6i nhiing quan
diem cua kinh te hoc chinh tri tii san tam thiidng, kinh te
hoc chinh tri tieu tii san, va nhiing quan diem cua chu

nghia xa hoi khong tiidng.
Kinh te hoc chinh tri do C.Mac va Ph.Angghen sang
lap la sii thong nhat giiia tinh khoa hoc va tinh cach
mang; la mot cuoc cach mang trong khoa hoc kinh te
chinh tri vi no diia tren phUdng phap bien chiing duy vat,
cong khai bieu hien lap triidng cua giai cap cong nhan.
C.Mac da xay diing nen hoc thuyet gia tri thang dtf - hon
da tang trong hoc thuyet kinh te macxlt, phan tich mot
cach khoa hoc, sau s ic che do tii ban va di tdi ket luan ve
tinh han che lich sii cua chu nghia tii ban va sii thay the
no co tinh quy luat bang che do xa hoi chu nghia. La mon
khoa hoc bieu hien ldi Ich cua giai cap cong nhan, song
tinh giai cap (tinh dang) 6 day thong nhat v6i tinh khoa
hoc, cu the la:
a)

C.Mac da van dung phep bien chiing duy vat vao

viec nghien ciiu lich sii xa hoi, bat d&u tii cac pham tru
kinh te, vach ro sii tac dong qua lai giiia liic liidng san
22


xuat va quan he san xuat - cd sd cua sii phat trien lich sii
xa hoi; nghien ciiu mot cach toan dien va co he thong cac
quy luat kinh te chi phoi sii van dong cua phiidng thiic san
xuat tii ban chu nghia; chi ra quan he giiia ngiidi vdi ngiidi
an giau dang sau quan he giiia vat vdi vat trong san xuat
hang hoa noi chung va trong san xuat hang hoa tii ban
chu nghia noi rieng.

b) Nhd phan biet diidc sijfc lao dong va lao dong trong
san xuat hang hoa, dac biet la phat hien tinh chat hai
mat cua lao dong san xuSt hang hoa (lao dong cu the va
lao dong triiu tiidng), C.Mac da giai dap diidc nhieu dieu
be t&c trong cac hoc thuyet cua triidng phai kinh te hoc
chinh tri tii san co dien Anh (thi du, vi sao trao doi theo
dung gia tri ma van thu diidc gia tri thang dii); tCf do,
C.Mac da hoan thien ly luan gia tri, tim ra nguon goc va
ban chat cua tien te, phan tich tinh dac thu cua sii tac
dong cua quy luat gia tri trong chu nghia tii ban, diia den
phat hien ve gia tri thang dii, vach ro cd che boc lot tii
ban chu nghia va nhufng hinh thai chuyen hoa cua gia tri
thang dii tren be mat cuoc song nhii ldi nhuan, ldi nhu&n
binh quan, ldi nhuan thiidng nghiep, ldi tiic, dia to tii ban
chu nghia.
c) Tren cd sd phan tich tac dong cua cac quy luat kinh
te trong nen san xu&'t tii ban chu nghia phe phan cac
quan diem phi lich sii cua triidng phai kinh te hoc chinh
ry

9

9

tri tii san co dien, C.Mac da vach ro sii phat sinh, phat
trien cua phiidng thiic san xuat tii ban chu nghia, neu
len nhiing mat tien bo, dong thdi cung vach ra nhiing
khuyet tat va mau th u in cua chu nghia tii ban, ke ca
23

ti'nh chat lich sii cua chu nghia tu ban. Chu nghia tu ban
tat yeu se bi thay the bdi mot phUdng thUc san xuat mdi,
cao hdn, tien bo hdn, do la phUdng thtic san xuat cong
san chu nghia.

2.
V.I.Lenin bao ve va phat trien hoc thuyet kinh
te chinh tri cua C.Mac
V.I.Lenin da co nhflng cong hien to ldn vao viec bao ve
va phat trien chu nghia Mac noi chung va kinh te hoc
chinh tri cua C.Mac noi rieng trong hoan canh lich sii cuoi
the ky XIX - d&u the ky XX.
V.I.Lenin da dau tranh vdi phai dan tuy d Nga va cac
trao lUu cd hoi trong phong trao cong nhan de bao ve su
trong sang cua chu nghia Mac va phat trien kinh te hoc
chinh tri cua C.Mac b&ng viec tong ket nhiing dac trung cd
ban cua chu nghia tu ban doc quyen, hinh thanh ly luan
ve chu nghia de quoc; chi ro sU phat trien khong deu cua
chu nghia tu ban tang len, d in den kha nang thing ldi
cua cach mang vo san, trudc het d mot vai nude, tham chi
d mot nude tu ban chu nghia, con cac nude khac trong mot
thdi gian nhat dinh van duy tri che do tu ban chii nghia va
tien tu ban chu nghia.
Thing ldi cua Cach mang Thang MUdi Nga vi dai da
chfing minh ket lu&n khoa hoc noi tren. Sau thang ldi do,
V.I.Lenin da v&n dung va phat trien ly luan cua C.Mac ve
thdi ky qua do len chu nghia xa hoi. NgUdi da giai quyet
nhiing nhiem vu xay dung chu nghia xa hoi d nude Nga,
mot nUdc tu ban chu nghia trung binh trong vong vay cua

chu nghia tu ban, da de ra chinh sach kinh te mdi (NEP),
24


phac hoa nhiing dtidng net cd ban cua sii qua do len chu
*)

nghia xa hoi til mot nude dang phat trien.
III. DOI Tl/ONG, PHUONG PHAP, CHlTC NANG CUA
KINH TE HOC CHINH TRI MAC - LENIN

1. Doi tifofng cua kinh te hoc chinh tri Mac - Lenin
Lich stf hinh thanh va phat trien mon kinh te hoc
chinh tri cho thay nhiing nhan thiic khac nhau ve doi
tUdng nghien ciiu cua bo mon nay. Doi tUdng nghien ciiu
cua chu nghia trong thiidng la linh vac liiu thong ma chu
yeu la ngoai thUdng. Chu nghia trong nong chuyen ddi
tiidng nghien ciiu tii linh vile liiu thong sang linh viic san
xuat, nhung lai chi gidi han d san xuat nong nghiep.
Kinh te hoc chinh tri til san cd dien xac dinh kinh te hoc
chinh tri va khoa hoc khao sat ve ban chat va nguyen
nhan cua sii giau cd, co nhiing phat hidn nhat dinh ve
nhiing quy lu&t kinh te chi phoi nen san xuat tu ban chu
nghia, nhiing lai coi cac quy luat cua chu nghia tu ban la
tuyet doi, la vinh ciiu, dong nhat san xuat tu ban chu
nghia vdi qua trinh lao dong noi chung cua loai ngiidi,
phu dinh tinh chat lich sii cua chu nghia til ban. Kinh te
hoc hien dai d cac nude tu ban chu nghia lai tach chinh
tri khoi kinh te, bien kinh te hoc chinh tri thanh khoa
hoc kinh te thuan tuy, che day quan he san xuSit va mau

thuan giai cap.
C.Mac coi san xuat vat ch&'t la cd sd cua ddi song xa
hoi. Mot mat, bat cU nen san xuat nao cung la sii tac dong
25


lln nhau giiia ba yeu to cd ban: stic lao dong, doi tiidng lao
dong va tu lieu lao dong, gop lai la ltic ludng san xuat,
bieu hien moi quan he giiia ngtidi vdi tu nhien. M at khac,
viec tao ra cua cai vat chat trong moi dieu kien bao gid
cung la mot qua trinh xa hoi, trong do ngUdi vdi ngUdi
khong co lap ma co quan he vdi nhau dudi nhUng hinh
thtic nh&'t dinh, goi la quan he san xuat. Luc ludng san
xuat va quan he san xuat ket hdp chat che va tac dong
qua lai vdi nhau hdp thanh phUdng thtic san xuat. PhUdng
thtic san xuat gin bo vdi kien true thUdng tang chinh tri
va tu tUdng, vdi moi hinh thtic sinh hoat cua con ngUdi dac trUng cho moi giai doan nhat dinh, hdp thanh hinh
thai kinh te - xa hoi. Lich sti loai ngUdi la lich sti phat
trien va thay the cac hinh thai kinh te - xa hoi nhu mot
qua trinh lich sti tu nhien (van de nay se dUdc trinh bay ro
hdn d ChUdng II).
Quan diem cua C.Mac ve doi tUdng cua kinh te hoc
chinh tri dua tren cd sd quan diem duy vat lich sti noi
tren. Trong tac pham Gop p h a n p h e p h a n k h o a kin h te
chin h tri (1859), C.Mac chi ra ring, doi tUdng cua ban
nghien ciiu nay trudc het la nen san xuat vat chat, nhting
kinh te hoc chinh tri khong phai la ky thuat hoc, cung
khong phai la san xuat cua nhiing ca nhan rieng le, tach
biet khoi xa hoi kieu Robinxdn ma la nen san xuat co tinh
chfift xa hoi. Trong tac pham Tit ban, C.Mac lai nhan

manh ring, doi tUdng nghien ctiu cua toi la phUdng thtic
san xuat tu ban chu nghia va nhiing quan he san xuat va
trao doi thich ting vdi phUdng thtic ay va muc dich cuoi
26


cung cua tac pham nay la tim ra quy luat van dong kinh
te cua xa hoi hien dai.
V.I.Lenin cung xac dinh: kinh te hoc chinh tri "tuyet
nhien khong nghien ciiu "sii san xuat", ma nghien ciiu
nhiing quan he xa hoi giiia ngiidi vdi ngUdi trong san xuat,
nghien ciiu che do xa hoi cua san xuat "1 va phe phan quan
diem cho ring, kinh te hoc chinh tri la khoa hoc ve kinh te
hang hoa tu ban chu nghia.
Doi tUdng cua kinh te hoc chinh tri dUdc hieu theo hai
nghia: rong va hep. Theo nghia hep, kinh te hoc chinh tri
nghien ciiu mot phUdng thiic san xuat cu the va tim ra
quy luat van dong kinh te cua rieng no. Con theo nghia
rong, kinh te hoc chinh tri nghien ciiu cac phiidng thiic
san xuat, tim ra quy luat kinh te chi phoi sil van dong cua
cac che do kinh te - xa hoi trong lich sii. Ve van de nay,
Ph.Angghen da viet:
"Kinh te chinh tri hoc, theo nghia rong nhat, la khoa
hoc ve nhiing quy luat chi phoi sil san xuat va sU trao
doi nhiing tu lieu sinh hoat vat chat trong xa hoi loai
ngUdi...
Nhiing dieu kien trong do ngiidi ta san xuat san pham
va trao doi chung, deu thay doi tuy tilng nude, va trong
moi nude, lai thay doi tuy tilng the he. Bdi vay khong the
co cung mot mon kinh te chinh tri duy nhat cho tat ca moi

nildc va tat ca moi thdi dai lich sii... mon kinh te chinh tri,
ve thiic chat la mot mon khoa hoc cd tinh chat lich sii...; no

1. V.I.Lenin: Toan tap, Nxb. Tien bo, Matxcdva, 1976, t.3, tr.58.

27