Truyện thơ một số nước ở đông nam á nguồn gốc và đặc trưng thể loại

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRLIÒNC; «A! HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN ^ÀN
-^

4i

4:

^

^

4:

^

M

^

.

' *

.

^

TRIVEN TUO MOT SO Nl/OC 0 DONG NAM A
NGUÒN GÓC VA

bkC TRUMG Vrìi LOAI

Ì)L TÀI NliHIÈN c u l i KHOA HOC
MA SO: QX.2002- 02

( H I rkl DE TAI: TRAN THIC VIET
KHOA VAN HOC


MUC LUC
Madàu

Tran a
3

<^:huofng 1
Khài niem ve truyén tha va vai trò, vj tri cùa
truyén thotrong nén vàn hoc khu viro Dóng Nam À

6

I. I.

Khài niem ve iruyén tha

6

1.2.

Vai irò, vi In" cùa truyén tha

1.2.1. Thè loai mang tinh loai hình cùa vàn hoc khu virc

Il
11

1.2.2. Thè loai phàl irién phong phù, duac cu dàn Dòng Nam A
uà ehuòng

13

(.'htfoììg 2

Nguón góc truyén tha Dòng Nam À

23

2.1.

23

Nguón góc Ijeh sii

2.1.1. Thói gian xuàt hién truyén tha

23

2.1.2. Nhùmg lién de cùa su ra dai truyén iha

25

2.2.

34

Nguón góc de lai

2.2-1. Vàn de phàn loai truyén tha

34

2.2.2. Phàn loai nguón góc de lai

38

C hirong 3

Dac trimg ca bàn cùa truyén thoDóng Nam A

46

3.I.Tinhlusu

47

3.1.1. Khài nièiìi ve tu su

47

3.1.2. Miéu là chi liei trong truyén tha

48

3.1.3. Kéì cà'u - cól tnjyen

52

3. i .4 Nhàn vài va he thóng nhàn vai

61

3.2. Tinh irìr tình

67

3.2.1. Khài niém ve irùtình

67

3.2.2. Ngòn ngtr iruyén tha

69

3.2.3. Thè ihaifong truyén tha

82

Thav phàn két luàn
1.

Truyén tha Dòng Nam A - thóng nhàl trong da dang

90

2.

Truyén tha va vàn hoc hién dai

9^

Thir muc sàch, bào tham khào

99


MOBAU
1. Truyén tha là mot thuàl ngix ihuòc thè loai vàn chuang iruycn thóng
dà xuàt hién lìr làu trong nén vàn hoc càc dàn toc a khu virc Dong Nam À.
Truyén iha khòng chi là mot thè loai dòc dào mang linh loai hình cùa vàn hoc
khu vue duac cu dàn Dóng Nam À hét sue ua ehuòng ma nò con là mòl ihc
loai phàl Irién phong phù cà ve so luong va chat lUOTg, co vai Irò, vi tri rat lo
U'm ircìng lién Irình lich sur vàn hoc càc dàn toc ó Dòng Nam A.
Tuy nhién, cho dén nay truyén tha Dòng Nam A vàn ehua duac nghién
eùu day dù duói góc dò thè loai a quy mò khu vue. Chùng la mai ehi eó mot
so còng irình, bài viéi ve truyén iha ò lìmg quóc già - dàn toc hay càc khfa
canh don le khàc nhau cùa tirng truyén tha ò trong nuóc. Ngoa* Irù Truyén
Kicu

mòl làe phàm eó dién tra ihành kiét tàc cùa vàn hoc Viél rJam dà duac

giói klìoa hoc trong va ngoài nuóc nghién euu khà day dù, he ihóng \à quy mò
ibi bau héì càc còng Irình bài viél ve truyén tha ó Dòng Nam A ehi dirng lai ó
vice phàn lich già tri nói dung tu tuòng va dàc diém nghé thuàl cùa liirig làe
phàm cu ihé ma chua di sàu ly giài nhùng vàn de khoa hoc ve the loai Iruyén
iha dirai góc dò nguón góc, lich sii hình ihành, dàc Irimg cùa truyén iho", quan
he cùa Iruyèn tha vói thuc lai, ...
2. De lai Truyén thi/ mot so nuóc Dóng Nani A - nguón goc va due
iriOig the Ioni cùa chùng lòi buóe dàu giài quyél 2 vàn de lón :
1. Su hình thành truyén tha Dòng Nam A.
2. Dàc irimg cùa truyén iha Dòng Nam A
Mue dich ihue hién de lai này là nhàm tìm hièu bàn ehài cùa thè loai
truyén \ha tir nguón góc eho dén dàc trung thè loai. tu nói dung tu tuang cho
dcn eàu Irùe nghé thual. Dóng Ihòi, \\X nhOng ca sa ve ly luàn thire lién phàl
Irién cùa ihé loai truyén iha, chùng la eó thè khu bici giira Iruycn iho \ai eàe
thè loai vàn hoc khàc vón rat phong phu va da dang trong nén vàn hoc Dónu


Nam A. Tir dò, buóc dàu dinh vi the loai truyén tha trong dòng chày cùa nén
vàn hoc khu vue.
Nhiém vu cu thè cùa de lai là tìm hièu nguón góc lich sir cùa truyén iha
vói nhihig lién de ve kinh té - xà boi - lich su - vàn boa khu vire, dàc biét là
nhOmg lién de ve vàn hoc nghé thuàl de ly giài su ra dòi cùa thè loai. Tir dò,
xcm xcl nguón góc de lai cùa truyén tha va lién hành phàn loai chùng trén
nhimg liéu ehi cu thè de Ihày ro linh chat "'luòng thè", vi tri "di'u nói" cùa
truyén iho' li;ong lién Irình lieh su phàl Irién cùa càc nén vàn hoc d .n toc ó khu
vue Dòng Nam A. Dóng thói, chùng lòi se phàn lich, ly giài mòl so dàc diém
ca bàn nhàl cùa thè loai nhàm làm sàng tò mói quan he bien chùmg giu'a tu su
va irii" tình, giCra dàn gian va bàc hoc, gius, nói dung (de lai, chù de, tu tuong,
càm hung chù dao... ) va nghé thuàl (két càu, nhàn vài, ngòn ngO', thè tha... ).

3. De ihue hién duac nhihig yéu càu dal ra nhu dà nói a trén. ngoài su
dung phuomg phàp nghién culi truyén thóng cùa khoa hoc vàn hoc, chùng lòi
chù yéu sii dung phuong phàp long bop (Univeral) lién ngành va da ngành
(Inlerdiseiplinare). Bòi vi, truyén tha là mot thè loai vàn hoc dèe dào duac
hình thành lìr nhiéu nguón, phàl sinh va phàl trién trong mot mò» iruòng khu
vue eó nén vàn hoc ihuóng bi "hoà lan" trong vàn boa, lai dan xen. lién két vói
nhiéu loai hình nghé thuàl khàc. Thao tàc nhàl quàn cùa chùng lòi là truóe càc
vàn de dal ra déu ihóng ké càc quan diém, eàe y kién dà eó, vién dàn nhihig
vàn de ly luàn giói ihuyéì thè loai, phàn lich long hap va dua ra nhùng nhàn
dinh. kéì luàn. Chùng lòi luòn luón co y ihùc dal truyén tha trong boi eành vàn
boa Dòng Nam À, so sành nò vói càc thè loai vàn hoc gàn gùi giu'a khu vue
Dòng Nam A vói càc khu vue ké càn co nhiéu ành huóng qua lai nhu An Dò,
Trung Otiò'c. Tal eà nhOtig thao tàc cùa phuotig phàp nghién euu này déu duac
ihuc hién irén nén làng quan diém, tu tuong cùa hoc thuyét Màc xd.
4. Day là mot de lai mai va ròng nén chùng lòi lu han che vàn de trong
mot s(') mùH à Dómg Nam A . va trong mot so nucfc cùng ehi di vào mot so làe
phàm dién hình mang li'nh dai dién eho nhtrng vàn de càn nghién eùu. Tuy dò


lai nghién cùru là thè loai truyén tha nói chung nhung huóng tiép càn cùa
chùng lòi chù yéu là truyén thcr hdc hoc (truyén tha thành vàn). Tiéu chi lira
chon tàc phàm de nghién cùru ò 4 nuóc Dòng Nam A liic dia (Vié( Nam, Lào,
Càmpuchia, Thài Lan) là phài thoà man 2 yéu càu: Thù nhàl, tàc pnàm dò phài
là tàc phàm liéu biéu; thù hai, dò là nhùng tàc phàm thè hién duac sir phàn loai
ve nguón góc de lai.
Ngoài càc truyén tha khàc de dòi chié'u, so sành chùng lòi chù yéu di
sau khào sài* 8 làe phàm truyén tha cùa 4 nuóc sau day:
-

Vici Nam .• Truyén Kiéii va Lue Vdn Tién

-

Lào: Xin .\ay va Kalakét

-

Càmpuchia: Riém Ké va Tum Tiéii

-

Thài Lan: Phra Aphamani va Khan Chang Klidn Phaen

5. Bó CLIC va nói dung cùa de lai góm:
- Ma dàu
- Chuctng 1: Khài niém ve truyén tha va vai irò, vi tri cùa truyén iha
irong nén vàn hoc khu vue Dòng Nam A.
- ChucTfng 2: Nguón góc truyén tha Dòng Nam A
Chuimg 3: Dàc trung ca bàn cùa truyén tha Dòng Nam A
- Tliav phàn két luàn: Truyén tha Dòng Nam A - thóng nhàl irong dd
dang va truyén iha vói vàn hoc hién dai.


Chirofng 1
KHÀI NIEM VE TRUYÉN THO VA VAI TRÒ, VI TRI CUA
TRUYÉN THO TRONG VÀN HOC KHU VlTC DÓNG NAM A

1.1. Khài niém ve truyén tha.
Hién-nay, chua co mòl dinh nghTa bao quàt chinh xàe ve iruyén tha ó
khu vue Dòng Nam A, bòi quan niém va lén goi a tìmg quóc già ehua ihóng

nhàl. Xuàt phàl lù nhùng liéu ehf khàc nhau ma a iimg quóc già Dòng Nam À
nguói la goi Iruyén tha vói nhimg thuat ngù khòng gióng nhau. Ò Vici Nam eó
3 khài niém truyén flur, truyén Nóm, truyén tho Nóm. Truyén the chù yéu nói
ve eàe làe phàm cùa càc dàn toc il nguói a Viél Nam (nhu truyén ihct Mu(-tng.
truyén tha Tày - Nùng, iruyén tha Thài . Tu dién vàn hoc bò mai). Tru\én
Nóm (bay truyén tha Nòm) chù yéu nói ve eàe tàc phàm cùa óàn toc Vici
(kinh) va dò là nhùng tàc phàm viél bang chù Nòm (khòng phài ;nù Hàn). Ò
Lào lón lai hai khài niém de chi mot dòi tuong là truyén tho nhirng eó nel khu
biét. /V(//;;' .\iì ni than là ihuàt ngù ehi nhóm iruyén tha bài nguón lù dàn gian.
tu nhùng Iruyén ihuyé'l hoàe eàe anh hùng sàng tao lieh sir. nhùng nguói khai
canh làp àp. xày dung bàn muòng fnhu Khun fìulóm, Ulang khu ni than, Klìun
Thu'iìg, Khan Thiiimg, Thao Hùng thao Chiiong....). Ndng \T( liùtng là thuàl
ngù ehi nhóm Iruyén tho chù yéu khai thàc lù de lai Phàl giào. Day là nhóm
truyén \ha irù tình ( nhu Xang xinxay, Calakét, Chdn tha kluit, Nang Tèng
on,... )
Ó Myanma Irong nén tho ca co dién lù the ky XIV - XVIIT xuàt hién 2
Ihuàl ngù de ehi mòl khài niém truyén tho gàn vói eàe Ifnh ehàì va thè tho khàc
nhau. Piòi là nhóm truyén tho khai thàc lù de lai Phàl giào, eàe nhà su (làe già
chù yéu cùa Piòi) dà dich càc truyén ké ve lién kiép cùa due Phàl de làm tu
liéu eho \ ice sàng làe Iruyén Iho Piòi (liéu biéu nhu làe phàm Dgt u'd dinh cao


cùa Sin Makha chin lavùnla). Bichorin là mot loai truyén tho góm so luong
khó tho bài ky va hói ùc theo hình thùc va noi dung ban làt lich su ihuòng do
càc nhà ihct eung dinh sàng tàc, nò thucmg duac hai kèm vói eàe nhac cu. Day
là nhóm truyén thtr ké lai nhimg su kién lich su quan Irong xày ra trong qua
khù, nhùng vi anh hùng dàn toc dà dàu tranh vi nén dòc làp tu do cùa dal nuóc.
Bichofrin con goi là tho Ban làt lich su (tiéu biéu cho truyén tho nhóm Biehorin
là làe phàm Nàng cóng chi'ui ci'ui Arakan cùa Adumiói). Ò Càmpuchia nguói la
lai dùng mòl ibiiàl ngù dai; giàn Ruo'ng Kòm nap de goi Iruyén tho là "truyén

bang \ha'\
Nhu vay là xuàt phàl lù nguón góc nói dung, hình ihùe, dói tuong phan
ành, thè tlut. ngòn ngù tho ó càc nuóc Dóng Nam A khàc nhau nguói la goi
truyén lh(t cùng chung nói hàm nhung vói nhùng khài niém khàc nhau. De eó
mòl eàeh hiéu chung ve Iruyén tho, chùng lòi xuàt phàl lù khài niém "iruyén
Nòm"

mt)l thual ngù lUcmg duong vói truyén tho trong nén vàn hoc iruyén

thóng cùa Vici Nam, là mòl thè loai ma he thóng eàe khài niém, dinh nghla
tuong dói hoàn ehinh.
Trong Tir dién tlnidt ngù vdn hoc do Le Bà Hàn, Tran Dinh Su, Nguyén
Khàc Phi tlóng ehu bicn iruyén Nòm duac dinh nghTa là "Thè loai tu su bang
tho" dai ràl lièii bicu eh(> \àn hoc eó dién Viél Nam. nò rò vào cuoi the ky
XV111 dàu the k\ XIX, do vici bang tiéng Viét ghi bang chù Nòm nén duac goi
là "truyén Nòm" |lr.3(l5. 17|. Vàn eàeh hiéu trén, nhung Tir dién vdn hoc (Bò
mói) lai ghi Ihem "cho dèn nay chua the biél truyén Nòm ra dòi vào lue nào va
hình Ihài dàu lién nhu the nho^ |lr. 1847. 76]. Duong Quàng Hàm. mòl trong
nhùng làe i:ia cùa nhùng euón Lieh su vàn hoc Viét Nam dàu lién cùa thói hién
dai dà dua ra dinh nghla truyén Nòm hét sue ngàn gon: "Truyén Nòm là liéu
ihuvél bang thct" | iheo Nikulin, Ir 158. 611. Sàeh "Vdn hoc cete dàn toc thiéii
.wM'/V'/ Nani", trong ehiririig truyén tha. Phan Dàng Nhàl giói thiéu "Vàn hoc
dàn izian eae dàn Me iiuóe la (dàn toc da so cùng nhu ihicu so) eó nhu eàu sàng
tao va liru iriiven mòl \od\ hình \ha ea ké ehuyén dai ha\. () vàn hoc kinh.


nguói la goi dò là truyén Nòm... Thuc chat nhùng tàc phàm duac goi là truyén
Nòm (hoàc truyén Nòm bình dàn) là nhùng tàc phàm co tinh chat tu sir dién
dal bang liéng Viél, viét bang chù Nòm va dàc biét là bang hình thùc iho ca dai
boi. Do nhàn manh hình thùc tho ca nén co nguói de nghi goi là truyén tho

Nòm (Cao Huy Dinh) Itr. 149, 8]. Trong ehuyén mijc Truyén Kiéu va the loai
truyén Nómi, tàc già Dang Thanh Le dà dua ra nhàn dinh ve truyén Nòm Irén
co so xàe dinh dàc diém thè loai xét ó 2 bình dién ly luàn va thuc lién vàn hoc
su. Y kién 4iày duac ihé hién bang 2 phàn cu thè. Mot là "Iruyén Nòm nàm
Irong he thóng eàe làe phàm phàn ành euòc song bang phucmg thùc tu su... eó
y nghìa là phàn ành euòc song xà hòi thóng qua su Irình bay, mièu là eó li'nh
chat hoàn ehinh vàn ménh mot nhàn vài (trong mói quan he vói nhiéu vàn
ménh, nhiéu linh eàeh nhàn vai khàc). Hai là. '1hè loai tiéu thuyét này su dung
ngòn ngù, vàn tu dàn toc: chù Nòm va vói tu eàeh tàc phàm tir ^U bang vàn
vàn, dai bò phàn eàe làe phàm déu su diing mot thè loai tho dàn toc

the lue

bài..." |lr.55. 391. Vói nhàn dinh này, GSDàng Thanh Le dà nhàn dinh truyén
Nòm nhu mot thè loai tiéu thuyét viét bang tho.
Qua eàe y kién néu trén chung ta co thè rùl ra nhàn xét chung ve truyén
Nòm (tuy eó ehò vàn ehua thóng nhàl) Truyén Nòm là thè loai tu su bang tho
dai. mòl loai hình tho ea ké ehuyén dai hai. Dò là mot loai liéu ihuycì bang
[ha.

Nhu vày. de lim mòl djnh nghTa chuàn xàe eho mòl thè loai vàn hoc eùa
mot dàn lòe ó mot quóc già Dòng Nam A nhu truyén Nòm cùa Vici Nam eho
dén nay \àn ehua thè co liéng nói chung.
Tuy nhién, vói mòl vài khài niém trén day, chùng la cùng dà eó mot
hình dung luc^ng dói hoàn chinh ve thè loai truyén Nòm. Nhung duong nhién.
eàeh hiéu dò ehua thè eung càp cho chùng la nhting kién thùc day dù de ly giài
nhùng \àn de eùa thè loai Iruyén iho khu vire Dòng Nam A, Vi \'ày. chùng la
liép lue mo' ròng pham vi, khào sài eàe y kién nhàn dinh eùa eàe nhà nghién
eùu Vici Nam \é truyén tho eàe dàn lòe khàc ó Vici Nam va eùa mot so quóc

già khàc ò Dòng Nam À de co mot càch hiéu khài quàt hon. Trong càc muc tu
Iruyén tha Muòng, truyén tho Thài, truyén tho Tày- Nùng, Tu dién vàn hoc
(Bò mai) néu ngàn gon truyén tho là "mot thè loai vàn hoc vici duói hình thùc
vàn vàn co cól Iruyén" [ir. 1850, 76]. Viét ve truyén tho eàe dàn lo: thiéu so ó
Vici Nam. Phan Dàng Nhat dua ra mot càch hiéu don giàn. "Truyén iho - dò là
nhùng làe phàm tir su duói hình thùc tho ca" [ir. 150 sdd]. Co le y kién cùa Bùi
Vàn Nguyén va Ha Minh Due Irong Càc the tlur cu va sic phot trién cita hinli
fht'rc trong thif ca vàn hoc Viét Nam ly giài khài niém truyén tho hoàn ehinh \a
sàu sàe hiin: "Truyén tho càn bàn dua vào phuong thùc tu su vói mot he ihòng
su kién va eòi truyén de hòc lo nói dung chù de. Cól Iruyén Irong Iruyén tho
cùng gióng nhu còl truyén eùa kjch, tiéu thuyét .... Bang hình thùc ké eó cól
truyén. nhà ìha eó diéu kién di sàu vào nhirng tình liét, nhihig su kién eùa eàu
ehuyén. nhùng khia canh khàc nhau cùa xung dot xà bòi, do dò, Iruyén ìha eó
kha nàng phàn ành nhOmg mal phong phù eùa dói song xà bòi. Trén y nghTa dò.
truyén iho eó thè duoc xem nhu mot tiéu ihuyéi. . Mot mal khàc. do ehò vàn
diing ngòn ngù tho ea de dién dal nén lù hình ành, nhip diéu dén cu phàp iho
ea, Iruyén iho tu xàe djnh ehò khàc nhau vói tiéu thuyél"[lr.39M, 52]. Tiép
Ihco. eàe làe già Irình bay khà ky ve thi phàp truyén tho. thói dinn ra dói va
lién irình phàl trién eùa truyén tho Viél Nam lù ihói trung dai dcn hién dai.
Dàe bici, eàe làe già dà so sành truyén tho vói liéu thuyét nhàm làm nói bài
nhùng nel dàe irirng eùa iruyén tho va vai irò cùa nò trong nén vàn hoc Vici
Nam.
Trong ehuitng nghién eùu ve Truyén tlur mot dàu nóii giila vàn hoc
truven ihónig va vàn hoc thành vàn, tàc già Vò Quang Nhon dua ra két luàn
"Iruyén tho mot mài ké Ihùa va phàl trién truyén thóng tu su va trù tình cùa
truyén co va tho ea dàn gian, mot mal liép thu ành huóng cùa nén /àn boa bàc
hoc va dàe biét là eùa vàn hoc bàc hoc Viét. Tu nhùng ké thùa ^'à chiù ành
lur(Vng nhiéu mài dò. eàe nghé nhàn dàn gian va eàe tri ihùe dàn toc dà sàng
tao nén mot thè loai vàn hoc dàn gian mói vói nói dung bé ihc h(^ ve mài dung

luirng, voi nghé ihuàt duoc tran chuól va hoàn ihién hctn. Ó mòl so dàn lòe il


nguói, thè loai truyén tha dành dàu buóc phàl trién mói cùa vàn hoc dàn gian.
|lr.45(), 541.
Nhùng y kién djnh nghìa ve truyén tho phàn nào dà tién fan ban dén
khài niém mang Imh chat chung cho truyén tho ò khu vile Dòng Nam A.
Ngoài càc y kién viét ve truyén tho ó Viét Nam, mot so il tàc già Viét
Nam dà de cap dén truyén tho mot so quóc già Dòng Nam A. Trong bài nghién
eùu Truyén thgià Vò Quang Nhon so sành vói truyén dai vàn xuòi de dua ra mot càch hiéu
Iruyén th(y: "- Truyén tho vàn vàn tuy chiù ành huóng nhà Phàl nhiéu hon
nhung dà ft nhiéu mang dàu àn sàng tao cùa càc nghé sy, cho nén nò mang linh
ehài thè lue, theo quan diém thàm my cùa giói tri thùc dàn lòe, gàn gùi vói
euòc sòne va gàn lién vói sinh boat vàn hoc eùa nhàn dàn hon...t uvén tho là
làe phàm thành vàn. duoc ghi chép thành sàeh va duoc sàng tàc iheo nhùng
màu mire va nhGng ibi phàp nhàl dinh [ir. 112, 53). Nguyén Tàn Dàe trong bài
vici Vàn hoc Dóng Nam A lai nhàn manh Ifnh ehài dàn gian eùa truyén iha va
mói quan he giùa chat dàn gian va bàc hoc eùa thè loai: ''Dàc diém \ón nhàl
eùa ihé loai này là sa kéi bop nhuàn nhuyén giùa vàn hoc nói va vàn hoc viéi,
giùa ehài dàn gian va bàc hoc. Truyén tho là thè loai eó nguón góc dàn gian,
nén nò duoc quàn chùng ihich nhàl trong tal eà càc thè loai cùa \àn hoc viéi
|lr. 15-16. 13]. Mot so còng Irình khàc nghién eùu ve càc làe phàni truyén \ha
cu thè bay nhùng vàn de lién quan dén truyén tho mot so quóc già ó Dòng
Nam A déu khòng de càp dén dàc Irirng bay khài niém ve iruyén tho ma ehi
nhàn manh vai Irò lo lón cùa thè loai dói vói eàe nén vàn hoc ó khu vue nhu
Vàn h(H- Càmpuchia qua nhùng chàng duófng lich sit cùa Vù Tuyéi Loan va
Nguyén Sy Tuàn. Riém Ké va Tum Tiéu trong vàn hoc Càmpuchia cùa VQ
Tuyéi Loan, \'àh de hdn dia hoà su thi Ramayana An Dò à mot so nitóre Dóm^
Niim A cùa Dò Thu Ha

Nhìn chung. ó góc dò này bay góc dò khàc. vice long hop. bé ihóng eàe
y kién nói trén eung càp eho chùng ta nhùng khia canh de nhìn nhan khài quàt

0


ve thè loai truyén tho Dòng Nam À. Trèn co so do, chùng tòi manh dan dua ra
mot càch hièu ve thuàl ngù truyén tho xét ò 2 góc do ly luàn vàn hoc va vàn
hoc su.
Thù nhàh truyén tho là mot thè loai vàn hoc nàm trong he thóng tàc
phàm phàn ành cupe song hién thuc thòng qua su trình bay miéu là co linh
ehài hoàn chinh vàn ménh cùa mot bay mot so nhàn vai chinh va trén co so ày
là su phàl trién co linh chat hoàn chinh cùa mot linh càch nhàn vai (trong mói
quan he vói .nhiéu linh càch nhàn vài khàc). Tinh chat hoàn chinh này cùng
duoc tao nén bòi cól truyén, he thóng nhàn vai, tình huóng... trong mot kiéu
kéi càu phó hién.
Thù hai, truyén tho phàn ành euòc song bang viec su dung hình thùc
vàn vàn (tho) thàm duom chat trù tình vói day dù nhùng dàc trung cùa phuong
thùc sàng làe này.
Thù ha. truyén tho Dòng Nam A chù yéu viét bang ngòn ngù va thè tho
dàn toc cùa mói quóc già o khu vue Dòng Nam A.
1,2. Vai trò, vi tri cùa truyén thtf trong nén vàn hoc càc quóc già ò
Dòng Nam A
1.2.1. Truyén tho là the loai dòc dào mane tinh loai hình cùa vàn hoc
Dóms Nam A
Bàn ve vàn hoc Viél Nam trong mói quan he vói eàe nuóc xung quanh.
nhà Vici Nam hoc nguói Nga - GS.TS .N.LNikulin khàng dinh: "Nhùng thè
loai khàc nhau eùa truyén tho dà duoc moi nguói thùa nhàn là mòl lai san vò
cùng quy bau eùa nén vàn hoc dàn toc Viét Nam. Truyén tho bài nguón tu vàn
hoc dàn gian, vói tu càch là nhirng thè loai, chùng tao thành mòl ^ò phàn dàc

biél liéu biéu eho tho ca Viét Nam. Truyén iho dà làm cho vàn hoc Viél Nam
khàc hàn vói truyén thóng ó Vién Dòng ma nò gàn bó mal ihiéi... NhCmg nén
vàn hoc dò (Trung Quóc, Nhàl Bàn, Triéu Tién - Tran Thùc Viél) khòng bé
bici dén nhùng làe phàm iruyén iho dai. Ve mal này. vàn hoc Vici Nam gàn
gùi vói eàe nén vàn hoc eùa càc dàn toc khàc ó Dòng Nam A vCàmpuchia.

11


Thài Lan, Lào, Malaixia) eung nhu cùa càc dàn toc song trén lành tho Viél
Nam" 159). Nikulin dà nhàn manh su khàc biét cùa vàn hoc Viét Nam (cà vàn
hoc Dòng Nam A) vói vàn hoc Dòng Bàc A (Trung Quóc, Triéu Tién. Nhàl
Bàn), iruóc bèi là ó thè loai truyén tho. Truyén tho khòng chi là mòl thè loai
bang dàu ma con là mot bó phàn dàc biét tiéu biéu cùa vàn hoc Dòng Nam A.
Tal nhién, khòng phài chi ó Dòng Nam A mói co truyén tho, nhimg truyén tho
phàl trién dén dinh cao, vói so luong do so, rat lón va làe dòng sàu sàe vào dói
song vàn hoà vàn hoc khu vue Ibi chi eó ò Dòng Nam A. Truyén tho "ngay lù
dàu dà xuàt hién vói tu eàeh là mot thè loai trong tàm eùa nén • àn hoc viéi
Iruyén thóng dàn toc" [tr.22, 41J ó càc nuóc Dòng Nam A.
Dòng Nam A là mot khu vue co nhùng nén vàn hoà lón cùa nhihig quóc
già nhó nàm canh nhimg nén vàn hoà lón cùa nhihig quóc già lón, nhùng quóc
già eó vai Irò "kién tao vùng vàn hoà"nhu Trung Hoa va An Dò. Muón bay
khòng muón, trong lién trình phàl trién càc dàn toc ó Dòng Nam. A déu phài
liép nhàn ành huóng lù càc nén vàn hoà ben ngoài. Càc dàn toc ó Dòng Nam A
dà tiép Ihu chù viéi, thè lai, mò tip.... cùa càc nén vàn hoc ben ngoài de xày
dung vàn hoc viéi cùa mình. Nhung eó mot diéu dàc biél là càc dàn toc ó Dòng
Nam A khi tiép nhàn vón vàn hoc ben ngoài dà sàng tao, dòi ma' ve mài thè
loai. irong d(') thè loai truyén tho Irò thành vf du sinh dòng cho tinh sàng tao,
qua Irình bàn dia hoà càc làe phàm ngoai lai.
Vici Nam là mot nuóc nàm trong long Dòng Nam A nhung lai là nuóc

duy nhàl chiù ành huóng sàu dam nén vàn hoà Trung Hoa .-Vàn hoc Viét Nam
dà liép nhàn ành huóng tu vàn hoc Trung Quóc trén nhiéu bình dién, nhung thè
loai Iruyén \ha dai Irò thành thè loai riéng co ma ó Trung quóc ''khòng bé biél
dén thè loai dò". Tiéu thuyét chuong hói, tiéu thuyét lich su vón là the manh
eùa nén \ àn hoc co dién Trung quóc duoc cu dàn ó day hét sue ua ehuòne khi
vào khu vue Dòng Nam À (chù yéu Viél Nam) dà hi ehuyén hoà • ang thè loai
iruyén lh(t. Hàng loai tiéu thuyét chuang hói vàn xuòi Trung quóc nhu Kim

12


Vdn kiéu truyén, Dinh tình nhàn, Phan Tran truyén, Tày siùfng ky... dén Viél
Nam tra thành càc truyén tho : Truyén Kiéu, Song tinh truyén, Phan Tran,
Truyén Tày stù^ig.... Ò Thài Lan, bó lièu thuyéi chuong hói Ijcb su Tarn quóic
chi dién nghTa tró thành truyén tho Xam cóic.
Tiéu thuyéi chuang hói Trung quóc là mot thè loai ihuòc lac phàm vàn
hoc tu su dai hai, ihinh hành vào triéu dai Minh - Thanh, co nguón góc lù dàn
gian. Nhu vày, thói diém ra dói va phàl trién cùa nò tuong ùng vói su xuàl hién
va phàl trién eua Iruyén tho Dòng Nam A: cùng trong thói ky phong kién. Vi
vày, quy mò làe phàm, phuong càch nhìn nhàn thuc lai dói sórg hién thuc
cùng nhu qua trình lo ehùc phàl Inén cól truyén (qua nhùng xung dot càng
Ihàng mang kieh ifnh) cùa 2 thè loai này co nhiéu net tuong dóng. Cho nén, eó
nhiéu y kién goi Iruyén tho là tiéu thuyéi bang tho là eó co so. Giào su Ha
Minh Due (trong sàeh dà dàn) cùng eho ràng khi lièu thuyéi hién dai chua phàl
Irién, Ihòng qua hình thirc ké bang tho, truyén tho thuc hién luòn ehùc nàng
eùa lièu thuyét. Giaó su, vién sT Nikulin thi cho ràng so do kéi eàu - eòi truyén
eùa lièu ihuyéi mói Viél Nam thói ky khùng hoàng cùa xà bòi phong kién
ngoài "liép nhàn tiéu thuyéi co dai va hiép sT eùa nén vàn hoc Chàu Àu (gap gò
ehia ly - lim kiém - doàn vién) ibi con eó ''kinh nghiém eùa iruy^m Nòm thè
ky XVll giùa the ky XIX". Va òng dàn y kién eùa Duong Quàng Kàm "Truyén

Nòm là liéu thuyéi bang iho" rói kéi luan: "diéu này khòng xa vói chàn ly, bòi
\'ì Iruyén Nòm eó le eó thè duac xem nhu liéu thuyéi thói ky khùng hoàng eùa
xà hòi phong kién ó Vici Nam" |tr. 158, 61]. Tuy nhién, trong khi tiéu thuyéi
ehuctng hói su dung vàn xuòi bach thoai va két bop vói tho, lù, phù de làng
ehà! trù linh ibi iruyén tho lai duoc sàng làe hoàn loàn bang tho vói yéu tó trù
tình sàu sàe. Day chinh là nel khàc biét cùa vàn hoc Trung Quóc va vàn hoc
Dòng Nam A, su khàc biél eùa cu dàn ua ehuòng phuong thùc tir su' chuang hói
vói cu dàn ihién ve phuc^ng thùc trù tình, cu dàn eùa mot nén vàr minh nòng
nghiép lùa nitac. Day là lién de, liéu ehi, thè loai de chùng ta eó cài nhìn Ihàu dào
va dành già day du thién lai ibi hào dàn lòe Nguyén Du khi òng liép nhàn mòl tàc


phàm vàn xuòi chuong hói cùa Trung quóc bién nò thành truyén tho, mot thè
loai vàn hoc hàng dàu duoc cu dàn Dòng Nam A hét sue ua ehuòng, (vàn de
này, chùng lòi se phàn tich ky hon ó chuong 2).
Ngoài ành huóng .sàu dam vàn hoà Trung Hoa (chù yéu Vici Nam) bau
bèi càc nuóc Dòng Nam A tiép nhàn vàn hoà An Dò khà sàu sàe (dàc biél là
thói ky dàu). Nén vàn hoc An Dò vói 2 bò su thi do so Mahahharata va
Ramayana dà co sue lan loà manh me ra nhiéu nuóc trén thè' giói va 2 su ibi
này "dà eó què bucmg thù hai ó Dòng Nam A". An Dò là noi khói phàt nhiéu
lón giào lón, nhiéu su thi vT dai. Su thi là thè manh eùa vàn hoc An Dò duoc cu
dàn ó day hét sue ua ehuòng, co vai tró vi tri bèi sue to lón trong dói song cùa
càc dàn toc An Dò. Vày ma khi vào Dòng Nam A, thè loai su Ibi "dò so" eùa
An Dò dà duoc ehuyén sang thè loai truyén tho "vùa phài" eùa Dòng Nam A,
Tuy theo nhùng nhu càu, muc dfeh khàc nhau, bau bèi eàe nuóc a Dòng Nam
A dà liép nhàn su Ibi Ramayana va bién nò thành truyén tho. Ò mot so quóc
già Dòng Nam A nhùng truyén tho này lai tró thành nhùng làe phàm dinh cao,
làe phàm co dién cùa nén vàn hoc dàn toc : Ramakién (Thài lan) Riém ké
(Càmpuchia) Pini làe phg lam (Lào) Sèri Rama (Indònéxia).... Ranh giói de
khu biét iruyén tho vói su thi eó le khòng rò net nhu lièu lhu>èi vàn xuòi

ehuctng hói vói truyén Xha. De nhàm lan mot su ibi quy mò nhó vói mot truyén
iha quy mò lón a mot .so dàe diém ve nói dung va hinh thùc, néu truyén iho dò
lai phong theo thàn ihoai bay ea ngoi mot anh hùng ehién còng ky vT. Tuy
nhién, ve bàn ehài, eiày là hai thè loai hoàn loàn khàc nhau. Néu truyén iho ra
dói trong thói ky phong kién ibi su ibi "ra dòi vào thói diém nói tiép thàn thoai,
tue là lù (he giói eùa eàe vi thàn ehuyén sang the giói con nguói" [tr.240, 2].
Ngoài ra nò con eó su khàc nhau ve hình thùc, nói dung phàn ành va thi phàp
ihè loai. "su thi phàn ành bue Iranh xà bòi ròng \àn ó nhùng ihòi (^ièm lieh su
nhàl dinh va nói iroi trén bue tranh ày là mói lru(:ng ehién tranh, eàe euòc
ehién tranh giùa eàe còng dóng va xuàt hién nhàn vài anh hùng... Ngòn nizù su

14


phàm vàn xuòi chuong hói cùa Trung quóc bién nò thành truyén tho, mot thè
loai vàn hoc hàng dàu duoc cu dàn Dòng Nam A hét sue ua ehuòng, (vàn de
này, chùng lòi sé phàn tich ky hon ó chuong 2).
Ngoài ành huóng sàu dam vàn hoà Trung Hoa (chù yéu Vici Nam) bau
bèi càc nuóc Dòng Nam A tiép nhàn vàn hoà An Dò khà sàu sàe (dàc biét là
thói ky dàu). Nén vàn hoc An Do vói 2 bò su thi dò so Mahahharata va
Ramayana dà co sue lan loà manh me ra nhiéu nuóc trén thè giói va 2 su thi
này "dà eó qué huctng thù hai ó Dòng Nam A". An Dò là noi khoi phàt nhiéu
lón giào lón, nhiéu su thi vT dai. Su ibi là thè manh eùa vàn hoc An Dò duoc cu
dàn ó day hét sue ua ehuòng, co vai Irò vj tri bel sue to lón trong dói song cùa
eàe dàn toc An Dò. Vày ma khi vào Dòng Nam A, thè loai su thi "dò so" eua
An Dò dà duoc ehuyén sang thè loai truyén tho "vùa phài" eùa Dòng Nam A,
Tuy theo nhùng nhu eàu, muc dich khàc nhau, bau bèi eàe nuóc ó Dòng Nam
A dà tiép nhàn su thi Ramayana va bién nò thành truyén tho. Ò mot so quóc
già Dòng Nam A nhùng truyén tho này lai tra thành nhùng làe phàm dinh cao,
làe phàm eó dién eùa nén vàn hoc dàn toc : Ramakién (Thài lan) Riém ké

(Càmpuchia) Phg làe phg lam (Lào) Sèri Rama (Indònéxia).... Ranh giói de
khu bici truyén iho voi su thi eó le khòng rò net nhu tiéu thu\èi vàn xuòi
ehU(Tng hói vói truyén tho. De nhàm lan mòl su thi quy mò nhó vói mot truyén
iho quy mò lón ó mòl so dàc diém ve nói dung va hình thùc, néu iruyén tho dò
lai phòng theo thàn thoai bay ca ngoi mot anh hùng ehién còng ky vT. Tuy
nhién, ve bàn ehài, day là hai thè loai hoàn toàn khàc nhau. Néu truyén tho ra
dói trong thói ky phong kién Ibi su thi "ra dói vào ihòi diém nói liép thàn thoai,
lue là lù thè giói eùa càc vi thàn ehuyén sang thè giói con nguói" [tr.240, 2].
Ngoài ra nò con eó sir khàc nhau ve hình thùc, nói dung phàn ành va ibi phàp
thè loai. "su ihi phàn ành bue Iranh xà bòi ròng lón ó nhùng thói c^ièm lieh su
nhàl dinh va nói troi Irén bue tranh ày là mói trUOTg ehién tranh, eàe euóe
ehién iranh giùa eàe còng dóng va xuài hién nhàn vàt anh hùng... Ngòn n^ù su

14


thi là ngòn ngù nói vàn, vf von giàu hình ành, nói bài là tfnh ngoa du, phòng
dai nhàm phàn ành su ky vT cùa nhùng euòc ehién tranh bò lac n.à trong tàm
là nguói anh hùng..." [tr.5. Vùng su thi Tày Nguyén. Ngò-Bùc Thinh. Tap ehf
Vàn ho^anghe thuàl. So 10 - 2004] . Trong khi dò, truyén tho phàn ành euòc
song con nguói, dù bang chù de này bay chù de khàc thi dò cùng là euòc song
ihuc lai cùa euòc dói tran the. Diém nói bài cùa su thi là quy mò lón, trai lai,
Iruyén tho eó tàm vóc quy mò vùa phài. Nhùng vàn de duoc dal ra va giài
quyél irong Iruyén tho khòng phài là vàn de nhó hep, song rò ràng làe phàm
truyén tho khòng mang Ifnh chat long hop, toàn dién, quy mò dén do so nhu su
thi duoc. Co le, viéc liép nhàn rói bién dói nhCrug su thi ky vT eùa An Dò thành
nhùng truyén tho co làm vóc nhó hon nhiéu là mot thao tàc phì'. hc^p vói tu
luóng, làm ly. truyén thóng cùa nguói Dòng Nam A, cu dàn eua nén nòng
nghiép canh tàc lùa nuóc, làm ruòng rày va san bàt trén nùi va trén bién. cu
dàn vón ua su nhc nhàng, nhó nhàn, duyén dàng.

Chùng tòi dà so bò so sành truyén tho, mot thè loai vàn hoc mang tfnh
loai hình eùa vàn hoc khu vijc, mot thè loai vàn hoc hàng dàu bèi sue dòc dào,
phàl trién phong phù cà ve so luong va chat luong ó Dòng Nam A vói ihè loai
tiéu thuyéi cbuimg hói vàn xuòi, thè loai vàn hoc : mang tfnh "eó dién" hàng
dàu ò Trung Quóc, va thè loai su ibi héi sue thinh hành va ra dòi tu rài som An Dò khòng ehi nhàm miie dich khu biét chùng ve bàn ehài thè loai ma diéu
eòi yéu là khàng dinh vai trò, vi irf héi sue lo lón cùa thè loai Iruyén tho irong
lién trình lich su phàl trién vàn hoà, vàn hoc eàe dàn toc ó Dòng Nam A. Cùng
ehju ành huóng vàn hoà Trung Hoa va An Do trén nhiéu phucmg dién, nhung
cu dàn Dòng Nam A khòng liép nhàn nhùng thè loai vàn hoc "xa la" khòng
phù bop vói dói song eùa con nguói ó Dòng Nam A. Viéc bién dói su ibi bay
liéu thuyéi chut^ng hói thành truyén tho mot mài thè hién bàn ITnh. sue sàng
tao dòc diìo eùa eàe nén vàn hoc ó Dòng Nam A , mài khàc khàng dinh sir phàt
irién dàe ihù eua ihé loai truyén tho, mot thè loai ma nói nhu Giào su. vién sT

15


Nikulin khòng ihà'y ò càc nén vàn hoc Vién Dòng nhu Trung Quó(, Nhàt Ban,
Triéu Tién.
L2..2, Truyén tho Póne Nam A - the loai phàt trién phons phù cà so
luans va ehài luane^ thè loai duoc cu dàn Dóns Nam A ua chuóne,
Ra dói va phàl trién trong khu vue vàn minh nòng nghiép lùa nuóc vói
su uu ài dàc bici dành cho phuong thùc trù tình trong dói song tu tuóng, tình
càm, làm ly cu dàn, nén vàn hoc truyén thóng Dòng Nam A thuc ehài là nén
iho ca. Do vày, bài eù thè loai thuòc dòng tu su nào cùa vàn hoc truyén thóng
ó Dòng Nam A cùng gàn bó mài ihiél vói tho ca, dàc biét là truyén tho.
Truyén iha tuy eó yéu tó "thè truyén" nhung lai duoc dién dal bang vàn vàn
ihàm duom ehài trù tình, lai là ''thè loai eó nguón góc dàn gian, .lén nò duoc
quàn chùng ihfeh nhàl trong lai eà càc thè loai cùa vàn hoc viéi [ir. 15, 13].

Ci\c còng trình, bài viéi cùa làt eà eàe tàc già ve truyén tho Dòng Nam A déu
khàng dinh truyén tho là thè loai duoc cu dàn Dòng Nam A yéu ihfch nhàt.
Viéi ve iruyén tho Lào, tàc già Vò Quang Nhon nhàn xét: "lù tré dén già, lù
Irai dén gài, khòng eó nguói Lào nào là khòng héi lói ca ngoi trf thòng minh,
long dùng càm, y chi kién cuòng bài khuàt truóc ké thù eùa eàe chàng trai nhu
Xin Xay, Kalakét..."|tr.l 16. 53|
Ve truyén ibo Càmpuchia, tàc già Vù Tuyéi Loan viéi '\..khà nhiéu
truyén iho dà duoe "lai sinh" trong nhiéu loai bình nghé thuàl khàc. Trén san
khàu dàn gian. nhùng irich doan Riém Ké. Tum Tiéu, Ka kóiy...Và nhùng làe
phàm san khàu quen ihuóc, nói tiéng duoe ua ehuòng..." [lr.22, 41]. Ò Thài
Lan nhàn dàn dua lén san khàu hoàe sàng tàc nhiéu bài bàt ve nhùng trfch
doan hoàe toàn bò làe phàm truyén tho nhu Ramakién, PhraLo, Khun Chang
Khun Phean, Phra Aphamani...Nhùng truyén tho dai nhu Khun Chang Khiìn
Phcan (4 van eàu tho) Phra Aphamani (hon 10 van càu vói 64 chuong) déu
diroe nhiéu nguói Thài Lan thuòc long loàn bò làe phàm. Ó Viél Nam xuài
phàl lù quan diém dao due phong kién, thói xua trong quan niém ohinh thóng
truyén Nòm là loai truyén "lucmi làt, lap nham vi lai qué kéeh bang quóc àm"
16


bi khinh miét. Nhung truyén Nòm vàn co sue lòi cuón dàc biét r.ói vói quàn
chùng nhàn dàn, luu truyén ròng khàp va là thè loai vàn hoc phong phù nhàl,
da dang nhàl, lón nhàì duoc nguói dàn ua ehuòng nhàl cùa vàn hoc thói ky
trung dai. Nhiéu nhà nghién eùu Truyén Kiéu dà thóng ké rài nhiéu nguói dàn
cao tuoi truóc day khòng biét chù nhung lai doc làu làu kiét tàc này cùa thi
hào Nguyén Du. Ho dén vói Truyén Kiéu mot càch tu nhién, chù hoàn loàn
khòng eó y thùc ràng dò là tàc phàm dinh cao là "làp dai thành eùa vàn hoc eó
Vici Nam"..Tr/mv; Kiéu duoc nguói dàn Viét Nam ua ehuòng dén mùc nhàn
dàn dà eó nhiéu hình thùc sinh boat vàn hoc này sinh lù Truyén Kiéu : vjnh
Kiéu. lày Kiéu, làp Kiéu, bòi Kiéu, do Kiéu.... Nhùng hình thùc r.iy phó bién

dén mùc chùng khòng chi duoc nhàc dén trong càc còng trình nghién eùu ve
iruyén Kiéu nói riéng bay truyén Nòm nói chung ma con duoc dua vào Tu
dién vàn hoc nhu nhùng khài niém mang tfnh chfnh thóng. Cùng vày. Lue Vàn
Tién di vào dói song nhàn dàn mot càch tu nhién khòng phàn bici tàng lóp
sang ben bay giàu eó. Nàm 1886, mot nguói nuóc ngoài lén là Bagiò dà thuàt
lai ràng ó Nam bò nguói ta Ihày "nhihig dam nguói ngoi xóm. xùm quanh mòl
nguói àn màc ràch ruói, thuóng là mot kè mù loà de nghe anh ta gàn eó lén kè
ehuyén Lue vàn Tién eó khi hàng gió ma nguói nghe khòng biét ebàn [Lói nói
dàu, 481.
Nèu ó Viél Nam, Truyén Kiéu tró thành kiét tàc, song vói ;hói gian vói
tàm hon con nguói Viét Nam ibi ó Lào truyén tho X'n Xay ira thành mot làe
phàm \àn hoc rài quan trong duoc tal cà moi nguói ua ehuòng \'ì già tri cao
eùa n(') ve iriéi ly, dao due va vàn hoc. Tal cà càc mó làm (nghé sy dàn gian)
cùng nhu nam nù thanh nién trong càc euòc bòi he bun than. tò linh déu trfch
dàn va ngàm tho Xin xay.
Sir yéu ihfch cùa nguói dàn Dòng Nam A dói vói thè loai truyén tho dà
lao co* sa eho thè loai này lién lue phàl trién tàng dàn ve so luong /à nhiéu làe
phàm tró thành kiét tàc, dinh cao eùa nén vàn hoc dàn toc.

OAl H O C Q ' J O C G;A M^ 1 J O '
HÓV'r Tir: '^1 ' /•R^

17

Dr/6C6


Truyén tho co vai irò, vi trf to lón trong nén vàn chuong Dòng Nam A,
iruóc héi \'i nò eó so luong khà lón. Co le chùng ta khòng thè thóng ké day dù
chfnh xàe ve so luong càc truyén tho ó khu vue. Boi vi. day là mòl khu vue

nhiéu quóc già. da dàn toc ma dàn toc nào cùng nò rò truyén tho lù truyén Iho
Iruyén miéng dén truyén tho bàc hoc. Ò Lào, tàc già Vò quang Nhc^fn dà irihg
nhàn dinh "Truyén tho Lào so dT chiém mot vi trf quan trong trong vàn hoc
Lào vi nò là mòl thè loai chàng nhùng phong phù ve mal so luctng ma con da
dang ve mar nói dung va nghé thuàl nùa. Thuc vày, truyén tho Lào khòng ehi
ké hàng ehiie, ma con eó thè kè hàng tram lruyen"[lr. 1 13, 531. Ó Càmpuchia.
dai nuac hình thành som ó Dòng Nam A , tiép nhàn ành huóng An Dò som \ai
bàn tfnh eùa cu dàn ua ea bài, boi he suol chiéu dai lich su phàt trién. nén vàn
hoc truyén thóng eùa quóc già này dà eó mot so luong truyén iY.i rài lón. Ò
Thài Lan. mòl dàe diém nói bài eùa vàn hoc Thài lan là "da so eae làe phàm
vàn hoc déu viél bang tho . Diéu này eó duoc do bàn tfnh nguói T"hài rài yéu
iha va eó nhiéu nàng khiéu ve tho..." [ir. 138. 69]. Triéu dinh phong kién lai
giành su uu ài eho vàn hoc, dàe biél là truyén tho (Rài nhiéu vi vua sàng làe
truyén ìha va truyén tho cùng là su lira chon dàu lién khi triéu dinh càn viéi ve
lieh sU). Diéu này de dàng suy doàn so luong lón cùa thè loai iruvèn lh(t a dai
nuóc ehua \ àng. Tal nhién, iruyén tho ó Thài Lan do su phàt trién da dang eua
nò. sé co nhiéu kiéu màu khàc bici so voi càc nuóc khàc. chàng han nhu eae
Xè pha.
O Vici Nam. theo thóng ké eùa TS. Dinh Thi Khang thi ^éng iruyén
Nòm dà eó "gàn 100 truyén hién con, eó khoàng trén duói 50 làe phàm duoc
phién am. giói ihiéu, xuài bàn" [ir.56. 36]. Trong mòl bài tho 78 eàu lue bài
nhan de Trónig qiuìn tàn truyén Tum thàp lue truyén néu lén lai 34 Iruyén
Nòm dtrae nhàn dàn ua ihfeh (Day là chua kè nhùng truyén Nòm ft duoe phó
bién). Trong mòl bài ea ebèo dò ò Thanh Hoà ehi eó 12 càp lue hai eùng dà kè
ra 13 lru\én [ha. Truyén Nòm. truyén tho ó Vici Nam là vò eùng phong phù.


Chùng la chira co diéu kién de thóng ké so luong cùa truyén tho ea khu
vue Dòng Nam A, nhung co le so luong gàn ngàn làe phàm là diéu khàng
dinh. S(*> lu(tng là diéu quan Irong de dành già su phàl trién. sir rnén mò eùa

quàn chùng nhàn dàn nhung mot diéu dàc biél là truyén ihct Dòng Nam .\ lai
rài phong phù da dang ve chù de - de lai. De lai duoc truyén tho phàn ành som
nhàl eó le là de tài lón giào. NhCrng càu ehuyén ihuòe de tài lòn giào ihuóng
xoay quanh euòc dói eùa Due Phàl. Ngoai trù Viél Nam. eàe niróe Lào.
Càmpuchia. ll)ai Lan. Viyanma, Malaixia, Indònéxia...eò so luctng lru\èn iha
khà lón khai thàc tu kho truyén Jataka. 0 Lào eó mot dòng Iruyén tho" Phàl
giào vói nhùng làe phàm nói liéng nhu Xin Xay, Kalakét, Nàng Tèn^ on,
Clìàmpu.xìtóuì, Pluilàephglam...Ò

Càmpuchia trong nén vàn hoc trung dai

dien ra qua trình Phàl hoà vàn hoc va Jataka hoà càc truyén eó de lai nhiéu làe
phàm lón nhu Ricm ké. Prceliànnovóng, Xóp ho xàu thi, Cróngxópha

Min...

Kho làng .lalaka eùa /Vi Dò góm 547 truyén vào Dòng Nam A vói Panasa
.ialaka (lue Ha xfp xal - 50 kiép) là nguón de tài quan trong eùa vàn hoc Lào.
Càmpuchia. Vàn hoc Thài Lan cùng eó nhiéu truyén tho ve de tài l ")n giao nhu
bó Mglìàxgi. Ranui Kién, Xàng Thong. nang Manóra...
De liii tình yéu trong truyén iho Dòng Nam A eùng rài phong phu. Vlòi
so truyén iho* \v>a> quanh de lai tình yéu giùa eàe còng ehua

hoàng ur. giùa

làng lóp quan lai quy lòe \à\ nhau. Day là loai linh yéu xung dòi vùa lùa. iiìòn
dàng bò dòi. lìieo y eùa ihàn thành hay duyèn lién dinh. Dò là unii véu dcp. ly
tircVng. luyél dói. Lai eó nhùng truyén tha phàn ành ve linh yéu giùa lai tu
giai nhàn (nhiéu iruyén tho Vici Nam: Truxén Kiéu, Phan Tran, Sir kinh tàn
tran^.^...) hay irai lai - gài sàe. nhùmg con nguói binh dàn (nhu Tum Tieu eùa

Càmpuchia). Loai làe phàm này eó già iri hién ihue \à thè hién ehu nghTa
nhàn dao cao ea. Co nhùng Iruyén tho lai khai thàc de lai tình véu eùa nhùn'^
iigir()i c(') su doi !ap \e giai càp. làng lóp trong xà hòi (nhu Tluieh Sunh,
Tnrovg Chi. Pham CV>//- Cue Hod,. XM

Viél Nam), Cliausratóip Chce,

Plìoeaeuhómu...c\x., Càmpuchia). Nhóm iiuxén ihc^ này ihuòng gàn \ai mo iip

19


nhàn vài bài hanh cùa truyén co tfc-h: mó coi, con ut, nghèo khó, xàu xf.. .Day
là nhóm iruyén tho thè hién khàt vong còng ly cùa nhàn dàn muón xoà bó bài
còng trong xà bòi phong kién. Ngoài de lai lòn giào. tình yèn, truyén tho
Dòng Nam A con de càp dén de lai lich su; de lai nguói phu nù trong xà bòi
phong kién, tình càm bè ban, già dinh...Nhùng truyén tho viéi ve so phàn eùa
iiguói phii nù, ihmtng nguói phu nù phài trai qua nhùng dau khó, thù thàch. bi
vùi dàp rói cuòi cùng ho duoc hanh phùc, vién man {Tarn Càm eùa Vici Nam,
/VV///,V Icng'On eua Lào, Cómg chiìa Aranka cùa Myanma, Nang Uttami eùa
Càmpuchia ...). Nhung cùng eó khi nguói phu nù phài trién mièn trai qua thù
Ihàch, bài hanh va su giài ihoàl cho ho chi dén ó thè giói khàc (Nang Kaeày
eùa Càmpuchia, Quan Am Thi Kinh cùa Viét Nam). Trong khi loai Iruyén tho
ve nguói phii nù gap hanh phùc vién man mang dam chat dàn gian ibi loai
truyén iha ve nguói phu nù bài hanh, bi kieh lai day tinh thàn phàn khàng, tó
eào xà bòi.
Cùng vói sLT phong phù ve de lai, truyén tho Dòng Nam A eùng khà da
dang ve chù de. Co tàc phàm don chù de nhung eó nhiéu tàc phàm da chù de.
Bòi vi. truyén tho thuóng là nhùng tàc phàm dai boi, co nhiéu nhàn vài va eò
làe phàm eó nhiéu luyé'n nhàn vài. Càc truyén tho liép thu vón vàn hoà dàn

gian ihuóng thè hién chù de Thién - Ac, sir tài thàng eùa cài ihièn dói \ai cài
àe (1 dm Càm. S(Oi Tinh Thuy Tinh eùa Viél Nam, Khun Lu Nan^' Ua, Pitoni
flóm eùa Lào ...). Nhóm truyén này bao gió cùng eó 2 luyé'n nhàn vài rò
ràng. dói nghich nhau mang tfnh nhàt phién dai dién eho cài thién va cài àe.
Nhóm truyén vay muon lù ben ngoài, ùng vói de lai lòn giào. chù de phó bién
là ihuyèi nghiép càn, dinh ménh theo luàt nhàn qua: Trong eàe làe phàm kiéu
nhu Riém ké, Ramakién,

Xin Xciy, Kalakét,

Phgvétxóindon.

Mahàxat.

Cróngxophg Mia...nhàn vài chfnh Iruóng là mot lién kiép cùa Due Phàt hoàe
là hoà Ihàn eua mot vi ihàn trong lòn giào Balamòn... Truyén iha eho dù khai
ihiie lù kho làng vàn hoc dàn gian. vàn hoc nuóc ngoài, lù lieh su dàn lòe hav
lù ehinh hién thuc dói song thi chù de bao Irùm vàn là de lai tình vèu. Co

20


nhùng làe phàm ma chù de chfnh co thè là nhùng vàn de khàc ibi vàn lién
quan dén tình yéu, Nhùng truyén tho nói ve euòc dau tranh ihien - àe, phàn
thutVng cuòi eùng thuóng là euòc hòn nhàn hay su tài bop hanh phùc. Nhùng
iruyen tho nói ve xung dot giai càp trong xà bòi thuc chat vàn xoay quanh càu
ehuyén ve euòc dàu tranh de bào ve hanh phùc lùa dòi, tình yéu chàn chfnh.
S() phàn eùa nguói phu nù trong truyén tho thuc té cùng là nói thóng khó,
niém hanh phùc eùa ho trong tình yéu. Ngay cà trong nhóm truyén tho lieh su.
tình yéu duoc nhàc dén khòng ehi nhu mot khfa canh biéu hién nói làm eùa

nhàn vài anh hùng ma con nhu mot dòng chày nhó ve so phàn con nguói song
song vói dòng chày lón ve so phàn dàn toc.
Su phong phù ve so luong va chat luong cùa truyén tho Dòng Nam A
làm nén già tri to lón cùa nò trong kho tàng vàn hoc càc dàn toc ó Dòng Nam
A. Chùng ta eó thè de dàng thóng ké duoc nhùng nhàn dinh, dành già ve già
tri to lón eùa eàe sàng tàc truyén tho liéu biéu ó khu vue. Vói Thài Lan "hình
nhu lai eà linh boa trong tho ea va sàng tàc dàn gian Thài Lan duac thè hién
irong truyén kè Khun Chang Khiìn Phcan" [tr.l92. 82]. Vói Càmpuchia "lói
Iho eùa Riém Ké eó dién là dinh cao cùa ngòn ngù vàn hoc va tho ca Kho-mc"
I Ir. 130. 571 "T////; Tiéu là truyén tho thành còng nhàl, già Iri nhàl. là buóe
truóng thành manh me nhàt eùa thè loai truyén tho Càmpuchia" |tr. 1 14. 411.
Vói Lào 'Xin Xciy duoe dành già là làe phàm xuàt sàe nhàt eùa thè ky \'à la
mot Irong so nhùng làe phàm uu lù eùa nén vàn hoc viéi Lào Lan xang"
|lr.2l(), 571. Vói Vici Nam "Mot nuóc khòng thè khòng eò quóc hoa. Truyén
Kiéu là quóc hoa eùa la; mòl nuóc khòng thè khòng co quóc hon. Truxén Kiéu
là quóc hon eùa la. Truyén Kiéu là cài vàn tu cùa gióng Vici Nam la..."
(Pham Quynh), Nhùng nhàn xét ngoi ca ve eàe tàc phàm dinh cao eùa thè loai
truyén ihi^ trén day chùng tó già tri lón lao cùa truyén tho trong nén vàn hoc
eàe dàn lòe iV Dòng Nam A.
Boi vày ma vào thói ky hung thinh nhàt eùa iruyén iha mói làe già U'tn
eùa thói dai déu eó càc kiét làe truyén tho trong làp bop eàe là^' phàm eua

21


mình. Nguyén Du (Viél Nam ) co Truyén Kiéu, Pang Khàm (Lào) co A/>? xay.
Bò tum Mathéxóm (Càmpuchia) co Tum Tiéu., Sùn Thonphu (Thài Lan) eó
Phra Aphamani ... Nhùng nghé sy thién tài trén day khòng ehi là nhùng lén
tuoi lón nhàl cùa nén vàn hoc truyén thóng ó càc nuóc Dòng Nam A ma con
là làe già lón nhàt cùa càc nén vàn hoc ò mói nuóc. Mot diéu dàc biél là cho

dén nay, eàe làe phàm dinh cao, càc kiét tàc vàn hoc eó dién ó càc quóc già ó
Dòng Nam A ihuctng lai là càc Iruyén tho. Boi vày, ve mal thè loii, chùng ta
khòng thè khòng khàng dinh vai Irò lo lón cùa truyén tho trong lii n trình phàt
Irién eùa nén vàn hoc khu vue Dòng Nam A.

22


Chtfcmg 2

NGUÓN GÓC TRUYÉN THO DÓNG NAM À
Chung loi khòng dal vàn de tìm hièu ve Ijch su hình thành va phàt trién
eùa truyén tho Dòng Nam A vi day là mot vàn de qua ròng lón liong khi khà
nàng eùa nguói viéi eò han lai bj han che ve tu liéu. O chuong này chùng lòi
ehi sa bò lim hièu nguón góc cùa truyén tho trén 2 phuong dién: Nguón góc
lieh su va nguón góc de tài nhàm eó mot hình dung buóc dàu ve khoàng thói
gian ra dói eùa truyén tho, nhihig tién de cùa su xuàt hién truyén-(ha va phàn
loai iruyén tho iheo de tài.
2.1 .Nguón góc lich su truyén tho Dòng Nam A.
2.1.1. Thiri, QÌan xuàt hién.
Vice xàe dinh ihói gian xuài hién cho truyén tho cùa cà mot khu vue
góm 1 I quóc già vói gàn 1 ngàn dàn toc, bò toc ó Dòng Nam A là mot diéu
bàt khà ibi. Boi vi. ihói gian ra dói cùa truyén tho ó mòi quóc già som, muón
khàc nhau. Hitn nùa, ngay ó tiing nuóc. eho dén nay giói nghién eùu vàn ehua
doàn dinh <\uac thói diém ra dói eùa thè loai mot eàeh khoa hoc vi ehi'nh xàe.
Chùng la ehi eò thè dal vàn de xàe dinh khoàng thói gian xuài hié i eùa Iruyén
iha khu \ue tn^ng nhùng diéu kién va hoàn eành xà bòi Dòng Nam A eò
nhùng nel lUctng dóng.
llieo nhàn dinh eùa eàe nhà nghién eùu vàn hoc khu vue, su xuài hién eùa
truyén iha a tùng quóc già trong vùng là khà ehénh léch. Ò Viél Nam, trong

khi Nguyén Lòe eho ràng "truyén Nòm Duóng luàt ra dói truóe thè ky XVllL
con Iruyén Nòm lue bài thi chua rò ra dói tu liic nào, ehi biél nò phàt trién
manh nhàl trong giai doan nùa cuòi thè ky XVIll - nùa dàu the ky XIX"
|lr.277, 46| ibi Nikulin lai eho ràng "vào the ky XVlll - dàu XIX, truyén
Nòm. vòn xuài hién khòng muón hon the ky XVI dà hoàn thànn. buóe lién

23