Nghiên cứu đặc điểm sinh học và bước đầu thăm dò công nghệ nuôi trồng mộc nhĩ auricularia SP

ĐẠI HỌC QUÓC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI
HỌC
KHOA HỌC
TỤ• NHIÊN
•
•
•
T
t

, Ị

------------------------------------------

C

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIÉM SINH HỌC
VÀ BƯỚC ĐẦU THÃM DÒ CÔNG NGHỆ NUÔI
TRÒNG MỘC NHĨ A U R I C Ư L A R I A S P .

Mã số

QT.05.42

( ' h u trì đ ề tài

T hS. Đ o à n V ă n V ệ

( 'án bộ tham gia:

c N . N íiuyền Q u ô c T r ir ờ n ẹ
T r u Iiií tâm C o n e n iih ệ Sinh học

I I \

\ O Ị

\

\ \ Ị

200í»


Đ Ạ I H Ọ C Q U Ó C G IA H À N Ộ I
TR Ư Ờ N G

Đ Ạ• I H Ọ• C K H O A H Ọ• C T Ụ•

N H IÊ N

NGHIÊN CỬU ĐẶC ĐIÉM SINH HỌC
VÀ BƯỚC ĐẦU THĂM DÒ CÔNG NGHỆ NUÔI
TRÒNG MỘC NH \ A U R I C U L A R ! A S P .

M ã số

Q T .0 5 .4 2

C h ủ t r ì đề tà i

ThS. Đ oàn V ăn Vệ

MÀ N O I - NÁM

2006


B A O

C A O

T Ó M

T Ấ T

a . T ê n đ ề tà i:

“ N g h iê n c ú n đ ặ c đ iế m s in h h ọ c v à b ư ớ c đ ầ u t h ă m d ò c ô n g n g h ệ
n u ô i trồ n g m ộ c n h ĩ

A uricularm sp.”

M ã s ố : Q T .0 5 .4 2

b . C h ủ t r ì đ ề tà i:
ThS. Đ oàn Văn Vệ

c . C á c c á n b ộ t h a m g ia :

C N . N g u y ễ n Q u ố c T r ư ờ n g , T r u n g tâ m C ô n g n g h ệ S in h h ọ c

d . M ụ c t i ê u v à n ộ i d u n g n g h iê n c ứ u :

Mục tiêu:
-

T h u th ậ p , p h â n lậ p v à t h u ầ n k h iế t m ộ t s ố c h ủ n g c ủ a l o à i m ộ c n h ĩ h ồ n g

Auricularia fuscosuccinea ở

V iệ t N a m .

- N g h iê n c ứ u đ ặ c đ iể m s in h h ọ c c ủ a lo à i m ộ c n h ĩ h ồ n g

fuscosuccinea

Auricularia

ở V iệ t N a m .

- B ư ớ c đ ầ u n g h iê n c ứ u k ỳ th u ậ t n u ô i trồ n g m ộ c n h ĩ h ồ n g

fiiscosuccineci trê n

Auricularia

g iá th ê m ù n c ư a .

Nội dung nghiên cứu:
- T hu m ầu,

fuse 'osuccinea.
-

P h ân lâ p v à th u ầ n k h iế t g i ố n g

m ộc nhĩ hồng

Auricularia

N i i h iê n c ứ u s ự m ọ c v à s ự h ìn h th à n h q u a t h ẻ tr o n g n u ô i c â y th u â n k h iê t

\à tròn Lria thê mùn cưa.


- N g h i ê n c ứ u s ự v ậ n c h u y ế n v ậ t c h ấ t v à d in h d ư ỡ n g c h ủ y ế u c ủ a m ộ c n h ĩ
hông

Aurỉcuỉaria fuscosuccinea.
- B ư ớ c đ â u th ă m d ò c ô n g n g h ệ n u ô i t r ồ n s m ộ c n h ĩ h ồ n s

fuscosuccinea

Auricularỉa

trê n g iá th ê m ù n c ư a .

e. C á c k ế t q u ả đ ạ t đ ư ọ c :

1.

Đã

fuscosuccinea

th u

th ậ p

các

m ẫu

tạ i T a m Đ ả o ( V ĩ n h

m ộc

nhĩ

th u ộ c

lo à i

m ộc

nhĩ

hồng

A.

P h ú c ), C ú c P h ư ơ n g ( N in h B ìn h ) , S a Pa

( L à o C a i) , p h â n lậ p v à th u ầ n k h iế t đ ư ợ c 5 c h ủ n g th u ộ c lo à i m ộ c n h ĩ h ồ n g
g ồ m : M y 11, M y 2 2 , M y 2 7 , M y 2 8 , M y 2 9 .

2 . N g h i ê n c ứ u , s o sá n h s ự m ọ c c ủ a m ộ c n h ĩ h ồ n g
2 1 , M y 2 2 ) v ớ i m ộ c n h ĩ lô n g

A. polytricha

A. fuscosuccinea

(M y

( M y 11, M y 1 3 ) tr ê n m ô i t r ư ờ n g

th u ầ n k h iế t v à c h o th ấ y c ủ a m ộ c n h ĩ h ồ n g c ó tố c đ ộ m ọ c n h a n h h ơ n , đ ộ d à y
lớ n h ơ n .

3. M y

2 2 c ó k h ả n ă n g h ìn h th à n h đ ồ n g t h ờ i c ả

chlamydospore

và

arthospore.
4 . M y 2 2 c ó k h ả n ă n g h ìn h th à n h q u ả th ể v à h ìn h th à n h c ả 2 lo ạ i b à o t ử

basidiospore

và

microbasidiospore

trê n m ô i t r ư ờ n g n u ô i c ấ y th u ầ n k h iế t v à

trê n g iá th ể .

5 . M y 2 2 c ó k h a n ă n g h ìn h t h à n h q u ả t h ể t h à n h t h ụ c t r o n g m ô i tr ư ờ n g
n u ô i c ấ y th u ầ n k h iế t.

6 . T r o n g m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a lỏ n g , M y 2 2 m ọ c n h a n h n h ấ t (5 0 6 |J .m /h )
đ ộ d à y lớ n n h ấ t 4 .5 đ ơ n v ị, lư ợ n g s in h k h ố i th u đ ư ợ c c ũ n g lớ n n h ấ t ( 2 5 0 m g
sa u 2 n g à y ).

7 . M y 2 2 m ọ c tố t tr o n g m ô i t r ư ờ n g s a c c u r o s e . K h ả n ă n g đ ồ n g h o á đ ạ m
h ữ u c ơ tỏ t h ơ n đ ạ m v ó c ơ . T r o n g s ô đ ạ m v ô c ơ th ì đ ạ m a m ô n (N H _ ị) c h o s ự

mọc tôt hơn đạm nitoTat (NO;).


9 . T ỷ lệ C /N g iữ a sa c c a ro s e v à c a s e in t ố i ư u c h o s ự m ọ c c ủ a c h ủ n g M y
2 2 là 3 5 /2 .

10. C h ủ n g m ộ c n h ĩ h ồ n g ( M y 2 2 ) n u ô i tr ồ n g trê n g iá th ể m ù n c ư a b ồ đ ề
c h o n ă n g s u ấ t đ ạ t 0 ,4 - 0 ,6 k g m ộ c n h ĩ t ư ơ i trê n l k g n g u y ê n liệ u v ớ i t h ờ i g ia n
th u h o ạ c h 2 - 2 ,5 th á n ơ .

f . T ì n h h ìn h k i n h p h í c ủ a đ ề t à i :

K in h p h í h ỗ t r ợ c h o đ ề tà i: 12 t r iệ u đ ồ n g .
K in h p h í q u y ế t to á n : 12 t r iệ u đ ồ n g

PHÒNG ĐÀO TẠO

CHỦ TRÌ ĐỀ TÀI

J(àaav\fe----Đ oàn Văn Vệ

T R Ư Ờ N G Đ Ạ• I H Ọ• C K H O A H Ọ• C T ự• N H I Ê N


S T U D Y O N B IO L O G IC A L A N D T A K IN G P A R T O N T E C H N O L O G Y
O F C U L T IV A T IO N O F A U R IC U L A R IA F U S C O S U C IN E A

SUM M ARY

Auriculciria fuscosuccinea

-

F i v e s tr a in s o f

-

Auricularia fuscosuccinea

w e r e c o lle c t e d a n d is o le te d .

is o n e o f th e s e v e n s p e c ie s o f

Auricularia

in

V ie tn a m .
-

R e s e a rc h o n c h a ra c te ris tic s a n d p h y s io lo g y o f
I n p u r e c u ltu r e th e s tra in s o f

Auriculciria Juscosuccinea

Auricularia fuscosuccinea

(M y 21, M y 22)

s h o w e d th e a v e ra g e g r o w in g a b o u t 3 9 0 - 5 0 0 |Lim /h
T h e s tr a in o f

Auricularia fuscosuccinea

o f f r u it b o d y a n d d e v e l o p

basidiospore

(M y 2 2 ) c a n g r o w a n d d e v e lo p
and

microbasidiospore

in p u r e

c u ltu r e
T h e s tra in o f

Auricularia fuscosuccinea

o f f r u i t b o d y in s a w d u s t o f

( M y 2 2 ) c a n g r o w a n d d e v e lo p

Styrax tonkinensis

Auricularia fuscosuccinea
chlamydospore a n d cirthospore.

The

s tra in

of

I n p u r e l iq u id c u ltu r e th e s tra in s o f

P ie rre
(M y

22)

can

Auriculciria fuscosuccineci

d e v e lo p

(M y 22)

s h o w e d t h e a v e r a g e g r o w i n g a b o u t 5 0 0 |u m /h

Saccarose
-

T a k in g

and

casein

( C / N ) : 3 5 /2 is b e s t s u ita b le f o r g r o w in g o f M y 2 2

p a r t o n te c h n o lo g y o f c u lt iv a t io n

Sty rax tonkinensis.

of My

22 on

saw dust o f


MỤC LỰC
Trang
M ở đ ầ u ...................................................................................................................................................... 1
1. Đ ặ c đ iể m c h u n g c ủ a h ọ

Auriculariacea .................................................................. 5

2 . Đ ặ c t ín h s in h h ọ c c ủ a m ộ c n h ĩ

Auricuỉaria ..........................................................7

3 . N g u y ê n liệ u v à p h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u .............................................................. 8
4 . K ế t q u ả n g h iê n c ứ u ...................................................................................................... 10
4 .1 . M ộ t số đ ặ c đ iể m h ìn h t h ả i c ủ a m ộ c n h ĩ .................................................. 1 0
4 .2 . S ự m ọ c v à s ự ra q u ả th ể t r o n g m ô i t r ư ờ n g th u ầ n k h iế t .................. 10
4 .3 . S ự m ọ c v à s ự r a q u ả th ể trê n g iá t h ể .......................................................... 21
4 .4 . S ự m ọ c t r o n g m ô i t r ư ờ n g lỏ n g v à d in h d ư ờ n g c á c b o n ,
n i t ơ c ủ a m ộ c n h ĩ .................................................................................................. 2 3
4 .5 . N u ô i t r ồ n g m ộ c n h ĩ h ồ n g trê n m ù n c ư a ...................................................3 6
K ế t lu ậ n ................................................................................................................................................3 9
T à i liệ u th a m k h ả o .......................................................................................................................... 4 0


MỞ ĐÀU

H iệ n n a y , N ấ m đ ư ợ c th ừ a n h ậ n m ộ t c á c h r ộ n g r ã i trê n th ế g i ớ i là m ộ t g i ớ i

r iê n g b iệ t - G iớ i N ấ m
( Animalia ), V i k h u ẩ n

(Fungi)

b ê n c ạ n h g i ớ i T h ự c v ậ t ( Plantae ), Đ ộ n g v ậ t

{Bacteria).

G iớ i N ấ m c ó số lư ợ n g lo à i lớ n , b a o g ồ m

n h ữ n g n ấ m n h ầ y trê n g ỗ , lá m ụ c ; n ấ m h iể n v i n ằ m tr o n g đ ấ t tr ồ n g ư ọ t v à x u n g
q u a n h rễ c â y ; n ấ m s ổ n g d ư ớ i n ư ớ c g â y b ệ n h tả o , n g u y ê n s in h đ ộ n g v ậ t, t r ứ n g
c á v à c á c o n ; n ấ m g â y b ệ n h c h á y lá k h o a i tâ y , b ệ n h m ố c s ư ơ n g , b ệ n h đ ạ o ô n ,
b ệ n h r i, b ệ n h th a n t r ê n c â y ; n ấ m m e n t r o n g c ô n g n g h iệ p b ia , b á n h m ì, n ấ m
m ố c ữ o n g v iệ c ủ t ư ơ n g , lê n m e n r ư ợ u c ũ n g n h ư sản x u ấ t p e n ic ilin ; n ấ m g â y
b ệ n h h o la o g iả , h ắ c là o , v ả y r ồ n g , r ụ n g tó c , b ệ n h p h ụ k h o a ... ở n g ư ờ i; n h ấ t là
n h ữ n g n ấ m l ớ n ta v ẫ n th ấ y h à n g n g à y v e n n h à , ư ê n g ỗ m ụ c , trê n đ ồ n g r u ộ n g ,
đ ồ n g c ỏ v à tr o n g r ừ n g n h ư n ấ m h ư ơ n g , m ộ c n h ĩ, n ấ m r ơ m , n ấ m t r ứ n g , n ấ m c ỏ
d à y đ ế n n ấ m l im , n ấ m p h ụ c lin h , n ấ m p h á g ỗ ... N h iề u lo ạ i n ấ m là m ó n ă n
n g o n , c ó g iá t r ị x u ấ t k h ẩ u v à g iá t r ị d in h d ư ờ n g c a o .

N g o à i h à m lu ợ n g p r o t ít ,

g l u x í t , m u ố i k h o á n g r a n ó c ò n c h ứ a c á c h ợ p c h ấ t c ó h o ạ t t ín h s in h h ọ c k h á c v à
h à m lư ợ n g v i ta m in t ư ơ n g đ ố i c a o , đ ặ c b iệ t là v it a m in D m à ở th ự c v ậ t b ậ c c a o
k h ô n g c ó ( T r ịn h T a m K i ệ t , 1 9 7 7 ). Đ iề u đ ặ c b iệ t ở n ấ m ă n k h ô n g c h ứ a c h ứ a
t in h b ộ t, c h o n ê n t r o n g l ĩn h v ự c y h ọ c n g ư ờ i ta d ù n g n ấ m là m th ứ c ă n l ý t ư ở n g
c h o n h ữ n g n g ư ờ i b ị b ệ n h đ á i đ ư ờ n g , h o ặ c tr o n g n ấ m c ó c h ứ a c á c h ợ p c h ấ t
t h ơ m d ù n g đ ể c h ừ a b ệ n h b é o b ệ u ( K i n d u n d A n d e r e , 1 9 7 4 ).

I

3

T ừ trư ớ c c ô n g n g u y ê n , N ấ m đã đ ư ợ c c o n n g ư ờ i đã sử d ụ n g tro n g c u ộ c
s ố n g h à n g n g à y v ớ i c ô n g d ụ n g là n g u ồ n t h ự c p h ẩ m , d ư ợ c p h ẩ m , m ỳ p h ẩ m , ...
N h iề u lo ạ i n ấ m là m ó n ăn n g o n , c ó g iá t r ị x u ấ t k h ẩ u v à g iá t r ị d in h d ư ỡ n s c a o .
N g o à i h à m lư ợ n ơ p r ô t ít , g lu x ít , m u ô i k h o á n s ra n â m c ò n c h ứ a c á c h ợ p c h â t c ó
h o ạ t t ín h s in h h ọ c k h á c và h à m lư ợ n g v ita m in t ư ơ n g đ ố i c a o . G â n đ â y , n h iê u


N h à k h o a h ọ c c ò n n ó i đ ế n k h ả n ă n g c h ố n g lạ i c á c v i k h u ẩ n , c h ố n g n ấ m b ệ n h ,
c h ố n g v ir u t , c h ổ n g

Protozoa

v à đ ặ c b iệ t là c h ổ n g x ơ c ứ n g đ ộ n g m ạ c h c ũ n g

n,hự. c h ố n g u n g t h ư c ủ a m ộ t số lo à i n ấ m . T r ọ n g n ấ m c ò n c h ứ a h à n g lo ạ t c á c
c h ấ t th ơ m , c á c c h ấ t c ó h o ạ t t ín h s in h h ọ c m à p h ầ n lớ n c h ư a đ ư ợ c n g h iê n c ứ u .
N h iề u k ế t q u ả n g h iê n c ứ u c h o th ấ y ở n ấ m c ó lư ợ n g đ ạ m th ấ p h ơ n đ ộ n g v ậ t v à
c a o h ơ n th ự c v ậ t, n g h è o v ề n ă n g lư ợ n g , g ià u v it a m in v à m u ố i k h o á n g .
T r o n g số c á c lo à i n ấ m đ ó c ó m ộ t số lo à i th u ộ c n h ó m n ấ m c ó q u ả th ể c h ấ t
k e o , đ ặ c b iệ t là c á c lo à i th u ộ c b ộ M ộ c n h ĩ, c h ú n g v ừ a là t h ự c p h ẩ m q u ý v ừ a là
th u ố c c h ữ a b ệ n h . K h o a h ọ c c à n g p h á t tr iể n , g iá t r ị c ủ a n h ó m n ấ m c ó q u ả th ể
c h ấ t k e o n à y c à n g đ ư ợ c là m s á n g tỏ , c h ú n g là t h ứ c ă n c h ứ c n ă n g , là d ư ợ c p h ẩ m
c h ữ a c á c b ệ n h h iể m n g h è o n h ư u n g th ư , A I D S v à c á c b ệ n h s u y g iả m m iễ n d ịc h
k h á c c ũ n g n h ư t r o n g c ô n g n g h iệ p t h ự c p h ẩ m , m ỹ p h ẩ m .

B ả n g 1: T h à n h p h ầ n m ộ t số c h ấ t c ó t r o n g m ộ c n h ĩ

( t ín h th e o ừ ọ n g lư ợ n g m ộ c n h ĩ k h ô )
r

% cá c

c h â t tín h th e o trọ n g lư ợ n g k h ô

L o ạ i chất

A. auricula
Đ ộ ẩm

A. polytricha

1 6 ,0 1 %

2 1 ,7 6 %

1 ,4 1 %

0 ,7 0 %

P r o te in

1 3 ,8 0 %

7 ,2 5 %

M u ố i khoáng

3 ,6 0 %

1 ,6 9 %

6 4 ,6 3 %

5 4 ,2 4 %

3 ,5 0 %

1 1 ,3 6 %

C h ất béo

H y đ ra t cacbo n
C hất xơ

C ứ lOO g m ộ c n h ĩ k h ô có
C hất chửa canxi
C h ấ t c h ứ a sắt

3 2 ,9 m g

=

3 3 2 ,6 m g '

4 ,4 m g

1 4 ,3 m g

C h ấ t c h ứ a p h o tp h o

18 ,0 m g

4 9 ,1 3 m g

V ita m in B |

0 , 12 m g

0 ,0 4 8 m g

V ita m in B 2

0 ,6 4 m g

1,4 7 3 m g

5 .1 0 m g

0 ,3 3 0 m g

V ita m in

c


C á c lo à i M ộ c n h ĩ c ó k h u p h â n b ố r ộ n g rã i v à c h o p h é p n u ô i trồ n g c h ủ đ ộ n g
ơ ê n n h iề u Ịo ạ i g iá th ể k h á c n h a u v ớ i số lư ợ n g n g à y c à n g lớ n n ê n c ó ý n g h ĩa k in h tế

c a o . C á c lo à i m ộ c n h ĩ, c ù n g v ớ i n h ữ n g lo à i k h á c tro n g n h ó m n ấ m g iá đ a b à o c ó q ụ ả
th ể c h ấ t k e o là n h ó m n ấ m c ó ý n g h ĩa k h o a h ọ c , ý n g h ĩa k in h tế rấ t đ ộ c đ á o c ủ a V iệ t
N a m ; ló p p h ụ n ấ m g iá đ a b à o

Phragmobasidiomycetidae

c ò n n h iề u v ấ n đ ề l ý th ú

c ầ n đ ư ợ c đ ầ u t ư n g h iê n c ứ u . V iệ c n g h iê n c ứ u k ỹ lư ỡ n g th à n h p h ầ n lo à i v à đ ặ c
đ iể m s in h h ọ c n h ó m n ấ m n à y c ó ý n g h ĩa k h o a h ọ c v à t h ự c tiễ n r õ r ệ t.
N h iề u lo à i n ấ m c ó v a i t r ò là n g u ồ n t h ự c p h ẩ m q u ý đ ồ n g t h ờ i là liề u th u ố c
c h ữ a b ệ n h , là m ó n ă n c h ứ c n ă n g . N ấ m đ ã đ i v à o đ ờ i s ố n g c ủ a lo à i n g ư ờ i t ừ
n g à n x ư a v à g ầ n đ â y đ ã đ i v à o c u ộ c s ố n g h à n g n g à y c ủ a n h â n d â n ở n h iề u
n ư ớ c , đ ã t r ờ th à n h m ộ t n g à n h sả n x u ấ t q u a n ư ọ n g tr o n g n ề n k in h tế q u ố c d â n
v ừ a m a n g l ợ i íc h t h iế t th ự c , t r o n g m ộ t t h ờ i g ia n n g ắ n , v ừ a m a n g lạ i l ợ i íc h lâ u
d à i c h o t ự n h iê n v à c h o c o n n g ư ờ i.
T r o n g s ố n h ữ n g lo à i n ấ m c ó g iá t r ị tr o n g l ĩn h v ự c t h ự c p h ẩ m v à d ư ợ c
p h ẩ m , n g ư ờ i ta k h ô n g th ể k h ô n g n ó i đ ế n c á c lo à i m ộ c n h ĩ. T ừ lâ u đ ờ i, m ộ c n h ĩ
đ ã đ ư ợ c x e m n h ư lo ạ i g ia v ị q u a n t r ọ n g t h a m g ia v à o c á c m ó n ă n . C á c d â n tộ c
Đ ô n g p h ư ơ n g t ừ x ư a t ớ i n a y v ẫ n d ù n g m ộ c n h ĩ là m d ư ợ c liệ u c h ữ a m ộ t số
b ệ n h n h ư r o n g k in h , b ă n g h u y ế t, t r ĩ , đ i n g o à i ra m á u , đ a u c ổ , m á u lo ã n g v . v . . .
T u y n h iê n c ũ n g c ầ n p h ả i n ó i n g a y ở đ â y r ằ n g t ừ x a x ư a h ơ n ở Đ ô n g p h ư ơ n g
n ấ m đ ã đ ư ợ c d ù n g là m th u ố c b ổ d ư ỡ n g v à c h ừ a n h iề u b ệ n h h iể m n g h è o . N h ư
m ộ c n h ĩ ( n ấ m t a i m è o ) c ó tá c d ụ n g g i ả i đ ộ c , c h ữ a l ỵ , t á o b ó n , r o n g h u y ế t ...
C á c lo à i m ộ c n h ĩ
nhĩ
bào

Auriciilciriales,

Auricularia

dưới

lớ p

Phragmobasidiomycetes

th u ộ c h ọ m ộ c n h ĩ

Aiiriculariaceae

Phrcigmobasidiomycetidcie
tro n g n g à n h n ấ m g iá

bộ m ộc

t h u ộ c lớ p N â m g í a đ a

Basidiomycotci.

M ộ c n h ĩ là

n h ó m n ấ m c ó ý n g h ĩ a k h o a h ọ c , ý n g h ĩ a k in h tế rất đ ộ c đ á o c ủ a V i ệ t N a m ;
c ù n g v ớ i m ộ t s ố b ộ n ấ m k h á c tr o n o n h ó m n ấ m đ a b à o c ó q u ả t h ê c h ấ t k e o

PhragIìiobasidionlycetes

c ò n n h iề u v ấ n đ ề lý th ú c ầ n đ ư ợ c đ ầ u tư n e h i ê n c ứ u .

V iệ c n u ô i t r ồ n g n ấ m ă n c ù n g đ ư ợ c c o n n g ư ờ i tiế n h à n h t ừ lâ u ở p h ư ơ n g Đ ô n g
n h ư T r u n g Q u ố c , N h ậ t B a n , V i ệ t N a m ... V iệ c n g h iê n c ứ u c á c đ ặ c t ín h s in h
h ọ c , k ỳ th u ậ t n u ô i t r ồ n g c ủ a m ộ c n h ĩ c h ủ y ế u đ ư ợ c t iế n h à n h đ ổ i v ớ i lo à i m ộ c
n h ĩ lô n g

A. polytricha

v à lo à i m ộ c n h ĩ m ịn

A. auricula

c ò n các lo à i k h á c c h ư a

đ ư ợ c n g h iê n c ú n k ỳ .
Loài M ộc nhĩ

hồng

A. fuscosuccinea

( M o n t . ) F a l l o w , m ọ c tr ê n g ồ m ụ c

th u ộ c n h ữ n g c â y lá rộ n g . L à lo à i n h iệ t đ ớ i, c ó th ể n u ô i tr ồ n g c h ủ đ ộ n g v à là lo à i
n ấ m ăn q u ý . T h ư ờ n g g ặ p ở m ộ t số t ỉn h V ĩn h P h ú c , H à T â y , H à B ắ c , N in h B ìn h ,
T h a n h H o á , N g h ệ A n . N h ữ n g n g h iê n c ứ u v ề lo à i m ộ c n h ĩ h ồ n g c ò n r ấ t ít . V ì v ậ y ,
c h ú n g t ô i đ ă n g k ý đ ề tà i:

“N ghiên cứu đặc điểm sinh học và bước đầu thăm dò công nghệ
nuôi trồng loài m ộc nhĩ Auricularia sp.”

Mục đích nghiên cứu:
- T h u t h ậ p , p h â n lậ p v à th u ầ n c h ủ n g m ộ t s ố c h ủ n g m ộ c n h ĩ h ồ n g

ỷuscosuccinea ở

A.

V iệ t N a m .

- N g h i ê n c ứ u đ ặ c đ i ể m s in h h ọ c c ủ a i o à i m ộ c n h ĩ h ồ n g

A. fuscosuccinea

ở V iệ t N a m .
- B ư ớ c đ ầ u n g h iê n c ứ u k ỹ th u ậ t n u ô i t r ồ n g m ộ c n h ĩ h ồ n g

A. juscosuccinea

trê n g iá th ể m ù n c ư a .

Nội dung nghiên cứu:
- T h u m ầ u , P h â n lâ p v à th u ầ n k h iế t g i ố n g m ộ c n h ĩ h ồ n g

-

A. fuscosuccinea.

N g h i ê n c ứ u s ự m ọ c v à s ự h ìn h t h à n h q u ả t h ế t r o n g n u ô i c ấ y th u ầ n k h i ế t

v à tr ê n g i á t h ê m ù n c ư a .
- N g h i ê n c ứ u s ự v ậ n c h u y ê n v ậ t c h ấ t v à d in h d ư ờ n g c h ủ y ế u c ủ a m ộ c n h ĩ
hong

A. fuscosuccinea.
-

B ư ớ c đ ầ u t h ă m d ò c ô n a n s h ộ n u ô i t r ồ n g tr ê n ííiá t h è m ù n c ư a .


1 - Đ Ặ• C Đ I Ể M C H U N G C Ủ A

H Ọ• A Ư R I C U L A R I A C E A E F r . ,ỉ 1 8 3 8

M ộ c n h ĩ th u ộ c lo à i d ị tả n t ứ t ín h h ệ s ợ i đ ư ợ c tạ o th à n h d o 2 s ợ i đ ơ n b ộ i t ừ

2 b à o t ử k h á c t ín h k ế t h ợ p v ớ i n h a u c h o ra s ợ i s o n g h ạ c h c ó k h o á .
Đ a số

c á c lo à i m ộ c n h ĩ c ó q u ả th ể h ìn h ta i n h ư ta i m è o , k h i n o n là c h ấ t

k e o , k h i g ià v à k h ô là c h ấ t s ừ n g n h ư n g g ặ p đ iề u k iệ n ẩ m ư ớ t l ạ i p h ụ c h ồ i d ạ n g
c ũ , th ậ m c h í t iế p tụ c h ìn h th à n h b à o tử . C á c lo à i m ộ c n h ĩ đ ề u s ố n g h o ạ i s in h
( s a p r o p h y t) , t u y n h iê n lo à i

Auricularia cornea

( F r .) E h re n b . c ó k h ả n ă n g k í

s in h n h ẹ (A .C .P a tb k it, 1 9 6 7 ).

Q u ả th ể m ộ c n h ĩ c ó c u ố n g n g ắ n h o ặ c g ầ n n h ư k h ô n g c u ố n g . L ớ p m ặ t m ũ
( p h ía c u ố n g ) đ ư ợ c p h ủ l ớ p lô n g m à m ậ t đ ộ k íc h t h ư ớ c lô n g là t iê u c h u ẩ n p h â n
lo ạ i. M ặ t đ ổ i d iệ n v ớ i c u ố n g m a n g l ớ p s in h sản ( h y m e n iu m ) c ó m à u n â u h ồ n g ,
n h ẵ n h o ặ c g ợ n s ó n g ( t u ỳ lo à i) . K h i q u ả th ể t r ư ở n g th à n h lớ p n à y đ ư ợ c p h ủ b ở i
lớ p b à o t ử m à u trắ n g .

H ìn h 1. C h u t r ì n h p h á t s in h cá th ê c ù a m ộ c n h ĩ


S ợ i c ó k h o á h o ặ c k h ô n g c ó k h o á , k íc h t h ư ớ c tế b à o 1 , 5 - 7 , 6

X

8 ,6 - 8 6 ,4 |u m .

Đ ả m ( b a s id ie ) h ìn h tr ụ , h ìn h c h u ỳ c ó 3 v á c h n g ă n n g a n g c h ia đ ả m th à n h 4
tế b à o . B à o t ử h ìn h t r ụ n g ắ n , d ư a c h u ộ t, lạ p s ư ờ n , l ư ỡ i liề m , k h ô n g m à u v ớ i
k í c h t h ư ớ c 4 , 6 - 6 , 9 X 1 6 , 3 - 1 9 , 4 |u m .
N g h iê n c ứ u g iả i p h ẫ u q u a lá t c ắ t n g a n g đ á m s ợ i b ệ n k ế t th ấ y s ợ i n ấ m đ a n
k ế t lạ i d ạ n g tổ c h im , ờ g iữ a c á c s ợ i " đ a n " d à y h ơ n , v ớ i n h iề u đ ầ u s ợ i n o n b a o
bọc xung quanh, ở

g ia i

đ o ạ n m ầ m m ố n g q u ả th ể
với

k íc h

to à n

bộ

th ố n g

th ư ớ c
tạ o

3m m ,

th à n h

nhất

m àu

khối

đã

có

h iệ n

phân h o á m ô

Lớp đăc
L ớ p n ử a đ ă c b ê n trên

hồng

n h ạ t. G ia i đ o ạ n q u ả th ể
non

L ớ p lô n g

L ớ p xổD b ê n trên

tư ợ n g

g iữ a m à u
L ớ d tủ v

h ồ n g n h ạ t, c á c s ợ i n h ỏ v à
xung q u an h các sợi xếp
L ớ p xổD b ê n d ư ớ i
x í t n h a u h ơ n tạ o lớ p m à u
s ẫ m b a o b ọ c d à y 170|0.m.
Lông
th ư ớ c

không

m àu,

1 8 0 -3 9 0

X

k íc h

Lớt) n ừ a đ ă c b ê n d ư ớ i

4 ,2 L ớ p b à o tầ n g

6 ,7 |n m . S a u đ ó

sự phâ n

h o á m ô đ ã h o à n c h ỉn h , ở
g iữ a s ợ i x ế p t h à n h n h ữ n g

H ìn h 2 . S ự p h â n h o á cá c p h â n lớ p m ô

p h â n l ớ p r õ r à n g ( h ìn h 2 ) .

r ủ a n iià th ể m ô r n h ĩ

L ớ p lô n g (z o n a p ilo s a ) là lớ p trê n c ù n s c ủ a q u ả th ể v à là m ộ t t r o n g n h ữ n g d ấ u
h iệ u p h â n l o ạ i; lớ p đ ặ c ( z o n a c o m p a c t a ) s ồ m c á c m ô c h ắ c , s ợ i đ a n x e n d à y ,

độ

d à y k h o ả n g 3 - 5 1u m : L ớ p n ử a đ ặ c b ê n tr ê n ( z o n a s u b c o m a c t a s u p e r i o i s ) g ô m

6


c á c b ó s ợ i, đ ư ờ n g k ín h s ợ i 3 - 7 J im ; L ớ p x ố p b ê n trê n (z o n a la x a s u p e r io r is ) h ệ
s ợ i x ắ p x ế p k iể u m ạ n g lư ớ i, đ ư ờ n g k ín h s ợ i 3 - 8 |0.m; lớ p tu ỷ ( m e d u lla ) tiế p g iá p v ớ i

k ín h 6 -1 0 |a m ; lớ p x ố p b ê n d ư ớ i ( z o n a la x a in fe r io r is ) c ó c ấ u tạ o n h ư lớ p x ố p trên ;
lớ p n ử a đ ặc b ê n d ư ớ i (z o n a s u b c o m a c ta in fe r io is ) đ ặ c trư n g n h ư lớ p đ ặ c n ử a trê n ;
lớ p s in h sản ( h y m e n iu m ) là lớ p k e o n h ầ y , d a i. Đ ả m b à o t ử (b a s id ie ) g ồ m 4 tế b à o
x ế p liê n tiế p n h a u t h e o c h iề u d ọ c . B à o tử

basidiospore

k h ô n g m à u c ó k íc h t h ư ớ c

5,4-6,3 X 8,9-14,7ịam và microbasidiospore kích thước 2,8-3,4 X 5,8-6,2p.m.

2- ĐẶC
TÍNH SINH HỌC
CỦA M ộ• c NHĨ
•
r
2.1. Dinh dưỡng.
M ộ c n h ĩ m ọ c t ố t trê n m ô i t r ư ờ n g a g a r, d e x t r in , k h o a i tâ y

( A D P ) v ớ i t ỷ lệ

1 5 -2 0 g A g a r + 2 0 g d e x t r in + 2 0 g k h o a i tâ y . T r o n g c á c n g u ồ n c a c b o n m ộ c n h ĩ
s ử d ụ n g d e x t r in t ố t h ơ n g lu c o z e t h ứ đ ế n m a lto z e , s a c c a ro s e .
T r o n g c á c n g u ồ n n it ơ n ấ m d in h d ư ờ n g t ố t h ơ n c ả là a m o n i n it ơ r a t t h ứ đ ế n
a m o n i s u n fa t. M ộ c n h ĩ c ó th ể s ử d ụ n g cả k a li n itr a t , t u y n h iê n n h ừ n g h ợ p c h ấ t
n i t ơ h ữ u c ơ t h íc h h ợ p h ơ n .

2.2. Nhiêt
• đô.

•
S ợ i m ộ c n h ĩ c ó th ể tồ n tạ i ở n h iệ t đ ộ 1 0 - 3 6 ° c , s ợ i m ọ c ờ n h iệ t đ ộ 2 0 - 3 4 ° C
v à t h íc h h ợ p n h ấ t ờ n h iệ t đ ộ 2 5 - 3 0 ° c .

2.3. Đô ẩm.
G ia i đ o ạ n s ợ i c ầ n đ ộ ẩ m g iá th ể 7 0 % - 7 8 % . N ế u đ ộ ẩ m th ấ p h ơ n 7 0 % s ợ i •
m ọ c c h ậ m , x u ổ n g th ấ p n ữ a ( < 3 0 % ) s ợ i c ó n g u y c ơ b ị c h ế t. Đ ộ ẩ m lớ n h ơ n
80 % s ợ i m ọ c k é m . n ế u đ ộ ẩ m > 9 0 % sợ i c ó th ể bị c h ế t.
-

K h i ra q u ả t h ê c ầ n đ ộ â m k h ô n s k h í > 8 0 % . ơ k h o ả n g g ầ n q u ả t h ê m ộ c

n h ĩ c ầ n đ ộ ẩ m 9 5 - 1 0 0 9 r.


2 .4 . K h ô n g k h í .
M ộ c n h ĩ p h á t tr iê n ở n ồ n g đ ộ k h ô n g k h í b ìn h t h ư ờ n g . T u y n h i ê n , n ê u
tr o n g p h ò n g n u ô i t r ồ n g n ồ n g đ ộ k h í c a c b o n i c t ă n g x u n g q u a n h

ỉ % sẽ

k íc h

th íc h s ự m ọ c n h a n h h ơ n .

2.5. Ánh sáng.
Á n h s á n g k h ô n g c ầ n t h iế t lắ m c h o s ự p h á t t r iể n c ủ a s ợ i. P h a s ợ i t ố t n h ấ t là
ở t r o n g t ố i. C h ỉ c ầ n c ó á n h s á n g k íc h t h íc h k h i k ế t t h ú c p h a s ợ i , đ ể c ó đ iề u k iệ n

ra quả thể, ánh sáng tốt nhầt là 330ỈUX.

N ế u á n h s á n g q u á n h iề u m ộ c n h ĩ b ị đ e n , lô n g d à i.
N ế u á n h s á n g ít m ộ c n h ĩ c ó m à u t r ắ n g b ợ t , l ô n g n g ắ n .
2 .6 . p H .
G i a i đ o ạ n s ợ i m ộ c n h ĩ c ó t h ể m ọ c ở p H là 2 - 1 0 n h ư n g t ố t n h ấ t v ớ i p H
tr u n g t ín h h o ặ c h ơ i a x it, g ia i đ o ạ n q u ả th ể c ầ n p H h ơ i k iề m h o ặ c tr u n g tín h .

3-

NGUYÊN

LIỆU VÀ

PHƯƠNG

PHÁP NGHIÊN c ứ u

3.1. C Á C G I Ố N G N G H I Ê N C Ủ tJ
Các chủng M y

11, M y

13, M y 2 1 , M y 2 2 đ ư ợ c c h ọ n t ừ b á c h th ả o n u ô i

tr ồ n g c ủ a p h ò n g t h í n g h iệ m c ủ a T r u n g tâ m C ô n g n g h ệ S in h h ọ c , Đ ạ i h ọ c Q u ố c
g ia H à N ộ i.
C á c c h ủ n g đ ư ợ c c h ọ n th u ộ c c á c lo à i sau:
* M y 11, M y 13-

Auricularia polytricha

* M y 21, M y 22 -

( M o n t . ) S a cc.

Auricularia fuscosuccinea

( M o n t . ) F a lo w , B r b l. Đ ư ợ c la y

t ừ 5 c h ủ n g đ ã p h â n lậ p t ừ m ẫ u th u tạ i T a m Đ ả o ( V ĩ n h P h ú c ), C ú c P h ư ơ n g
( N in h B ìn h ) v à S a Pa ( L à o C a i) .
C á c gc i ô n gc v à m ầ u h iê• n đ• ư ợ c lu n trừ tại
• T r u n cg tâ m C ô n cLI n cg h ê• S in h h o. c ,7 Đ a. i
h ọ c Q u ô c ilia H à N ộ i.


3 .2 . N G U Y Ê N L I Ệ U
G iố n g đ ư ợ c g i ữ tr o n g ố n g th ạ c h n g h iê n g c h ứ a m ô i t r ư ờ n g d in h d ư ờ n g 3 %
m a le (m ạ c h n h a ) v à -2 ,5 % a g a r- a g a r ( th ạ c h ) . C ứ sau 2 tu ầ n c h ú n g t ô i lạ i c ấ y
tr u y ề n lạ i m ộ t lầ n v à đ ể t r o n g t ủ g i ữ g iố n g v ớ i n h iệ t đ ộ 2 7

± 2°c.

G iố n g t h í n g h iệ m : Đ ể c ó n g u y ê n liệ u n u ô i c ấ y t ố t c h ú n g t ô i đ ã c h ọ n
n h ữ n g ổ n g g iố n g c ó c ù n g n g à y t u ổ i, c ắ t lấ y h ệ s ợ i ở m é p c o lo n ie v ớ i k íc h
t h ư ớ c 2 x 2 x 2 m m ( v ớ i t h í n g h iệ m tr ê n m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a r ắ n ) v à k í c h th ư ớ c
m iế n g c ấ y 2 x 2 x 1m m ( v ớ i t h í n g h iệ m tr ê n m ô i t r ư ờ n g d ịc h th ể ) .
3 .3 . M Ô I T R Ư Ờ N G N U Ô I C Ấ Y
M ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a rắ n : tr o n g 1 l í t n ư ớ c c ấ t c ó 3 0 g a m m ạ c h n h a , 2 5
g a m th ạ c h .
M ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a lỏ n g : t r o n g 1 l í t n ư ớ c c ấ t c ó 3 0 g a m m ạ c h n h a .

M ô i tr ư ờ n g n g h è o : ư o n g 1 l í t n ư ớ c c ấ t c ó 2 5 g a m th ạ c h .
M ô i t r ư ờ n g x á c đ ịn h : C h ú n g t ô i lấ y m ô i t r ư ờ n g g lu c o s e - a la n in e ( T r ịn h
T a m K iệ t , 1 9 7 5 ) là m c h u ẩ n ( k h ô n g c h o th ạ c h ) v à m ộ t số m ô i t r ư ờ n g x á c đ ịn h
k h á c n h a u (sẽ n ó i k ỳ ở p h ầ n s a u ).
3 .4 . D Ụ N G C Ụ , H O Á C H Á T V À P H Ư Ơ N G P H Á P
- D ụ n g c ụ : th u ỷ t ín h đ ư ợ c r ử a sạch, đ ể tro n g tủ sấy ở n h iệ t đ ộ

150°c g ồ m :

lọ

nhâ n g iố n g cấ p 2 , h ìn h ta m g iá c ; đ ĩa p e tri, la m , la m e n , p ip e t, đ ũ a th u ỷ tin h , p h ễ u lọ c .
K h ử trù n g m ô i tr ư ờ n g tr o n g a u t o k la v e v ớ i á p s u ấ t 0 ,8 a t m , th ờ i g ia n 4 0 p h ú t.
K ín h h iể n v i K a rl - Z e iss aus Jena v ớ i th ị k ín h 15x và v ậ t k ín h 8 x, 4 0 x và 9 0 x .
T h ư ớ c đ o M e s s s c h r a u b e n o k u la r a u s J e n a ( K 1 5 x ) .
K ín h lú p : C a rlze is aus Jena - 4 0 0 4 7 9 đ ư ợ c sử d ụ n g tro n g
- P h â n lậ p v à n g h i ê n c ứ u v ậ n c h u y ể n

quá trìn h n g h iê n c ứ u .

v ậ t ch ấ t th e o p h ư ơ n g p h áp củ a

T r ịn h T a m K iệ t , 1 9 7 5 .
Đ á n h g iá tô c đ ộ c ủ a s ợ i n ấ m v à d ộ d à y c o lo n ie th e o S c h w a n te s , 1 9 7 1 .

9


4 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỦXJ
4.1. M Ộ T S Ố Đ Ặ C Đ I É M H Ì N H T H Á I C Ủ A

M ộ c n h ĩ h ồ n g /4.

fuscosuccineci

AƯRICULARIA FƯSCOSƯCCINEA

c ó q u ả th ể d ạ n g ta i, 3 - 8 ( 1 0 ) c m c h iề u

r ộ n g , 0 , 5 - 0 ,8 m m c h iề u d à y ; m à u h ồ n g n h ạ t đ ế n h ồ n g n h o . M ặ t n g o à i (b ấ t th ụ )
h ầ u n h ư n h ằ n , d ư ớ i k ín h h iế n v i q u a n sát th ấ y lô n g n g ắ n , k íc h t h ư ớ c 4 0 - 6 0 ( 8 0 ) X
4 - 5 |Lim, p h ìn h ở g ố c v à th ó t n h a n h ở n g ọ n , k h ô n g m à u . G iá h ìn h tr ụ , k íc h th ư ớ c
6 0 - 8 0 X 4 -5

ỊLim hình thành ở mặt trong (hữu thụ) nhằn, màu nâu hồng, sau phủ

b ụ i bào tử

m à u trắ n g . G iá b à o t ử d ạ n g lạ p x ư ờ n g ( h ìn h tr ụ c o n g ) k h ô n g m à u ,

k í c h t h ư ớ c 1 1 ,5 -1 3 X 4 -5 c m .
N ấ m m ọ c trê n g ỗ m ụ c c â y lá rộ n g . L à lo à i n h iệ t đ ớ i, c ó th ể n u ô i tr ồ n g c h ủ
đ ộ n g v à là lo à i n ấ m ăn q u ý .
M ộ t số đ ặ c đ iế m về h ìn h th á i v à đ ả m b à o t ử ( b a s id ie ) c ủ a c á c lo à i m ộ c
n h ĩ đ ư ợ c g h i lạ i tr o n g b ả n g 5.
B ả n g 2 : M ộ t số đ ặ c đ iế m c ủ a c á c lo à i m ộ c n h ĩ
m ộ c n h ĩ h ồ n g ( A. fuscosuccinea)

và mộc nhĩ lông (A. polytrichci)
K íc h th ư ớ c

T ê n lo à i
Lông

A. fuscosuccinea

0 ,5 -0 ,8 x 3 -1 0

4 -5 X 6 0 -8 0

polytrìcha

1 -2 x 2 -1 5

A.

4.2.

(ỊLim)

Q u ả th ê (c m )

6 , 8-8

X 4 0 0 -8 0 0

Đảm

(|Lim)

4 -5 X 4 0 - 8 0

4 -5 X 6 0 -8 0

SỤ MỌC VÀ SỤ RA QUẢ THE TRONG MÔI TRƯỜNG THUÀN KHIẾT.

4.2.1. S ự• mọc
của sọi
mộc
nhĩ.
•
•
•

a. Phương pháp:
C ấ y h ệ s ợ i c ủ a 4 c h ủ n g m ộ c n h ĩ: M y 11, M y 13, M y 2 1 , M y 2 2 v ớ i c ù n g
đ ộ t u ô i (6 n g à y t u ô i) v à o c á c h ìn h ta m g iá c ( lo ạ i 2 5 0 m l) c h ứ a 5 0 m l m ô i t r ư ờ n g
m ạ c h n h a 3 % . S au k h i c ấ y đ ư ợ c đ ư a v à o tủ ấ m ở 2 7 ±

2°c.

hàng ngày chúng

t ô i q u a n sát v à đ á n h g iá tô c đ ộ m ọ c th e o S c liw a n te s ( 1 9 7 1 ) . T r o n ti sô c á c
c h u n g n g h iê n c ứ u c h ú n g tô i c h ọ n M y

13 là m ch lù m v ớ i đ ộ d à y c o lo n ie là 3


K h i s ợ i m ọ c k í n m ặ t th ạ c h c h ú n g t ô i c h o m ẫ u ra á n h s á n g đ iệ n c ư ờ n g đ ộ
3 2 0 lu x v ớ i n h iệ t đ ộ v à đ ộ â m t ư ơ n g đ ố i c ủ a p h ò n g n u ô i c ấ y đ ể th e o d õ i tiê p
k h ả n ă n g h ìn h h à n h q u ả th ể c ủ a c h ú n g .

b. K ế t q u ả :
S a u k h i c ấ y 3 n g à y , cá c c h ủ n g M y 11, M y

13 x u n g q u a n h m iế n g c ấ y s ợ i

m ọ c đ ề u v ề m ọ i p h ía , c ó n h iề u s ợ i k h í s in h . S a u đ ó s ợ i la n m ạ n h ra x u n g q u a n h ,
tạ o c o lo n ie tr ò n đ ề u m à u trắ n g , c à n g ra g ầ n th à n h b ìn h s ợ i k h í s in h c à n g ít. S au
15 n g à y s ợ i c ủ a c h ủ n g M y 13, sau 16 n g à y v ớ i M y 11 v ư ợ t m ặ t th ạ c h " b ò " lê n
th à n h b ìn h v ó i tố c đ ộ c h ậ m d ầ n , t ớ i c h ừ n g 2 - 3 ,5 c m t h ì g ầ n n h ư d ừ n g lạ i. L ú c n à y
ở v ù n g g iữ a b ìn h s ợ i đ ã n g ả m à u v à n g r ơ m , b iể u h iệ n c ủ a v ù n g s ợ i g ià .
r

r

\

r

B ả n g 3 : T ô c đ ộ m ọ c ( c m /n g à y ) v à đ ộ d à y c o lo n ie Ư o n g n u ô i c â y th u â n k h iê t

ỒD
C
JZ

---A
T ô c độ Đ ộ
m ọc
d ày
16

ụ.m/h
rri

Đ ư ờ n g k ín h c o lo n ie sa u k h i n u ô i c ấ y ( c m /n g à y )
3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

0,1

0,4

0 ,6

0 ,9

1,3

1,9

2,6

3,5

4 ,2

5,3

6,1

7,3

8 ,0

8,4

0 ,2

0,5

0 ,8

1,0

1,7

2,1

2,9

3,7

5,5

6,3

7,5

8,1

8,5

My

0,1

0,3

0 ,6

1,0

1,6

2 ,0

2,8

3,6

4 ,4

5 ,4

6,2

7 ,4

8,1

8,4

11

0,1

0,5

0 ,8

1,2

1,7

2,2

2,9

3,7

4 ,3

5 ,4

6,2

7,3

8,2

8,5

0,1

0 ,4

u

2

I

4 *

1,1 1,5 2 ,0 2,8 3,5 4^2 5 ,4 6,2 7,5 s ă 8 75
0 ,1 2 » ,4 2 0 ,7 0 1,0 4 1,5 6 [2 ,0 4 12,8 0 3 ,6
7 0 4 ,3 0 5 ,4 0 6 ,2 0 7 ,4 0 8 ,1 2 8 ,4 6 2 2 0 ,3 1
0 ,7

0 ,2

0,6

1,0

1,5

2,1

2,9

3,5

4,3

5 ,2

6,1

7,1

7 ,9

8,5

0,3

0,6

1,0

1,6

2,2

3 ,0

3,6

4 ,4

5,3

6 ,2

7 ,3

8,1

8,5

My

0 ,2

0,6

0 ,9

1,5

2,1

2,9

3,6

4,3

5,3

6 ,2

7 ,0

7 ,9

8,5

13

0,3

0,7

1,0

1,5

2,1

2,8

3,4

4 ,2

5 ,2

6 ,2

7 ,0

8,0

8,5

0 ,2

0 ,6

1,0

1,5

2,1

2,8

3,5

4 ,2

5,1

6,1

7 ,0

7 ,9

8,5

0 ,2 4 =0,62 0 ,9 8 1,52 2 ,1 2 2 ,8 8 3 ,5 2 4 ,2 8 5 ,2 2 6 ,1 6 7 ,0 8 7 ,9 6 8 ,5 0
1,9

3,2

4 ,6

6,1

7,6

8,5

2,1

3,3

4,7

6 ,2

7 ,8

8,5

My

2,0

3,2

4,6

6,1

7,6

8,5

21

1,9

3,2

4,6

6,1

7,6

8,5

1,9

3,3

4,6

6 ,2

7,7

8,5

1 ,9 6 3 ,2 4 4 ,6 2 6 ,1 4 7 ,6 6 8 ,5 0
1,4

2,5

3,7

4 ,9

6,1

7,1

8,0

8,5

1,5

2,6

3/7

4 ,9

6 ,2

7,1

8,1

8,5

My

1,4

2,5

3,5

4 ,8

6,1

7 ,0

7,8

8,5

2~>

1,3

2,4

3,5

4 ,8

6 .0

7 .0

7 ,9

8,5

1.5

2,4

3,6

4 ,7

6 ,0

7.0

8,0

8,5

1.42 2,4 8 3 ,6 0 4 ,8 2 6 ,OS 7 .0 4 7 ,9 6 8 ,5 0

2 ,0

2 3 6 ,1 1

2 ,5

5 0 5 ,9 5

4 ,0

3 9 3 ,5 2

4 ,5


V ớ i M y 2 1 , M y 2 2 sau k h i c ấ y 2 n g à y x u n g q u a n h m iế n g c ấ y đ ã x u ấ t h iệ n
s ợ i. S ợ i k h í s in h c ó n h iề u ở M y 2 1 , M y 2 2 c ó í t s ợ i k h í sin h . S a u k h i c ấ y 8 n g à y s ợ i
v ư ợ t m ặ t th ạ c h v à tiế p tụ c " b ò " lê n th à n h h ìn h v ớ i tố c đ ộ c h ậ m d ầ n , t ớ i 2 ,5 c m th ì
g ầ n n h ư d ừ n g lạ i, tố c đ ộ m ọ c c ủ a s ợ i v à đ ộ d à y c o lo n ie đ ư ợ c th ể h iệ n q u a b ả n g 3.
Q u a B ả n g 3 ta th ấ y tr ê n m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a tố c đ ộ m ọ c c ủ a c á c c h ủ n g
t ừ 2 2 0 ,3 1 n m / h đ ế n 5 8 8 ,8 9 J im /h . T r o n g đ ó m ọ c n h a n h n h ấ t là r ồ i đ ế n M y 2 1
( 5 0 5 ,9 5

về đ ộ

|L m i/h ) ,

M y 2 2 ( 3 9 3 ,5 2 ^ im /h ) v à c h ậ m n h ấ t là M y 11 (2 2 0 ,3 1 p .m /h ).

d à y c ũ n g lớ n n h ấ t ở M y 2 2 (4 ,5 đ ơ n v ị ) , n h ỏ n h ấ t ở M y 11 ( 2 ,0 đ ơ n v ị) .

T ố c đ ộ m ọ c c ủ a c á c lo à i đ ư ợ c m in h h o ạ b ằ n g đ ồ t h ị q u a đ ồ t h ị 1.
Q u a đ ồ t h ị 1 c h o th ấ y t ố c đ ộ m ọ c c ủ a c á c lo à i k h á c n h a u t h ì k h á c n h a u ,

n g a y c á c c h ủ n g tr o n g c ù n g m ộ t lo à i tố c đ ộ m ọ c c ũ n g k h ô n g n h ư n h a u ( M y 1 1 ,
M y 1 3 ). M y 21 m ọ c n h a n h n h ấ t, m ọ c c h ậ m n h ấ t là lo à i

A. polytricha

( M y 1 1 ).

Ngày
(a ) Đ ồ thị b iể u d iễ n tố c đ ộ m ọ c c ù a M y 27
(b ) Đ ồ thị b iể u d iễ n tố c đ ộ m ọ c c ủ a
(c ) Đ ồ thị b iể u d iễ n tố c đ ộ m ọ c c ù a
(d ) Đ ồ thị b iể u d iễ n tố c đ ộ m ọ c c ủ a

My 22
My 13
Aíy 11

T r o n ơ c á c c h ủ n s trê n t h ì M y 21 sau k h i c ấ y 8 n g à y là m ô i t r ư ờ n g c h u y ê n
t ừ k h ô n s m à u sa n g m à u h ô n g . C h ú n g t ô i c h o rằ n g s ự m ọ c đ ã là m th a y đ ô i
m ạ n h th à n h p h â n h o á h ọ c c ủ a m ô i tr ư ờ n g .


4.2.2. Đặc
điểm sợi
nhĩ.
•
• của mộc
•
a . P h ư ơ n g ph áp:
Đ e n g h i ẽ n c ứ u đ ặ c đ i ê m SỢI c ũ n g n h ư c ơ c h ẽ m ọ c . c ủ a s ợ i m ộ c n h ĩ t r o n g

n u ô i c ấ y th u ầ n k h iế t, c h ú n g tô i d ù n g p h ư ơ n g p h á p n u ô i c ấ y m à n g th ạ c h c ủ a
E lb e r le v à H a n d k e ( 1 9 7 5 ) n h ư sau:
D ù n g m ô i t r ư ờ n g th ạ c h n ư ớ c 2 ,5 % ( tr o n g 1 0 0 0 m l n ư ớ c c ấ t c ó 2 5 g a m
t h ạ c h ) h ấ p k h ử t r ù n g t r o n g A u t o k la v e v ớ i á p su ấ t 0 ,8 a t m t r o n g 4 0 p h ú t, đ ổ
m ô i t r ư ờ n g v à o h ộ p p e t r i lớ p d à y 0 ,4 r a m đ e m k h ừ tr ù n g lầ n n ữ a . Đ ể k h ô m ặ t
t h ạ c h r ồ i đ ặ t la m e n đ ã k h ử t r ù n g lê n m ô i t r ư ờ n g (s ơ đ ồ t h í n g h iệ m n h ư h ìn h 3 ).
C ấ y g iố n g c á c c h ủ n g m ộ c n h ĩ v à o g iữ a , k h i s ợ i " b ò " lê n la m e n t h ì lấ y ra q u a n
s á t d ư ớ i k ín h h iể n v i ở v ậ t k í n h 8 x , 4 0 x v à 9 0 x .

H ìn h 3 : S ơ đ ồ t h í n g h iệ m n g h iê n c ứ u đ ặ c đ iể m s ợ i c ủ a m ộ c n h ĩ

b. K ế t q u ả :
K h i q u a n sát s ợ i n ấ m d ư ớ i k ín h h iể n v i c h o th ấ y h ệ s ợ i n ấ m ( mycelium )
đ ư ợ c tạ o th à n h t ừ n h ữ n g s ợ i n ấ m p h â n n h á n h rấ t m ạ n h . T ừ s ợ i c h ín h p h â n
n h á n h liê n tụ c c h o ra c á c s ợ i c ấ p 1, c ấ p 2 . c ấ p 3 , c ấ p 4 ..., h ệ s ợ i n ấ m t h ư ờ n s c ó
h ìn h c ầ u d o c á c s ợ i n ấ m đ a n c h é o n h a u h ìn h th à n h . M ộ t p h ầ n s ự p h â n n h á n h
c ủ a s ợ i m ộ c n h ĩ đ ư ợ c th ê h iệ n q u a h ìn h 3.

13


K h i q u a n sát h ệ s ợ i ở đ ộ p h ó n g đ ạ i lớ n ( 4 0 0 lầ n ) ta th ấ y s ợ i n ấ m đ a b à o
c ó v á c h n g ă n r õ rệ t, ở m ộ t s ô c h ủ n g c ò n c ó k h o á . T ế v à o s ợ i n ấ m h ìn h tr ụ , n ộ i
c h ấ t k h ô n g m à u , c ó n h ữ n g g iọ t d ầ u c h iế t q u a n g m ạ n h . Ở n h ữ n g s ợ i g ià sổ
lư ợ n g g iọ t d ầ u tă n g n h iề u .
T r o n g số 4 c h ủ n g m ộ c n h ĩ đ ư ợ c n g h iê n c ứ u c h ủ n g M y 1 3 , M y 21 s ợ i c ó
vách ngăn kh ô n g khoá.

H ìn h 4 . S ự p h â n n h á n h c ủ a s ợ i k h ô n g c ó v á c h n g ă n , k h ô n g k h o á

K h i đ o k í c h t h ư ớ c s ợ i n â m d ư ớ i k ín h h iê n v i c h ú n g t ô i th â y đ ư ờ n g k ín h
s ợ i n ấ m th a y đ ổ i v à n h ỏ d ầ n t ừ s ơ ị c h ín h đ ế n s ợ i c ấ p 1, c ấ p 2 , c ấ p 3 , c ấ p 4 ...
C h iề u n g a n g c ủ a s ợ i c h ín h là 4 ,2 - 7 ,6 ^ im ; s ợ i c ấ p 1 là 3 ,8 - 7 ,1 J im , s ợ i c ấ p 2 là
3 ,1 - 6 ,9 Jj.m; v à c ấ p 3 là 2 ,6 -5 ,5 |j.m . S ợ i c ấ p 4 là l,9 -2 ,8 |J .m . Đ ư ờ n g k í n h c ủ a s ợ i
ở từ n g c h ủ n g g iả m m ộ t c á c h k h ô n g đ ề u đ ặ n .
N h ìn c h u n g s ợ i m ộ c n h ĩ d iễ n ra th e o c ơ c h ế s ự d à i ra c ủ a s ợ i n ấ m m à c ụ
th ê là đ ỉn h s ợ i, th e o s ự p h â n n h á n h liê n tụ c tr o n g đ ó g ó c g iữ a s ợ i c h ín h là s ợ i
b ê n lu ô n n h ỏ h ơ n 9 0 ° , tr o n g s ự p h â n n h á n h th ể h iệ n ư u th ế đ in h s ợ i c h ín h to
h ơ n , d à i h ơ n . T u y n h iê n th e o B u lle r ( 1 9 3 3 ) n g h iê n c ứ u ở
P lu n k e t ( 1 9 5 6 ) k h i n g h iê n c ứ u ở

Mucor

Coprinus

v à th e o

đ ề u c h o th ấ y s ự p h â n n h á n h p h ụ th u ộ c

n h iề u v à o đ iề u k iệ n b ê n n g o à i v à b á n th â n s ợ i n ấ m . M ộ t n h á n h c ủ a h ệ s ợ i c ù a
M y 2 2 c ó v á c h n s ă n c ó k h o á đ ư ợ c th ê h iệ n q u a h ìn h 5.

14


Hình 5. Một nhánh của hệ sợi có vách ngăn có khoá

P h ầ n đ ỉn h c ủ a s ợ i m ộ c n h ĩ d ư ớ i k ín h h iể n v i c ó đ ộ p h ó n g đ ạ i 9 0 0 lầ n th ấ y
m à n g m ỏ n g h ơ n , n ộ i c h ấ t m à u s á n g h ơ n n h ữ n g p h ầ n sau, c ó k íc h t h ư ớ c 5 8 ,6 87 ,4 |J.m

mà

không

phân

nhánh.

Đ iề u

này

phù

hợp

với

quan

đ iể m

của

L a n d e c k e r ( 1 9 5 6 ) c h o là đ ỉn h s ợ i n ấ m là p h ầ n đ ầ u s ợ i d à i 5 0 -1 0 0 |J .m .
K í c h t h ư ớ c cá c .tế b à o s ợ i n ấ m c ủ a t ừ n g c h ủ n g k h i đ ó c h ú n g t ô i c ũ n g th ấ y
c ó s ự k h á c n h a u v à k h ô n g th e o q u y lu ậ t n à o cả . K ế t q u ả đ ư ợ c c h ú n g t ô i g h i lạ i
tr o n g b ả n g 4 .
B ả n g 4 : K íc h t h ư ớ c t r u n g b ìn h tế b à o s ợ i m ộ c n h ĩ
trê n m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a v à đ ặ c đ iể m c h ủ y ế u c ủ a s ợ i.

Chủng

C h iề u

ngang (|Lim)

C h iề u

dài (|Lim)

M y 11

1,5 - 5 , 4

1 2 ,7 - 3 8 ,6

M y 13

1 ,9 -4 ,2

1 6 ,8 -3 4 ,4

M y 21

2 ,2 -6 ,9

1 3 ,8 -2 5 ,4

M y 22

2 ,7 - 6,8

1 8 ,4 -4 1 ,6

V á ch ngăn
có kh o á

có khoá

4.2.3. Sự hình thành bào tử áo chlamydospore và bào tử đốt arthospore.

a. Phương pháp:
Đ ẻ n g h iê n c ứ u s ự h ìn h t h à n h b à o tử á o

artìiospore

chlamyclospore

v à b à o tử đ ố t

c u a m ộ c n h ì, c h ú n g t ô i c â y c á c c h ủ n s n s h i ê n c ử u t r o n 2 c á c b ìn h


ta m g iá c c h ứ a m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a v à tr o n g c á c đ ĩa p e tr i c h ứ a m ô i t r ư ờ n g

2°c, sau

n g h è o . Đ ể tro n g tử ấ m ở 27 ±

k h i s ợ i v ư ợ t m ặ t th ạ c h c h ú n g t ô i đ ư a ra

á n h s á n g đ iệ n 3 2 0 1 u x v ớ i n h iệ t đ ộ v à đ ộ ẩ m c ủ a p h ò n g n u ô i c ấ y , th e o d õ i q u á
t r ìn h h ìn h th à n h

chlamydospore

và

arthospore c ủ a

chúng.

b. Kết quả:
S ự h ìn h th à n h b à o t ử á o

chlamydospore :

4 c h ủ n g n g h iê n c ứ u đ ư ợ c c h ia ra

2 n h ó m . N h ó m t h ứ n h ấ t g ồ m c á c c h ủ n g M y 11 v à M y 2 1 k h ô n g h ìn h th à n h

chlamydospore.

N h ó m t h ứ h a i c ó h ìn h th à n h

chlamydospore

gồm 2 chủng: M y

13, M y 22.
T r o n g m ô i t r ư ờ n g d in h d ư ỡ n g sau k h i c â y 4 1 n g à y M y 13 t h â y x u â t h iệ n

chlamydospore

( h ìn h 5 ) M y 2 2 trê n m ô i t r ư ờ n g d in h d ư ỡ n g

chlamydospore

k h ô n g đ ư ợ c h ìn h th à n h , m à c h ỉ đ ư ợ c h ìn h th à n h tr ê n m ô i t r ư ờ n g n g h è o .

H ìn h 6 . S ự h ìn h th à n h

T ro n g

m ô i trư ờ n g

chlcimydospore

nghèo

cả 4 c h ủ n g

và

chlamydospore th à n h

đều

h ìn h

th à n h

th ụ c

chlamydospore

n h ư n g t h ờ i g ia n h ìn h th à n h s ớ m h ơ n m ô i t r ư ờ n g m ạ c h n h a M y 2 1 s a u 16 n g à y ,
M y 13 sau 19 n g à y , M y 2 2 sau 17 n g à y .
N h ư v ậ y t r o n g c ù n g đ iề u k iệ n , k h ẳ n ă n g h ìn h th à n h

chlamydospore

của

c á c lo à i th ậ m c h í c á c c h ủ n g tr o n g lo à i c ũ n g k h á c n h a u .
K íc h th ư ớ c b à o từ áo

chlcimydospore

c ủ a c á c c h ủ n g trê n n h ư sa u :

M y 13: 7 ,2 - 15,8 ỊLíin
M y 2 1 : 8,1 - 12.7

ịim

M y 2 2 : 6 .6 - 1 2 .4 ỊLim

16

N h ư v ậ y k íc h t h ư ớ c b à o t ử á o c ủ a từ n g c h ủ n g k h á c n h a u t h ì k h á c n h a u .
Đ iề u đ á n g c h ú ý là t r o n g số n h ữ n g c h ủ n g c ó h ìn h th à n h

chlamydospore

tr o n g

m ô i t r ư ờ n g d in h d ư ỡ n g t h ì h ìn h n h ư c ó m ô i liê n q u a n g iữ a tổ c đ ộ m ọ c v ớ i t h ờ i
g ia n h ìn h th à n h b à o t ừ áo. Đ iề u n à y p h ù h ợ p v ớ i m ộ t số tá c g iả c h o rằ n g k h i
m ô i t r ư ờ n g k h ô n g th u ậ n l ợ i ( m ô i t r ư ờ n g n g h è o ) t h ì m ộ t số n ấ m c ó k h ả n ă n g
h ìn h th à n h b à o t ử á o .
S ự h ìn h th à n h b à o t ự đ ố t

arthospore.

T r o n g 4 c h ủ n g m ộ c n h ĩ tr ê n c h ỉ c ó c h ủ n g M y 2 2 h ìn h th à n h b à o t ử đ ố t

cirĩhospore

( h ìn h 7 )
r

H ìn h 7. B à o t ử đ ô t

arthospore

của chủng M y 22

T r o n g m ô i t r ư ờ n g d in h d ư ỡ n g sa u k h i c ấ y 4 1 n g à y v ớ i M y 2 2 b ắ t đ ầ u
h ìn h th à n h b à o t ừ đ ố t. T r o n g m ô i t r ư ờ n g n g h è o s ự h ìn h th à n h b à o t ử đ ố t x ả y ra
s ớ m h ơ n n h ư n g k h ô n g đáng kể.
V ê h ìn h t h á i s ợ i n â m k h i c h u â n b ị h ìn h th à n h b à o t ừ đ ô t

arthospore

không

c ó g ì k h á c s o v ớ i s ợ i n ấ m b ìn h t h ư ờ n g v ề m à u sắ c, k íc h t h ư ớ c . N h ư n g p h ầ n
đ ầ u n h á n h s ợ i n ấ m c h u ẩ n b ị h ìn h th à n h

arthrospore

ta th ấ y v á c h n g ă n x u ấ t

h iệ n n h iề u h ơ n c h ia n h ữ n g đ o ạ n p h ầ n đ ầ u s ợ i n ấ m th à n h n h iề u đ ố t ( h ìn h 6 ).
K íc h th ư ớ c b à o t ử d o t
N h ư vậ y bào tử đ ố t

arthospore.
arthospore

M y 2 2 : 2 , 7 - 6 ,8 X 1 4 ,4 - 2 3 ,6 |n m

c ủ a M y 2 2 c ó c h iề u n g a n g b ằ n g c h iề u

n g a n g s ợ i n ấ m c ò n c h iề u d à i k h á c n h a u v à n h ỏ h ơ n so v ớ i c h iề u d à i tế b à o s ợ i
nấm .

Chlamydospore

n ấ m , tro n g k h i c ó

th ư ờ n g h ìn h c ầ u , k íc h t h ư ớ c lớ n h ơ n c h iề u n g a n g s ợ i

arthospore

t h ư ờ n g h ìn h t r ụ c h iề u n g a n g b ằ n g s ợ i n ấ m .

4.2.4. Sự hình thành quả thế của mộc nhĩ trong nuôi cấy thuần khiết.
K h i c á c c h i l l i II m ộ c n h ĩ đ ã m ọ c k ín m ặ t th ạ c h , tr o n g c á c b ìn h ta m g iá c

17


đ ư ợ c đ ư a ra á n h s á n g đ ể th e o d õ i k h ả n ă n g h ìn h th à n h q u ả th ể c ủ a c h ú n g v à
k ế t q u ả c h o th ấ y hệ s ợ i c ủ a c h ủ n g M y 2 2 h ầ u h ế t là S ợ i m à u tr ắ n g , h ầ u h ế t là
s ợ i m ọ c sát m ặ t th ạ c h , sau k h i ra á n h s á n g 5 n g à y , trê n bề m ặ t m ô i t r ư ờ n g x u ấ t
h iệ n n h ữ n g đ á m s ợ i b ệ n k ế t m à u trắ n g . T iế p 2 n g à y sau đ á m s ợ i b ệ n k ế t đ ó lớ n
lê n ( k íc h t h ư ớ c 2 m m ) . Đ â y là g ia i đ o ạ n s ợ i b ệ n k ế t ( tr ư ớ c

primodien ).

4 ngày

sau k h ố i s ợ i c h u y ể n s a n g m à u h ồ n g n h ạ t, x u n g q u a n h đ ã m ịn k h ô n g c ò n n h ìn
đ ư ợ c s ợ i n ấ m n ữ a , k íc h t h ư ớ c 3 m m . Đ ó là m ầ m m ố n g q u ả th ể , 6 n g à y sau h ìn h
th à n h n ấ m n o n , k íc h t h ư ớ c 5 m m , m à u h ồ n g . Ở n h ữ n g v ù n g g ầ n c u ố n g đ ã x u ấ t
h iệ n lô n g n g ắ n . 8 n g à y sau q u ả th ể đ ạ t 8 m m , lô n g p h ủ x u n g q u a n h c h ỉ c ò n

n h ữ n g v ù n g lõ m x u ố n g m à u n â u h ồ n g đ ó là lớ p s in h sản ( Hymeniun ), lú c n à y
q u ả th ể ( basidiocarpe ) đ ã t r ư ở n g th à n h . Đ â y là lầ n ra q u ả th ể t h ứ n h ấ t. C á c
g ia i đ o ạ n đ ư ợ c c h ú n g t ô i th ể h iệ n q u a h ìn h 8 .

N gày
36
32
28
24

20

H ìn h 8 : T h ờ i g ia n c á c g ia i đ o ạ n h ìn h th à n h
q u ả th ê là n 1 c ủ a M y 2 2
(a) Pha sợ i

(b) Mầm mốne quả thể
(c) Qua ihô non
(d) Qua thè trướng thành

18