Quá trình hiện đại hoá văn học việt nam 1900 1945

DAI HOC QUÒC GIÀ HA NÓI
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XA HÒI VA N H A N V À N

QUA TRINH HIÈIM D A I HOA

V À N HOC VIET N A M 1 9 0 0 - 194

DE TÀI KHOA HpC GAP DAI HpC QUÓC GIÀ HA NC
MA SO

: QG. 96. 06

CHÙ TRI oi TÀI

: PGS.PTS LE VÀN LAN

un Noi 1999


D A I HOC QUÒC GIÀ HA N O I
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC XA HÒI VA N H A N V A N

QUA TRÌNH HIEN D A I HOA
V À N HOC VIÈT N A M 1 9 0 0 - 1945
DE TÀI KHOA HOC GAP DAI HOG QUÒG GIÀ HA NÓI
MA SO

: QO. 96. 06

CHÙ TRI OÉ TÀI

: PGS.PTS LE VÀN L A N

DT/Wf5

lift Noi 1999


DE TAI KHOA HOC
QUA TRÌNH HIÈN DAI HOÀ VAN HOA VIÈT NAM 1900 - 1945
MA SO :QG - 9 6 - 0 6

Chù tri de t à i . PGS , PTS LE VÀN LÀN

T h à n h p h a n t h a m già: GS P h a n C\l De; GS.PTS F)inìi
V à n Due; PTS Ha V à n Due; PTS P h a m V à n Klioài; PGS,PTy
P h a m Quang Long; CN Hùu N h u a n ; Thao sì

Pha-ni XriH.n

Thach; GN Bùi Thién Thai; PGS, PTS Ngv.iyèn Ba Thò.nh; GN
Bùi Viet Thàng; PTS T r a n Ngoc Vucmg


KÉT QUA DE lÀI QG. 96 . 06
Dà dirgc cònR bò tirng phan Ircn snch, tap chi nghién cirii
1. Phan ti( lieu ve ly ìnàn, phC bình van hoc dÀu the ky diro'c hicn
soan, chii giài, gió'i thieu in thành lAp 24 bO TOng lAp van hoc Vici Nani,
Nxb khoa hoc xà bòi. 1997, day 3.000 trang kliò lo (in làrn 2 quyén)
2. Càc bài vie} làn lii'Ot in trén sach, top chi nf^hién riì'it
- Mot vài vàfì de ngó/i ngi? ^'àn IÌOC... {BÌÙ SO 2) ciìa Pham Van Khoai in

trong Thóng bao Jlan Nòin hoc nàm 1997
- Nghién cicn, ly hiàn , phe bình vàn lioc (Bài sO' 9) ciia Ma Giang LAn in
trong Tóng top vàfì hoc Viét Nam (tAp 24) 1 997
- Chilquóc lìgilvà sif plìàl Irién cùa tlia cu (Bài so 3) cùa Ma Giang LAn in
trong Tqp chi Van hoc so 8 - 1 998
- Vàn hoc dicìi... (Bài so 5) cùa Tran Ngoc Vuang va Pham Xuàn Thach \c,
irong Tap chi Vàn hoc so' 2 - 1999
- Qua tri/ìli ììien dai ìioà vàn hoc Viét Nani (Bài so 1) cùa Le Vaii j.àr, w-,
trong Tiéh Irình tììo' hicn dai- Viét Nani. Nxb Giào duo ] 999
- lìifàc ticn ('lia tlirr m'ca dau theky

(Bài so' 1 I ) Q.ÌVA M a ( n i m j : I.àn in h o i i ) '

Tie.n trình thr/liién dai Viét Nam Nxb Giào due 1999
(l^fnli i\(:n Iriróc ngày nghiCm Ihn)


Q U A T R Ì N H HIÈN D A I H O A V À N H O C VIÉT N A M

1900-1945

PCS. PI S. Le Vàn Làn

1
Hièn dai boa vnn hoc viét nam bAt dÀu tir bao già?
Nhiéu ^ klén lA'y cai mtìc 1930 (co ^ kiò'n lAy cai mOc 1932) khi
phong frào gi«'\i phóng dAn toc \èn cao, sòi dòng, róng khAp theo
diròng 161 va su Ifinh dao cùa Dàng còng san Dóng Dirang, xà hòi
Viét Nam co nhCrng biòn dòng manh me tdc dòng dé'n dòi song, linh
lliàn, vàn hoà van hoc. Vàn hoc bình Ihành nhCrng dòng, nhfrng

nhóm, nhCrng phong liào càch làn vàn hoc va tao diroc nbùng dinh
cao ve tàc già (àc phAm.
Co dà xuA't hi6n nhfrng su kiCn co ^ nghìa trong Ijch su van hoc, van hoc
cluiyén sang mot lliò'i ky mói - thòi ky cùa bình thài van hoc hiCn dai,
eàc llid Ioni vàn hoc phàl Irién: Vàn xuòi va tiéu Ihuyòl, Iha va "cài
lOi" dà ra dai ... dne biél vào nhiìng nàm 20 co sir kifin lón - su" xuàt
hiCn Nguyfin A i QuOc, vói hàng loat tàc pliAm da dang, phong pini
vira mang tu (uòng (iòn ùén vira là nhung kiCI (àc cùa ngh6 (huAl hiòn
dcai.
Nhung nàm giìn dAy, chùng ta co diéu W\tn (iò'p xi'ic vó\ nhung
nguón Ur lièu mó\, nhiìng màng sach bao vira duac khai ihàc, nhà vAy
cài nhìn va nhAn dinh dà co diéu chinh: Thài diém clip H^'^ trìnli hiCn
dai hoà van hoc Viei Nam là lir nàm 1900 hay nbungicfàu [he ky X X .
Cài inO'c 1900, kliAng Ihé là "nhàt cài" rach ròi dùt khoàt, ina chi là
c|ui uac cho su tiC'|ì bién hai (hai ky cùa mot dòng cliày. Cluing (a
quan niém hién dc^i hoà vàn hoc là mot qua tiình phàt Irién lién (uc,
co the khi \tn klii xnóng, khi dAm khi nhal nhung bao giò cung là tir
khai dòng cho i\èn khi lioàn (A'I. Qua trình A'y diCn la i^hùc: tap, l.lu dai
va ro ràng là tao ra mól su (hay 6&\ ca bàn, sAu sac ve chA't, ve dièn
mao. Thuc ra r h u n g yen (ò, màm mò'ng "cliAÌ hièn dai" dà co tiong
van xuòi chiì q.iò'e ngù (ir nhung nàm cuòi thC ky X I X , ma ùtw hiOu
lei Tniyén 7hay Lazaro riiién cùa Nguyén Trong Quàn in a Sai Gòn
nàm 1887, mot chii)C.n mang (inh tiòn phong va hiòn dai cà ve nói
dung va hình thùc. l i ò lai cai mò'e 1900, vAii hoc Viei Nam di vào


quy dao bién óa\ là xuAÌ phàt tir bàn thAn vàn hoc, nhung chuyén
dòng cùa nò va tir góc nhìn, nhìn vàn hoc bang thè' ky: Thè' ky XX,
vàn boc Viét Nam chuyén dòng va vàn dòng Ibeo mot buòng mói,

mot qua trình mai. Qua (rìnli này khòng tàch ròi qua trình bié'n dói
licb su dAn toc trong mot tình thè' t^t yé'u khàch quan: yéu cÀu càch
tAn dA't nuóc va cUng nÀm trong xu huóng chung cùa kbu vuc, cùa
chAu A.
Van hoc hién dai vuot khòi ànb huòng va han che' cùa van hoc
nhirng thè' ky truòc mang tinh cbA't trung dcai, phong kiè'n. Mot d^n
hiéu ótiu tién va quan trong Ih dùng chCr quò'c ngu (tié'ng Viét pbién
Am bÀng chu cài la tinh). CTifr quÒc ngu de viét, de doc, d^ hiéu, nhò
vAy còng chùng vàn hoc mrf ròng bon, tuy ciìng mói chi giói han à
càc tàng lóp xà bòi a càc dò thj, nhung thi dAn, ninrng khòng con thu
hep ò giói tri thùc nho sT. vSir xuA't hién càc nhà in (beo ky thuAt hién
dai va bào chf phàt trién là bà da cho vàn hoc, nuòi duang van hoc.
Trong van hoc co nhu CcÀu khang dinh cài tòi cà nhAn, khang dinh cà
tinh sàng tao cùa làc già, co nhiéu tini tòi ve tu tuang, nghé IhuAt. Tir
do hình (hành nhung quan diém nghé thuAt khàc nhau, nhung xu
huóng van hoc khàc nhau, nhung cuòc Iranh luAn va dòi hòi càch tAn
van hoc manh me iheo huóng phuang TAy hién dai.
Khào sàt qua (rình hién dai boa vàn hoc Viél Nam nhung nàm
dÀu thè' ky trén càc bình dién: ^ Ibùc cà nhAn nghé sT, quan diém
thA'm my, he thò'ng chù de, he (bò'ng hình luang, ihé Ioai, ngòn ngu
vàn hoc... Khòng (he khòng quan tAm hoac xeni nhe iihùng bié'n dòi
quan Irong à càc mat dòi sÒng (kinh té', kiioa hoc ky (huAt van hoà,
(Am ly xà bòi...), cfing khòng (he bò qua tàc dòng cùa khu vuc, su hoà
nlìAp vàn hoà Vié( Nam vói vàn hoà kht} vUc. TA't nhién cÀn làm lò
ànb huòng cùa vàn hoà phuang TAy, vàn hoà Phàp dò'i vói vàn hoc
Viét Nam; vA'n de Dòng - TAy va su (ié'p bié'n vàn hoà van hoc trong
khuòn khé che' dò (Iure dAn. F,)òng (hòi khào sà( qua Irình hién dai
hoà van hoc Vié( Nam nhung nani này cung là huóng (ói: làm rò mòl
so' dàc (rung co (inh qui luAt cùa lich svr vAn hoc Viét Nam. Gòp phàn
tuòng giài lich su phàt (rién van hoc Viét Nam. Nhìn van hoc Viét

Nam nhu là mot chinh (ho liong mò'i quan he vói lich su vàn hoà dAn
toc. Qua dòi sanh làm rò mò'i c|uan he vay muo'n va bàn dia hoà c6
(rò thành dAn toc cùa vàn hoc Viét Nam.
Dfiu Ihé ky XX vói su |ihà( tiién cùa kinh té' hàng hcà dA't nuóe
di vào con duòng (U san hoà. Xél ve ma( |:)hAn hoà giai cA'p, ngoài hai
giai cA'p ca bàn eii là dia chù va nòng dAn. bAy giò bài dÀu hình thành


giai cA'p tu san, giai cA'p vò san va mot giai cA'p (rung gian: tiéu tu san.
Tbé' nbung, tA't cà vàn con dang trong qua (rình hình (hành. Vi vAy
trong diéu kién A'y cu thè là tir dÀu thè' ky XX dé'n hé't chié'n tranh thè'
giói lÀn tbù nbA't, bò phAn co tinb tbÀn yèn nuóc va tié'n bò cùa tÀng
lóp trf thùc libo hoc dà duac lidi su giao cho mot iibiém vu trong dai
là lành d<70 càch mang Viét Nam . Chfnh ho là nhung nguòi co uy !m
Irong nhAn dAn, co khà nàng nbA't trong viéc vAn dòng phong trào cùu
nuóc, trong viéc hoc hòi tiè'p (lui c à t t u tuang mói, vàn minb phuang
TAy, canh tAn dA't nuóc qua làn song Tdn thit. ^Fliè' he nhung sT phu tu
san hoà cùa Viét Nam lue này: Phan Bòi ChAu, Phan CbAu Trinh,
Nguyén Tlurang Hién, TrÀn Qn^ Càp, Huynb Tliùc Khang... dù "bao
dòng " hay "cài luang" déu tìm thA'y ó TAn thu nhung tu tuang bA'p
dàn, mói me phue vu cho nhu cÀu giài phóng dAn toc, phàt trién vàn
hoà.
Thè' he tiè'p theo, 1920 tra di, trén ITnh vuc tu tuang vàn hoà vÀn
con chiù ànb huòng cùa TAn thu; dóng tbòi dAy cung là lue khuynh
huóng dAn toc xà bòi ehù nghìa cùa Nguyén Ai Quò'c va Viét Nam
(hanh nién càch mang d(5ng ehf bòi nhen nhótn, tiè'p thu nhanb chóng
ehù iighTa Mac Le Nin va som tra thành còng san.
The he (hi'r ba, lù sau 1930, tàm mình trong khòng khf càe
|)hong trào càch mang dang sòi nói dién ra khàp ba niién. Nhiéu
nguòi dà ngói Irén ghè' nhà tiuòng Phàp Viét, eó nguòi du hoc ò

Phàp, hiéu duac thè' nào là vàn minb phuang TAy, thè' nào là dAn ehù,
là (U do, bình dàng, bàe ài. O thè he này co thè chia làm hai bò phAn:
mot bò phAii tiè'p (hu (u tuòng eàeh mang vò san vói mòl mói, tfch cUc tham già phong (rào dA'u tranh giai phóng dAn toc; mò(
bò phAn vàn nàm trong khuynh luróng dAn toc tu san, eó khi hap tàc
co khi bA't hap tàc vói che' dò hién hfru.
Tir (be' he (hù nhàt dèii thè' he tbù ba là mot cA'u due nhAn eàeh
lÀng lóp tri thùc Vie! Nam khi dA't nvróe bàt dÀu qua trình hién dai
hoà . CA'u (rùe này là dòng lue va ehi phò'i qua trình trén va tao nén
dién mao dA'( niróc qua nhung (bòi ky, nhung buóe ngoat lich su. Va
diéu A'y, lA't nhién qny dinh cà tié'n trình cùa vàn hoc.
Taróe thè' ky XX vàn hoc Viét Nam giò'ng vàn hoc mot so' nUóe
D ò n g ^ r e h i u ành huòng sAu sàe tu tuòng nghé thuAt cùa vàn boa vàn
hoc Trung Quò'e. Vàn hoc chuih thÒng do nhà nho vié't. Sinh boat vàn
ehuang (viét vàn, cioè vàn, xuóng boa, ihù tae vàn ebucT^ng...) thu hep
Irong giói (Il Ihùc nho sT. Lue này eliua eó nhà in. Tàe phÀm vàn
eliuc^ng khòng phò biéii ròng lài ma ehù yéu là elio eà nhAn, Ixan bò


luu ò nhà . Cbua eó nhà vàh chuyén ngbiép, vié't vàn chua thành mot
nghé trong xà hòi. Vàn hoc thùAt, vàn giào buA'n dugc eoi trong bon
vàn nghé thuAt. Vàn tha chiì Han duac coi trong bau vàn tha Nòm.
Tlia duac tòn trong han vàn xuòi. Vàn ehuang eó tùih quy pham.
Nièm luAt chat che. Tir de tài, nbAn vAt, cò't truyén dè'n bình ànb,
ngòn ngu va càch (a cành, tà ngUÒi, tà khòng gian, tbòi gian... déu
nàm trong mot he Ihc^'ng iróe le. LTÓC le tra thành mot nè'p tu duy quen
thuòc cùa nguòi sàng tàc vàn Iha. Va vi vAy, tA't nhién, han che' khà
nàng bóe lò cài tòi eà nhAn cung nbu cà tuih dòc dao cùa nguòi sàng
tao.
Vàn hoc Viét Nam (boat kbòi nbCrng ràng buòc, nhung quy

pham eùa vàn hoc trung dai, di vào huóng hién dai bòa. Nói dé'n vàn
hoc hién d<7Ì là nói dé'n vàn hoc phàt trién trong mòi tiuòng kinh té' tu
bàn ehù ngliTa, eó su hình thành giai cA'p tu san, giai cA'p vò san, giai
cA'p tiéu tu san va lAng lóp tri Ihùc mói. Trong vàn hoc bình thành
nhung thè IOCTÌ mói, dòe lAp thè hién tu tuòng dAn ehù , tu tuòng duy
ly trong khoa hoc de eao con ngUòi cu thè phong phù, phùc tap,
khuyé'n khfeh mei (ài nàng moi sàng tao.
Qua (rình hién dai hoà van hoc Viét Nam là mòl qua (rình vó\
nhung net ehA'm plià ban dàu dÀn dÀn tao nén nhùng vùng, nbùng
màng mò trong tu (uòng, tu duy nghé thuAt vói nhùng nò lue eàeh (An
lo lón de cuòi einig làm h'én lén khuòn mal mói, hién dai eùa vàn
hoc. Xoà bò quan nièm xà hòi luAn thuòng, con nguòi dao due va
dure nàng, vàn hcie thè hién mot quan nièm mói ve xà bòi euòe song
con nguòi . Quan nièm thay dèi, càch nhìn thay dèi làm thay dèi
(bang bAc già (ri va dao 1^^' ùng xù. Taróe dAy nói ve dàt nuóe khòng
(he khòng gàn vói vua, su tòn (ai thinh suy cùa dàt nuóe, xà bòi gàn
ve^i ngòi vua, ehù ngliTa tòn quAn dà tra thành dàe tiirng eùa tbòi dai.
BAy giòdA't nuóc (rong tay ugnai xAm, (riéu dinh mA't hé't ehù quyén,
eàe nhà Nho duy (An dà nhìn nhAn, dinh già lai nhiéu vA'n de (rong dò
eó vA'n de vai trò lich su, chù thè kiè'n tao xà bòi, vai Irò nhAn dAn,
quan he dAn - nuóe "DAn là dAn nUóc, nuóe là nuóc dAn" ( Phan Bòi
ChAu). Tir dAy là |-)hong trào: giào dAn (giào due dAn)^duàng dAn (làm
eho dAn giàu eò) va (An dAn (làm cho dAn dèi mói). Tinb tbÀn "lA'y
dAn làm gòe" dù sao va truóe hé't vÀn là mot ^ tuòng dAn chù. Kbài
nièm "dfìn" thành mot he quy ehiè'u bòi tu, so sành de nhAn cbAn
(hàm canh va phé phan:
Vua là tU(;ng gò, dAn là (hAn trAu.

{A te A ca)

Vua ngói thàm tham cung sAu
Mot dòi chi bié't de dÀu dAn den
(Phan CbAu Trinh - Thih quóc hon ca)
"DAn" trong (he che' truyén tbó'ng khòng co cài gì thuòc ve cà
nbAn mình, khòng eó "tu hiru" ngay cà pbÀn thAn xàc. "Sò'ng tbò vua
tbàc cung tbò vua". Vua co sa hCru duy nbA't va tò'i cao, dAn là nguòi
phu thuòc. Con nguòi thÀn dAn yèn vi vói thAn phAn tbÀn dAn, Buóc
sang dÀu thè' ky XX, ngUòi dAn vÀn cbua tra thành nguòi chù, cbua
kip y thùc dÀy dù ve quyén bình dang, tir do , quyén (U hfru va nhung
quyén ca bàn khàc... (hi dung ngay phàl thuc té', ^ tiulrc nói lén hàng
dÀu là y thùc v6 mA't nuóc, nhAn dAn xa xàc khÓn ciing, khò vi thué',
vi phu phen, vi nói dau nói giÓng se bi tuyèt diét, thè' nén phài tu
hành dòng de tu cùu khòng tnib toàn dàn do:
NghT làm lue bàm gan tùn ruòt
Vaeh tiòi kèu
ma tuò't guam la

{AtéAca)
Màu hình con ngUòi ben phAn, con nguòi nghìa vu xuA't bièn
trong vj thè'quan he mAt thiè't vói vAn mènh dAn toc, màu hình này là
mot nhAn eàeh xà hòi duy iihA't va hap \'^. trong diéu kién lidi su ngat
nghèo lue A'y. Trong tu tuòng yéu nuóc va duy tAn, mÀu hình này
dirae nhAn manh (ruóe hé't là ò phuang dién tràcb nhiém; (ràeh nhièm
truóe quò'e dAn, (ruóe dóng bào ve tình trang dA't nUcfc. Trong vàn
hoc, màu hình này nei bA( lén thànb hình tuang tning (Ani, tiéu biéu
eho nhùng trf (hùo Nho hoc, tiè'p thu TAn Thu va dà duac hién dai
hoà.
Con nguòi nghìa vu dùng ngoài danh \g\, nhièt (hành yéu nuóc,
Io làng eho dòi giùa buèi "gió Au mUa My". Ho cÀm bùt vié't vàn h^m

tha va vA'n de ìxuóc hé'l là giàe ngò cà mot xà bòi con me niÀn

Thuang òi! Hón nuóc ta ai!
Tinh nghe ta goi mA'y lòi dóng tAm!
(Nguyén Quyén - Kéu hón nuó'c)
Ho liànli dòng duói su thùe^Jue eùa mot niém tin trong phong
trào eàeh mang (lieo khuynh huóng dAn toc tu san
Con nguòi nghìa vu phàt trién va boàn thién, vuan tói he (hò'ng
tu (Uctng eao hoìi. mò( (Àng mìa trong phong trào eàeh mang, dAn toc


xà bòi chù nghìa. Vói mot càch cA'u trùc nhAn càch mói, dò là nhung
nguòi y (bue rò ve kè tbù, (hA'y duac lue luang eàeh mang, eó ^ thùc
giai cA'p, doàn ké't giai cA'p... Trong vàn hoc, con nguòi nghìa vu là
bình tugng (rung tAm - hình (ugng nhùng chié'n sì eàeh mang, nguòi
còng san, nhung nàm (ié'p dò. Nhùng vàn phÀm dòc dào, hién dai cùa
Nguyén Ai Quò'c va quy tu xung quanb là nhfrng cAy bùt tré, nbfrng
(hanh nién tAn lié'n eùa trf (hùc tAn hoc buàc vào hocTt dòng chfnli tri
nhu TrÀn Huy Liéu, Tòn Quang Phièt, Pham TuA'n Tài, TrÀn Hùu
Dò... vói nhung sàng tàe kip tbòi, ce dòng tinh tliÀn va hành dòng
yéu nvróe dà eó (ié'ng vang lón trong quÀn chùng.
Nhu vAy, nhung nàm dÀu thè' ky, su vAn dòng, phàt trién con
ngUòi (rf thùc eó ben phAn eó nghìa vu; eó hành dòng tfch cUc là
rnaeh chfnh, huóng chfnh chi phò'i manh me dòi song chfnh tri xà
hòi. The nhung trong su dèi thay dA't nuóc, euòe Àu hoà, lòi sò'ng eà
nhAn cùng bà( dàu hình thành (nbA't là a eàc dò Ibi). Thuc té' dA't nuóe
dang di vào con duòng tu san hoà. Trf thùc nhà Nho, nhiéu nguòi eó
thém TAy hoc, kliòng làm òng thòng òng phàn vói TAy thì làm càc
nghé tu do khàc: day hoc, viét vàn, làm bào... Ho cung qucn dÀn vói
sinh hoat hién deli, nhrrng phuang (ién va hàng hoà phuang lAy.

Nhùng (hay dèi (rong cuòc song dòi (huòng dÀn i\6n nhùng (hay dèi
cà trong (u ciuy, (inh (liÀn va lAm 1^. NgUcìi (a nghì déìi nhùng tini vui,
nhiìng cài dcp cÀn luròng Ihii. Con ngu'òi eà nhAn huòng (hu xuA't hién
va vói mot eAìi tuie nhAn eàeh khàc King lùng di vào sàng (àc eùa Tàn
Dà.
Thè'he Phan Bòi ChAu, Phan ChAu Trinh... (iép (hu TAn (hu cpia
ehù FL-ìn. TAn (hu dà gai ^ eàe òng mòl duòng lÓi eùu nuck\ lA'y tlAn
làm dòng lue va vàn hoc là eóng cu tuyén truyén eò dòng eho duòng
lòi eùu nuóc mói dò. Vàn hoc eó vai Irò va tàc dòng manh me (rong
euòe dA'u (lanh "mot ngòi long ma trong ma ehiéng" (Phan Ròi
ChAu). Trong vàn hoc, già dinh, chùng (oc dude (he hién nhu dòng
lue cùa nhùng con nguòi eó nghìa vu vi "(u cuòng" "bào chùng"
"hgp quÀn" ^'danfi^ (Am" lai dAn fch quò'e.
Phong (lào yéu iiuc're va duy tAn dÀu llié' ky XX là mòl cuòc vAn
dòng giài plióng clAn (oc ve mat chfnh tri xà bòi, là mò( euòe vAn
dòng khai sàng ve tu luò'ng. Trong dòng vàn hoc yéu v.uóc va duy
(An, Phan Bòi ChAu là mot làc già lón rcrp bóng xuò'ng dòng vàn hoc
giài [ihóng (lAn toc suò'l mò( phÀn (U (hé'ky va ehuÀn bi rat nhiéu eho
giai doan tiC'p theo eùa dòng vàn hoc này. Cùng nhu nhién nhà Nho
(ién (iéìi khàc, (nióc su (!iàt hai cùa nhùng euòe dA'u tranh ehò'ng thue


dAn Pbàp nùa cuòi (be' ky XIX, Pban Bòi CbAu nghi ngò dao ly thành
bién. Trong xa bòi xuA't hién (u tuòng cÀn nguòi anb hùng tài giòi,
bànb dòng kién quyè't boti nguòi anb bùng cu chi co due, pbuc lùng,
pbu thuòc vào ngòi vua mènh tròi . Trong vàn hoc bai bình tugng
nguòi trung nghìa va nguòi Àn sì bj xuÓng già, nei bAt lén là nbAn vAt
bào kiét tu nhiém Trong thè' giói nghè thuAt cùa Pban Bòi QiAu, con
nguòi dao 15^, by sinh vi dAn vi dÓng chi dà thay thè' con nguòi dao 1^
trung hiè'u eùa Nho già. Òng dà nhièt tình ce dòng cho viéc ci'ai nuóc,

giành dòc lAp, cho che' dò dAn chù va chù nghìa xà bòi. Òng lén àn
vàn ehuang cu (ù, ra sue càch tAn vàn hoc, sàng tàc nhùng tàc pbÀni
lay dòng tAm trf eùa eà mot tbòi dai, manh dan vié't nhiéu thè Ioai:
tha, truyén, tiéu (huyé't, tuòng...de thùc tinh, thùc giue hành dòng
càch mang. Nhung cuòi cùng, Phan Bòi ChAu dà dùng lai truóe chù
nghìa xà bòi, òng chua eó khà nàng nhAn thùc dùng nò. Va vàn tha
cùa òng cung diing lai taróe nguóng eùa vàn hoc hién dai vi òng
khòng thè vugt qua quan niém vàn hoc truyén thò'ng khi òng ehi co
nhùng kinh nghiém vàn hoà nghé thuAt eùa phuang Dòng.
Nguyén Ai Quò'e dà tìm dugc con duòng hgp quy luAt lich su de
giài phóng dA't nUóe va phàt trién xà bòi, dóng (bòi m ò lÒi eho vàn
hoc Viét Nam (ham già vào eàe nén vàn hoc cùa eàe dAn toc tién
phong ehò'ng chù nghìa de' quóc, hoà chung vói vàn hoc hién dai thè'
giói. Vói nhùng sàng tàe dÀu tay eùa Nguyén Ai Quò'c tu nhùng nàm
1920, vàn hoc eàeh iricang Viét Nam xuA't hién, tón teli va phàt trién
cho déìi ngày nay. Nò cùng vói bò phAn khàc hgp thành eàeh mang
dà dóng vai trò kién trùc su cùa nhùng su kién beh su xà bòi hién dai.
Nò dà góp phÀn bòi duang tAm hón nhùng nguòi xAy dung, bào ve
che'dò mói nhu mot hién tugng nhAn dAn, hién tugng càch mang.
Nhùng tàe phAm eua Nguyén Ai Quòe vói nói dung hién dai,
hình thùc hién dai va maiig (fnh quò'e (è' sAu sàc thuòng hién lén
nhùng bình tugng nhAn vAt (fch euc nhu Trung Trae trong Lòi than
vàn cùa ha Trung Trac, Phan Bòi ChAu trong Nhfntg trò lo hay là
Varen rà Phan Bòi Clidu^anh còng nhAn da den Hòxé trong Doàn
ké't giai càp, hoi\c lành tu kiéu mói nhu Kimengò trong Con nguòi
bici nini hnn kìtói... Cùng vói viéc mò tà hoàn cành xà bòi bi dàt cùa
nhùng nguòi khòn khè, su thùc tình eùa nhùng nan nhAn, eàc tàe
phÀm eùa Nguyén Ai Quò'e khang dinh cuòc song mói tirai dep, con
nguòi mói lae qnan giàu ly lirctng. Dò là nhùng tàe pbÀrr) trong mot
he thò'ng vàn hoc mò, eò sue eliùa ròng lón, ggi nhiéu vA'n de va kinli

nghiém cho viéc xAy dung nén vàn hoc càch mang Viét Nam sau
này.
Tàn Dà tiéu biéu cho dòi ngu nhùng nguòi cÀm bùt cùa vàn hoc
mói ra dòi ò thành thi. Mot nhà Nbo tài tu trong xà bòi tu san, Tàn
Dà co quan he ben trong vói Nguyén Già Tliiéu, Nguyén Du, Ho
XuAn Huahg, Nguyén Còng Ti ir, Cao Bà Quàt... DAy là su nói tiè'p
cùn nbùng Ibi nhAn cùng mot kiéu sau nùa (lié' ky bi giàn doan bòi
cuòc xAm lirgc cùa thuc dAn Phàp.
Tàn Dà yéu nuóc theo càch liéng cùa minb, "ài quò'c bang dao
due". Òng phàn ùng lai cuòc dòi den bac bang cài da tinb, bàn tfnh
cùa òng va bang cà su ngòng ngbènb thàcb (hùc. Òng cùng ao iróc ve
mot su ngbiép lón giùp dAn, giùp nuóc. Nhung ngay eà trong f tuòng
va còng viéc trong dai này òng cùng gan vói tình yéu lùa dòi, lA'y tình
yéu lùa dòi làm ehò dira, làm nguón khcVibùng an ùi vò ve. De lo
viéc nuóc viéc dAn, le ra phài là nbùng anb bùng hào kiét, song trong
thè'giói nghé thuAt eùa Tàn Dà, dò lai là tinh nhAn cùa nhà tha. Va su
ehò dgi nhc^f tròng eung ehi là eùa hai nguòi yéu: dòi trai gài. Cài
nhìn phong tình ài An nhu thè'eùa Tàn Dà cùng in dA'u lén nbùng bue
tranh thién nhién dA't nuóc eùa nhà tha làm nén sue lòi euÓn cùa tàe
phÀm. Nguòi duo'ng thài nhanb chóng nhAn ra òng là "mot vàn tài",
eoi tha vàn òng dà thèi "mot ean gió Li" trén vàn dàn. Nguòi duong
tbòi, nói dùng han, thj dAn ehia sé vói Tàn Dà cài tbù àn chai, cài tbù
huòng thu tình yéu khòng ràng buóe, tình yéu bang qua, yéu de né'm
trai. Cho nén con nguòi trong sàng tàc Tàn Dà là con nguòi tài tu, da
tinh sành diéu vói nhùng tbù vui Àm thuc, tha tbié't vói nhùng cài
"thiét vui, Ihiét hay, thiét dep, (bièt ngon" nghìa là vói tA't eà nhùng
cài vui Tbù àn ehai nhu tèn mot bài tha eùa òng cùng nhùng ghi chù
trong bài.

Trong thè' giói nghé thuAt eùa mình eà ò tha, cà a vàn xuòi, Tàn
Dà lén àn su xA'u xa va dòc àc cùa xà bòi, xót thuang sÓ phAn beo hot
cùa coU'. nguòi... Nhu thè', òng dà góp phÀn chuÀn bj nbùng tién de
tu tuòng thàm my cùa trào luu hién thuc trong vàn hoc Viét Nam .
Nhung khòng phài Tàn Dà ma là Nguyén Còng Hoan, Tu Ma, nhùng
nguòi elmi ành lurò'ng òng di vào dòng chày dò. Tuy nhién, ò lình
virc tha ea, Tàn Dà ehuÀn bi nhiéu han nhùng tién de tu tuòng, thÀm
my eho trào liru làng man trong vàn hoc Viét Nam, mae dù òng coi
Iha eùa mình ehi là "vàn ehai". Ong gÀn eàe nhà tha mói nhung òng
VÀn a trong ngòi nhà tliÀni my Nho già quen thuòc ma khòng tham
du vào euòe da hòi (nng birng eùa eàc nhà tha mói.


Vào nbùng nàm 30, xà bòi Viét Nam phàt trién trong hoàn cành
dA'u tranh dAn toc, dA'u tranh giai cA'p hé't sue gay gat va cuòi cùng
Càcb mcing thàng Tàm 1945 dà giànb dòc lAp, giài phóng dAn toc,
phà bò che' dò thuc dAn phong kiè'n, xAy dung mot che' dò mói. Hoàn
cành dò cung dàn dén nhùng cuòc dA'u tranh trén lình vuc tu tuòng, ^
thùc he, bình thành nhùng quan diém, nbùng tAm i^ thÀm my va
khuynh biróìig, trào luu vàn hoc khàc nhau.
Vàn hoc càch mang tiè'p tue phàt trién manh va tra thành liéng
nói cùa giai cA'p vò san. Tàc già cùa no là nhùng chièn sì. NhAn vAt
trung tAm cùa nò là nhùng con nguòi mói cùa tbòi dai say me \^
tuòng, san sàng eh ién dA'u de giài phóng dA't nuóc. Truóe hé't ho là
nbùng nguòi càch mang.
TÒI VÀn,hàng tir nghì mién quén thAn
DAng tA't cà de tòn tbò ebù nghìa
(TÓ Hùu)
Vào tu ra tòi, ho vÀn lae quan, khi cÀn san sàng by sinh vi ban
bè dóng ehi, vi nhAn dAn. Dò là anb Trong ft nói, hién lành, nhung

truóe mùi sùng eùa tèn chù nhà nguc Kontum thì "tiÀm tình, oai
nghiém va hè'( sue qua quyè't" \u x ò n g r a ché't thay eho ban (Nguc
Kontum - Le Vàn Hién). Dò là Nguyén Vàn Coi gan da va muu Urge
Irong Vitpt nguc eùa Cuu Kim San, là Hong NliAt vi 15^ tuòng ma by
sinh tuèi tré, by sinh tình yéu (Khòng tén khòng tuoi - Phong Ba), lii
nhùng quÀn chùng bình thircrng nhu bà ma HAu Giang, bà Nhi CÀn
(rong Nguòi me càch menh cùa Pham XuAn Huyén... Va tiéu biéu
nbA't, dÀy dù nhA't là hình tugng ngUòi ehié'n sì còng san trong Nhgi
ky trong tu cùa Ho Chi Minb, Irong Tuày cùa To' Hùu.
Vàn hoc càch mang vàn hoc bf mAt, ò mot xà bòi bj cAu thùe,
kiém soàt cùa ehinh quyén (bue dAn cùng dà gap. khòng ft khó khan.
Nò duge sàng tàe, truyén bà ehù yéu ò nòngitòn, nhà tu va mot bò
phAn ò thành phÓ. Nò bi khùng bÓ rào/tié't, lai thié'u phuong tién
chuyén (ài cÀn thiéì...eho nén (ha phàt trién là chfnh. Nò cùng khòng
co tàe già ehuyèn ngbiép vi (be' viéc nAng eao eliA't lugng nghé thuàt,
già (ri thÀm my ehua duge nhiéu. Nhung nhùng gì vàn hoc càch
mang de lai vÀn ià di san qui bau làm phong phù vàn hoc hién dai
Viét Nam eà ve kinh nghiém, ly luAn va thuc (ién sàng tàe.
Song nhu (rén dà nói, dA'( nuóe di vào hién dai hoà, euòe sò'ng
hién dai dién ra va h^\) dÀn a eàe dc^ thi, (Àng lóp trf (bue TAy hoc
tàng nhanh (hi vA'n de dèi mói vàn hoc, dira vàn hoc tham già vào quy
dao chung eùa vàn hoc hién dai thè' giói Irò thành yéu cÀu cA'p bàch.


Vàn hoc hình Ihành mot dòi ngù mói, du nliAp eàc thè Ioai vàn hoc
phuang TAy, tiè'p thu quan niém vàn boc mói - phàn ànb dòi song xà
bòi, mò tà cài bang ngày vói nbùng con nguòi bình thuòng ctovcuóc
s6ng hién thuc. Truóe nbùng nàm 30 co Tàn Dà, Ho Biéu Cbành,
Pbam Duy TÓn, Nguyén Bà Hoc, Dàng TrÀn PhA't, Hoàng Ngoc
Phàch, Nguyén Trong TliuAt, Nguyén Còng Hoan, Dòng Ho, Tuang

PhÓ, TrÀn TuA'n Kbài... Trong vàn phÀni cùa càc tàc già trén co bién
thuc, eó làng man, eó ngUÒi òm cliùa cà hai.
Vào nhùng nàm 30, vàn hoc còng khai phàt trién vói tò'c dò
nhanb chóng gA'p bòi) su phAn boa thànb càc khuynh huóng, càc trào
luu là de hiéu. Thè' he cÀni bùt mói ra dòi lA't tre, tiè'p thu kinh
nghiém eùa thè'he truóe, song va sàng tàc trong mòi taròng vàn boa
dang Au hoà dà làm mot cuòc càcb tAn.tao bao, sòi nei de trong
khoàng-(hòi gian ngàn dò mirai, niiròi làm nàm hoàn tA't qua trinh
hién dai boa vàn hoc Viét Nam. Va cùng de hiéu, su tao bao ban dÀu,
nhìn bè ngoài nhu là bién tugng ngoai nhhp, àp dàt, euc doan, doan
tuyèt vói qua khù, dÓi lAp vói (ruyén thò'ng ò moi cA'p dò: tu tuòng,
thÀm my, ngòn ngù, thè hién, càcb biéu hién, ké't cA'u tàc phÀm...
Nhung thuc ra moi qua trình déu eó qui luAt. Nhùng yé'u to' ngocai
nhAp muò'n sò'ng, phàt trién phài eó mòi tiuòng thicb bgji eó dù diéu
kién tón tai, né'u khòng se ché't yéu, mai mot di. Yé'u to' ngoai nhAp
nào con Lai, de lai dA'u An Hong nén vàn boa bàn dia nào dò, tue là nò
dà thfch nghi vói mòi triròng mói. Mat khàc,rA't quan trong, mòi
(ruòng tiè'p nhAn phài eó nói lue, co sue mién dich tòt de khòng bi
dóijg^hoà, triét liéu va dù khà nàng ehfjloc, diéu chinh de "eùa la" tòn
(ai|clio su phàt trién eùa minb. TbUe té', trén pham vi khu vuc va toàn
cÀu, ò cùng mot Ihòi diém nhiéu quò'e già eó hoàn cành tuang (U nhu
Viét Nam. Chù nghìa thUe dAn bànb triróng, eàc quò'e già di xAni lirge
dà bò nhiéu còng sue nhàm thay dèi (he che' chfnh tri, kinh (è', vàn
bòa, tAm 15^ xà hòi...a eàe thuòc dia de eàe (buòc dia phu thuòc nhiéu
han vào chùng. Nhung ké't qua, cài dA'u An vàn minb vàn hoà A'y con
\a\ khòng nhiéu, khòng rò, ngoài f muò'n ban dÀu cùa quò'e già di
xAm luge. Vàn hoà, vàn hoc Viét Nam trong 15 nàm euÓi eùa \.hà\fx^
80 nàm nuóc mA't vào (ay (bue dAn Phàp càng tò rò nói lue eùa minb.
Cài nói lue chfnh là bàn lình dAn toc, tinh tbÀn dAn (òe kién euòng
ben bi de giù bàn sàe cùa mình, de giù "con chàu khòng làm loan"

ma bié't ebon loe, tié'p (hu, (huÀn duang, bàn dia hoà nhùng yé'u tÓ
ngocai nhAp, bè sung phong phù (bèni bàn sàe dAn toc. Vàn hoc Viét
Nam hién dai hoà gàn liéu vói dAn toc hoà là vAy. Vi nhu, (bue dAn

IO


Pbàp muò'n dùng ehù Pbàp dànb bAt chù Hàn ra kbòi thè che' chfnh tri
xà bòi, khòi dòi sò'ng Vièt Nam cung co nghìa là Ioai bò che' dò trièu
dìnb phong kiè'n de cùng eÓ uy tin, truyén bà tu tuòng vàn minb
Phàp, tu tuòng sg Phàp, phue Phàp...lai phài qua chù quò'c ngù. Cbù
quóc ngù kbóng dugc coi trong, nhimg no de hoc, mau hiéu, no là cài
CÀU trung chuyén, chuyén tài nbùng chù truang, nbùng còpg bào cùa
chfnh phù "bào bò" déìi càc (Àng lóp nbAn dAn. Càc nhà Nho Viét
Nam dà ehò'ng lai tbù ehù ngocai nbAp dò. Thè' rói, cung chinh nhùng
nguòi song bang chù Hàn ày lai ra sue tuyén truyén, eè dòng moi
nguòi hoc cbù quò'e ngù, thA'y dugc quò'c ngù là Igi khi hàng dÀu cho
viéc canh tAn dA't nuóc.
VI nhu nhà tha trong phong trào tba mói dà "bè" vào sàng tàc
cùa tninb nhùng quan niém^càeh biéu bièn eùa nhiéu taròng pbai tba
góp
bién deli phuang TAy. Nhiéu yé'u tÓ dà duge Viét hoà, dà
sue càch tAn va hién dai hoà tha Vièt, con lai nhùng su "mò phong
ngu muòi lAp (ùc bi dào thài" (HoàiTTianb - Thi nhàn Viét nani) de
cuòi cùng tha tra ve vói bàn sàe dAn toc Viét nam.
Bàn sac dAn toc Viét nam là ben vùng va nàng dòng dà tiè'p thu
va cài bié'n, hoc (àp va nAng eao nhùng yé'u (6 (fch ciré eùa vàn minb
vàn bòa thè' giói. Truóe kia tu Trung Hoa sau này tu phuang TAy, ehù
yé'u là Phàp. Su tèng hgp Dòng TAy, nhùng tiè'p bié'n vàn hoà dà tao
ra ca sa cho su ra dòi mot khò'i lugng khèng lo eàc tàe phÀm va

nhùng (àc già sàng già cùa nén vàn hoc hién dai Viét nam nhu là mot
hién tugng dot bié'n, nhày vot: Nguyén Còng Hoan, Ngò TA't TÓ,
Nguyén Hong, Vii Tigng Phung, Nam Cao, NhA't Linh, Khài Hung,
Thach Lani, Nguyén TuAn, XuAn Diéu, Huy CAn, Che' Lan Vién, Hàn
Mae Tu, Nguyén Bùih... Dé'n thè' bè eàc nhà vàn này, vàn hoc Viét
nam hién dai dà càm dugc nhùng cài mò'c Ihành còng cbàc chàn.
II
Hién dai hoà vàn hoc, truóe hé't là tu nhùng bié'n dèi xà bòi theo
huóng hién dai, tu vice hình thành mot mòi taròng vàn hoc, mòi
truòng này dù diéu kiéiiÀcho vàn hoc chuyén dèi, vAn dòng. Mòi
taròng va cùng là yé'u lò'tién quan trong tàe dòng dé'n su phàt trién
vàn hoc là ehù viél. Tu óàu thè' ky XX eàe nhà trf thùc Nho hoc yéu
nuóe ho hào hge va dùng quò'e ngù: "Mot dàng thi mA't mA'y nàm tròi
de di hoc mot (hù ehù khàe hàn tié'ng mình ma vàn khòng eó còng
hiéu; mò( dàng thì mA't khòng lói 6 thàng là hoc ngay óugc vàn tu cùa
tiéìig mình. VAy thì khòng thè khòng (beo ehù nuóe ta" {Vàn mình

11


tàn hoc sach - 1904). Chù quÓc ngù dà thànb còng cu dàc lue tuyén
truyén vàn dòng phong trào yéu nuóc duy tAn. Dàc bièt tbòi ky dAn
cbù, phong trào truyén bà cbù quÓc ngù sAu ròng trong quÀn chùng
va trò Ihành mot boat dòng vàn boa - chfnh tri. Trén thuc tè' tu nhùng
nàm 20 ve sau, vàn hoc bÀu nbu chi con vàn hoc quò'c ngù. Yéu cÀu
dàt ra lue này: chù quò'c ngù dóng vai trò lich euc Irong viéc bién dai
hoà vàn hoc, dóng (hòi cung phài bièn dai hoà chfnh bàn IhAn mình.
Truóe hé't, dèi mói va tàng Ihém vón tu bién dai tuang ùng vói cliòc
song bién dai, nhùng vA'n de khoa hoc ky tbuAl, tir tuòng vàn hoà bién
dai ngoai nhAp; eù phàp, càch dién dat cung phài mói, nhanb bon, io

han... Khi cbù quóc ngù duge su dung ròng rài thi còng chùng vàn
hoc thuc su tàng nhanh. Va de thoà man yéu cÀu da dang cùa tÀng
lóp còng chùng này, còng viéc vié't bào, vié't sàch, dich sàeb dugc dÀy
manh. Nhò thè eàe thè Ioai vàn hoc phàt trién hình thànb nhùng Ihé
Ioai mói nbA't là eàc thè Ioai vàn xuòi.
Khàch quan, nhìn lai dÀu thè' ky XX viéc su dung cbù quÓc ngù
de sàng tàe vÀn con khiém tÓn. Lue này Vàn hoc Hàn-Nòm vàn là
chù yé'u. Diéu dò chùng tò qua trình bién dai hoà vàn hoc Vièt nani,
xét tir phuang dién ngòn ngù khòng don giàn chi là nhùng buóc nhày
vot ma phài trai qua nhùng buóc qua dò, chuyén tiè'p. Càc bò Hgp
tuyén, eàe còng trình nghién cùu ve vàn hoc Vièt nam giai doan này,
truóe hé't nh^m vào eàe tàe phÀm vié't bang ebù Hàn, cbù Nòm.
Chang bcin, mot còng (rình tiéu biéu eùa giào su Dàng Tliai Mai: Vàn
tho' càch mang Viét nam dau théky XX (NXB. Vàn hoà, 1961 ) phÀri
vàn tuyén eó 66 dan vj vàn bàn (hi eó 32 vàn bàn ma nguyén tàe
duge vié't bang ehù Hàn, 34 vàn bàn viét bang ehù quò'e ngù, nhung
quò'c ngù ò dAy chù yé'u duge ghi bang ehù Nòm^'\ Diéu A'y nói lén
vai trò quan trong eùa vàn hoc Hàn Nòm trong buóc dÀu eùa qua
trinh hién deli hoà vàn hoc. Nò là cÀu nói giùa truyén thò'ng va hién
dai hoà vàn hoc dAn toc. Tliè' nhung vàn hoc Hàn Nòm khòng phài là
vàn hoc dai chùng nhAn dAn, còng chùng bièt doc rA't ft. Cho nén bién
dai hoà vàn hoc phài Ifnb dé'n vA'n de ehù vié't - chù quò'e ngù.Tliuc
dAn Phàp thA'y vai trò cùa chù quÓc ngù va su dung nò. Taróe hé't
thuc hién (rong khu vuc hành chfnh. Toàn bò còng vàn, nghi djnh,
giày (ò déu su dung ehù quò'e ngù. Trong Nghi dinh ngày 6 - 4 - ] 878
thuc dAn Phàp con da( ra yéu cÀu: "ké tu ngày 1/1/1882 khòng mot
(uyèn dung nào duge (hj hành, khòng mot (hàng tiAt nào duge elio
U^fVJO-

' " Xeni l'ham V;in Khci:ìi; Mot vài van de ve. rif^òn iif^wlioc viét ìtàrig

duillaiiy
chù Nàm ithùìì^ ìtaiiì (fan theky XX. Thòng bao llan Nòni line. H. 1997

12


pbép trong ngaeh phù, huyén, tèng dÓi vói bA't eù ai ò trong lình trang
khòng vié't duge ehù quò'e ngù"^^'
Dóng tbòi de khuyé'n khfeh viéc hoc chù quò'e ngù, thue dAn
Pbàp dà dùng nhùng ehnih sàch dai ngò nhu mién thué' thAn, mién
tap dich va nhùng phÀn thuòng hAu hình dÓi vói còng dure, nliAn vién
moi ngcich hành chnih dAn su ò Nam Ky» càc quan toà, sì quan va ha
sì quan phu (ràeh viéc chi huy binb Ifnb va dAn chùng moi dja hai,
nè'u ho tfch ciré hoc chù quò'e ngu^^\
"Tu nàm 1897 chùng mò mot sÓ Inròii/Phàp Viét a càc Ihành
phÓ va càc tinh lón, trong dò hoc tié'ng Phnp là chinh nhung co hoc
cbù quóc ngù va chù Hàn. Nàm 1898 ihuc dAn Phàp ra nghi dinh su
dung quò'e ngù va Phàp vàn vào ehuang trình Ibi hirang (ebua bàt
buòc). Dè'n nàm 1903 thì mòn chù Phàp va mòn quò'c ngù trò thànb
mòn bàt buòc. Nàm 1906, chinh quyén thuc dAn tié'n hành cài càch
giào diie. 0 ky (hi ehon eù nhAn thi thi luAn ehù Nho, thi luAn chù
Viét (quóc ngù) va eó mot bài dich ehù Phàp ra chù Nbo"*'\ Phài déìi
nàm 1919 vói vice ehA'm dùt thi eù bang ehù Hàn, ca bàn ehù Hàn bi
giài thè ve ehi're nàng va dÀn dé'n su sa sul cùa chù Nòm. Chù Phàp
lén ngòi, nhung (ié'ng Viét, ehù Viét (ehù quò'e ngù) ebùa dung hón
dAn tòe, song manh me trong quÀn chùng nhAn dAn eó ehùe nàng
quan trong trong eòng euòe hién dai hoà nén vàn bc^e dAn tòe. Chù
quóc ngù eó su thòng nliA't giùa ehù vié't va Am tié'ng Vièt, ngòn ngù
vié't true tièp clua (rén ea so ngòn ngù nói, ngòn ngù dcù song. Vi thè
ma phong phù gàn gui vói nw\ (Àng lóp xà hòi.

Hién da: hoà vàn hoc, khòng thè khòng nói dé'n vai (rò eùa ea sa
VAI chA't ky thuAI pluic vu eho viéc in Aìi, nhAn bàn, vi vAy (àe phÀnì
vàn hoc dugc in nhanh, nhiéu, phè bié'n ròng han. Dóng (hòi cilng
chàm dui (inh dang (ruyén nùéng va "(am sao ihA'l bàn" clàng tié'e
UUóc dAy. Thuc dAn Phàp euóp nuóe (a, dira luòn mày in sang làm
còng cu tuyén truyén chfnh sàch nò dich eùa chùng. Tir dÀu thè' ky,
cùng nhùng nhà in xuA't hién, eàe nhà xiiA'l bàn, eàe bào quàn, (hu
quàn dAn d^n moe lén. O mot góc dò khàc khi sàch bào dugc phàt
hành nhiéu, (ùe là eòng chùng dcpe nhiéu dòi hòi nguòi viét eó khi
'^'Thco Npiiyén V;ui ìrung: Clnf,v;ìn ciuAc npir !hni ky dàu l^liap lliuOc. NXB.
N.'im S(rii, Sài Con ]^)1AAI.29
*•'"Tlico Liinn ^n PTS khon hoc Ngfr van cùa Tran Thi lì.Ini: "J6 Trmi vì\ vi Irf
cùa \{\c phAm Inmt: cpuì Irìiili pluìl hién cùa ùC^u ihuyOÌ Viét f/am hién dai". H,
1996. Ir. 19
f" Xeni Pliiini V;ìii Kh(\1i: r.i.d.d

1,1


pbài dàm nbièm nhiéu muc, nhiéu vf\'n de, phài luyén bùt trén nhiéu
tbé Ioai. Nhà vàn phài thfch ùhg nhanh vói yèu cÀu nguòi doc ò nhiéu
lùa luèi, nhiéu lình vuc, ngànb nghé khàc nhau. Nhùng trf thùc lóp
trén, nbùng còng ehùe trung luu, lóp binb dAn ihành thi, nòng tbòn,
rói sinh vién, hoc sinh càc cA'p... Mat nùa, bAy giò nghé cÀm bùt,
nghé vàn khòng con là "nghé chai" ma dà thànb "nghé sò'ng". "Nghé
ehai", khi eó nhu cÀu, khi hùng lén thì làm, con khòng thì (bòi.
"Nghé sò'ng" lai phài eó 5^ thùc lao dòng, san xuA't va bàn san phÀm,
phài vié't nhanh vié't khoè, vié't chuyén ngbiép, il ra phài eó tàc phÀm
déu, de sò'ng; khòng giàu nhung nhiéu nguòi dà tón tai bang ngòi bùt
cùa mình. Nbùng diéu A'y giài Ihfcb tai sao chi trong mot khoàng tbòi

gian khòng dai, eàe nhà vàn Viét nam dà de lai mot khòi lugng tàc
[ pbÀm dò so, dé'n nay chùng ta vàn kfnb né. TA't nhién, con là tài nàng.
Tài nàng cùng vói lao dòng khÀn truang mói co thànb qua A'y. Mày
in, nghé in, tao ra khòng khf sàng tàc, taiyén bà vàn ehuang chua
(ùng co. Truóe dAy ò nuóe (a tCrng co khàc gò, in gò nhung rói bò.
Cbàc chàn khó khan va in cùng khòng dugc nhiéu. Sàng tàe là de
doC, de ngAm mò( mình hoac chép tay trong mot pham vi rA't han hep.
Còng chùng vàn hoc xem nhu khòng dàng ké.
Nghé in ra dòi thì bào ehi phàt trién. Bào chi là dA'u hiéu eùa xà
hòi bièn dai. Nò là du luAn xà bòi va mang tfnh chA't dAn chù. Ngay
(ù nàm 1904 eàe nhà Nho yéu nuóc trong Dòng kinh nghìa thuc dà
(hA'y IO vai trò (feh euc eùa bào ehi, nèu vA'n de mò toà bào "nùa vié't
bang ehù nUÓe ta (tue ehù quò'e ngù) nùa vié't bang ehù Hàn" {Vàn
mình tàn hoc sach) de thòng tin nhùng cài mói eua Au My, nhùng
sàng kiè'n eùa eàc nhAn tài cùng nhùng cài hay, cài dep xUa nay cùa
(a ma eó feh eho viéc duy lAn nuóc nhà. Thuc dAn Phàp càng (feh euc
han trong viéc dùng bào ehf làm còng cu thò'ng trj. Nàm 1861, ehi ft
lAu sau ngày chinh phue duge Nam Ky, nguòi Phàp dà xuA't bàn tò
bào dÀu tién: Còng bào cùa cuòc vién diinh cf Nani K^ (Bulletin
officici de l'expclHilion de la Coehinebine). DAy là mò( tò eòng bào
in bang ehù Phàp va ehù Hàn dàng càc nghi dinh, quyé'( dinh, thòng
bào cùa quAn dòi Phàp ve hoa( dòng eùa ho va nhùng mènh lénh ban
hành cho nguòi bàn xù. Tu dò eho tói nàm 1929, con s6 bào ehf dà
lén lói 153 tò (106 bang ehù Phàp, 47 bang ehù quÓc ngù), ehua ké
bào chf eàeh mang eiing thòi ky dò. Bào ehf càcb mang tA't nhién bi
càm, ehi luu hành bf mAt, tranh Ihù ra eòng khai thòi ky mat IrAn DAn

14

th'

cbù 1936 - 1939^'\ Dùng chù quÓc ngù thay thè' dÀn chù Hàn, chù
Nóm, bào chi dà co tàc dung libiéu mat dòi vói vàn hoc:
- Bào chf là nai eàc tàc già vié't bang cbù quò'c ngù, buèi dÀu
làm quen vói càch vié't hién deli, tu duy hién dai, khòng thè vié't theo
lò'i cu dénb dàng bang vàn bién ngàu. Mat khàc, nò là phuang tién
fbùu fch giùp dòc già thay dèi thj bié'u thÀm my, làm quen vói kiéu
vàn mói, vàn ehuang mói.
- Qua càc bàn dich in trén bào, lÀn dÀu tién, nguòi Viét Nam
bié't dè'n tu tuòng hoc tbuÀI vàn hoc phuang TAy. Diéu này lA't quan
trong eho viéc dèi mói, bièn dai boa dA't nuóc, trong dò eó vàn hoc.
1 - Bào chi còng bò', nbu thè nghiém, nhùng thè Ioai vàn hoc mói,
nbùng bài tha mói, nhùng truyén ngàn cùng nbùng tiéu thuyè't hién
dai, truóe hé't là xuA't hién trén bào chf, sau dò mói tAp hgp in thành
sàcb.
-Bào chf dèi mói cAu vàn tié'ng Viét, dèi mói tha, du nhAp
nbùng thè Ioai mòi ma vÀn bào lón nhùng già tri cùa vàn hoc dAn toc.
Dàc biét, nò eiing là noi luu giù toàn bò nhùng di tfch cùa qua trình
bình Ihành vàn hoc hién deli Vièt nam vói dÀy dù càc tàc già, tàc
phÀm.
Khào sàt bue tranh bào chf, chùng ta cùng nhAn ra nò phàt trién
sòi dòng nhung qua nhùng buóe di nhip nhàng:
Tu eòng bào, bàn eòng bào rói d6n bào va ttip chf
Tir bào chf nhà nuóc (duge nhà nuóc Ihuc dAn bào tig)
dé'n bào ehf tu nhAn.
Tu bào ehf ben tap, ft tfnh vàn hoc (ehù yé'u giùp nguòi
doc làm quen vói ehù quò'e ngù) dèn ft nhiéu eó tfnh chuyén
ngànb va ngày càng gÀn vói vàn hge, eó lùih vàn hoc han.
Ò cuòi Ihé'ky taróe, ehù yé'u là eòng bào. Già Dinh bào

(1865)'tò bào ehù quÓe ngù dÀu tién chuyén dàng tin tue boat
dòng eùa nhà cÀm quyén, (hòi su trong toàn eoi Dòng Duong va
giài thfch eàc eòng vàn eùa phù (hò'ng su. Bào dugc nhà cÀm
quyén tài tig va hM buòc eàe làng xà phài mua thuòng xuyèn.
Sang dÀu thè' ky XX, Nóng co min dàm (1901 - 1923) vàn dàng
tài tin lue nhung dà eó mot pbÀn chuyén ngànb, mot sÓ bài ve
thuang ngbiép va eòng ngbiép, Dang co tilng bào (1907) thién ve
" 7 / | . c ^ l l è n g Chir(nip: l i n i hién lich sif h^iochf ViCl nam. N X R vSdch gicio khoa
WM: LCnin. H, 1987 l i . 2 n s ihì tir nfiin 1925 ( l ò T h a n h niCn ra diti) dé'n C^ich
mane tli^mg 'T'.'im (1945) co klioAng 55 \h hi^o c^ch mnng. h^o c h u Phc'ip vh hf\o
chuqiiA'c ngfr xuàt hnn cOng khni hciac bf mai
[ca

15


io

kinb té, cbfnb tri xà bòi, dè'n Trung Bdc tàn vàn (1915-1945), tò
bào dà co mot phÀn dànb cho vàn boc. Va, Dòng Duong tqp chi
(1913-1918) là tuÀn bàó ve hoc thuAt, tin tue, vàn hoà, vàn hoc.
Trong SÓ bào chf dò, eó nhiéu lò do nhà nuóc thuc dAn bào lig:
Dai Viét quan bào (1905) Dàng co tùng bào {1901} Lue tinh tàn
vàn ( 1907-1944) Dóng Duong tqp chi (1913-1918) Nam Phong
tqp chi (1917-1934) Trung Bdc tàn vàn (1915 -1945). Ve sau
nhiéu tò bào do eàc cà nhAn nhà buon, càc nhà tu san, eàe nhà tri
thùc dùng ra dàm nhiém, tir lo liéu ve moi màt nhu Thuc nghìép
dàn bào (1920 -1933) cùa nhóm tu san Nguyén Hùu Tini, Bùi
Huy Tin, An Nam tqp chf {\926 -1933) cùa Tàn Dà, Uà thành
ngp bào (1927 -1929) eùa nhóm Bùi XuAn Hoc, Hoàng Tfch Q n i ,

DÒ Vàn, Dòng TAy (1929 -1936) cùa nhóm Hoàng Ti^h Chu,
Phùng TA't Dac... TA't nhién, lA't eà bào ehf déu phài ehju'ehi phÓi
cùa chfnh quyén. Bào chf quÓe ngù phài xin pbép, phài Ibeo
nhùng qui dinh chat che. Tlié'nhung, dù hoàn cành ngat nghèo, nò
cung dà eó vai trò hé't sue quan trong dò'i vói su phàt trién eùa xà
bòi, phàt trién vàn hoc trong qua trình di vào con duòng bièn dai
hoà.
Vàn Hoc di vào hién dai hoà, vA'n de didi thuAl eó mot f nghìa
dàc bièt. TiUcifc hét nò eung cA'p eho eàe nhà vàn nhùng kién thùe mói
ve vàn hoc eè kim Dòng TAy, nhùng (rào luu vàn hoc, triét hoc thè'
giói hién dai, nbA't là eùa vàn hoc Phàp. Tir dò, thay dèi càdì càm
càcb nghì, hoc t9p nhùng kiéu, Ioai mói, dira vào nhùng mòlfp ehù
de, cò't truyén eó san, thfch hgp de sàng (àe. Co nhà vàn khòi dÀu vàn
ngbiép là dich (IniAt, qua dieh (huAt (iép thu vàn hoc nuóe ngoài de
cuòi cùng làm phong phù vàn nghiép cùa nùnh bang nhùng sàng (ao
mói. Ho Biéu Chành là mòl vf du. Buóe dÀu là dieh thuAt rói mò
pbòng, rói phóng tàe va tié'n xa bau là sàng (àe. "Qui (rình" dò eung
là chung eho nhiéu (àe già. Ma( khàc dich (buAt làm (hay dèi dÀn Ibi
hiéu thÀm my,eùa nguòi doc, (ùc là nguòi doc cùng thfch nghi vói
nhùng tàc phAm bàn dia dang (rong qua Irình hién dai hoà cà ve nói
dung va hình thi're.
Truang Minh Ky, som nliA't, tu nàm 1886 dà dieh ngu ngòn
eùa La Phòng Ten in thành tAp ò Sài Gòn: Truyén Phan Sa dién ra
quóc ngù. Di dÀn trong viéc dieh IhuAt, giói Ihiéu vàn hoc phuang
TAy, ehù yé'u vàn hge Phàp là tò Dóng Duong tqp chi ( 1 9 1 3 - 1 9 1 8 )
Nam Phong tqp chi (1917-1934) va lù sàch Au Tày tu tuòng {1928
-1936). Nàm 1914. Nguyén Van Vình dieh va eho dàng trén Dòng

16

Duong tqp chi tba ngu ngòn cùa La Pbòng l e n , tiè'p sau dò là dich
càc vò kieb cùa Mòlie {Truòitg già hoc làm sang, Dqo due già,
Nguòi bién làn) càc tiéu thuyè't cùa Duynia {Ba nguòi ngu làm
phào thù), cùa Huy Gò {Nhùng ké khón khó) cùa Banzàe {Miéng da
hìa)... Trong khoàng nàm nàm lón tai, Dòng Duong tqp chf dà giói
l.|iiéu khoàng Irèn 50 tàe già vàn hoc Phàp, trong dò eó nhùng tàe già
lÀn sÓ xufft hién cao nbu: Pbràngxó , Rùtxò, Pascan, Vònte,
Mòngleskie rói Zola, Satòbriàng, Huygò, Lamàclin... Nhiéu nhà vàn
lirng hoc truòng Phàp Viét ^nbu Hoàng Ngoc Phàch, Vù Dinh Lièn,
Thè Lù, Khài Hung, XuAn Diéu, Huy CAn, Qié' Lan Vién...) mot sÓ
dà di(du hoc ò Phàp (nhu NbA't Linh, Pham Huy Thòng, Nguyén Tié'n
Làng-...). Ho rA't nbay càm, say me doc va dich làc phÀm eùa Bòdale,
Pbàp ho tìm
Veclen, Malacmé, Valeri, Pruxt, Gida...Và qua vàn
dè'n Sé'chxpia, Tònxtòi, Dòxtòiepxki, SèkhÓp, Ggrki...
Phong trào dieh thuAt sòi nei tu Nam ehi Bàe. Khòng chi vàn
hoc phuang TAy, ma eàc danh làc vàn hoc Trung quò'c cung dugc
cbgn djch lÀn lirgt: Tày Stroyig Ky, Thuy Hù, Tam Quóc Chf, Chinh
Dóng, Chìéh quóc... Tu sau nàm 1922 trò di, càc nhà dich thuAt chù
f. va dich nhùng tiéu thuyè't mói bi tìnli Trung Quò'c. Nhùng tiéu
thuyè't cùa Tu TrÀinA (nhu Tnyé't hónglé su, Guong tu do, Ngoc le
hón) rA't phù hgp vói lAm ticing cùa thanh nién mói, nbàl là tÀng lóp
trf thùc liéu tu san lue bA'y giò.
Dich thuAt thuc su dóng vai \\ò quan trong trong qua Irình hién
dai boa vàn hoc. Va bAy giò chùng ta vàn nhAn ra dA'u vé't ành huòng
vàn hoc Phàp, vàn hoc Trung Quóc rA't ro trong vàn hoc hién dai Viét
nam.
Ili

Trén ea sa nhùng tién de chinh tri xà bòi, vàn hoà va mòi taròng
vàn boc dang gA'p rùl tién nhanh trén quy dao hién dai hoà, ò bình
dién, thè Ioai, co su vàn dòng dóng bò, lù già Iha vàn phù lue, vàn
hoc bình Ihành nhùng thè Ioai mói: Kich, tiéu thuyè't, phóng su... Va
bò màt hién dcii eùa nò con (he hién ò viéc phAn chia thànb nhùng
chuyén ngànb hep eó tfnh khoa hoc han: Sàng tàc, \f luAn phé binb,
dich IhuAt.
Dò'i vói (ha, mò( (bè Ioai truyén thò'ng, hình thùc eó dién nbu
lue bàt, song thA'(, Ductng luAt gò bó dugc ihay (be' truóe hé't bang

17

[r\/ooù^j


nhùng bién Ibé tba ca dAn toc, cùa tu khùc, ea tiù... rói tié'n dé'n sàng
tao tha tu do, tha vàn xuòi theo càch bàt vÀn, ngat nbjp cùa tha Phàp.
Nbùng bài tha chài chuÓt, thanb tao, tinh xào nhu chani kh.ac,
nhu vuòn cAy cành... dà bi song gió tình càm cùa (ha mói làm King
lay tAn gÓc. TA't nhién, càcb tAn vàn hoc, càcb tAn tba, vA'n de quan
trong là thay dèi nhAn sinh quan, thè'giói quan, Ibay dèi quan niém
thÀm my. Nhùng thay dèi dò qui dinh cài nhìn, càr^nhin, sU rung
dòng cùa nhà tha va eà cùa nguòi doc. Tu bai phia tàc già va ngUÒi
doc còng huòng dÀy tha phàt trién.
Trong tha vò'n tu thay dèi, tu Hàn Viét ft di, lù thuÀn Vièt tàng
lén. Ngòn ngù dòi sÓng trò thànb phuang tién chù yé'u. Càc lù, càc
pgù tàng thém nghìa, da nghìa, cA'u tale ngù phàp thay dèi gÀn lòi àn
tié'ng nói hàng ngày, giong diéu tba là giong diéu cùa dòi sò'ng tu
nhién.
Tlia cu, tình càm (he bién theo khuòn pbép, tba mói, tba tu do

tình càm duge thè hién say sua nóng nhièt, nbA't là ò eàc nhà tha mói
làng' man. Càch chA'ni phà, theo lò'i tha tmyén thÓng A Dòng là
khòng dù, Iha mói con là \^ le bién luAn, eó lue dai dòng. Va dè'n khi
xuA't hién nhùng bài (ha ành hucnig chù nghìa lugng tiinig. Ibi nbùng
bài tha dò trò ve co phÀn gap gò phuang Dòng. So vói vàn xuòi, thc:^
càcb lAn chAm han, nhung dèìi nUÓe rùt, bùt lén, sòi dòng tao nén
nhùng dinh eao ehói loi: PhanBòi CbAu, Tàn Dà, TrÀn TuA'n Khài,
Thè' Lù, XuAn Diéu, Huy CAn, Che' Lan Vién/Bfch Khè, Nguyén
'^^^^ >^'^^^ "^^ '
Bfnb va TÓ Hùu.
Vàn xuòi, truyén ngan m<7nb bao di dÀu trong eàeh lAn, bièn dai
hoà thè locii. Cài mò'c dành dA'u su hình thành truyén ngàn hién dai
Viét nam eó thè tfnh tu khi Nguyén Trong Quàn, xuA't bàn Truyén
thdy I^z.aró Phién nàm 1887 ò Sài Gòn. Su hình thành này thuòng
gàn lién vói bò phAn vàn xuòi tòn giào vói nhùng sàng tàe eùa nhà
vàn Nam Bò tién phong nhu Truang Vình K^^, Huynb Tinh Cùa,
Truang Minh K^, TrÀn Chành Chié'u... Truyén thdy Lazarò Phién
khòng phài là truyén vié't theo kiéu eè tfch,.(ruyén vili, truyén làn dòi
day dao nhu Chuyén dòi xua (1886) eùa Truang Vình K5^, Chuyén
gidi buon (1880,1886) eùa Huynb Tinh Cùa... Nguyén Trong Quàn
dà nói rò muc dfeh eùa mình trong bài Tua: "Dà bié't ràng: xua nay
dAn ta ehàng thié'u ehi Iha, vàn, phù, truyén nói ve nhùng dA'ng anb
hùng bào kiét, nhùng lài eao ehi eà... ma nhùng dA'ng A'y thuòc dòi
xua, ehò dòi nay chÀng con mìa. Bòi do lòi mai dàm bÀy dal mot
laiyén dòi này là su (huòng eó (nróe mà( la luòn". Cài mai cùa truyén

18


7-7

là miéu tà nhùiig su vièc trong cuòc sÓng hàng ngày. Truyén khòng
theo tbù tu thòi gian ma theo quy luAt tAm l^, khai thàe nhùng quy
luAt àm ành cùa nhAn v A t t ^ m ò l "Cliuyén tinh lay ba". Cài tòi tàc
già xuA't bièn .Va lÀn dÀu tién trong vàn hoc Vièt nam, tiÀn tbuAt bang
ngòi tbù nbA't. Ve ngòn ngù tàe già cung mò dÀu cho mot càcb vié't
mói: Lòi vàn là ngòn ngù nhAn dAn "lA'y tié'ng eùa moi nguòi ma nói"
de vié't truyén. Chuyén giùa dòi eó ve IhAt, (rong hoàn cành eó ibAl,
khòng ehuang bòi ma cùng khòng eó hAu. CAu vàn khòng bién ngÀu,
bay buóm ma sàng ro, ggn gang. Càch vié't A'y là ành buang cùa
phuang TAy. Nhung Inih bièn dai, tién phong cùa Nguyén Trong
Quàn khòng dugc tiè'p nói. Phong trào sàng tàc ò Nam Bò rÀm rò ma
vàn nàm trong va ành huòng eùa truyén Tàu.
0 ngoài Bàe nei lén nhùng Nguyén Bà Hoc, Phcam Duy Tòn...
vào nhùng nàm 20 sau này. Nguyén Bà Hoc va Pham Duy TÓn dà
pbàc boa cho nguòi doc thA'y bièn thuc xA'u xa den tÓi cùa xà bòi
thuòc dia nùa phong kiè'n. Nhùng ehù larang "diéu hoà tAnfreuu" "thè
nap Au A" eùa bon (ay sai vàn hoc thUe dAn khòng khùc xa dugc vào
tàe phÀm eùa hai òng. Truyén ngàn Nguyén Bà Hoc con io tfnh luAn
de. Òng vié't vói mue dfeh bào ve dao due, luAn 1^ cu, nbA't là luAn \f
già dinh. Nhùng yé'u tÓ eù eà ve nói dung va hình thùc con duge hai
giù. Pham Duy Tón mói han. Ong duge xem là nguòi vié't (myén
ngàn Ihành eòng nhA'l ò giai doan mò dÀu va cùng là nguòi mò duòng
eho khuynh huóng hién thuc trong truyén ngàn Viél nam.
Cùng (hòi diém này nhùng truyén ngàn vié't bang tié'ng Phàp eùa
Nguyén Ai Quò'e dà rA't hién dai: Lòi than vàn cna bà Trung Trac
{\922))Con nguòi biét mùi hun khói (1922),V/ hành
{\923)J)oàn
ké't giai càp (1924)) Co/f rùa {\925)^Nhùng
trò lo hay Varen va

Phan Bòi Chàu (1925)... Dò là nhùng vàn bàn rA't ngàn nhung lai
nhiéu thòng tin, chùa dung nhiéu tbù phàp nghé thuAt khàe nhau:
GiA'c ma, tình huÓng già djnh, tfnh uóe le tugng (arng, tfnh làng man
va hình thùe ngu ngòn.
Tié'p (beo Nguyén Bà Hoc, Pham Duy TÓn, hai cAy bùt tién
phong trong su tcao dung thè Ioai (ruyén ngàn quò'e ngù hién dai Vièt
nam, (rén vàn dàn xuA't hién cAy bùt truyén ngàn Nguyén Còng Hoan.
Dé'n Nguyén Còng lloan, eó thè nói truyén ngàn hién dai va ngòn
ngù vàn xuòi hién dai Viét nam dà phong phù, nhiéu bié'n hoà. Va
cuòi cùng Thanh Tinh, Ho DZé'nh, llicach Lam, Nguyén TuAn, Nam
Cao, Tò Hoàr ... dà làm nén nhùng dinh eao ve (ruyén ngàn.


'5

Tiéu thuyet là dA'u hiéu quan trong cùa vàn hoc hién dai. Tnióc,
chung ta chi co mot tiéu thuyè't vàn xuòi bang chù Hàn, con mot sÓ
nùa. là truyén tha vié't bang chù nòm. Nhu cÀu cùa còng chùng mói là
doc truyén bang quò'c ngù, mò tà cuòc song bièn tai vói nhùng cAu
chuyén hàng ngày, gÀn gui xung quanb. Ho muò'n bié't nhùng vA'n de,
nhùng tình càm, tAm trang con nguòi trong xà hòi de soi chiéu vào
iiiìnhi tìm cho minh mot càch ùng xù, mot càcb sÓng.
Tu dÀu thè' ky XX, tiéu Ihuyé't dugc vié't truóe hé't va nhiéu ò
Nam Bò vói nhùng tàc già tiéu biéu: TrÀn Thién Trung tue TrÀn
Chành Chié'u {Hoàng Tò Anh hàm <7a/i-1910); Truang Duy Toàn
{Phan Yèn ngoqì 5fM9IO);Lé Hoàng Muu {Tò Hué nhi ngoqi su,
Oàn hóng quàn, Phùng kim hué ngoqi 5rr-1920)... Nbùng tiéu
thuyè't này chua eó su* càcb lAn dàng ké, dung lugng làc phÀm con
ngan; ké't cA'u tàe phÀm, xAy dung nhAn vAt con nhiéu han che'. Qiiu
ànb huòng qua rò eùa truyén Tàu. Dè'n Nguyén Chành Sàt {Nghìa

hièp ky duyén-\9\9)^?hn
Due {Chàu ve Hiép Phó-1926 , Lùajòiigl929>>^Biru Dinh {Nghìa tình khang khài-1923) yd[^c biét là Ho Biéu
Qiành {Chùa Tàn Kim Qui-Ì922, Cay dang mùi dòi-1922, Cha con
nghìa nàng-ì929)...
tiéu Ihuyé't quÓe ngù eó buóc vAn dòng, càch tAn
IO rèi han: PhÓi hgp giùa hình (hùc eè dién va hién dai, dA'u vèt ành
huòng eùa tiéu Ihuyéì phuang TAy ngày càng dAm... Tiéu ihuyé't Nam
Bò lue này dugc doc ròng rài, dòc già dòng, nò cbié'm iru thè' trong
dòi song vàn hoà eòng dÓng, nbA't là tiéu Ihuyé't HO Biéu Cliành. Tiéu
thuyè't cùa òng dà dàp ùng duge yéu cÀu lAiii \'^ eùa nguòi doc Nani
Bò: Trong nhAn nghìa, thuang nguòi hoan nan, thàng thàn ma thuy
trung... TA't cà nhùng diéu dò kai dugc long vào nhùng cAu chuyén ly
ky, nhùng sÓ phAn tròi nei, éo le, giàu kich tfnh vói nhùng cành niA't
vg mA't con, tròm càp tu tói, kién tung, bào thii...rA't bA'p dÀn, lòi euÓn.
Dóng thòi lue này, ngoài Bàe cùng xuA'l hién nhùng cAy bùt tiéu
thuyè't: Tàn Dà {Ciac mqng con - 19J7, Giàc màng lón - 1929),
Dàng TrÀn Phàt {Cành le diém tuyé't - 1921, Cuòc tang
thuang1923);Trong Khiém {Kim fình le su -1925);Nguyén Trong TliuAt
{Qud dua r/rJ-1925);NhA't Linh {Nho phong-ì925)
va Hoàng Ngoc
Phàch {TÓ Tarn-1925)... Dé'n dAy, liéu thuyè't quò'e ngù ò Nam Bò
vàn tié'p lue vAn clòng, nhimg khòng "tu vugt mình" duge dành phài
nhuòng lai vi trf'dÀu cho tiéu (huyèt quòe ngù ngoài Bàe. 0 ngoài
Bàe, Tàn Dà vàn dénh dang tao nhà, nhiéu cAu vàn cùa òng doc lén
rèo rat, ém ài nhu ingt bài (ha. Vàn Tàn Dà là khAii trung gian nói
lièn bién ngàu truyén thóng vói vàn xuòi nghé tbuAl Hoàng Ngoc

20

Phàch. Tiép sau dò là nhùng phong càch lùén dai cùa càc nhà liéu
thuyét Irong nhóm Tu lue vàn doàn, càc cay bùt tiéu thuyè't thuòc
trào liru bièn thuc: Nguyén Còng Hoan, Ngò TA't TÓ, Nguyén Hóng,
Vu Trong Phung...
Tiéu Thuyè't xuA'l hién va dugc hién dcii hoà duói ành huòng cùa
tiéu thuyè't phuang TAy, trong mot khoàng thòi gian ngàn. Tu bò
nhùng de tài trung hiè'u tiè'l nghìa, chù f dè'n nhùng diéu dang xÀy ra
xung quanb, nhùng chuyén dòi tu, nbùng vA'n de thè' su; nhAn vAt Irò
thành trung tAm miéu tà va lAm 1^ nhAn vAt trò thành dÓi tugng ehù
yé'u de khai thàe, thòi gian nghé tbuAt da luyèìi, da chiéu, ké't cA'u mò,
ké't thùe bò ngò, ngòn ngù eó tfnh dAn chù cao, gàn vói ngòn ngù dòi
song hàng ngày. Càch tiÀn IhuAt linh bocit, eó khi tàc già dùng ò ngòi
tbù nbA't, ngòi ihù hai ma IhuAt tmyén, khòng pbài chi a ngòi tbù ba
khàch quan, lanh nhal. Tiéu thuyè't quóc ngù hién dai Viét nani dà
phà va bÀu hé't nhùng qui plicam cu, mò ra mot huóng mói tu do han
va phàt trién manh me han. Ngay tu trong mot tàc già cùng thè bièn
diéu A'y. NhA't Linh tu Nho Phong (1925) d€n Ndng thu (1934) va
Buòni trang (1941) dành dA'u su dói mói quan niém nghé thiiAl, nói
dung tu tuòng, ké't cA'u, bànb vàn. Nho phong in bóng dàng eùa
truyén (ha truyén thò'ng, duge ké theo mot trinh tu thòi gian, hành
vàn co nliiéu doan bién ngàu. Ndng thu, Buòni trang, (inh yéu dà
mò'i, ehù ^ miéu (a nhùng dién bié'n lAm hón nhAn vAl, miéu tà càm
giàc, khòng gian chuyén dieh, thòi gian nguge chiéu, mang (hi phà|-)
tiéu thuyèì hién dai. Xét chung cà phong trào, tiéu Ihuyé't NhA't Linh,
Khài Hung lai cu so vói liéu Ihuyé't Vù, Trong Phung. Giong tó, SÓ
dò, Vò de (1936) xAy dung khòng gian vi mò phùc tap, da chiéu; tao
dung dàm dòng nhAn vAt, dù càc tÀng lóp, giai cA'p, xAy dung nhiéu
dién hình dòc dào, kèì hgp (ài tình eàc yé'u \6 bi-bài. Ké't cA'u hoành
tràng, ngòn ngù da thanh, sàe sao, niiAn vAt eó ngòn ngù riéng theo
tÀng lóp, dàng cA'p, ngànb nghé rA't sinh dóng. SÓ dò là kiét tàc trong

nén tiéu thuyè't hién dai Viét nam.
Hién dcai hoà vàn xuòi quóc ngù, khòng thè khòng tfnh dé'n su
hình Ihành va phàt trién thè Ioai phóng su. "Nò là dùa con dÀu long
eùa nghé vié't bào" (Vù Ngoe Phan). No eó y nghià thòi su, cAp nhAt,
cu thè, chfnh xàe va nàng dòng rA't gÀn dòi song. Nò ghi bai nhùng
diéu mài thA'y tai nghe va bình luAn. DAy là mot thè Ioai mói ò la va
ngay ò eàc nuctc khàe, vào (hòi diém A'y, nò cùng mòi. Nò gàn vói
nghé bào. Nhung nhùng phóng su eó diAÌ lugng eung phài (ù nhùng
nàm 30 (rò di. khi eàe nhà bào vié't phóng su eó thém phÀm ehA't eùa