Luận văn thạc sĩ Báo chí học- sử dụng thông tin đồ họa trên báo điện tử hiện nay

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...........................................................................................................8
1. Lý do lựa chọn đề tài...................................................................................8
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.........................................................................10
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................15
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu.................................................................15
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu................................................15
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài......................................................17
7. Kết cấu của luận văn.................................................................................17
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về vấn đề Thông tin đồ họa
trên báo điện tử..............................................................................................19
1.1 Khái niệm Thông tin đồ họa trên báo điện tử............................................19
1.2 Lịch sử hình thành và phát triển của Thông tin đồ họa.............................22
1.3 Đặc điểm và vai trò của Thông tin đồ họa.................................................31
1.4 Phương pháp thể hiện Thông tin đồ họa....................................................46
Chương 2: Thực trạng sử dụng Thông tin đồ họa trên các báo điện tử
được khảo sát.................................................................................................56
2.1 Giới thiệu khái quát về các báo điện tử được khảo sát..............................56
2.2 Kết quả khảo sát việc sử dụng thông tin đồ họa trên báo điện tử..............60
2.3 Đánh giá hiệu quả sử dụng thông tin đồ họa trên các báo điện tử được
khảo sát............................................................................................................74
2.4 So sánh việc sử dụng Thông tin đồ họa trên báo điện tử và trang thông tin
điện tử..............................................................................................................89
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng sử dụng Thông tin đồ
họa trên báo điện tử......................................................................................98

1


3.1 Đối với cơ quan báo chí............................................................................99
3.2 Đối với nhân viên thiết kế đồ họa và biên tập viên.................................108

KẾT LUẬN..................................................................................................129
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................132
PHẦN PHỤ LỤC.........................................................................................137

2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Chữ viết tắt

Nội dung viết tắt

1

TTĐH

Thông tin đồ họa

2

BĐT

Báo điện tử

3

VnExpress

Báo điện tử VnExpress

4

Vietnamplus

Báo điện tử Vietnamplus

5

Tiin

Trang thông tin điện tử Tiin.vn

6

Tinngan

Trang thông tin điện tử
Tinngan

3


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng

1.1

Sự khác nhau trong việc sử dụng TTĐH đối với từng loại hình báo chí

45

2.1

Số lượng tác phẩm TTĐH trên các trang BĐT được khảo sát

60

2.2

Số lượng bài viết sử dụng TTĐH theo chuyên mục trên Vnexpress

62

2.3

Số lượng bài viết sử dụng TTĐH theo chuyên mục trên Vietnamplus

63

2.4

Số lượng tác phẩm TTĐH trên các trang Thông tin điện tử được khảo
sát

90

3.1

Góp ý của độc giả để tăng hiệu quả sử dụng thông tin đồ họa

100

3.2

Đánh giá của độc giả về mức độ cần thiêt của thông tin đồ họa trên
báo điện tử

101

3.3

Đánh giá của độc giả về vai trò của thông tin đồ họa

101

3.4

Lĩnh vực sử dụng thông tin đồ họa quan tâm

105

Biểu đồ

2.1

Số lượng bài viết sử dụng TTĐH theo chuyên mục trên Vnexpress

63

2.2

Số lượng bài viết sử dụng TTĐH theo chuyên mục trên Vietnamplus

65

2.3

Số lượng phương pháp thể hiện thông tin đồ họa

66

2.4

Tỷ trọng sử dụng các phương pháp trên Vnexpress

67

2.5

Tỷ trọng sử dụng các phương pháp trên Vietnamplus

67

2.6

Phương thức thể hiện Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên
Vnexpress

69

Phương thức thể hiện Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên
Vietnamplus

72

2.8

Khó khăn khi tiếp nhận thông tin đồ họa của độc giả

84

2.9

Tỷ trọng sử dụng Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên Tiin

91

2.1

Tỷ trọng sử dụng Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên Tinngan

91

2.7

4

0
2.11 Phương pháp thể hiện thông tin đồ họa trên Tiin, Tinngan

92

2.1
2

Phương thức thể hiện Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên
Tiin

93

2.1
3

Phương thức thể hiện Thông tin đồ họa trong các chuyên mục trên
Tinngan

94

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin trong thời đại ngày
nay đã làm thế giới thay đổi nhanh chóng trên nhiều phương diện, trong đó có
lĩnh vực báo chí và truyền thông.Ứng dụng công nghệ trong các hoạt động
báo chí, truyền thông là một xu thế tất yếu. Chúng ta đang chứng kiến sự thay

đổi nhanh chóng ở các cơ quan báo chí hiện đại mà tất cả đều dịch chuyển
theo xu hướng vận dụng các thế mạnh của công nghệ.
Với việc vận dụng một cách linh hoạt những thành tựu khoa học công
nghệ, các phương tiện truyền thông đại chúng hiện nay đã có những bước
phát triển vượt bậc so với trước kia, cả về nội dung lẫn hình thức thể hiện,
trong đó phải nhắc đến “Thông tin đồ họa”.
Chúng ta có thể tìm thấy Thông tin đồ họa khắp nơi trên các phương
tiện truyền thông. Thông tin đồ họa làm nức lòng giới trẻ với những câu
chuyện ngộ nghĩnh và hài hước.Doanh nghiệp vận dụng Thông tin đồ họa
ngày càng nhuần nhuyễn trong quảng cáo, tiếp thị. Báo chí chuyển tải thông
tin súc tích và hấp dẫn bằng Thông tin đồ họa,...
Điều đặc biệt, rất nhiều kênh truyền hình nổi tiếng Thế giới sử dụng
Thông tin đồ họa trong các chương trình của mình, ví dụ như: Đài truyền hình
Pháp (Canal +, M6,…), Đài truyền hình Hàn Quốc, Anh, Nhật Bản,…. Lượng
thông tin đồ họa ngày càng được sử dụng nhiều hơn và phổ biến hơn. Cụ thể
như, nếu theo dõi bản tin của BBC (Anh) thì có thể nhận thấy rằng trước mỗi
tin sẽ có một thông tin sơ lược về sự việc như bản đồ chỉ địa điểm để khán giả
truyền hình có thể dễ hình dung ra được sự việc diễn ra ở đâu.
Ở trong nước, so với thời gian trước đây, việc các đài truyền hình như
Đài Truyền hình Việt Nam cũng đã bắt đầu tận dụng thế mạnh trong việc tiếp

6


cận Thông tin đồ họa để truyền tải các thông điệp, mật độ sử dụng Thông tin
đồ họa ngày càng dày đặc hơn. Không riêng truyền hình, các trang báo điện
tử, trang thông tin điện tử, đặc biệt dễ tiếp cận là các trang như Vnexpress.net,
Vietnamnet.vn, VietnamPlus.vn, Dantri.vn,… hay các trang thông tin điện tử
dành riêng cho giới trẻ như Tiin.vn, Tinngan.vn, Kenh14.vn, Gamek.vn,
Genk.vn, …. cũng dành rất nhiều bài viết sử dụng Thông tin đồ họa. Đặc biệt,

với Vietnamplus.vn, Thông tin đồ họa đã trở thành một thương hiệu, một
bước tiến lớn với việc dành riêng một chuyên mục cho hình thức thể hiện này.
Có một thực tế cho thấy rằng, việc sử dụng Thông tin đồ họa giúp
nâng cao hiệu quả trong việc truyền tải thông tin. Thông tin trở nên hấp dẫn
hơn, thu hút sự chú ý nhiều hơn, cách diễn đạt ngắn gọn, dễ hiểu – dễ nhớ.
Đặc biệt với các thông tin chuyên ngành có liên quan đến các số liệu, so sánh,
…Thông tin đồ họa lại càng thể hiện rõ hơn vai trò của mình.
Vì thế, các phương tiện truyền thông đại chúng trong nước có cần bổ
sung, khai thác triệt để cũng như nâng cao chất lượng của hình thức truyền tải
thông tin này. Tuy nhiên, để thành công trong việc sử dụng Thông tin đồ họa,
còn rất nhiều vấn đề về nguồn nhân lực, đội ngũ thể hiện, trách nhiệm của các
nhà quản lý và vấn đề chi phí đầu tư.
Việc nghiên cứu để bước đầu hình thành khung lý luận về sử dụng
Thông tin đồ họa trên các phương tiện truyền thông báo chí hiện nay và giải
pháp nhằm nâng cao chất lượng của hình thức thông tin này đang ngày càng
trở nên cần thiết.
Chính vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài “Sử dụng thông tin đồ họa trên
báo điện tử hiện nay” làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành Báo chí học khóa
QH-2013-X, khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội
và Nhân văn – Đại hoc Quốc gia Hà Nội.

7


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Thông tin đồ họa trên báo chí là vấn đề đã được nhiều nhà nghiên cứu
phân tích một cách sâu sắc. Việc sử dụng đồ họa trong các tác phẩm báo chí
đã trở thành một vấn đề quan trọng, phổ biến và đã có rất nhiều công trình
nghiên cứu đã được công bố trong nước và quốc tế.
2.1 Trên Thế giới

Trong cuốn sách “A Practical guide to Graphics reporting –
Informartion graphics for print, web, broadcast” (2006) của tác giả Jennifer
George – Palilonis do NXB Lincacre phát hành, tác giả đã xem xét các vấn đề
về TTĐH trên các tác phẩm báo chí một cách hệ thống. Đồng thời, tác phẩm
cũng đưa ra hệ thống lý luận, khái niệm cơ bản nhất về lĩnh vực này.
Tác phẩm “Thiết kế, tạo mẫu và dàn trang” (2003) của tác giả Roger
C. Parkers do NXB Trẻ dịch và phát hành cũng đề cập đến tầm quan trọng của
TTĐH trên báo chí. Đồng thời, cuốn sách cũng đưa ra những đề xuất về
hướng đi mới nhằm phát huy tốt nhất những ưu thế của loại hình thông tin phi
văn tự này.
Cuốn sách “Ý tưởng, bố cục và thể hiện” (2003) của tác giả Alam
Swann (nguyên tác Design and Layout – volume 2) được NXB Trẻ dịch và
phát hành cũng là một tác phẩm cần nhắc đến về lĩnh vực đồ họa trên báo chí.
Trong đó, tác giả đã đưa ra hệ thống thông tin khái quát về dạng thức thông
tin này. Đồng thời, tác giả cũng hướng dẫn cách trình bày báo nói chung, các
dạng thể hiện thông tin trong đó có đề cập đến TTĐH tương đối chi tiết.
Bản báo cáo kết quả nghiên cứu về đồ họa trên báo chí “Reporting
and editing news” (Bản dịch: Báo cáo và biên tập đồ họa thông tin) của tác
giả Kelly Barry – Phó Tổng Biên tập mảng đồ họa của tờ USA Today, cũng
đưa ra những con số thống kê rất cụ thể về tình hình sử dụng TTĐH trên báo

8


chí. Từ đó, tác giả đưa ra cái nhìn tổng quan nhất về các phương pháp thể hiện
TTĐH được sử dụng trên báo chí và đánh giá ưu nhược điểm của từng cách
thể hiện và của đồ họa trên báo chí.
Ngoài ra, trong bản báo cáo “Newspaper design: Inforgraphics” (Bản
dịch: Thiết kế báo: Đồ họa tin tức) tại Hội thảo “Update on Communication
Technology: do Trung tâm Thông tin Truyền thông châu Á (AMIC) tổ chức

năm 1994, tác giả Peter Ong cũng đã nêu rõ sự cần thiết phải tư duy trực quan
đối với các nhà báo. Đồng thời, ông cũng đề ra hướng đổi mới hình thức đưa
tin cho các tòa soạn, trong đó có hình thức sử dụng đồ họa.
Về kỹ thuật đồ họa, “Information visualization” (2002) của tác giả
Keith Andrews tại đại học Kỹ thuật Graz (Áo) cũng cung cấp cho các nhà
nghiên cứu, người đọc và người trực tiếp tha gia vào lĩnh vực TTĐH những
khái niệm về trực quan hóa thông tin và những nguyên tắc chung về trực quan
hóa thông tin.
2.2 Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, đã có một số công trình nghiên cứu có giá trị về thông tin
đồ họa trên báo chí và những đặc trưng của báo điện tử. Cụ thể là:
Cuốn sách “Ngôn ngữ báo chí” (2001 – tái bản năm 2007) của tác giả
Vũ Quang Hào do NXB ĐHQGHN xuất bản là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa
lý luận và thực tiễn, giúp cho độc giả hiểu rõ hơn về những vấn đề cần thiết,
cơ bản nhất của ngôn ngữ báo chí. Những dẫn chứng, những biểu đồ so sánh
trong cuốn sách đã minh hoạ một cách sinh động cho phần lý luận. Những nội
dung trong cuốn sách: ngôn ngữ chuẩn mực của báo chí; ngôn ngữ các phong
cách báo chí; ngôn ngữ của tên riêng trên báo chí; ngôn ngữ của thuật ngữ
khoa học; danh pháp khoa học; ký hiệu khoa học; chữ tắt và số liệu trên báo
chí; ngôn ngữ phát thanh, ngôn ngữ phi văn tự… cho đến ngôn ngữ quảng cáo

9


báo và quảng bá báo chí được tác giả trình bày và lý giải một cách cô đọng,
hấp dẫn khiến người đọc dễ hiểu, dễ cảm nhận. Cuốn sách không chỉ là giáo
trình dành cho sinh viên báo chí mà còn là tài liệu tham khảo hữu ích đối với
các phóng viên, biên tập viên các báo, đài và tất cả những ai quan tâm đến
ngôn ngữ nói chung
Cuốn sách “Tổ chức nội dung, thiết kế, trình bày báo in” (2006) của

TS. Hà Huy Phượng đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản về nguyên tắc trình
bay, tổ chức thiết kế nội dung tác phẩm báo chí. Đồng thời, tác giả cũng đưa
ra hệ thống luận điểm về đặc điểm và thói quen tiếp nhận thông tin của độc
giả. Qua đó, cuốn sách đã tổng kết và đưa ra những nguyên tắc trình bày, thiết
kế tác phẩm báo chí để đáp ứng tốt nhu cầu của công chúng khi tiếp nhận
thông tin trên báo chí.
Cuốn sách “Báo chí và đào tạo báo chí Thụy Điển” (2009), PGS.TS
Vũ Quang Hào đã đi vào chi tiết mô hình đào tạo báo chí ở một quốc gia phát
triển ở Bắc Âu. Sự xen cài giữa quan điểm, các thủ thuật làm báo được tác giả
trình bày rất chân thực và ấn tượng. Đặc biệt, yêu cầu và các kỹ năng làm báo
hiện đại, gắn chặt với công nghệ và kỹ thuật như làm tin, phỏng vấn, viết ký
chân dung, ảnh báo chí, làm quảng cáo, làm báo mạng, làm lay-out…
Cuốn sách “Tác nghiệp báo chí trong môi trường truyền thông hiện
đại” (2014) của nhà báo, TS Nguyễn Thành Lợi cũng đưa ra những nét khái
quát nhất về những vấn đề đang được nghiên cứu rộng rãi trên thế giới nhiều
năm, nhiều thập kỷ qua như truyền thông xã hội, các lý thuyết truyền thông,
hội tụ truyền thông, tòa soạn hội tụ, đồng thời trình bày đặc điểm và những kỹ
năng cần thiết đối với “nhà báo đa năng” trong môi trường hội tụ truyền
thông. Thông qua cách viết ngắn gọn, dễ hiểu, với những ví dụ minh họa sinh
động của các hãng truyền thông nổi tiếng trên thế giới, cuốn sách giới thiệu
những kỹ năng cơ bản trong viết báo đa phương tiện, làm rõ cách thức xây

10


dựng kế hoạch truyền thông cho một chủ đề cụ thể, phương thức sử dụng đa
phương tiện, TTĐH cho báo chí hiện đại.
Trong cuốn sách “Báo mạng điện tử - Những vấn đề cơ bản” (2010),
TS. Nguyễn Thị Trường Giang đã đưa ra những vấn đề cơ bản và khái quát về
sự ra đời, phát triển của BĐT. Đồng thời, tác giả cũng đưa ra những đặc điểm,

đặc trưng cơ bản nhất của BĐT, cách biết và trình bày nội dung thông tin trên
BĐT. Cuối cùng, tác giả cũng đưa ra những vấn đề pháp lý liên quan đến loại
hình báo chí này.
Luận văn “Sử dụng thông tin đồ họa trong các chương trình truyền
hình hiện nay” (2012), tác giả Ngô Thị Yến đã giải thích và hệ thống lý luận
về chương trình truyền hình, TTĐH và những thuật ngữ về thiết kế trên truyền
hình. Luận văn cũng cung cấp lịch sử hình thành và phát triển của TTĐH.
Luận văn tập trung khảo sát thực trạng sử dụng TTĐH trên các chương trình
truyền hình trong và ngoài nước. Qua đó, tác giả đưa ra các góp ý để tăng
hiệu quả của việc sử dụng TTĐH trên truyền hình, bao gồm lựa chọn đồ họa,
thông tin để thể hiện đồ họa, vấn đề về nhận thức và đào tạo nhân lực.
Luận văn “Vấn đề sử dụng đồ họa trong thông tin báo chí ở Việt Nam
hiện nay” (2011) của tác giả Nguyễn Thị Thiện đã nghiên cứu thực trạng sử
dụng TTĐH tại một số cơ quan báo chí và đưa ra kiến nghị, phương hướng
phát triển của đồ họa trong việc truyền thông tin tức đến công chúng báo chí.
Trong luận văn, tác giả tiến hành khảo sát Bản tin Thời sự 19h của VTV1,
Bản tin thời sự 19h45 của Đài PTTH Quảng Ninh, báo Thời báo Kinh tế Việt
Nam, BĐT VnExpress.
Luận văn “Cách thức đưa tin đa phương tiện trên báo điện tử ở Việt
Nam hiện nay” (2010) của tác giả Phạm Thị Hồng bảo về tại Học viện Báo
chí và Tuyên truyền chuyên ngành Báo chí học đã nghiên cứu và đưa ra hệ
thống lyws luận cơ bản nhất về tin đa phương tiện trên BĐT. Tác giả đã hệ

11


thống hóa về lịch sử ra đời phát triển của tin đa phương tiện, sự khác biệt giữa
các sản phẩm báo chí đa phương tiện; khảo sát quá trình thực hiện, cách thức
thể hiện và hiệu quả của những tin đa phương tiện, đánh giá thành công và
hạn chế; đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đưa tin

đa phương tiện ở Việt Nam
Luận văn tốt nghiệp của Thạc sỹ Bùi Việt Hà, hiện đang là giảng viên
khoa Báo chí và Truyền thông với những nghiên cứu về thông tin phi văn tư
trên báo chí dưới sự hướng dẫn của thầy Vũ Quang Hào
Luận văn “Đặc điểm công chúng độc giả bao Internet Việt Nam”
(2002) được bảo vệ tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chuyên ngành Báo
chí học, tác giả Hà Thu Hương cũng đã tổng hợp và trình bày khái quát nhất
các vấn đề về báo chí Internet, đồng thời so sánh sự khác biệt giữa BĐT Việt
Nam và Thế giới, so sánh đặc điểm công chúng độc giả của loại hình này với
các loại hình báo chí truyền thông khác. Trong chương 2, tác giả khảo sát hoạt
động của các trang BĐT tiêu biểu như Nhân dân điện tử, Lao động điện tử,
Quê hương điện tử, VnExpress, …, qua đó phân tích đặc điểm công chúng
độc giả các các tờ báo này, tìm ra ưu nhược điểm của BĐT Việt Nam trong
giai đoạn đó và đề xuất các giải pháp phát triển cho BĐT.
Luận văn “Thực trạng và giải pháp xử lý thông tin trong toàn soạn
báo điện tử Việt Nam hiện nay (Khảo sát Vietnamnet, VnExpress, Tuổi trẻ
Online, Lao động điện tử)” (2004) của tác giả Trần Hồng Vân cũng trình bày
rõ vai trò của BĐT trong hệ thống báo chí Việt Nam. Đồng thời, tác giả cũng
đưa ra hệ thống lý luận về vấn đề xử lý thông tin và quy trình xử lý thông tin
tại các tòa soạn BĐT. Qua kết quả khảo sát thực trạng, tác giả đưa ra những
ưu điểm, hạn chế và đề xuất phương án nhằm nâng cao chất lượng và hiệu
quả của công tác xử lý thông tin tại các tòa soạn BĐT Việt Nam.

12


Tác giả đã kế thừa những nhiên cứu trên để nghiên cứu khảo sát sự thể
hiện của TTĐH trên BĐT ở Việt Nam hiện nay
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu

Luận văn tập trung khảo sát và phân tích thực tế sử dụng TTĐH trên
BĐT (khảo sát 2 trang BĐT Vnexpress, Vietnamplus). Đồng thời mở rộng so
sánh giữa các trang BĐT và trang thông tin điện tử để thấy được những thế
mạnh và hạn chế của từng thể loại. Qua đó, đề xuất một số giải pháp nhằm
nâng cao chất lượng đồ họa trên BĐT.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn xác định và thực hiện các nhiệm
vụ cơ bản sau:
Hệ thống cơ sở lý luận về TTĐH trên báo chí nói chung và TTĐH trên
BĐT nói riêng, lấy đó làm cơ sở cho quá trình nghiên cứu và khảo sát.
Luận văn thực hiện khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng việc sử
dụng TTĐH trên BĐT VnExpress, Vietnamplus, thực hiện các cuộc phỏng
vấn sâu, điều tra xã hội học nhằm thu thập ý kiến của độc giả. Trên cơ sở đó,
tác giả đánh giá thành công, hạn chế của việc sử dụng TTĐH trên BĐT được
khảo sát, và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng TTĐH trên
BĐT Việt Nam hiện nay
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là việc sử dụng TTĐH trên BĐT ở
Việt Nam hiện nay.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài tập trung khảo sát hai BĐT bao gồm
Vnexpress và Vietnamplus từ 1/12/2014 đến 31/12/2015.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

13


5.1 Cơ sở lý luận
Đề tài dựa trên cơ sở nhận thức luận các vấn đề lý luận của chủ nghĩa
Mác – Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng, Luật Báo chí, lý
luận về ngôn ngữ báo chí và thiết kế đồ họa. Ngoài ra, luận văn còn dưa trên

cơ sở các lý thuyết, tài liệu giảng dạy, các tài liệu, công trình nghiên cứu về
BĐT, mô hình tổ chức tác phẩm báo chí, tổ chức nội dung và trình bày báo,
xu hướng phát triển của báo chí hiện đại.
5.2 Phương pháp nghiên cứu
Để triển khai nghiên cứu đề tài, luận văn sử dụng các phương pháp
nghiên cứu cụ thể như sau:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Đọc và tra cứu các tài liệu, văn bản,
sách báo,… có liên quan đến vấn đề sử dụng TTĐH trên BĐT. Phương pháp
này được tác giả sử dụng nhằm hệ thống hóa những vấn đề lý luận của TTĐH,
BĐT, TTĐH trên BĐT làm cơ sở cho đề tài nghiên cứu.
Phương pháp khảo sát, thống kê, đánh giá: được tác giả vận dụng để
làm sáng tỏ thực trạng sử dụng TTĐH trên các trang BĐT được khảo sát,
đồng thời đưa ra những ưu điểm, hạn chế, thành công đạt được và các vấn đề
đặt ra
Phương pháp điều tra xã hội học: Tác giả thực hiện điều tra công
chúng với số lượng 500 phiếu tại các khu vực nông thôn (250 phiếu) và thành
thị (250 phiếu) để thu thập ý kiến của công chúng độc giả về những vấn đề
mà luận văn nghiên cứu.
Phương pháp phỏng vấn sâu: thực hiện với 20 đối tượng là các
chuyên gia (bao gồm phóng viên, biên tập viên, nhân viên thiết kế đồ họa tại
các cơ quan BĐT) để có được những ý kiến của những người làm trực tiếp
trong vấn đề mà luận văn đề cập đến

14


Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng để so sánh
thực trạng sử dụng của 2 BĐT được khảo sát với các tờ báo khác.
Phương pháp phân tích, tổng hợp: được sử dụng để đánh giá các dữ
liệu, kết quả điều tra và rút ra những luận điểm khoa học.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề liên quan đến thông tin
đồ họa, đặc biệt là trong báo chí là một vấn đề hết sức quan trọng. Luận văn
sẽ có những đóng góp nhất định trong việc xây dựng và hoàn thiện cơ sở khoa
học và lý luận về thông tin đồ họa. Đồng thời, luận văn cũng sẽ cung cấp một
cái nhìn khái quát về thực tiễn việc ứng dụng thông tin đồ họa trong các sản
phẩm báo chí cũng như thực tiễn của việc thiết kế và xây dựng thông tin đồ
họa trong các cơ quan báo chí cũng như các doanh nghiệp.
Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể trở thành nguồn tư liệu giúp
ích cho các nhà nghiên cứu, nhà quản lý, người làm báo và đặc biệt là những
người trực tiếp đang và sẽ thể hiện thông tin đồ họa trên các phương tiện báo
chí như truyền hình, báo điện tử. Đồng thời, luận văn có thể được dùng làm tư
liệu để các giảng viên, sinh viên sử dụng trong quá trình học tập cũng như
hoạt động chuyên môn của mình.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục,… luận văn
có kết cấu 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Thông tin đồ họa
trên báo điện tử.
Chương 2: Thực trạng sử dụng Thông tin đồ họa trên các báo điện tử
được khảo sát.
Chương 3: Một số giải pháp nâng cao chất lượng sử dụng Thông tin
đồ họa trên báo điện tử.

15


Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Thông tin đồ họa
trên Báo điện tử
1.1 Khái niệm Thông tin đồ họa trên Báo điện tử

1.1.1 Thông tin đồ họa
Theo Đại từ điển tiếng Việt do tác giả Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB
Văn hoá–Thông tin xuất bản năm 1999, “đồ hoạ là nghệ thuật tạo hình lấy
nét vẽ, nét khắc hoặc mảng hình tách bạch làm ngôn ngữ chính”.
Còn theo từ điển Oxfort Advanced learner’s xuất bản năm 1995 thì đồ
hoạ (Graphics) là tranh ảnh, hình vẽ được dùng chủ yếu cho mục đích thương
mại. Cũng theo từ điển này, đồ họa nhằm cung cấp một hình ảnh rõ ràng, sống
động, đầy đủ các chi tiết và dễ tưởng tượng. Thuật ngữ Graphics có gốc là từ
Graph có nghĩa là thứ được viết hay được vẽ ra theo một cách nào đó. Từ này
còn có nghĩa là đồ thị, biểu đồ.
Ở Việt Nam, việc sử dụng các thuật ngữ đồ họa chỉ là tương đối, bởi
việc đặt tên các thuật ngữ đồ họa là dựa trên ý nghĩa sử dụng của nó. Một số
nhà nghiên cứu của các nước phương Tây thì cho rằng, đồ họa là một lĩnh vực
truyền thông, trong đó thông điệp được tiếp nhận qua con đường thị giác.
Thiết kế đồ họa là tạo ra các giải pháp bằng hình ảnh cho các vấn đề truyền
thông. Chính vì thế có hai thuật ngữ là Thông tin đồ họa (information
graphics) và đồ hoạ tin tức (newsgraphics). Phân định như vậy bởi thông tin
bao gồm thông tin nói chung và thông tin dùng cho báo chí nói riêng.
Để hiểu rõ hơn về TTĐH cần hiểu rõ hơn thuật ngữ Thông tin
(information). Đây là thuật ngữ chỉ sự phản ánh sự vật, sự việc, hiện tượng
của thế giới khách quan và các hoạt động của con người trong đời sống xã
hội. Điều cơ bản là con người thông qua việc cảm nhận thông tin làm tăng
hiểu biết cho mình và tiến hành những hoạt động có ích cho cộng đồng. Tuy

16


nhiên, không phải bất kỳ thông tin nào cũng được báo chí đưa tin vì trong
cuộc sống hàng ngày, có rất nhiều nguồn thông tin khác nhau, nội dung phản
ánh vô vàn các hiện tượng, sự kiện, sự việc,..

Trong phạm vi nghiên cứu này, tôi muốn đề cập sâu hơn về đồ hoạ
thông tin, một dạng thức đồ hoạ dùng để thông tin trên báo chí. Liên quan đến
vấn đề này, tác giả Hà Huy Phượng sử dụng thuật ngữ “đồ hoạ tin tức”. Theo
tác giả Hà Huy Phượng, trong cuốn “Tổ chức nội dung và thiết kế, trình bày
báo in” thì “ đồ họa tin tức là dạng thức thông tin diễn tả sự kiện, vấn đề bằng
hình vẽ. Hình vẽ có thể kết hợp với chữ viết hoặc ảnh chụp để biểu đạt các chi
tiết, tình tiết, sự kiện hoàn chỉnh”.[26, tr.96]
Tác giả Vũ Quang Hào trong cuốn “Ngôn ngữ báo chí” lại dùng thuật
ngữ “đồ hình” chỉ yếu tố này trong nhóm ngôn ngữ phi văn tự. Tác giả Vũ
Quang Hào cho rằng đồ hình là dạng ngôn ngữ phi văn tự và đó là “những
thông tin đăng tải trên báo chí không thể hiện dưới dạng văn tự cụ thể mà là
các dạng khác như: ảnh, tranh minh họa, biểu bảng, đồ thị, sơ đồ, bản đồ…”.
Từ những điểm trên, có thể thấy TTĐH là một dạng ngôn ngữ phi văn
tự. Nhưng, đó phải là những hình ảnh được vẽ lên và sử dụng trên báo chí để
phục vụ cho mục đích truyền tải tin tức, sự kiện hoặc hỗ trợ cho việc thông tin
bằng văn tự, hoặc lời nói, âm thanh hiệu quả hơn.
1.1.2 Báo điện tử
Hiện nay, việc sử dụng thuật ngữ định danh loại hình báo chí mà
thông tin được truyền tải và tiếp nhận qua mạng internet vẫn chưa thống nhất
và là vấn đề đang được tranh cãi.
Trên thế giới loại hình có nhiều tên gọi khác nhau như online
newpaper ( báo chí trên mạng/ trực tuyến), e- journal (electronic journal- báo
chí điện tử), e- zine ( electronic magazine- tạp chí điện tử)…

17


Ở Việt Nam, thuật ngữ báo điện tử được sử dụng khá phổ biến, chẳng
hạn báo Nhân dân điện tử, Lao động điện tử… Ngoài ra, còn có những tên gọi
khác nhau như: báo mạng, báo mạng điện tử, báo chí internet, báo trực

tuyến…
Điều 3, luật báo chí ( luật báo chí năm 1989 được sửa đổi, bổ sung tại
kỳ họp thứ 5 Quốc hội khoá X) quy định: “ báo điện tử là loại hình báo chí
được thực hiện trên mạng thông tin máy tính”. Cách hiểu này đã dẫn đến sự
xuất hiện các: “ báo điện tử” đối với các tờ báo đưa thông tin lên mạng
internet như Nhân Dân, Lao Động, thời báo kinh tế Sài Gòn…hay các trang
thông tin của các nhà cung cấp thông tin trên mạng internet như tin nhanh
Việt Nam ( VnExpress) của FPT, VASC ORIENT của Công ty Phát triển phần
mềm VASC- hiện nay là VietNamNet, VDC Media của công y điện toán và
truyền số liệu VDC…Và cũng từ cách gọi này mà văn bản pháp lý của Bộ
Văn hoá - Thông tin cấp cho các bảo trực tuyến đầu tiên ở Việt Nam gọi là “
giấy phép hoạt động báo điện tử”.
Ngoài thuật ngữ BĐT, Báo mạng điện tử cũng là là khái niệm được sử
dụng tương đối rộng rãi sau khi Học viện Báo chí và Tuyên truyền thành lập
một bộ môn, một chuyên ngành đào tạo mới – Báo điện tử. Sau đó, khái niệm
này được hiểu là một loại hình báo chí được xây dựng dưới hình thức của một
trang web và phát hành trên mạng internet [7, tr.53]
Ngoài thuật ngữ “ online newpaper” được sử dụng rộng rãi trong các
công trình nghiên cứu báo chí học, nhất là trong lĩnh vực truyền thông mới để
chỉ các khái niệm cùng đặc tính như: online publíhing ( xuất bản trực tuyến),
online media ( phương tiện truyền thông trực tuyến), online journalist ( nhà
báo trực tuyến), online radio ( phát thanh trực tuyến), online television
( truyền hình trực tuyến). Để thống nhất, trong luận văn này, tôi gọi bằng
thuật ngữ báo điện tử.

18


1.1.3 Thông tin đồ họa trên Báo điện tử
TTĐH là một trong những yếu tố góp phần làm phong phú các hình

thức thông tin trên các trang BĐT. Ngoài khả năng diễn tả độc lập sự kiện,
TTĐH còn đóng vai trò là yếu tố minh họa cho các tác phẩm báo chí giống
như những bức ảnh. Mục đích sử dụng TTĐH là để thể hiện các sự kiện mà
văn bản hoặc hình ảnh chụp không thể diễn tả hết được trên các trang BĐT.
Bên cạnh việc nâng cao chất lượng nội dung, vấn đề hình thức, gia
diện của trang BĐT hiện nay đang được rất nhiều tòa soạn quan tâm. Nhiều
trang BĐT đã tiến hành cải cách về mặt hình thức, nội dung như tạo các
chuyên mục riêng dành cho TTĐH, chú trọng hơn về chất lượng các tác phẩm
đồ họa, sử dụng nhiều tác phẩm biểu đồ, bản đồ, sở đồ,….Tất cả đều nhằm
mục tiêu giữ chân những độc giả cũ đồng thời thu hút thêm độc giả mới.
Cũng giống như khái niệm chung, TTĐH trên BĐT là dạng ngôn ngữ
phi văn tự, bao gồm những hình ảnh được vẽ lên và sử dụng trên BĐT để
phục vụ cho mục đích truyền tải tin tức, sự kiện hoặc hỗ trợ cho việc thông tin
bằng văn tự, hoặc lời nói, âm thanh, video trên các trang báo internet hiệu quả
hơn.
1.2 Lịch sử hình thành và phát triển của Thông tin đồ họa
1.2.1 Trên Thế giới
Con người đã giao tiếp thông qua hình ảnh minh họa hàng thế kỷ.
Trước khi có chữ viết xuất hiện đã có lối vẽ tượng hình, các bức tranh vẽ
trong các động và chữ tượng hình. Những phát hiện khảo cổ cho rằng các
hình ảnh biểu tượng được người Ai Cập cổ đại sử dụng như một hình thức
giao tiếp văn bản đại diện cho hình thức chữ viết cổ nhất.

19


Văn hóa Cổ đại tại Trung Quốc, khu vực Lưỡng Hà và châu Mỹ đầu
tiên cũng sử dụng những hệ thống biểu tượng tương tự trước khi phát triển
thành hệ thống chữ cái bản địa và hệ thống ngôn ngữ chữ viết hiện đại.
Đi ngược lại dòng lịch sử, từ thời cổ đại, bên những hình vẽ trên các

hang động, cho thấy, ở đó cũng đã cấu thành một xã hội nhỏ. Từ đó, những
thông tin đơn giản được sử dụng, nhằm đem lại lợi ích cho cuộc sống săn bắt,
hái lượm hay đề phòng thú dữ,…
Giai đoạn phôi thai này có thể được nhận biết qua các quá trình sau:
Quá trình đối thoại bằng hình qua các hình vẽ được đề cập, ít nhất từ
40.000 năm trước công nguyên (TCN). Ví dụ, hình bàn tay in trên vách đá gọi
là “Stencil Hand” được tạo tác bởi người Homo Sabiens, người CroMagnons... Nó biểu hiện một hình ảnh rất cụ thể, mang đến nhiều thông tin
trong kinh nghiệm đời sống thường nhật của họ, điển hình nhất là kinh
nghiệm dò xét những dấu chân thú in hằn trên mặt đất, để có những thông tin
về nơi chốn, sự di chuyển của loài thú đó nhằm tạo nên hiệu quả cao trong
săn bắt.

20


(Nguồn: Polygon.vn)
Bên cạnh các hình vẽ in trên vách đá, trên mặt đất; còn nhiều biểu
hiện khác như các tín hiệu bằng tay (Geste) và các dấu hiệu (Sign) khắc trên
đá, trên gốm v.v Những thứ đó được xem như một phương tiện truyền
thông (Communication) mang ý nghĩa trừu tượng... Các biểu hiện kể trên
được xem là phuơng tiện nguyên thuỷ, bình dị để con người truyền thông tin
với nhau, người ta gọi đó là những biểu hiện kép (Double Lecture).

21


(Nguồn: Polygon.vn)
Một vài sự kiện để thấy lịch sử đồ họa hình thành từ rất sớm:
38000 năm trước Công nguyên: bản đồ của người Assyrian trên các
phiến đất đã tồn tại.

3000 năm trước Công nguyên: người Ai Cập phát triển bộ lịch 365
ngày đầu tiên và sử dụng nó để 20 xác định thủy triều của sông Nile.
Năm 540 trước Công nguyên: nhà triết gia Hy Lạp Anaximander tạo
ra bản đồ thế giới đầu tiên.
500 năm trước Công nguyên: người Trung Quốc đã khắc bản đồ bằng
axit lên các phiến đá.

22


Cuối năm 1400: Leonardo da vinci đã đưa biểu đồ có lời minh họa
vào trong sách của mình.
Năm 1637: René Descartes đã phác thảo “Cartesian Grid” hệ thống
các điểm nối trên một đồ thị của các đường cắt nhau được gọi là “hệ tọa độ”.
Đóng góp này của Descartes với hình học là nền tảng cho đồ thị và biểu đồ
thời hiện đại.
Năm 1786: William Playfair (scotland) xuất bản cuốn Atlas chính trị
thương mại gồm 44 biểu đồ/ đồ thị thống kê. Mỗi cái sử dụng các thanh để
minh họa xuất nhập khẩu. Năm 1801 – 1805: Playfair xuất bản cuốn sách sử
dụng các đường tròn để đại diện cho khối lượng…..
Như vậy, TTĐH luôn là một phần của văn hóa văn minh. Và khi tri
thức nhân loại phát triển thông qua thời kỳ Phục hưng và thời Đại Khai sáng
và Giác ngộ, thì việc sử dụng bản đồ, biểu đồ và đồ thị như một biện pháp để
ghi lại những dữ liệu xã hội, kinh tế và khoa học quan trọng và sau này như
một biện pháp để liên lạc những thông tin quan trọng liên quan tới các tin tức,
sự kiện hiện tại tới quần chúng cũng phát triển.
Trong lĩnh vực truyền thông, các hình vẽ như bản đồ biểu đồ được sử
dụng từ rất sớm.
Ngay trên những tờ báo ra đời đầu tiên ở Anh, Pháp, Italia, Tây Ban
Nha đã có những hình vẽ sơ đồ để đưa tin về các chuyến tàu buôn của các

thương gia cập cảng. Từ khoảng cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX, báo chí
ngày càng đưa nhiều minh họa, hình ảnh và bản đồ vào việc đưa tin.
Đặc biệt, với sự phát minh của máy in li nô vào năm 1886, việc sắp
chữ được tự động hóa cho phép các nhà xuất bản và biên tập có cơ hội để đưa
nhiều hình đồ họa và minh họa lớn hơn vào trang báo.

23


Năm 1875, lần đầu tiên, thời báo Times tại London đã sử dụng bản đồ
dự báo thời tiết.
Tiếp theo đó, năm 1876, nhật báo New York Times cũng sử dụng hình
thức này.
Đến năm 1930 hầu như tất cả các tờ báo lớn trên nước Mỹ đều sử
dụng thường xuyên bản đồ và biểu đồ…
Tuy nhiên phải mãi cho đến khi có sự phát triển nở rộ của máy tính
Macintosh vào đầu những năm 1980 thì tường thuật thông tin đồ họa mới bắt
đầu trở thành một biện pháp nổi bật cho việc kể chuyện có minh họa trong
hầu hết các phòng tin tức. Cùng với sự phát triển của Macintosh, cũng như
các phần mềm đồ họa – một số vẫn còn sử dụng, những thứ khác hiện đã biến
mất – sự sáng tạo của bản đồ, đồ thị và biểu đồ chi tiết trở nên dễ dàng và
hiệu quả hơn.
Kể từ đó, việc sản xuất và thiết kế trang báo trở nên đơn giản. Đánh số
trang bằng máy tính ra đời. Nghệ sĩ đồ họa được cung cấp nhiều công cụ như
Adobe Photoshop, Adobe Illustrator,… và khoảng không biên tập để thể hiện
công việc của họ và việc kể chuyện báo chí tiến bộ thông qua sự kết hợp của
ngôn ngữ và hình ảnh.
Theo Lori Demo, cựu tổng biên tập của USA Today, “nếu câu chuyện
bắt đầu quá sa lầy vào giải thích thì đến lúc dùng đến đồ họa”. USA Today đã
tiếp tục phát triển học triết lý này trong hơn 20 năm và rất nhiều tờ báo trên

toàn đất nước đã áp dụng các định dạng tương tự.
Năm 2001 tờ New York Times nhận được sự chú ý của cả nước cho
việc sử dụng bản đồ và biểu đồ trong khi đưa tin vụ tấn công ngày 11 tháng 9
vào trung tâm thương mại thế giới. Các bản đồ của các khu vực bị phong tỏa

24


xung quanh và các cơ sở vật chất bị thiệt hại được cung cấp tới độc giả chỉ
một ngày sau vụ tấn công.
Nhưu vậy, có thể thấy, báo in là loại hình tiên phong sử dụng TTĐH.
Ở lĩnh vực truyền hình, việc ứng dụng các yếu tố đồ họa trong thông
tin diễn ra chậm hơn, do những cản trở về mặt kỹ thuật. Sự phát triển của
khoa học công nghệ, cũng như các ứng dụng phần mềm đồ hoạ đã hỗ trợ rất
nhiều cho các nhà báo trong việc sáng tạo ra các hình vẽ dùng để thông tin.
Các nhà làm báo hình được hỗ trợ ngày càng nhiều các công cụ hiệu
quả giúp cho việc thực hiện sáng tạo các yếu tố đồ họa. Các ý tưởng đồ hoạ
dù phức tạp cũng có thể được các kỹ thuật viên thể hiện nhanh chóng và tinh
xảo.
Tuy nhiên, phải đến khi báo điện tử xuất hiện, nhờ nội dung thông tin
được cập nhật nhanh chóng và sự thể hiện hấp dẫn bằng kỹ thuật đồ họa đa
phương tiện thì các yếu tố đồ họa trên truyền hình và báo điện tử xuất hiện
với tần suất lớn hơn, nội dung thông tin phong phú và hình thức sống động,
hấp dẫn. Ở loại hình này, việc sử dụng đồ họa trong thông tin trở thành một
trong những đặc trưng nổi bật, một thế mạnh thu hút độc giả.
1.2.2 Tại Việt Nam
So với thế giới, báo chí Việt Nam ra đời chậm hơn hàng thế kỷ bằng
sự xuất hiện của tờ Gia Định báo, tờ báo đầu tiên bằng tiếng Việt được ra mắt
24 vào ngày 15 tháng 4 năm 1865 tại Sài Gòn. Các tờ báo tiếp theo đó như
Đông Dương tạp chí, Phụ nữ tân văn… đều chưa sử dụng thông tin đồ họa.

Điều này có thể là do công nghệ in ấn không cho phép hoặc do tình hình xã
hội bấy giờ.

25