Con số bốn trong thành ngữ, tục ngữ, ca dao nhìn từ góc độ ngôn ngữ - văn hóa

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (389.97 KB, 8 trang )

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN

Số 20 (45) - Tháng 9/2016

ca dao
–
The number four in Vietnamese idioms, proverbs and folk verses from the
linguistic-cultural view
, ThS. Tr n Th Nhật
ườ g Đại họ
Tran Thi Lam Thuy, Ph.D., Tran Thi Nhat, M.A.
Saigon University
T
g
ư

ạ
g

-B

ư g

-B

ư g

-B

ư g

Đ

g
g g
g

g
ậ

q
g

g
ư g
ệ

ư

g

ậ

ạ

g

ư
g ồ

ạ

ờ g

g í

q

gg

ậ
g

g í

ậ

ệ

g

g

ệ

Từ khóa: con số bốn, biểu trưng của số bốn.
Abstract
The number four in Vietnamese idioms, proverbs and folk verses, besides its denotation, is also used as
the symbol for:
- Objects and phenomena existing according to natural law
- The generalization of large-scale time and space as a whole

- Well-proportioned, balancing and beautiful objects.
This fact proves the richness of the Vietnamese language and culture.
Keywords: number four, symbolization.

g

g
ma g í
í

g
xã
g g

ươ g

g
ẩ

ứ
óa

g
ư

“ g
ả

ệ

ọ g
ứ
g
g
ế ũ g ả
í
óa là
ư g
ì ”(
1960 ừ
ư g
ì
g
ệ
ế
ế
g
ư g

ừ
óa

ư g
ệ

g
ồ ạ ừ
ạ Bở ậ
35

g g

g
ệ

ư
í

g

g
g

g

ư

ư
ọ ì
g
ì
ế

ư

g
ạ
ã

Đ

ế
ế ọ g
ạ g
g
ì ả
Bở ậ
q
g
g
g
g
ơ ở í ậ

Tứ bảo; trong muôn ngàn loài hoa,
gườ
gQ
ũ g
ạ
ơ ở ạ Dươ g H
ở Dươ g
Kế
ởH g
ế
g
ơ
ở Đạ í
…
ù ũ g

ạ
oa phù dung mùa
x
ả ườ g ù ạ
ù
ạ
ù
g
gườ
ọ ũ g
Tứ i mĩ nhân
ậ g
gQ
ũ g
gũ Đ ở
ơ
( gũ Đ
ơ
g
ở ứ
X
( g
ơ
H ởA
H (
H
ơ
ổ Đ ở
ế
g( ổĐ ơ

ọ
ư ệ
ư g ư x
gq
ổ
ẳ ũ g
ư ệ
Bạ
Đ g
ạ
ạ
ổ
Ứ g
ổ
ế
gườ
g
Q
ũ g
K ả
ả
ệ
ệ
g
ạ
ế
gườ
g Q
ũ g
ệ

Tứ i
bộ c âu, Tứ i t iên ương, Tứ ải long
ương, Tứ i b tát. g
ả
g
ế ổ ế g Tây du kí ũ g
ậ
í
K
Đườ g
g
g K
g
ư B
g
ậ
í ế
g gườ
ế ũ g
g ỏ
g ổ
g
g , tr. 38 - 42]. …
Tuy nhiên, ngườ
ậ Bả H Q
ù gởQ ả gĐ g B K
(
gQ
ệ ạ
g í

ế
ứ
ế gườ
ả gậ
ì
ệ
ệ ở
ậ Bả H
Q
g
g ệ
ườ
…
g ở
ậ Bả
g gọ
g ứ
ườ
( gườ
gọ
…
ậ
í g
ả
g
ù ũ g
g
ồ gg
ígả
g

ọ
ồ
ệ
ếg
q
g
gả
ệ

ạ

g

q

g
g
ươ g
ệ
ì
g

ệ

g
ờ

g ỏ g
ồ g ờ g

ì
g
ứ

ệ
g ạ
ậ
í

g
gư
g

g

ằ
gq

í

ư

q
ư g
g
g ệ
g
2 Mộ số qua iệ
co số bố
2.

a
a
h
gườ
gQ
ư ù g
ậ
ệ ư g
g
g
gườ
gQ
ư
q
ằ g
ệ
ệ
B
gườ
gQ
ườ g
ẵ
ũ g
ẵ (Tứ oản bát ọ gườ
xứ g
ọ Kế
gườ
g
Q
ũ g

ế
B
ở
g
(Tứ
i n, Tứ i
ng ư ng
ậ
g
g
ọ ũ g ườ g ư
q
ằ g
ệ
ệ
ẩ
gườ q
ư
ư g ằ g
ạ
(
ù g
g ệ
ậ
g
ì
ọ
Tứ
t ư;
ồ ậ q

gườ í ứ
36

ứ
ế
g ế g
ậ tứ (
tử ( ế
ừ ồ g
gườ
ậ
Bả
ưở g ế
g ừ ồ g
tử
g
g
gườ g
g
ế
ế
ì ậ
g
ườ g
ũ g ươ g
H
Q
B K
ù gởQ ả g

Đ g(
gQ
, tr. 44; 1, tr. 43].
a

ẵ
ế
ậ
H ế

ế

q

ệ

Đ

g-H
g
(
g

ù
x

ư
ư

g

g

g

ì
g
ì( ồ
í
gọ
ươ

(

ừ

0
g

ệ g

ư
Đ

q

g
(

g

ệ
gQ
ươ g ồ g
í ạ
ờ
g
gườ
ệ
g
ì
g ì ả
q
ế
2.2.1. Trong i sống tâm lin
g ờ
g
gườ
ệ
ệ
ệ
ũ g
ư
g
g
g
ư
“ ứ
” ( ù Đổ g
ươ g

Đồ g
g ả
ơ
Hạ
g ế
ì
ậ
g ư
ạ
“ ứ
” (
g
Q
ư g
g ờ
g
ờ
g
ì
ọ ũ gg ạ
ờ (gồ
K ả - Cha
ì
Ô g
ổ - gườ
ì
Ô g
ằ g ổ - gườ
g
ì

Ô g
ổ - gườ
ằ g ổ
…
g ậ g
q
ệ
ế í
ậ
g
Tứ
lư ng tâm, Tứ
i u , Tứ
;...
ũ g ư xế
ạ g
ậ
g ờ ườ g ũ g
gườ
ư x
gồ
gườ
ạ ứ
gườ
g ệ
gườ
ẩ
ọ
ư
gườ

g
…
2.2.2. Trong i n tr c
g ế
g ườ g
gườ
ệ ọ
ệ
í
g

ư
-

ù
ẩ

ở g

q
Q

ư
g ì

ế

Bì
í
q

g
ế

(

ũ g

ệ

ệ

ở

gườ
g
g
ươ g ồ g

ệ
q
ì
ậ
g Kin ịc . Dịc
ằ g
ậ
g
ả q
ì Sinh Lão - B n - Tử (hay Thành - T ịn - Suy Hủy). Nế ư
ừ g ạ ở ậ ứ
ư

ã ư
g
ạ tử hay ủy ồ
ì ậ
g
g ì
ế
ậ
ườ g ư
(
ậ
(
ậ
(
ậ
sinh, g
g
ườ g ồ
sinh sôi phá
g
g
g
ồ
xư
ằ g
í q
ậ
ả
Sinh n - o - Tử.
g

ờ
ạ ậ
(Sinh
ư
ìg
ệ ( ở ế
g
g ạ
ư
…
ư q
ư
n
ế
o ( ưở g
ọ ã ồ
ế 00 ổ (Tử
ì ậ
gườ
ệ
ườ g
(
Sinh - g
sin s i, át triển
(
l og bác niên giai l o,
ọ ệ
g
(
ì

ạ q
Sinh …
gư
ạ
g
ở
ồ ạ
ế
ẵ
g
ậ
37

g
ẵ
gườ

ồ
Họ

ế (
g

g

ả
ẵ

ư g

gườ ũ g
ư
ệ
Tứ oái.v.v...
ế
xã
ệ
ư g
g í q
ậ ũ g
q
g g
ươ g ng, tây, nam, b c
ờ g
ù (tứ u , tứ t i) uân, , t u,
ng;
g g
g xư ũ g ư
q
g ngư, tiều, can ,
m c; xã
xư ũ g
g
sĩ, n ng, c ng, t ương.v.v
ệ ư g ỏ
g ờ
g
xã
ũ g ư
g

í
ở
g
g (H
gườ
ơ
q
ệ ư g
q
ế
Tứ tr n (gồ H
ũ B
ã
Đ g
g
ơ
Tứ
(gồ
gQ Đ
- g
ạ
ù
Bả
í Q
ư
ư g ồ g
ũ Q
ư g
- ư g
ườ

ờ ở ù B Đ
Hệ
g ứ í ỉ
ư g ồ g
ũ Tứ uan (gồ
D
Đồ g
Y
Tứ
(gồ Hồ
Hồ H
K ế Hồ Bả
Hồ B
(
ả
Tứ t ái (
ạ
g
g ư
ả
Tứ ị (gồ
g ế
ả Đồ g
ì
ả
ã ọ g …
ỉ
ỉ
ư
g

ã
g ạ
ệ ư
ư g
ứ g ỏ
gq
ệ
ã ở
ư
ậ
g
ứ
gườ
ệ
3 Co số bố ro g hà h gữ, ục
gữ à ca dao gười Việ
g
g
g
ừ
ã ư q
g
ứ ừ
g

g

í
Đ

ư

gờ ũ g
ằ g
g
ũ g

ệ
ư

g
gườ

ệ

ừ

í

gq
ệ
2.2.3. Trong i sống sin o t
g ờ
g
ạ
ũ g ư
ậ ế
ế
g
ươ g ệ

ư g
ứ
ạ
ậ
ạ
ồ g
xư ư
ằ g ồ g ì
ởg
g
ạ
ồ g
( ờ Hậ
Cản
Hưng t ng bảo ờ
ơ Bảo Đ i
t ng bảo... ở
g Q
ờ Đườ g
Khai Nguyên t ng bảo ờ
Tuyên
T ống t ng bảo
g
ì
ư
gườ
ì
ạ
ỉ
ứ

g g
ổ ứ
ọ g gọ
“ ứ
ì
g”
Q
ệ
ỉ ế
g
g
xư ũ g ù g
“ ứ ạ g
g” ế g
gồ
ứ
ỏ
g
ứ
g
g
gả
ạ Bở ế
ế “ g ạ ”
(Sống gửi t ác ề). K
ì
ạ
giao ế
ì
g

ệ
g
gườ xư ù g
gọ
“ ứ ả g
ệ” (
ạ ứ
ẩ
gườ
ậ
ũ g ườ g
ệ
ả i u, ể,
trung, t n
ả công, dung,
ngôn, n
ẩ
ạ ứ
ì
g gườ l , ng ĩa, liêm, s ;
g
ạ
ẩ
gườ
ư ỏ g ũ g
q
ế
tửu, s c, t i, ;
ậ
í

38

ừ

ươ g
ư

gả
A
gọ
ươ g ệ
Kí
g
g

g

Đ

H
ế

…

g
ế
ế g

ệ

q
g

g

Q

ế g
ư
g
ế
ọ

g
g

ả
g
g

ệ
A
g D … ừ
g
ừ ươ g ệ
g
g ọ
ệ
ậ

ừ ạ
g
g ư
g
g
ứ

g

g
g

g

ệ
0
( ế
( ế
( 0
g

3.1.1. Con số ư c sử
ng trong
n ững in ng i m liên uan n t i gian
Đ
g
g ệ
g ả x
g
ờ

gian: ưa t áng tư ư t; Rét t áng tư,
n ng ư t áng tám H
g
g ệ
q
ế
g
Vui n t m ng bốn
Đ ng Viên, l m b c n iều tiền l ội Hiền
Quan;
ng bốn t áng ba, trở o ội
áng, trở ra ội T y
ờ g ở
ờ g
g í
í x Đ
g
g
g
g ệ …
g
í ổ
g
g ờ
g
dân gian.
3.1.2. Con số bốn trong n ững in
ng i m c n n sự o m c n ác: C t
tứ c t n , t ù t
ba (

g ệ
g Giư ng bốn t ước ai,
uan t i bốn t ước tư;
i t ư ng bốn
t ước năm, m i ng năm t ước c ẵn (nói
ạ ù g
ù g
.v.v
í x
ế ư
ù g
g
ạ
g ế
í ệ
g
g
í
í
g
g
g
í x
ươ g
(
g
3
dù
v
hĩa

ể
Biểu trưng (
g g
g
ọ ư
ù g
g
1) Biểu trưng l
i u (signe) có t n õ
oán; 2) Biểu trưng l
i u m uan
ới uy c i u l có nguyên o.
ư g ư
g
ứ
3.2.1. Con số bốn biểu trưng c o
n ững sự ật, i n tư ng t n t i mang t n
uy luật.
g
g
g
í q
ậ
ệ ở
g
ờ g
Trên tr i có ng sao t n/
Bốn mùa c lối c o ân ăn l m;
g
g gian: Bốn

ương tám ướng

g
0
g
g

g
g
g

ũ g
g
g
3
dù v
hĩa
Trong Từ iển ti ng Vi t,
ư gả í
ế
g
ã
ột năm có bốn mùa. Ba
bề bốn bên. Bốn ương tám ướng, bốn
i ai ng n...
ồ ạ
tứ, tư:
T áng tư; T ứ tư; Trống l u
iểm can
tư T i c n t an n láo lư i n ng; ớc

g an bi n ra cau m óa ra b
n au
tứ mùa; Tam tứ n i c ng tr o [10].
gườ
ệ
g ù g “ ư”
ỉ
ư g
ỉ ù g
ỉ
ứ
( g ạ ừ
ứ
ứ ườ
ù
ư
gườ
ệ
mư i tư
g
ế
g
ổ ế ).
Hẳ
g
g
ừ
g
g
g

ư
g ơ
ờ
g
ả g
í
g ệ
ậ ũ g ư
g
g
g
ả
g g
39

ồ

(thng)
ở

ạ
ư

ậ g

g

g í
Nón c e tay ngo t

c ơi ơi
ng an t ương cảm bốn
a
tr i ều ay; T i
ra ề nón c e tay
ngo t, con m t ngó ọi c ơi ơi
ng
t ương n au cảm ộng, bốn ương tr i
ều ay.v.v
B
ạ
gg
ư g
ờ g
Bốn mùa uân,
, t u,
ng T i ng i can cửi c tr ng bóng
c ng;
ả
ậ
n
có ruộng tứ bề Có ao t m mát, có
ng ề o n a.
ậ
í
ả
ơ
g
gườ
g

ơ
ế
g
g
g
g g
g
Gió ưa t u lá tan t n
m
uyên i bán, bốn
a t n ều ay; Gió
ưa t u lá tan t n
m em uyên i bán,
bốn cửa t n
ng ai mua.v.v
Q
ả
g
g
g
ư
g
gg
q
ế
bốn ương, bốn
a, bốn bên, tứ bề,
tứ ương,… ế
0
(

g
ờ g q
ế
bốn mùa,
tứ mùa ỉ ệ
g
g
g ả
g
ư g
ì
3.2.2.2. Con số bốn g n ới n ững suy
luận mang t n
ái uát ề n ững i n
tư ng trong cuộc sống.
g
g
ư g
g
ạ
ế ư
ế
g ệ ư g
g
g
ư
q
ế
ệ
ậ gườ

q
ệ
g
ong, lao, c , l i, tứ c ứng
nan y;
ế ậ ạ
gườ
g
q
ệ ổ
ũ g
ổ ứ
x g T n,

ế
g
ổ ư
Hồ
ã ừ g ư
g
ậ x
g ờ g
ạ ứ Tr i có bốn mùa: uân,
, t u, ng Đ t có bốn ương: ng,
tây, nam, b c Ngư i có bốn ức: c n,
i m, liêm, c n / T i u một mùa
ng
gọi l tr i/ Thi u một ương
ng gọi l
t T i u một ức

ng gọi l ngư i ế
ế
g ổ g
ậ
g ồ ạ
ư
g ả
x
ệ
g
g ờ g
g ả
ì
g
ọ
g
Hồ
ư
ờ
í q
ậ
g
ạ ứ
gườ ẳ
ở
ã
g
g
ư g
3.2.2. Con số bốn biểu trưng c o sự

khái quát
3.2.2.1. Con số bốn g n ới t i gian,
ng gian rộng lớn, mang t n to n t ể
H
ư
g
g ả
ì
ả
ư ưở g ư
ạ g
gg
g
ì
gg
g
g
g
q
ệ
g
gườ
ệ
Tứ ải giai uyn
n em bốn bể một n ; Bốn biển gây nên
một n ; K
ệ
í
Đi
c o

bốn ương tr i C o tr n bi t
m t, c o i bi t tên; Có t ân trước ải
li u ư ng
m trai c ở bốn ương mới
l ;
g
ì
ả
ươ g
g ì
gg
g
ở
g Tm
m trong bốn ương tr i Đ ng tây ay
nam b c m gửi l i n ớ t ương; B n ng
gióng giả ra ề T uyền uyên ngó ọi bốn
bề c ơi ơi; Đ
ệ
gg
g

40

g

ẳ g

tu t, sửu, mùi: tứ n ung;

ế
ệ ư g
g
gg
ì
Hai
c ng son ẻ một con t n bốn;
q
g ệ ư g
ệ
g
g Đ ng Nai có bốn r ng
ng: ộc o ,
, Sang n, Ng ĩa
t i; Nước Nam có bốn mĩ miều: Ng n c ,
T i n ẽ, Tam tiêu, Dùng n... ậ
í
i có bốn c uy n ngu: l m mai, lĩn n ,
gác cu, c m c u... Đ
ằ g
ế
gườ
g g
ì
ồ g
ơ
“r ng ng”,
“mĩ miều”, “c uy n ngu”
ơ
g

q
ậ
ệ ư g
ệ ư g
( ư
g
ã ì
ở
ư
ệ
g
ạ
ẳ g ạ
ứ
ứ
gườ
ận gái tứ ức n tuyền/ Công, ung,
ng n, n giữ g n c ớ sai. H
ạ
Song t ân bên t i c ng n ư
m u bên c ng/ Đ ng t n bốn c ữ
cưu mang ẽ t i ta ảm
t ng t
chung. B
g ư
ế
ũ g
g
ỏ
ì

ả Ngó
n n
T y i li n
/ Có bốn c ữ ng T n suy an c ưa
bi t, t y n ng ội t ương (cd).
3.2.3. Con số bốn biểu trưng c o sự
to n n, cân ối, i a,
ẽ
ườ g
g
g
x
ệ
ậ
ậ ì
ỉ
ư
ở
g gườ
ạ
ì
g ì
ậ
ì
ì
…
ậ
g
Bở ế
g

ậ
gườ
ư g
g
g gì
K
ệ

g

ả

g
ơ

ế
H
g
ơ

H
ạ
ậ

ư g
ế

g

[4]

g
ả
ãg
g ờ
ù ở ươ g

gả

ơ 0
ế.Đ

g
g
g

ư

g
ế g
ệ

ờ
ì

g
ế
g
g
ươ g

ẳ g ạ Ngư i sao bảy
t i
năm t ê Ngư i sao c i c t sớm
uya c ịu s u (
g ơ
Hồ
Hươ g Năm t mư i ọa c ăng
ay c ớ/ ột t áng i l n có c ng
ng;
g ơ
ươ g ột uyên ai n
âu n
ận/ Năm n ng mư i mưa g ng
uản c ng;
ả
g
g
ơ ệ ạ Năm tao bảy ti t an
n Để cả mùa uân c ng l l ng
( g
Bí
K u
ố ngo i ô C ân
t, i áo nối vai e te c H m, c
Mai/ Đ u t t m t tối ( g
K
Đ
Trong ca dao, s
ậ
q

ế
ũ g
ệ
g ọ g
ng ta mở ội ui
mừng C u ng êu, trống óng ang lừng
i bên ong ngai T án ngự ở trên Tả
ăn ữu õ bốn bên r ng c u. … H
g
g
g
g í
g
Bốn cửa
an c m bốn con ng ê/ Bốn con ng ê ực
c u ề ứ ng Bốn cửa c m bốn con
r ng/ Ngày t i r ng , tối t i r ng leo/
Bốn cửa c m bốn con mèo Đêm t i b t
c uột ng y leo
n
Ngày mai khi anh
ền
Trăm năm em gọi an l c ng em.
H
K en ai éo é ăn u ng/ Khéo
ột c t m,
éo lu n c
anh K ăn
u ng bốn góc r n r n
giữa con n n

bốn n t êu oa
ừ

g
ư

g

g

ạ
41

ậ

gườ

g
g

ọ
ì ậ

í
g

gườ

ế

q
g
xư
Trê

ọ

ậ g
ơ ư

ũ gg
ạ

ọ g

ứ
ài
g

ệ
ệ
ồ g
í
q

gườ
ệ
g
ư ù g
B

ạ
ừ
í
ế í
ả g
ạ
ỉ
Đ
ệ
ả
g
g
ạ
ả
ế
ũ g
ơ
ạ g
g
Dư
g

g

g
g
ươ g

ậ

ạ

g

g

ế

ậ

ệ

ưở g

v
ệ

gườ
ứ

n

g
ệ
ế

g
ẳ g
gươ g

g
g
ư g
g

g
ế ư
g
thêm cho
ọ
ậ

g ãg
ư
gườ
ệ
ọ ỏ ế
g
g ọ ứ g x xã
ì
ệ
gườ
ũ
g
g x gq
ã
0

B

M
A ( 00

2.

ừ

42

g
g ế
g
ệ q

Con số ân gian, Nxb

ậ
ả ( 00
t uy t
t ực
ăn bản ti ng Vi t, x ĐHQ H

3.

Ngu
Đ g D
( 00 , Văn
linh, x
– Thông tin.

4.

H g
H
( 00
ti ng Vi t, x K
ọ

5.

g
Kí
Đ g
(2002), K o t ng ca ao ngư i Vi t (
Nxb VH – TT, H

6.

g
Kí ( 00 , Kho
t ng t c ngữ ngư i Vi t ( ậ , Nxb VH –
TT, H

7.

Q
( 00 , Văn óa ứng
truyền t ống của ngư i Vi t, x
Thông tin.