Chuyên đề dạy học kiểu bài ôn tập-tổng kết môn Vật lí

PHÒNG GD&ĐT ĐẦM DƠI
PHÒNG GD&ĐT ĐẦM DƠI
HỘI THẢO CHUYÊN ĐỀ
“ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
KIỂU BÀI ÔN TẬP, TỔNG KẾT”
MÔN VẬT LÝ THCS
Người báo cáo: Nguyễn Văn Hải
Đơn vị công tác: Trường THCS Quách Văn Phẩm
Đầm Dơi, ngày 06 tháng 12 năm 2009

NỘI DUNG BÁO CÁO
NỘI DUNG BÁO CÁO

NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỔI MỚI PPDH KIỂU
BÀI ÔN TẬP, TỔNG KẾT MÔN VẬT LÝ THCS

NHỮNG KINH NGHIỆM ÁP DỤNG TRONG VIỆC ĐỔI
MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC KIỂU BÀI ÔN TẬP,
TỔNG KẾT VẬT LÝ CẤP THCS.

TRÌNH BÀY GIÁO ÁN TIẾT DẠY KIỂU BÀI ÔN TẬP,
TỔNG KẾT CHƯƠNG VẬT LÝ.

THẢO LUẬN

I/ NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG KHI DẠY BÀI ÔN TẬP,
TỔNG KẾT MÔN VẬT LÝ THCS.

1/ Thế nào là dạy học kiểu bài ôn tập, tổng kết môn vật lý
?
?
* Dạy học tiết ôn tập, tổng kết vật lý xét về bản chất là
người giáo viên phải giúp học sinh hệ thống được
những kiến thức có liên quan đến nội dung đã học, qua
đó lựa chọn và hướng dẫn học sinh giải một số bài tập
có tính chất điển hình trong phạm vi những kiến thức
đã được học ở một số bài trước đó hoặc của cả chương
đó nhằm rèn luyện ở các em khả năng vận dụng tổng
hợp các kiến thức, kỹ năng một cách tích cực, tự lực
và sáng tạo.
Cần chú ý ở đây, tiết ôn tập không phải là nhắc lại
các kiến thức đã học mà là để giúp học sinh tìm ra
mạch kiến thức cơ bản của một nội dung đã được học

2/ Cấu trúc của kiểu bài ôn tập, tổng kết.

Các tiết dạy ôn tập hoặc tổng kết chương Vật lý ở
cấp THCS đều có cấu trúc cơ bản như sau:

Định hướng mục tiêu, nhiệm vụ học tập cho học
sinh.

Tổ chức lớp học phù hợp với từng nội dung học
tập.

Tổ chức cho học sinh hệ thống hóa và khái quát
hóa trên cơ sở đã được chuẩn bị trước những kiến
thức cần được ôn tập, tổng kết.


Tổng kết bài học.

Hướng dẫn công việc về nhà.

3, Vị trí, vai trò, tính chất của kiểu bài ôn tập,
tổng kết.

Ôn tập lại những kiến thức đã được học theo một hệ
thống là điều hết sức quan trọng trong công tác dạy và
học nói chung và Vật lý nói riêng, thông thường khi
kết thúc một nội dung cơ bản của một chương hoặc
một mạch kiến thức liên quan giữa các bài dạy cần
phải có tiết ôn tập để hệ thống lại một cách kịp thời
thông qua các bài tập cơ bản bằng nhiều hình thức để
học sinh nắm được kiến thức theo một trình tự logic,
thông qua tiết ôn tập người giáo viên sẽ biết được quá
trình tiếp thu, nắm bắt kiến thức của học sinh như thế
nào để từ đó có biện pháp giúp đỡ , bồi dưỡng thêm
hoặc điều chỉnh lại phương pháp dạy của mình. Tùy
theo tính chất của từng nội dung bài học người giáo
viên cần có sự chuẩn bị sao cho phù hợp với nội dung
cần ôn tập.

4/ Các dạng bài tập Vật lý THCS thường áp
dụng.
Bài tập vật lý cần lựa chọn ở các tiết ôn tập là một câu
hỏi hoặc một vấn đề học tập được đặt ra cho học sinh
tìm câu trả lời hoặc lời giải, trên cơ sở vận dụng các
kiến thức, kỹ năng vật lý, tiến hành các suy luận logic

hoặc toán học. Đối với cấp THCS, các bài tập vật lý
thường được ra chủ yếu dưới dạng bài tập định tính,
bài tập định lượng hoặc kết hợp cả hai và được thể
hiện bằng hình thức trắc nghiệm khách quan hoặc tự
luận. Cụ thể về từng dạng bài tập vật lý thể hiện như
sau:

- Dạng bài tập định tính:


Đây là dạng bài tập thường bắt đầu bằng những câu
Đây là dạng bài tập thường bắt đầu bằng những câu
hỏi xuất phát từ các hiện tượng trong cuộc sống hàng
hỏi xuất phát từ các hiện tượng trong cuộc sống hàng
ngày, dạng bài tập này học sinh chỉ cần trả lời thông
ngày, dạng bài tập này học sinh chỉ cần trả lời thông
qua diễn đạt ngôn ngữ (
qua diễn đạt ngôn ngữ (
ít khi phải dùng đến biểu thức
ít khi phải dùng đến biểu thức
toán
toán
). Nét cơ bản của dạng bài tập này là giúp cho các
). Nét cơ bản của dạng bài tập này là giúp cho các
em cách sắp xếp ý tưởng và trình bày những suy nghĩ
em cách sắp xếp ý tưởng và trình bày những suy nghĩ
của mình một cách rõ ràng, mạch lạc.
của mình một cách rõ ràng, mạch lạc.

Ví dụ

: Nhận biết hoặc giải thích các hiện tượng như:
: Nhận biết hoặc giải thích các hiện tượng như:
Cầu vồng, phản xạ, khúc xạ ánh sáng…
Cầu vồng, phản xạ, khúc xạ ánh sáng…


Dạng bài tập này phổ biến nhiều ở các khối 6 và 7
Dạng bài tập này phổ biến nhiều ở các khối 6 và 7

- Dạng bài tập định lượng:

Là loại bài tập vật lý mà muốn giải quyết nó ta
phải thực hiện một loạt các phép tính. Dựa vào mục
đích dạy học ta có thể phân loại bài tập dạng này thành
2 loại cơ bản sau:

Bài tập dượt: Là loại bài tập đơn giản được sử dụng ngay khi
nghiên cứu một khái niệm hay một quy tắc vật lý nào đó để học
sinh vận dụng kiến thức vừa mới tiếp thu.

Ví dụ: Cho điện trở R= 10 ôm, hiệu điện thế đặt
vào hai đầu điện trở đó là 12V. Tính cường độ dòng
điện chạy qua điện trở đó.

+ Bài tập tổng hợp: Là những bài tập phức tạp mà muốn
giải nó học sinh phải vận dụng nhiều kiến thức ở nhiều
phần, nhiều chương hoặc ở các lớp học khác nhau.
Ví dụ: Một cục nước đá có thể tích V= 360 cm
3
nổi

trên mặt nước. Biết trọng lượng riêng nước đá là 9.10
3

N/m
3
, của nước là 10
4
N/m
3
a) Tính thể tích phần cục nước đá ló ra khỏi mặt nước.
b) So sánh thể tích của cục nước đá và phần thể tích nước
do cục nước đá tan ra hoàn toàn.
Đặc biệt khi các câu hỏi loại này được nêu dưới dạng trắc
nghiệm khách quan thì yêu cầu học sinh phải nhớ kết quả
cuối cùng đã được chứng minh trước đó để giải nó một
cách nhanh chóng. Vì vậy yêu cầu học sinh phải hiểu bài
một cách sâu sắc để vận dụng kiến thức ở mức độ cao.

Ví dụ: Một cục nước đá khi tan hoàn toàn
thành nước thì khối lượng và thể tích của nó
thay đổi như thế nào so với ban đầu?
A. Khối lượng tăng lên,thể tích không đổi.
B. Khối lượng giảm đi, thể tích không đổi.
C. Khối lượng không đổi, thể tích tăng lên.
D. Khối lượng không đổi, thể tích giảm đi.

6/ Thống kê số tiết ôn tập vật lý cấp THCS.

Tổng số tiết ôn tập, tổng kết chương môn vật lý cụ
thể ở các khối lớp như sau:

*Khối 6: 03 tiết ôn tập, 02 tiết tổng kết chương
( HKI: 02 tiết ôn tập, 01 tiết tổng kết chương –
HKII: 01 tiết ôn tập, 01 tiết tổng kết chương).
Nội dung chủ yếu của các tiết dạy này là cũng cố
những kiến thức ở mức độ khái niệm đơn giản có
liên quan đến các đại lượng vật lý hoặc các hiện
tượng vật lý. Dạng bài tập củng cố chủ yếu là dưới
dạng định tính, một số bài tập định lượng đơn giản
thuộc loại bài tập dượt.

*Khối 7: 03 tiết ôn tập, 03 tiết tổng kết chương ( HKI: 01
tiết ôn tập, 02 tiết tổng kết chương – HKII: 02 tiết ôn tập,
01 tiết tổng kết chương). Nội dung chủ yếu của các tiết
học này là củng cố và khắc sâu một số kiến thức liên
quan đến hiện tượng vật lý, đại lượng vật lý và bước đầu
làm quen với định luật vật lý. Các bài tập củng cố kiến
thức chủ yếu dưới dạng bài tập định tính và câu hỏi thực
tế.
*Khối 8: 04 tiết ôn tập, 02 tiết tổng kết chương ( HKI: 03
tiết ôn tập, 01 tiết tổng kết chương – HKII: 01 tiết ôn tập,
01 tiết tổng kết chương). Nội dung chủ yếu ở các tiết học
này là củng cố khắc sâu về mặt định lượng trong việc
hình thành các khái niệm và định luật vật lý. Dạng bài
tập trong chương trình vật lý 8 chủ yếu là bài tập định
lượng.

*Khối 9: 13 tiết ôn tập, 04 tiết tổng kết chương ( HKI: 08 tiết
ôn tập, 02 tiết tổng kết chương – HKII: 05 tiết ôn tập, 02 tiết
tổng.kết.chương)
Chương trình vật lý 9 thuộc giai đoạn 2 của chương trình vật

lý THCS, yêu cầu cụ thể của chương trình là rèn luyện khả năng
phân tích, tổng hợp các thông tin và dữ liệu thu thập được, khả
năng tư duy trừu tượng, khái quát trong sử lý thông tin để hình
thành khái niệm, rút ra quy tắc, quy luật và định luật vật lý. Các
kiến thức chủ yếu trong các tiết ôn tập, tổng kết là khắc sâu một
cách có hệ thống những quy tắc, định luật, quy luật vật lý, dạng
bài tập ở đây chủ yếu là bài tập định lượng.có.tính.tổng.hợp.
Nhìn chung so với chương trình cũ, số tiết ôn tập có
tăng hơn, đặc biệt là trước khi kiểm tra 1 tiết đều có bỗ sung 1
tiết ôn tập để hệ thống kiến thức cho học sinh giúp các em
làm bài tốt hơn, điều này trong phân phối chương trình trước
kia còn hạn chế.

6/ Những khó khăn cơ bản khi dạy kiểu bài ôn
tập Vật lý THCS.
Hiện nay, khi dạy các bài ôn tập Vật lý, giáo viên
thường rất khó khăn khi soạn giáo án, soạn như thế nào
để vừa đảm bảo được mục tiêu đề ra lại vừa đảm bảo
được về mặt thời gian của một tiết học, nếu không có sự
đầu tư chuẩn bị từ trước thì hầu như tiết ôn tập được xem
như quá trình dò lại bài cũ, hay liệt kê lại kiến thức mà
chưa làm rõ, chưa khái quát cũng như hệ thống lại được
toàn bộ nội dung hoặc mối liên hệ của những kiến thức có
trong chương. Đặc biệt là một số tiết ôn tập (tiết *) theo
PPCT thì sách giáo khoa và sách giáo viên không đề cập
đến tiết này nên việc lựa chọn nội dung ôn tập càng khó
khăn hơn cho giáo viên. Một vấn đề nữa đó là đối tượng
học sinh của chúng ta thường rất đa dạng, ít đồng đều về
mặt nắm bắt kiến thức, đây là một vấn đề tác động không
nhỏ trong quá trình dạy tiết ôn tập.

II/ NHỮNG BIỆN PHÁP ÁP DỤNG TRONG VIỆC ĐỔI
MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC KIỂU BÀI ÔN TẬP,
TỔNG KẾT VẬT LÝ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ.
Thông qua các đợt tập huấn chuyên đề về công tác đổi
mới phương pháp dạy học, theo định hướng này thì
người giáo viên là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn,
điều khiển hoạt động học tập và giữ vai trò chủ đạo. Còn
học sinh là chủ thể nhận thức, biết cách tự học, tự rèn
luyện. Sự chủ động trong học tập thể hiện ở chỗ học sinh
tự giác, sẵn sàng tham gia vào hoạt động học tập dưới sự
điều khiển của giáo viên, học sinh hứng thú, hào hứng
trong quá trình học tập, chủ động trao đổi với nhau và
với giáo viên nhiều hơn, không tiếp thu kiến thức một
cách thụ động mà luôn lật đi lật lại vấn đề…
Từ những vấn đề trên, khi dạy các bài ôn tập, tổng kết
Vật lý THCS, từ kinh nghiệm của bản thân tôi vận dụng
theo một quy trình như sau:

1/ Quy trình thực hiện khi dạy bài ôn tập vật lý:
* Bước 1: Chuẩn bị
.
.




- Ở tiết học trước đó, giáo viên đề nghị học sinh ôn
- Ở tiết học trước đó, giáo viên đề nghị học sinh ôn
tập các kiến thức cần vận dụng, nếu là tiết tổng kết

tập các kiến thức cần vận dụng, nếu là tiết tổng kết
chương thì học sinh phải tự làm trước phần tự kiểm tra,
chương thì học sinh phải tự làm trước phần tự kiểm tra,
đối với phần vận dụng tùy theo khả năng nhưng phải xem
đối với phần vận dụng tùy theo khả năng nhưng phải xem
hoặc làm trước ở nhà. Nếu là tiết ôn tập mà nội dung bài
hoặc làm trước ở nhà. Nếu là tiết ôn tập mà nội dung bài
tập đã cho sẵn trong sách giáo khoa giáo viên cũng yêu
tập đã cho sẵn trong sách giáo khoa giáo viên cũng yêu
cầu học sinh phải làm trước ở nhà. Trong trường hợp tiết
cầu học sinh phải làm trước ở nhà. Trong trường hợp tiết
ôn tập thuộc tiết thêm theo phân phối chương trình hoặc
ôn tập thuộc tiết thêm theo phân phối chương trình hoặc
không có nội dung quy định sẵn thì giáo viên phải lựa
không có nội dung quy định sẵn thì giáo viên phải lựa
chọn một số câu hỏi, bài tập phù hợp và làm thành đề
chọn một số câu hỏi, bài tập phù hợp và làm thành đề
cương ôn tập cụ thể để học sinh có cơ sở ôn tập trước.
cương ôn tập cụ thể để học sinh có cơ sở ôn tập trước.

Ví dụ: Vật lý 6 tuần 9 tiết * có thêm tiết ôn tập, giáo viên phải ra
đề cương theo từng đơn vị kiến thức cơ bản thuộc 8 bài học trước
đó (không nhất thiết bài nào cũng phải có câu hỏi hoặc bài tập mà
ra theo hệ thống và có liên quan với nhau…). Khi soạn các nội
dung cho tiết học này nên phân bố theo từng cấp độ nhận thức và
phải phù hợp với trình độ của học sinh trong mỗi lớp. Có thể soạn
hệ thống câu hỏi ôn tập cho tiết này theo trình tự sau:

1/ Tự kiểm tra:
+ Nêu trình tự các bước đo độ dài của một vật.

+ Nêu cách đo thể tích của một vật rắn không thấm nước có
hình dạng phức tạp.
+ Khối lượng của một vật cho ta biết gì. Đơn vị khối lượng
thường dùng.
+ Thế nào là hai lực cân bằng? Khi tác dụng lực lên một vật nó
thường gây ra những biến đổi nào?
+ Trọng lực là gì? Nêu phương và chiều của trọng lực. Đơn vị
lực.

B. Thể tích nước trong bình tràn sau khi đã thả vật rắn vào.
2/ Vận dụng:
* Trắc nghiệm:
A. 23,8 cm ; B. 23,9 cm ; C. 24 cm ; D. 24,1 cm
A. Thể tích nước trong bình tràn khi chưa thả vật rắn vào.
Câu 1: Đo chiều dài của SGK Vật lý 6 bằng thước đo có GHĐ là
30cm và ĐCNN là 2mm. Kết quả nào ghi sau đây là đúng ?
Câu 2: Khi sử dụng bình tràn, bình chứa và bình chia độ để đo thể
tích của vật rắn không thấm nước, thì thể tích của vật rắn bằng:
C. Thể tích nước tràn từ bình tràn sang bình chứa.
D. Cả 3 phương án A, B, C đều sai.

Câu 3: Trong các câu sau, câu nào đúng, câu nào sai ?
2. Lực do dòng nước đẩy thuyền trôi và lực do sợi
dây neo thuyền lại là hai lực cân bằng.
1. Khối lượng của một hộp kẹo chỉ số kẹo trong
hộp đó.
Đ S
Đ S
3. Lực làm cho vật đang chuyển động chậm dần rồi
dừng lại.

Đ S
4. Nếu không chịu tác dụng của không khí thì vật
nặng rơi theo phương thẳng đứng, còn nếu chịu
tác dụng của không khí thì vật nặng có thể rơi
theo phương không thẳng đứng.
Đ S