Giáo trình Lý thuyết y học sinh sản

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC HẢI PHÒNG

LÝ THUYẾT
Y HỌC SINH SẢN

Hải Phòng năm 2020

1


LỜI NÓI ĐẦU

2


3


MỤC LỤC
CHƯƠNG I:CƠ QUAN SINH DỤC NỮ
BÀI 1: BUỒNG TRỨNG VÀ ĐƯỜNG SINH DỤC ........................................... 23
A.

MỤC TIÊU: ................................................................................................. 23

B.

NỘI DUNG: ................................................................................................. 23

1.

Buồng trứng ................................................................................................. 24
1.1. Giải phẫu học ........................................................................................... 24
1.2. Mô học ..................................................................................................... 28
1.3. Khảo sát hình ảnh học buồng trứng .......................................................... 40

2.

Vòi tử cung................................................................................................... 43
2.1. Giải phẫu.................................................................................................. 43
2.2. Mô học ..................................................................................................... 46
2.3. Chức năng của vòi tử cung ....................................................................... 47
2.4. Hình ảnh học vòi tử cung ......................................................................... 47

3.

Tử cung ........................................................................................................ 48
3.1. Giải phẫu.................................................................................................. 48
3.2. Mô học ..................................................................................................... 57
3.3. Hình ảnh học khảo sát tử cung và buồng tử cung ..................................... 65

4.

Âm đạo ......................................................................................................... 72
4.1. Giải phẫu.................................................................................................. 72
4.2. Mô học ..................................................................................................... 74
4.3. Hệ khuẩn âm đạo ..................................................................................... 75

5.

Đáy chậu ...................................................................................................... 78

4


5.1. Đáy chậu trước ......................................................................................... 78
BÀI 2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CƠ QUAN SINH DỤC NỮ84
A.

MỤC TIÊU: ................................................................................................. 84

I.

NHIỄM SẮC THỂ GIỚI VÀ SỰ HÌNH THÀNH GIỚI TÍNH Ở NGƯỜI. .. 84
1. Đặc điểm nhiễm sắc thể X ........................................................................ 85
2. Một số gen trên nhiễm sắc thể X .............................................................. 85
3. Vật thể giới .............................................................................................. 92

II.

QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TUYẾN SINH DỤC,

ĐƯỜNG SINH DỤC VÀ CƠ QUAN SINH DỤC NGOÀI Ở NỮ. ...................... 96
1.

Tuyến sinh dục. ............................................................................................ 98
1.1. Tuyến sinh dục chưa biệt hoá. ................................................................. 99
1.2. Buồng trứng .......................................................................................... 100

2.

Ống sinh dục. ............................................................................................. 102
2.1. Thời kỳ chưa biệt hoá............................................................................. 102
2.2. Sự biệt hoá của hệ thống ống sinh dục ở nữ ........................................... 103
2.2.1. Tử cung và vòi tử cung. ................................................................ 103
2.2.2. Âm đạo. ........................................................................................ 105
2.2.3. Dị dạng tử cung. ........................................................................... 107
2.2.4. Dị tật âm đạo ................................................................................ 110

3.

Cơ quan sinh dục ngoài. ............................................................................. 111
3.1. Thời kỳ chưa biệt hoá............................................................................. 111
3.2. Cơ quan sinh dục ngoài ở nữ. ................................................................. 112

4.

Sự di cư của buồng trứng............................................................................ 112

CHƯƠNG II: CƠ QUAN SINH DỤC SINH SẢN NAM
BÀI 1: CẤU TẠO VÀ CHỨC NĂNG CƠ QUAN SINH DỤC NAM................ 114
5


A.

MỤC TIÊU ................................................................................................ 114

B.

NỘI DUNG ................................................................................................ 114

I.

CƠ QUAN SINH DỤC NGOÀI ................................................................. 115
1. Bìu ......................................................................................................... 115
1.1. Cấu tạo ............................................................................................. 115
1.2. Mạch và thần kinh............................................................................ 117

2.

Dương vật .................................................................................................. 118
2.1. Giải phẫu ......................................................................................... 118
2.2. Mô học ............................................................................................. 124

II. CƠ QUAN SINH DỤC TRONG .................................................................. 125
1. Tinh hoàn ............................................................................................... 125
1.1. Giải phẫu ......................................................................................... 125
1.2. Mô học ............................................................................................... 128
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh .................................. 138
1.4. Khảo sát chất lượng tinh trùng (theo Tổ chức Y tế thế giới-2010) ...... 139
2. Mào tinh ................................................................................................... 140
2.1. Hình thể ngoài và liên quan.............................................................. 140
2.2. Mạch máu và thần kinh: Được cấp máu bởi động mạch tinh hoàn ... 140
3. Ống dẫn tinh .......................................................................................... 140
3.1. Giải phẫu ......................................................................................... 140
3.2. Mô học ............................................................................................. 144
4. Những tuyến phụ thuộc các đường dẫn tinh ........................................... 145
4.1. Túi tinh ............................................................................................ 145
4.2. Tuyết tiền liệt (prostata (glandula prostatica) ................................... 147
4.3. Tuyến hành niệu đạo ........................................................................ 151

4.4. Tuyến niệu đạo ................................................................................ 152
5. Hiện tượng cương ở nam giới ................................................................ 152
6


6. Hiện tượng xuất tinh ở nam giới............................................................. 152
BÀI 2. SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CƠ QUAN SINH DỤC NAM
........................................................................................................................... 154
1. Cấu trúc của nhiễm sắc thể Y ................................................................. 154
2. Các vùng gen quan trọng trên nhiễm sắc thể Y ...................................... 155
2.1. Vùng tương đồng với nhiễm sắc thể X ............................................. 155
2.2. Vùng không tương đồng: ................................................................. 156
3. Vật thể Y ................................................................................................ 161
II. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TUYẾN SINH DỤC,
ĐƯỜNG SINH DỤC VÀ CƠ QUAN SINH DỤC. ............................................ 162
1. Tuyến sinh dục. ...................................................................................... 162
1.1. Tuyến sinh dục chưa biệt hoá. .......................................................... 162
1.2. Tinh hoàn. ........................................................................................ 163
2. Ống sinh dục. ......................................................................................... 164
2.1. Thời kỳ chưa biệt hoá. ..................................................................... 164
2.2. Ống sinh dục nam ............................................................................ 165
3. Cơ quan sinh dục ngoài. ......................................................................... 168
3.1. Thời kỳ chưa biệt hoá. ..................................................................... 168
3.2. Cơ quan sinh dục ngoài ở nam. ........................................................ 168
3.3. Bất thường bẩm sinh cơ quan sinh dục ngoài nam. .......................... 170
4. Sự di cư của tinh hoàn xuống bìu. .......................................................... 172
CHƯƠNG III: VAI TRÒ CỦA TRỤC DƯỚI ĐỒI TUYẾN YÊN BUỒNG
TRỨNG VÀ TINH HOÀN
BÀI 1. TRỤC VÙNG DƯỚI ĐỒI – TUYẾN YÊN – TUYẾN SINH DỤC ........ 177
A.

MỤC TIÊU ................................................................................................ 177

1.

ĐẠI CƯƠNG. ............................................................................................ 177
7


1. Vùng dưới đồi (Hyothalamus) ................................................................ 178
1.1. GIải phẫu vùng dưới đồi .................................................................. 178
1.2. Hormone của vùng dưới đồi GnRH.................................................. 179
2. Tuyến yên .............................................................................................. 184
2.1. Giải phẫu học tuyến yên................................................................... 184
2.2. Liên hệ giữa vùng dưới đồi và tuyến yên: Hệ tuần hoàn cửa vùng dưới
đồi – tuyến yên .......................................................................................... 186
2.3. Hormone của tuyến yên trước và vai trò của GnRH trong việc kiểm
soát hoạt động tuyến yên ........................................................................... 188
2.4. Tác dụng của FSH và LH tại các tế bào của tuyến sinh dục ............. 189
2.5. Điều hòa ngược từ tuyến sinh dục với sự sản xuất FSH và LH của
tuyến yên................................................................................................... 190
2.6. Đánh giá chức năng của tuyến yên ................................................... 191
3. Buồng trứng là cơ quan đích của các gonadotropin từ tuyến yên ............ 191
3.1. Buồng trứng là cơ quan đích của FSH và LH ................................... 191
3.2. Chức năng của buồng trứng và sự điều hòa ngược của buồng trứng lên
trục vùng dưới đồi – tuyến yên trước ........................................................ 193
4. Vai trò của trị dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng - tinh hoàn trong điều
hòa sản xuất hormone sinh dục nam và sinh tinh. ............................................... 199
4.1. Trục dưới đồi – tuyến yên – tinh hoàn.............................................. 200
4.2. Vai trò của các gonadotropin trong quá trình sinh tinh và tổng hợp

steroid sinh dục ở tinh hoàn....................................................................... 204
4.3. Sự điều hòa ngược của hormone tinh hoàn với trục dưới đồi-tuyến yên
…211
BÀI 2: VAI TRÒ CỦA TRỤC DƯỚI ĐỒI TUYẾN YÊN TRONG CHU KỲ
BUỒNG TRỨNG, CHU KỲ NỘI MẠC TỬ CUNG VÀ ĐƯỜNG SINH DỤC NỮ
........................................................................................................................... 214
A.

MỤC TIẾU ................................................................................................ 214
1. Sự tổng hợp, phát triển của nang noãn và chu kỳ buồng trứng ............... 214
8


1.1. Quá trình hình thành và phát triển của nang noãn ............................ 214
2. Chu kỳ tử cung là tác động của hormone steroid sinh dục lên các cơ quan
đích

225
2.1. Kinh nguyệt ..................................................................................... 225
2.2. Các giai đoạn của chu kỳ tử cung ..................................................... 225
2.3. Những thay đổi có liên quan đến hoạt động nội tiết buồng trứng ..... 228
2.4. Tác dụng lên các cơ quan khác.............Error! Bookmark not defined.

BÀI 3: DẬY THÌ – MÃN DỤC ......................................................................... 234
I.

CƠ CHẾ THẦN KINH – NỘI TIẾT KHỞI PHÁT DẬY THÌ .................... 234
1. Sự hình thành trung tâm chỉ huy giải phóng GnRH ở giai đoạn phôi thai
…234
2. Quá trình tạo các xung giải phóng GnRH giai đoạn sau sinh .................. 235

3. “Phanh” thần kinh – nội tiết kìm hãm sự xuất hiện dậy thì ..................... 237
4. Dậy thì – thời kỳ chuyển tiếp. ................................................................ 239
4.1. Tổng hợp các steroid. ....................................................................... 239
4.2. Hoạt động của trục nội tiết vùng dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng .... 241
4.3. Các yếu tố kiểm soát và khởi phát dậy thì .............................................. 243

II.

ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ - NỘI TIẾT TUỔI QUANH MÃN KINH .............. 246
1. Tiền mãn kinh ........................................................................................ 246
2. Mãn kinh ................................................................................................ 248
3. Tuổi sau mãn kinh (hậu mãn kinh/ người cao tuổi): ............................... 249

3.

Mãn dục nam .............................................................................................. 250

CHƯƠNG IV: NHIỄM SẮC THỂ VÀ NHỮNG BẤT THƯỜNG DI TRUYỀN
BÀI 1: NHIỄM SẮC THỂ VÀ CÁC BẤT THƯỜNG DI TRUYỀN .................. 254
I.

SỰ HÌNH THÀNH GIAO TỬ VÀ QUÁ TRÌNH THỤ TINH Ở NGƯỜI. . 254
9


1. Sự sinh tinh ............................................................................................ 254
2. Sự sinh trứng .......................................................................................... 255
3. Quá trình thụ tinh ................................................................................... 256
II.

BẤT THƯỜNG NHIỄM SẮC THỂ ........................................................... 256
1. Rối loạn số lượng ................................................................................... 257
1.1. Đa bội: ............................................................................................. 257
1.2. Lệch bội: .......................................................................................... 257
2. Rối loạn cấu trúc .................................................................................... 262
3. Các khảo sát bất thường nhiễm sắc thể trên lêm sàng ............................ 264

III. ĐỘT BIẾN GEN NGƯỜI .......................................................................... 268
1. Cơ chế đột biến gen................................................................................ 268
2. Một số bệnh lý đột biến gen thường gặp ................................................ 269

3. Cách khảo sát bất thường phát hiện đột biến gen.................................... 272
IV. MỘT SỐ KỸ THUẬT SÀNG LỌC CÁC BẤT THƯỜNG PHÔI .............. 273
1. Siêu âm .................................................................................................. 273
2. Định lượng một số chất trong huyết thanh mẹ ........................................ 274
2.1. Alpha-fetoprotein huyết thanh mẹ (Maternal serum alpha-fetoprotein
(MSAFP)) ................................................................................................. 274
2.2. Beta-hCG tự do huyết thanh mẹ ....................................................... 276
2.3. Estriol huyết thanh mẹ ..................................................................... 276
2.4. Protein huyết thanh liên quan thai nghén (Pregnancy-associated plasma
protein A (PAPP-A) .................................................................................. 276
3. NIPT (NON – INVASIVE PRENATAL TESTING): Sàng lọc trước sinh
không xâm lấn. ................................................................................................... 277

10


BÀI 2. ĐÁP ỨNG HOÁ HỌC VÀ MIỄN DỊCH GIỮA PHÔI VÀ NIÊM MẠC
TỬ CUNG TRONG QUÁ TRÌNH LÀM TỔ ..................................................... 281
I.

VAI TRÒ CỐT LÕI CỦA PROGESTERONE TRONG SỰ THAY ĐỒI NỘI

MẠC TỬ CUNG TRONG QUÁ TRÌNH LÀM TỔ VÀ THAI KỲ GIAI ĐOẠN
SỚM................................................................................................................... 281
1. Mô học của nội mạc tử cung giai đoạn tiền làm tổ ................................. 281
2. Vai trò của progesterone ........................................................................ 282
II.

NHỮNG ĐẶC TRƯNG CỦA ĐỐI THOẠI HÓA HỌC VÀ MIỄN DỊCH

GIỮA PHÔI GIAI ĐOẠN PHÂN CHIA VÀ NỘI MẠC TỬ CUNG TRONG QUÁ
TRÌNH LÀM TỔ. .............................................................................................. 284
1. Phôi thoát màng ..................................................................................... 284
2. Đối thoại hóa học giữa phôi thoát màng và nội mạc tử cung .................. 285
3. Đối thoại miễn dịch tế bào ..................................................................... 285
III. SỰ THÂM NHẬP CỦA NGUYÊN BÀO NUÔI VÀO NỘI MẠC TỬ
CUNG.. .............................................................................................................. 289
BÀI 3. ĐỘNG HỌC VÀ VAI TRÒ CỦA hCG .................................................. 293
A.

MỤC TIÊU BÀI HỌC................................................................................ 293

I.

CẤU TRÚC VÀ CƠ CHẾ TÁC DỤNG CỦA hCG. .................................. 293
1. Cấu tạo và cấu trúc phân tử của hCG ..................................................... 293
2. Cơ chế tác dụng của hCG ....................................................................... 296

II.

VAI TRÒ CỦA βhCG TRONG GIAI ĐOẠN SỚM CỦA THAI KỲ ......... 298

III. ĐỘNG HỌC CỦA hCG TRONG THAI KỲ BÌNH THƯỜNG .................. 299
IV. ĐỘNG HỌC βhCG TRONG MỘT SỐ THAI KỲ BẤT THƯỜNG ........... 302
1. Sảy thai, thai chết lưu: ............................................................................ 302
2. Chửa ngoài tử cung ................................................................................ 302
11


12


MỤC LỤC HÌNH

Hình 1: Cấu tạo hệ sinh dục nữ ............................................................................ 23
Hình 2: Thiết đồ bổ dọc chậu hông nữ ................................................................. 24
Hình 3: Các phương tiện giữ buồng trứng............................................................ 26
Hình 4: Động mạch cấp máu cho buồng trứng ..................................................... 27
Hình 5: Thần kinh chi phối buồng trứng – tử cung ............................................... 28
Hình 6: Cấu tạo vi thể buồng trứng phụ nữ đang ở tuổi sinh dục ......................... 29
Hình 7: Quá trình tạo noãn ................................................................................... 31
Hình 8: Sơ đồ phát triển từ noãn nguyên thủy thành noãn trưởng thành .............. 32
Hình 9: Cấu tạo của các nang trứng qua các giai đoạn phát triển. ...................... 35
Hình 10: Nang trứng chín (A) và sự rụng trứng (B) ............................................. 36
Hình 11: Sự hình thành và cấu tạo vi thể của hoàng thể ....................................... 37
Hình 12: Đếm số nang noãn thứ cấp trên siêu âm ................................................ 41
Hình 13: . Hình ảnh buồng trứng đa nang trên siêu âm ....................................... 41
Hình 14: Hình ảnh ung thư buồng trứng trên siêu âm .......................................... 42
Hình 15: Hình ảnh buồng trứng bình thường (mũi tên) trên MRI ......................... 42

Hình 16: Cấu tạo tử cung và vòi tử cung .............................................................. 45
Hình 17: Cấu tạo mô học của vòi tử cung ............................................................ 46
Hình 18: Cấu tạo biểu mô vòi tử cung .................................................................. 47
Hình 19: Hình ảnh tử cung và hai vòi tử cung bình thường trên phim chụp HSG có
cản quang. ............................................................................................................ 48
Hình 20: Hướng và tư thế của tử cung ................................................................. 49
Hình 21: Phương tiện giữ tử cung ........................................................................ 55
13


Hình 22: Động mạch nuôi dưỡng tử cung ............................................................ 56
Hình 23: Cấu tạo nội mạc thân tử cung thời kỳ kinh nguyệt ................................. 60
Hình 24: Cấu tạo nội mạc thân tử cung thời kỳ sau kinh ...................................... 60
Hình 25: Cấu tạo nội mạc thân tử cung thời kỳ trước kinh ................................... 62
Hình 26: Cấu tạo nội mạc thân tử cung thay đổi trong chu kỳ kinh nguyệt ........... 63
Hình 27: Hình ảnh tử cung bình thường ở mặt cắt dọc giữa................................. 66
Hình 28: Hình ảnh tử cung bình thường mặt phẳng cắt ngang ............................. 66
Hình 29: Hình ảnh dụng cụ tử cung trên siêu âm ................................................. 67
Hình 30: Cách ghi mô tả vị trí u xơ-cơ tử cung theo FIGO .................................. 67
Hình 31: Hình ảnh tử cung bình thường và bất thường trên siêu âm 3D .............. 68
Hình 32: Siêu âm bơm nước buồng tử cung làm tách lớp niêm mạc trong buồng tử
cung giúp khảo sát hình ảnh học buồng tử cung ................................................... 68
Hình 33: Hình ảnh tử cung bình thường trên MRI ................................................ 69
Hình 34: Hình ảnh cổ tử cung bình thường trên MRI (mũi tên) ............................ 70
Hình 35 : Hình ảnh u xơ-cơ tử cung trên MRI ...................................................... 70
Hình 36: Hình ảnh lạc tuyến trong cơ tử cung (adenomyosis) trên MRI ............... 71
Hình 37: Cấu tạo vi thể thành âm đạo. ................................................................ 75
Hình 38: Cấu tạo niêm mạc âm đạo. .................................................................... 75
Hình 39: Các khoang đáy chậu nữ ....................................................................... 81
Hình 40: Sự hiện diện của vùng PAR1 và vùng PAR2 trên nhiễm sắc thể X và Y..88

Hình 41: Một số gen thuộc của vùng PAR1 và PAR2 trên nhiễm sắc thể X và Y 89
Hình 42: Vị trí một số gen trên nhiễm sắc thể X ................................................... 90
Hình 43: Vật thể Barr ở tế bào niêm mạc miệng ................................................... 93
Hình 44: Vật thể dùi trống trong nhân bạch cầu nhân múi ................................... 95
14


Hình 45: Hiện tượng khép phôi (từ hai bên) ........................................................ 96
Hình 46 : Sự hình thành mào niệu sinh dục .......................................................... 96
Hình 47: Sự hình thành tuyến sinh dục trung tính. ................................................ 98
Hình 48: Sự di cư của các tế bào mầm sinh dục nguyên thủy ............................... 99
Hình 49: Sự hình thành tuyến sinh dục chưa biệt hóa. ........................................ 100
Hình 50: Sự biệt hóa của tuyến sinh dục ở nữ. ................................................... 100
Hình 51: Sơ đồ ảnh hưởng của các tế bào mầm nguyên thuỷ lên sự biệt hoá tuyến
sinh dục .............................................................................................................. 101
Hình 52: Sự hình thành ống cận trung thận........................................................ 102
Hình 53: Sự phát triển của cặp ống cận trung thận ............................................ 103
Hình 54: Sự biệt hóa của hệ thống ống sinh dục ở nữ......................................... 104
Hình 55: Sự hình thành các cấu trúc liên quan trong quá trình biệt hóa của hệ
thống ống sinh dục ở nữ........................................................................................105
Hình 56: Sự hình thành âm đạo .......................................................................... 106
Hình 57: Di tích các cấu trúc từ thời kỳ phôi thai ở phôi nữ .............................. 107
Hình 58: Các dạng của tử cung một sừng........................................................... 108
Hình 59: Sự xóa bình thường của vách ngăn hai ống Muller .............................. 109
Hình 60: Các dạng dị dạng tử cung .................................................................... 109
Hình 61: Sự hình thành cơ quan sinh dục ngoài chưa biệt hóa........................... 111
Hình 62: Sự biệt hóa thành cơ quan sinh dục ngoài ở nữ. .................................. 112
Hình 63: Hình ảnh giải phẫu hệ sinh dục nam ................................................... 114
Hình 64: Thiết đồ ngang qua bìu và tinh hoàn ................................................... 116
Hình 65: Cấu tạo của dương vật ....................................................................... 119

Hình 66: Thiết đồ cắt ngang qua dương vật ....................................................... 121
15


Hình 67: Mạch máu và thần kinh của dương vật ................................................ 122
Hình 68:Cấu tạo đại cương của dương vật......................................................... 124
Hình 69:Hình thể ngoài tinh hoàn ...................................................................... 126
Hình 70: Sơ đồ động mạch và tĩnh mạch tinh hoàn.............................................126
Hình 71: Cấu tạo đại cương tinh hoàn và mào tinh. ........................................... 128
Hình 72: Cấu tạo vi thể ống sinh tinh và tuyến kẽ tinh hoàn ............................... 129
Hình 73: Siêu cấu trúc tế bào Sertoli................................................................. 130
Hình 74: Sơ đồ quá trình tạo tinh trùng ............................................................. 134
Hình 75: Cấu tạo siêu vi của tinh trùng .............................................................. 137
Hình 76: Ống dẫn tinh và các đoạn liên quan .................................................... 141
Hình 77: Cấu trúc của thừng tinh ....................................................................... 143
Hình 78: Túi tinh và ống dẫn tinh đoạn bàng quang .......................................... 146
Hình 79: Hình ảnh giải phẫu tuyến tiền liệt ........................................................ 149
Hình 80: Sự phân bố các lớp nhu mô tuyến ở tuyến tiền liệt ............................... 150
Hình 81:Cấu tạo vi thể tuyến tiền liệt ................................................................. 150
Hình 82: Nhiễm sắc thể giới tính nam ................................................................ 154
Hình 83: Sơ đồ biểu diễn NST Y ......................................................................... 155
Hình 84: Sơ đồ vùng PAR1 và PAR2 trên NST Y ................................................ 156
Hình 85: Các gen trên Y liên quan đến sự xác định và phân biệt giới tính .......... 157
Hình 86: SRY là gen chủ yếu của tiến trình xác định tuyến sinh dục, tác động trực
tiếp hay thông qua hoạt động của các gen SOX .................................................. 158
Hình 87: Các gen liên quan đến quá trình hình thành tinh hoàn ........................ 160
Hình 88: Sơ đồ các locus của vùng AZF trên nhiễm sắc thể Y ............................ 161
Hình 89: Sự hình thành tuyến sinh dục chưa biệt hóa. ........................................ 162
16

Hình 90: Sự biệt hóa của tuyến sinh dục ở nam. ................................................. 163
Hình 91: Sự hình thành của cặp ống cận trung thận .......................................... 165
Hình 92: : Sự biệt hóa của hệ thống ống sinh dục ở nam. ................................... 167
Hình 93: Sơ đồ tác dụng của androgen ở mức tế bào. ........................................ 167
Hình 94; Sự hình thành cơ quan sinh dục ngoài chưa biệt hóa ............................ 168
Hình 95: Sự biệt hóa thành cơ quan sinh dục ngoài ở nam. ............................... 169
Hình 96: Sự hình thành ống niệu đạo. ................................................................ 170
Hình 97: Dị tật lỗ đái thấp. ................................................................................ 170
Hình 98: Dị tật lỗ niệu đạo mở trên.................................................................... 171
Hình 99: Quá trình di cư của tinh hoàn xuống bìu ............................................. 172
Hình 100: : Ống phúc tinh mạc. ......................................................................... 173
Hình 101: Cấu tạo thành ống bẹn ...................................................................... 174
Hình 102: Giải phẫu vùng dưới đồi ........................Error! Bookmark not defined.
Hình 103: Tác động của cung cấp GnRH theo nhịp xung và liên tục ở khỉ bị thiếu
hụt GnRH………………………………………………………………………………….181
Hình 104: Nồng độ LH và FSH ở khỉ bị suy sinh dục (không có GnRH do cắt bỏ
nhân cung của vùng dưới đồi) nhưng được dùng steroid sinh dục thay thế. ...... 181
Hình 105: Liên hệ chặt chẽ theo thời gian của nhịp xung chế tiết LH (đo trong máu
tĩnh mạch cảnh) với nhịp xung chế tiết GnRH (đo trong hệ mạch cửa) ở thí nghiệm
trên cừu. ............................................................................................................. 182
Hình 106: Liên kết vùng dưới đồi- tuyến yên qua hệ mạch cửa tuyến yên ........... 187
Hình 107: Thuyết hai tế bào, hai gonadotrophins ............................................... 195
Hình 108: Trục dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng ........................................... 197
Hình 109: Điều hòa hoạt động sinh sản ở nam ................................................... 201
17


Hình 110: Điều hòa sản xuất hormone và tương tác giữa tế bào Leydig và tế bào
Sertoli. ............................................................................................................... 208

Hình 111: Tổng hợp testosterone ở tế bào Leydig và dạng chuyển đổi của nó ở các
cơ quan đích. ...................................................................................................... 209
Hình 112: Sự sinh noãn và các yếu tố kiểm soát quá trình sinh noãn ................. 216
Hình 113: Các tương tác tự thân và lân cận của tế bào vỏ, tế bào hạt và noãn bào
........................................................................................................................... 217
Hình 114: Con đường điều hòa sự hoạt hóa nang noãn nguyên thủy. ................ 218
Hình 115: Thay đổi của FSH, LH, Estrogen và Progesterone trong chu kỳ buồng
trứng ......................................................................Error! Bookmark not defined.
Hình 116: Thay đổi nồng độ FSH, LH, estradiol, progesterone, Inhibin A, Inhibin
B qua các giai đoạn khác nhau trong chu kỳ có phóng noãn. ............................. 224
Hình 117: Chu kì kinh nguyệt ............................................................................. 228
Hình 118: Chất nhầy cổ tử cung giữa chu kỳ ...................................................... 230
Hình 119: Khí hư trong âm đạo.......................................................................... 230
Hình 120: Quá trình hình thành, di trú, hoạt động chức năng của các neuron
GnRH. ................................................................................................................ 235
Hình 121: Biểu đồ sự chế tiết hormone hướng sinh dục (LH, FSH) ở các giai đoạn
khác nhau trên các bệnh nhân bất sản tuyến sinh dục (do bất thường NST). ...... 237
Hình 122: Cơ chế kiểm soát thời điểm khởi phát dậy thì. ................................... 238
Hình 123: Các con đường tổng hợp steroid từ thượng thận và tuyến sinh dục
(buồng trứng, tinh hoàn) .................................................................................... 240
Hình 124: Minh họa dạng giải phóng xung GnRH qua các giai đoạn ở nam (trên)
và nữ (dưới). ...................................................................................................... 241

18


Hình 125: Cơ chế khởi phát dậy thì với vai trò của yếu tố dinh dưỡng, sinh vật lý
và Kisspeptin ...................................................................................................... 245
Hình 126: Cơ chế tạo thể lệch bội trong giảm phân .......................................... 258
Hình 127: Nhiễm sắc thể đồ của người mắc hội chứng Down. ........................... 260

Hình 128: Cơ chế tạo hội chứng Down chuyển đoạn .......................................... 263
Hình 129: Hình ảnh kết quả FISH ...................................................................... 266
Hình 130: Hình ảnh kết quả QF-PCR ................................................................ 267
Hình 131: Pinopodes (tế bào chân hình kim) ...................................................... 282
Hình 132: Quá trình làm tổ ............................................................................... 283
Hình 133: Cửa sổ làm tổ là giai đoạn duy nhất mà phôi có thể làm tổ ............... 283
Hình 134; Sơ đồ biểu diễn sự hiểu biết hiện tại về vai trò và sự tương tác của các
tế bào miễn dịch trong quá trình cấy phôi sớm ở người, ngoại suy từ dữ liệu nghiên
cứu ở người và chuột .......................................................................................... 286
Hình 135: Sự cân bằng trong đáp ứng miễn dịch của người mẹ khi mang thai. .. 288
Hình 136: Tác động của progesteron lên đối thoại miễn dịch giữa phôi và NMTC
........................................................................................................................... 288
Hình 137: Cấu trúc phân tử của LH và hCG ...................................................... 294
Hình 138: Cấu trúc và trọng lượng phân tử của các dạng hCG do rau thai tiết ra
và hiện diện trong các mẫu huyết thanh và nước tiểu. ........................................ 295
Hình 139: Đột biến mất exon 10 chỉ nhận ligand là hCG, đột biến gãy exon 10 chỉ
tiếp nhận ligand là LH........................................................................................ 297
Hình 140: Khi ligand là LH, tế bào đáp ứng chủ yếu qua con đường PIP3/AKT hay
Protein Kinase C/ERK........................................................................................ 297
Hình 141: Sự thay đổi của nồng độ βhCG trong thai kì ..................................... 300
Hình 142: Thay đổi của βhCG trong một số thai kì bất thường. ......................... 302
19


20


PHẦN I
BÀI GIẢNG

21


CHƯƠNG 1
CƠ QUAN SINH DỤC SINH SẢN NỮ

22


BÀI 1: BUỒNG TRỨNG VÀ ĐƯỜNG SINH DỤC

A. MỤC TIÊU:
Mô tả cấu trúc giải phẫu, mô học, chức năng sinh lý của buồng trứng, vòi

1.

tử cung, tử cung và âm đạo.
Nhận diện được hình ảnh học bình thường và bất thường hay gặp của

2.

buồng trứng, vòi tử cung, tử cung, âm đạo.
B. NỘI DUNG:
I. ĐẠI CƯƠNG:
Hệ sinh dục nữ bao gồm:
-

Tuyến sinh dục: Buồng trứng.

-

Đường sinh dục: Vòi tử cung, tử cung và âm đạo (Hình 1).

-

Cơ quan sinh dục ngoài: Tiền đình, âm hộ, môi lớn, môi bé.

1.

Buồng trứng

2.

Vòi tử cung

3.

Tử cung

4.

Âm đạo

Hình 1: Cấu tạo hệ sinh dục nữ

23


1. Buồng trứng
2. Vòi tử cung

3. Tử cung
4. Âm đạo
5. Dây chằng tròn
6. Tĩnh mạch chậu ngoài
7. Động mạch chậu
ngoài
8. Dây treo buồng trứng
9. Niệu quản
10. Trực tràng
11. Niệu đạo
12. Bàng quang

Hình 2: Thiết đồ bổ dọc chậu hông nữ

1. Buồng trứng
Buồng trứng là tuyến sinh dục của nữ, vừa ngoại tiết (tiết ra trứng) vừa nội
tiết (tiết ra các hormon sinh dục nữ quyết định giới tính phụ như estrogen và
progesteron).
1.1. Giải phẫu học
Có hai buồng trứng phải và trái.
Vị trí: Buồng trứng nằm trên thành chậu hông bé, hai bên tử cung, đối chiếu
lên thành bụng điểm buồng trứng là điểm giữa đường nối gai chậu trước trên với
khớp mu.
Trên người sống, buồng trứng có màu hồng nhạt. Bề mặt buồng trứng thường
nhẵn nhụi cho đến tuổi dậy thì, sau tuổi dậy thì mặt buồng trứng ngày càng sần sùi
vì hàng tháng 1 trứng được giải phóng từ một nang trứng làm rách vỏ buồng trứng,
để lại những vết sẹo trên mặt buồng trứng.
24

a. Hình thể ngoài và liên quan:
Buồng trứng có hình hạt đậu dẹt, dài khoảng 3cm, rộng 1,5cm và dày 1cm. Vị trí
thay đổi tùy thuộc vào số lần đẻ nhiều hay ít của người phụ nữ, ở người phụ nữ
chưa chửa đẻ lần nào và ở tư thế thẳng đứng thì trục dọc của buồng trứng thẳng
đứng.
- Các mặt:
Mặt ngoài (facies lateralis), buồng trứng nằm trên phúc mạc thành bên chậu
hông bé, trong một hố gọi là hố buồng trứng (fossa ovarica).
Hố buồng trứng được giới hạn bởi các thành phần nằm ngoài phúc mạc đội
phúc mạc lên: phía trước dưới là dây chằng rộng, phía trên là động mạch chậu
ngoài, phía sau là động mạch chậu trong và niệu quản. Ở đáy hố, trong mô liên kết
ngoài phúc mạc có bó mạch thần kinh bịt. Vì vậy trong trường hợp viêm buồng
trứng có thể có cảm giác đau lan tới mặt trong của đùi.
Mặt trong (facies medialis) tiếp xúc với các tua của loa vòi tử cung và liên
quan với các quai ruột. Ở bên trái mặt trong buồng trứng còn liên quan với quai đại
tràng sigma và bên phải với manh tràng và ruột thừa.
- Các bờ:
Bờ tự do (margo liber) lồi, quay ra sau, liên quan với các quai ruột.
Bờ mạc treo (margo mesovaricus) hướng ra trước có mạc treo dính vào, mạc
treo này treo buồng trứng vào mặt sau mạc chằng rộng.
- Các đầu:
Đầu vòi (extremitas tubaria) tròn, hướng lên trên, ở gần tĩnh mạch chậu
trong, là nơi bám của dây chằng treo buồng trứng (ligamentum suspensorium
ovarii). Đầu vòi còn có tua vòi úp vào.
Đầu tử cung (extremitas uterina) nhỏ hơn, quay xuống dưới hướng về phía tử
cung và là nơi bám của dây chằng riêng buồng trứng (ligamentum ovarii proprium)
25