SKKN xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng toán học vào cuộc sống

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU.. 1
1. Lý do chọn đề tài 1
2. Mục đích nghiên cứu. 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu. 3
4. Giả thuyết khoa học. 3
5. Phương pháp nghiên cứu. 3
6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. 3
PHẦN NỘI DUNG.. 4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.. 4
1. cơ sở lí luận. 4
1.1. Một số khái niệm và vấn đề có liên quan đến đề tài 4
1.2. Mục tiêu của giáo dục Tiểu học. 4
1.3. Mục tiêu dạy học Toán ở Tiểu học. 5
1.4. Vai trò, chức năng của bài tập toán trong quá trình dạy học. 6
2. c¬ së thùc tiÔn 7
2.1. Thống kê các bài tập về vận dụng Toán học vào cuộc sống trong sách giáo
khoa Toán lớp 3. 7
2.2. Thực trạng dạy học các bài tập vận dụng các kiến thức Toán học vào cuộc
sống ở lớp 3. 7
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP GIÚP HỌC SINH LỚP 3
BƯỚC ĐẦU VẬN DỤNG TOÁN HỌC VÀO CUỘC SỐNG.. 12
1. Tiêu chí phân loại các dạng bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận
dụng Toán học vào cuộc sống. 12
2. Những nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước
đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống. 13
3. Xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống. 15
3.1. Xây dựng bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống dựa trên
các bài tập toán đã có. 15
3.2. Xây dựng bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán học vào

cuộc sống hoàn toàn mới 26
3.2.1 Quy trình thiết kế đề bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống. 26
3.2.2 Xây dựng bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán học vào
cuộc sống. 28
4. Sử dụng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống. 45
4.1. Sử dụng hệ thống bài tập trong tiết chính khoá của môn Toán. 45
4.2. Sử dụng hệ thống bài tập trong tiết Hướng dẫn học Toán. 45
4.3. Sử dụng hệ thống bài tập vào mục đích kiểm tra, đánh giá. 46
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM... 47


1. Mục đích thực nghiệm.. 47
2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm.. 47
3. Nội dung thực nghiệm.. 47
4. Tổ chức thực nghiệm.. 47
5. Kết quả thực nghiệm.. 47
5.1.................................................................................. Các bình diện được
đánh giá. 47
5.2. Thống kê kết quả thực nghiệm.. 48
6. Những kết luận rút ra từ thực nghiệm sư phạm.. 49
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 50
TÀI LIỆU THAM KHẢO.. 52
PHỤ LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Vấn đề đang được quan tâm ở mọi quốc gia trên thế giới là phát triển nguồn lực
con người phục vụ các mục tiêu kinh tế - xã hội. Sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hoá, sự thách thức trước nguy cơ tụt hậu đòi hỏi giáo dục nước ta phải

đổi mới để đáp ứng được những yêu cầu mới của xã hội. Giáo dục cần đào tạo
được những con người có khả năng giải quyết được những vấn đề của cuộc
sống.
Để nâng cao hiệu quả đào tạo nhân lực, một trong những giải pháp là: Cải tiến
mục tiêu nội dung chương trình đào tạo, xây dựng hệ thống chuẩn kiến thức, kĩ
năng và thái độ phù hợp với yêu cầu của sản xuất dịch vụ để tiến hành công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập.
Nghị quyết của Đại hội Đảng và những văn kiện khác của Bộ Giáo dục và Đào
tạo trong những năm gần đây đều khẳng định cần đổi mới phương pháp giáo
dục cho phù hợp với sự phát triển của đất nước để đào tạo ra những con
người năng động, sáng tạo, có năng lực giải quyết vấn đề. Một trong những yêu
cầu đặt ra đối với giáo dục phổ thông nói chung và giáo dục Tiểu học nói riêng
là phải rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Giáo
dục phải được tổ chức xung quanh bốn trụ cột của sự hiểu biết: Học để biết, học
để làm, học để cùng chung sống và học để làm người, phát triển.
Hồ Chủ Tịch cũng đã từng nói về cách dạy và học như sau: phải thực hiện tốt
phương châm giáo dục kết hợp với lao động sản xuất trong dạy học, không nên
học gạo, không nên học vẹt.... Học phải suy nghĩ, phải liên hệ với thực tế, học
và hành phải kết hợp với nhau.
Một trong những đặc trưng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện
nay là “Toán học hóa”. Toán xâm nhập vào cả khoa học xã hội, văn học, nghệ
thuật…
Toán học được định nghĩa là khoa học nghiên cứu các quan hệ số lượng và hình


dạng trong thế giới khách quan.
Toán học có tầm quan trọng trong đời sống và vị trí của nó đã được xác định.
Chúng ta có thể nhận thấy các ứng dụng của Toán học trong bất kì lĩnh vực nào
của cuộc sống. Toán học có thể làm cơ sở cho khoa học và kĩ thuật phục vụ cho
một xã hội hiện đại. Một mục tiêu hợp lý đối với các nhà giáo dục là mong

muốn rằng học sinh sẽ hiểu một xã hội hoạt động như thế nào, và điều đó giúp
hiểu được Toán học đã phục vụ cho xã hội đó ra sao. Giáo dục cần tạo điều kiện
cho học sinh ứng dụng Toán học vào các vấn đề thực tiễn. Từ đó có thể kì vọng
học sinh sẽ giải quyết được các vấn đề lớn hơn của thế giới trong tương lai,
những vấn đề mà chỉ có Toán học và khoa học mới giải quyết được.
Ta đã biết kĩ năng giải quyết vấn đề là rất cần thiết trong cuộc sống của mỗi
người. Hàng ngày, học sinh đều gặp những vấn đề cần phải giải quyết. Xét cho
cùng thì Toán học là giải quyết vấn đề. Giải quyết vấn đề thể hiện rõ mối quan
hệ giữa những phép tính, thuật toán và thực tiễn.
Trong chương trình phổ thông, môn Toán có một vị trí rất quan trọng. Các kiến
thức và kĩ năng của môn Toán ở Tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống.
Chúng cũng thực sự cần thiết đối với học sinh để học các môn học khác trong
trường Tiểu học và tiếp tục học môn Toán ở Trung học cơ sở.
Điều quan trọng trong dạy học Toán không chỉ là dạy học các tri thức Toán học
mà còn là dạy học cách vận dụng các tri thức này vào việc giải quyết các vấn đề
của cuộc sống. Cần quán triệt nguyên lý giáo dục: học đi đôi với hành, giáo dục
kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội. Dạy học Toán
cần luôn cập nhật hoá nội dung dạy học, làm cho nội dung dạy học Toán gắn bó
với thực tiễn của địa phương, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức, kĩ năng,
phương pháp của môn Toán để giải quyết những vấn đề thường gặp trong cuộc
sống. Từ đó, hình thành và phát triển ở học sinh thói quen và khả năng ứng
dụng Toán học vào cuộc sống.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Chí Thành, giải toán là một hoạt động chủ yếu trong học
toán. Các bài tập toán là một phương tiện hữu hiệu để học sinh có thể áp dụng
các tri thức Toán học vào cuộc sống từ đó góp phần nâng cao các kĩ năng cuộc
sống thông qua các tri thức lĩnh hội ở trường phổ thông.
Sách giáo khoa Toán lớp 3 đã đưa ra khá nhiều bài tập về vận dụng Toán học
vào cuộc sống. Tuy nhiên, nội dung của các bài tập đó còn chưa gần gũi với học
sinh, một số bài tập còn có số liệu chưa phù hợp với thực tế cuộc sống hiện nay,
cần có sự điều chỉnh cho phù hợp. Hơn nữa, thực tế giảng dạy đã chứng tỏ rằng:

Nếu chỉ sử dụng các bài toán trong sách giáo khoa thì chưa thể dạy Toán tốt
được.
Từ những lý do đã trình bày trên đây, xuất phát từ mục tiêu về chương trình dạy
học môn Toán cũng như yêu cầu đặt ra trong quá trình đổi mới chương trình và
sách giáo khoa môn Toán ở Tiểu học, với mong muốn góp phần vào việc giúp
học sinh lớp 3 được thực hành giải nhiều các bài tập về vận dụng Toán học vào
cuộc sống, tôi chọn nghiên cứu đề tài:
Xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán học


vào cuộc sống.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của tôi khi nghiên cứu đề tài này là xây dựng hệ thống bài tập giúp
học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng của Toán học vào cuộc sống để sử dụng trong
quá trình dạy học môn Toán.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc vận dụng Toán học vào cuộc sống.
- Tìm hiểu thực trạng dạy học các bài tập vận dụng các kiến thức Toán học vào
cuộc sống ở lớp 3.
- Xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán học
vào cuộc sống.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra tính hiệu quả của hệ thống bài
tập đã xây dựng.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được một hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng
Toán học vào cuộc sống và sử dụng hệ thống bài tập đó một cách hợp lí thì chất
lượng dạy học môn Toán sẽ được nâng cao, học sinh sẽ hứng thú hơn với việc
học Toán và có khả năng giải quyết một số vấn đề gần gũi trong đời sống hàng
ngày có liên quan đến Toán học một cách nhanh chóng, chính xác.
5. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan
như sách giáo khoa, sách giáo viên Toán lớp 3; báo Toán tuổi thơ 1; tạp chí;
luận văn; thông tin trên mạng Internet; sách tham khảo Toán lớp 3; ...
- Phương pháp điều tra: Điều tra thực trạng dạy và học các bài toán về vận
dụng Toán học vào cuộc sống cho học sinh lớp 3.
- Phương pháp thống kê: Thống kê các bài tập về vận dụng Toán học vào cuộc
sống trong Sách giáo khoa Toán lớp 3.
- Phương pháp trao đổi, thảo luận: Trao đổi với đồng nghiệp về các vấn đề có
liên quan đến đề tài.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Kiểm tra tính hiệu quả của hệ thống bài
tập đã xây dựng bằng thực tế dạy học và điều chỉnh (nếu cần).
6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc
sống trong môn Toán.

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1. cơ sở lí luận


1.1. Một số khái niệm và vấn đề có liên quan đến đề tài
a. Bài tập và bài toán
Từ điển Tiếng Việt đã đưa ra khái niệm về bài tập và bài toán như sau:
Bài tập: Bài ra cho học sinh làm để tập vận dụng những điều đã học.
Bài toán: Vấn đề cần phải giải quyết tìm ra đáp số bằng quy tắc, định lý.
Việc phân biệt một cách rõ nét hai khái niệm bài tập và bài toán là một việc
không dễ dàng. Sách giáo khoa Việt Nam hiện hành không phân biệt hai từ này
và chỉ dùng từ bài tập để chỉ các đề bài toán ra cho học sinh, dù chúng là các
ứng dụng trực tiếp từ các tri thức lí thuyết hay chúng đòi hỏi một quá trình giải
phức tạp hơn yêu cầu mô hình hoá một vấn đề thực tiễn thành một bài toán mà

học sinh có thể áp dụng trực tiếp các công thức đã học.
Trong đề tài này, tôi sử dụng quan niệm coi bài tập là trường hợp riêng của bài
toán của Lê Văn Tiến (2006) và bài toán được hiểu là tất cả những câu hỏi cần
giải đáp về một kết quả chưa biết mà ta cần tìm từ một số dữ kiện, hoặc về việc
xác định một phương pháp cần khám phá để từ đó thu được một kết quả đã biết
(Từ điển Petit Robert).
b. Hệ thống bài tập
Hệ thống được hiểu là tập hợp nhiều yếu tố, đơn vị cùng loại hoặc cùng chức
năng, có quan hệ hoặc liên hệ với nhau chặt chẽ, làm thành một thể thống nhất.
Dựa vào định nghĩa trên, ta có thể hiểu hệ thống bài tập là tập hợp các bài tập
có liên hệ với nhau chặt chẽ, làm thành một thể thống nhất trong quá trình dạy
học (môn Toán), cùng đáp ứng một mục tiêu dạy học nhất định.
c. Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống
Trong đề tài, quan niệm Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc
sống là các bài tập toán gắn với các tình huống trong thực tế cuộc sống của học
sinh (lớp 3). Các bài tập này ở giai đoạn đầu của quá trình rèn luyện kĩ năng vận
dụng Toán học vào cuộc sống cho học sinh. Qúa trình này cần được tiếp tục
phát triển ở các lớp học, bậc học tiếp theo.
1.2. Mục tiêu của giáo dục Tiểu học
Mục tiêu giáo dục Tiểu học được xác định trong điều 25 của Luật Giáo dục như
sau:
Giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự
phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ
năng cơ bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở.
Những điểm mới trong Mục tiêu giáo dục Tiểu học đã đặt ra những yêu cầu mới
ở bậc học này. Nó đòi hỏi nội dung đào tạo phải thiết thực, tránh khuynh hướng
hàn lâm, khuynh hướng học tách rời với thực tế cuộc sống.
Những điểm mới trong Nội dung giáo dục sẽ đảm bảo được yêu cầu của việc
dạy học ở Tiểu học là: Việc học tập giúp cho học sinh hiểu biết về cuộc sống
của chính các em và giúp các em giải quyết được những vấn đề gặp phải trong

cuộc sống và trong tư duy.
Mục tiêu của giáo dục Tiểu học được cụ thể hoá thành mục tiêu của các môn
học trong đó có môn Toán và các hoạt động giáo dục khác trong chương trình


Tiểu học.
1.3. Mục tiêu dạy học Toán ở Tiểu học
Thực hiện mục tiêu của giáo dục Tiểu học, giáo dục môn Toán ở Tiểu học nhằm
giúp học sinh:
- Có những kiến thức cơ sở ban đầu về số học (các số tự nhiên, các số thập
phân, phân số), các đại lượng cơ bản và một số yếu tố hình học đơn giản.
- Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành tính, đo lường, giải bài toán có
nhiều ứng dụng thiết thực trong đời sống.
- Bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hoá, khái quát hoá, kích
thích trí tưởng tượng, gây hứng thú học tập môn Toán, phát triển hợp lý khả
năng suy luận và biết diễn đạt đúng (bằng lời, bằng viết) các suy luận đơn giản;
góp phần rèn luyện phương pháp học tập, làm việc khoa học, linh hoạt, sáng
tạo.
- Góp phần hình thành và rèn luyện các phẩm chất, các đức tính rất cần thiết của
người lao động trong xã hội hiện đại.
Như vậy, dạy học Toán cần giúp học sinh có kiến thức Toán học và vận dụng
các kiến thức đó cũng như phát triển tư duy, rèn luyện phẩm chất và các đức
tính cần thiết trong cuộc sống.
Mục tiêu dạy học bộ môn Toán của Chương trình Tiểu học hiện nay nhấn mạnh
đến việc cung cấp kiến thức, kĩ năng cơ bản có nhiều ứng dụng trong đời sống
thực tiễn; tăng cường khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, phát triển năng
lực tư duy và trí tưởng tượng không gian.
Đối với học sinh Tiểu học, học tập và đời sống thực tiễn không thể tách rời. Cần
rèn luyện cho học sinh có khả năng sử dụng việc biết chữ, biết tính toán và
những điều học được vào cuộc sống của các em (chẳng hạn, cần dạy cho học

sinh làm quen với việc xem lịch, xem đồng hồ ngay từ lớp 1).
1.4. Vai trò, chức năng của bài tập toán trong quá trình dạy học
Có thể nói hoạt động học tập chủ yếu của học sinh trong các giờ học toán là giải
bài tập toán.
Giải toán là hình thức chủ yếu của hoạt động toán học, nó giúp học sinh nắm
vững tri thức, phát triển tư duy, hình thành kĩ năng, kĩ xảo cần thiết. Việc tổ
chức có hiệu quả việc dạy giải bài tập toán có vai trò quyết định đối với chất
lượng dạy học toán.
Bài tập Toán học có vai trò quan trọng trong môn Toán. Điều căn bản là bài tập
có vai trò giá mang hoạt động của học sinh. Thông qua giải bài tập, học sinh
phải thực hiện những hoạt động nhất định bao gồm cả nhận dạng và thể hiện
định nghĩa, định lí, quy tắc hay phương pháp, những hoạt động Toán học phức
hợp, những hoạt động trí tuệ phổ biến trong Toán học, những hoạt động trí tuệ
chung và những hoạt động ngôn ngữ. Hoạt động của học sinh liên hệ mật thiết
với mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, vì vậy vai trò của bài tập Toán
học được thể hiện trên cả 3 bình diện này.
Trong thực tiễn dạy học, bài tập được sử dụng với những dụng ý khác nhau về
phương pháp dạy học: Đảm bảo trình độ xuất phát, gợi động cơ, làm việc với


nội dung mới, củng cố hoặc kiểm tra, ... Đặc biệt là về mặt kiểm tra, bài tập là
phương tiện để đánh giá mức độ, kết quả dạy và học, khả năng làm việc độc lập
và trình độ phát triển của học sinh, ...
Một bài tập cụ thể có thể nhằm vào một hay nhiều dụng ý trên.
Bài tập toán có những chức năng sau:
- Chức năng dạy học: Hình thành củng cố cho học sinh những tri thức, kĩ năng,
kĩ xảo khác nhau của quá trình dạy học.
- Chức năng giáo dục: Nhằm hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật biện
chứng, tạo hứng thú học tập, niềm tin vào chân lí và giáo dục phẩm chất đạo
đức của người lao động.

- Chức năng phát triển: Phát triển năng lực tư duy của học sinh, đặc biệt là rèn
luyện những thao tác trí tuệ, hình thành khả năng tư duy khoa học.
- Chức năng kiểm tra: Đánh giá kết quả quá trình dạy - học của giáo viên và học
sinh. Đánh giá khả năng tiếp thu kiến thức và trình độ phát triển tư duy của học
sinh.
Như vậy, hiệu quả của việc dạy học toán sẽ phụ thuộc vào việc khai thác và thực
hiện một cách đầy đủ, đúng đắn các chức năng khác nhau của bài tập toán mà
người thầy đã thiết kế, xây dựng và sử dụng.
2. c¬ së thùc tiÔn
2.1. Thống kê các bài tập về vận dụng Toán học vào cuộc sống trong sách
giáo khoa Toán lớp 3
Sách giáo khoa Toán 3 gồm có 198 bài tập về vận dụng Toán học vào cuộc
sống. Các bài tập này nằm rải rác ở 125 tiết trên tổng số 175 tiết.
* Qua thống kê, ta thấy:
Số lượng các bài tập về vận dụng Toán học vào cuộc sống là khá nhiều trong
Sách giáo khoa Toán 3. Có những tiết học mà tất cả các bài tập đều là bài tập về
vận dụng Toán học vào cuộc sống như Làm quen với thống kê số liệu (tiếp
theo) - Trang 136; Thực hành đo độ dài (tiếp theo) - Trang 48. Như vậy, vấn đề
vận dụng Toán học vào cuộc sống cho học sinh thông qua luyện tập, thực hành
đã được các tác giả soạn sách quan tâm. Tuy nhiên, số lượng bài tập về vận
dụng Toán học vào cuộc sống với những tình huống thực sự gần gũi với chính
cuộc sống của học sinh lớp 3 còn chưa nhiều.
2.2. Thực trạng dạy học các bài tập vận dụng các kiến thức Toán học vào
cuộc sống ở lớp 3
Quan điểm chỉ đạo, xuyên suốt toàn bộ quá trình dạy học Toán ở trường phổ
thông nói chung và ở trường Tiểu học nói riêng là cần tăng cường và làm rõ nét
mạch ứng dụng Toán học. Tuy vậy, việc quán triệt tinh thần của quan điểm đó
còn có những tồn tại khá lớn. Do nhiều nguyên nhân, việc dạy - học Toán hiện
nay đang rơi vào tình trạng coi nhẹ thực hành và ứng dụng Toán học vào cuộc
sống.

a. Về chương trình và Sách giáo khoa:
Qúa trình dạy học môn Toán trong chương trình Tiểu học được chia làm hai giai
đoạn: giai đoạn các lớp 1, 2, 3 và giai đoạn các lớp 4, 5. Toán 3 ở lớp cuối của


giai đoạn các lớp 1, 2, 3 nên phải góp phần hoàn thiện, ôn tập, hệ thống hóa các
kiến thức và kĩ năng cơ bản của cả giai đoạn này ; đồng thời chuẩn bị cho học
sinh các năng lực và tâm thế để chuyển sang giai đoạn các lớp 4, 5, giai đoạn
phát triển tiếp theo, đặc biệt là phát triển các năng lực tư duy và kĩ năng thực
hành cho học sinh.
Hệ thống bài tập thực hành có tác dụng quan trọng trong việc làm cho học sinh
hình thành thói quen và phát triển kĩ năng vận dụng Toán học vào thực tiễn.
Sách giáo khoa của chúng ta hiện nay tuy đã chú ý tới điều đó, đặc biệt là đối
với hệ thống bài tập, song còn ít và nặng về lí thuyết, chưa khai thác hết các ứng
dụng và nhất là chưa giải quyết tốt việc xây dựng một hệ thống bài tập thực
hành bao gồm những nội dung vừa có nội dung thiết thực vừa yêu cầu rèn luyện
những thói quen và kĩ năng vận dụng cần thiết.
Sách giáo khoa Toán 3 đã có một hệ thống bài tập về bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống. Sau đây là một số ví dụ:
Lĩnh vực ứng dụng

Bài - Trang

1

Sản xuất

2/164

2

Y tế - Giáo dục

1/128

3

Giao thông vận tải

3/55

4

Thương mại

4/8

5

Thể thao

3/74

6

Văn hóa - Xã hội

4/139

7

Môi trường

1/12

8

Đo lường

2/47

9

Xây dựng

3/113

10

Sinh hoạt hàng ngày

3/90

STT

Qua một số ví dụ ở trên và qua khảo sát chương trình và Sách giáo khoa, tôi
rút ra nhận xét như sau:
Các bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống ở Sách giáo khoa lớp
3 có nội dung thuộc khá nhiều các lĩnh vực. Tuy nhiên, số lượng bài tập trong
các lĩnh vực chưa cân đối so với nhau. Có rất nhiều bài tập tập trung vào một

lĩnh vực của cuộc sống (Lĩnh vực thương mại). Ngược lại, một vài lĩnh vực lại
có rất ít bài tập mang nội dung của nó (Lĩnh vực môi trường).
Ngoài ra, các tình huống đưa ra trong các bài tập về bước đầu vận dụng Toán


học vào cuộc sống trong Sách giáo khoa còn chưa phong phú. Các tình huống
đó chưa thực sự gần gũi với học sinh lớp 3, nhiều vấn đề các em đã và có thể
cần giải quyết trong cuộc sống chưa được đề cập đến trong hệ thống bài tập của
Sách giáo khoa.
Thêm vào đó, mặc dù là Sách giáo khoa hiện hành nhưng một số bài tập trong
sách có số liệu chưa sát với cuộc sống hiện nay. Ví dụ như Bài tập 4, trang 4:
Giá tiền một phong bì là 200 đồng, giá tiền một tem thư nhiều hơn một phong bì
là 600 đồng. Hỏi giá tiền một tem thư là bao nhiêu?
Trong thực tế hiện nay, giá phong bì và tem thư đều đã cao hơn thế, giá trên đã
không còn phù hợp.
Một số bài tập khác cũng ở trong tình trạng tương tự. Điều này là không tránh
khỏi vì cuộc sống luôn biến đổi không ngừng trong khi Sách giáo khoa được
viết ở một thời điểm.
b. Về các tài liệu dạy học Toán có liên quan
* Sách giáo viên và sách Thiết kế bài giảng Toán lớp 3
Các loại sách này thường được xem như tài liệu chỉ đạo, hướng dẫn chuyên
môn đối với giáo viên, được viết khá trung thành với Sách giáo khoa. Nghĩa là
các bài tập trong Sách giáo khoa được hướng dẫn cách dạy học theo đúng nội
dung từng bài, không có sự thay đổi cũng như điều chỉnh trong các loại sách
này. Sách Thiết kế bài giảng có đưa thêm một số bài tập sau mỗi bài học nhưng
trong số các bài tập đó, các bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc
sống còn chưa nhiều.
* Sách tham khảo Toán lớp 3
Xoay quanh nội dung của chương trình và Sách giáo khoa, các loại sách tham
khảo Toán lớp 3 cũng có các bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc

sống. Các bài tập đó được xếp xen kẽ với các bài tập khác. Tuy vậy, chưa có
một loại sách tham khảo nào đề cập đến các bài tập về bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống một cách rõ ràng và có hệ thống theo các lĩnh vực của cuộc
sống, phù hợp với học sinh ở lớp 3.
* Báo, tạp chí
Nhiều tác giả đã đề cập đến vấn đề vận dụng các kiến thức Toán học vào cuộc
sống ở các loại báo, tạp chí như Giáo dục Tiểu học, Khuyến học dân trí, Dạy và
học ngày nay, ... Đặc biệt, tạp chí Toán tuổi thơ 1 đã có một số bài tập về bước
đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống cho học sinh lớp 3. Giống như ở các loại
sách tham khảo khác, các bài tập này được đưa ra một cách chưa có hệ thống
hoặc là một phần của các đề thi.
c. Về phía giáo viên


- Ngay từ khi được đào tạo ở các trường sư phạm, trong chương trình (giáo
trình, đánh giá, dạy học,…) chưa thực sự chú ý đến vấn đề vận dụng Toán học,
ảnh hưởng trực tiếp đến tiềm năng dạy của giáo viên phổ thông nói chung và
giáo viên Tiểu học nói riêng.
- Một số giáo viên cho rằng dạy học Toán là để học sinh làm được các bài tập
Toán, đạt điểm cao trong các đợt kiểm tra và các kì thi; vận dụng Toán học vào
cuộc sống là điều chưa phù hợp với học sinh Tiểu học.
- Nhiều giáo viên cho rằng Sách giáo khoa và Sách giáo viên là pháp lệnh, phải
tuân theo một cách tuyệt đối. Những giáo viên này coi việc truyền thụ và áp đặt
kiến thức của sách là chủ yếu trong dạy học. Chính vì vậy, họ không có ý thức
cần phải thay đổi nội dung các bài tập trong đó có các bài tập về bước đầu vận
dụng Toán học vào cuộc sống. Trong quá trình giảng dạy môn Toán, những giáo
viên đó sử dụng các bài tập trong Sách giáo khoa một cách máy móc, không có
sự thay đổi cho phù hợp với cuộc sống cũng như phù hợp với học sinh của
mình.
- Phần đông giáo viên cho rằng việc thiết kế đề Toán không phải là việc của

các giáo viên mà là việc của các nhà viết sách. Do vậy, họ thường sử dụng các
loại sách tham khảo có sẵn chứ ít khi chịu tìm tòi, học hỏi để tự mình sáng tác
được các bài tập, sử dụng trong dạy học.
- Nhiều giáo viên hướng việc dạy Toán về việc giải toán nhiều loại mà hầu hết
đều không có nội dung thực tiễn, còn xem nhẹ công tác tính toán, thực hành
Toán học, rất ít hoặc không bao giờ tổ chức ngoại khoá và tham quan về những
đề tài gắn toán học với đời sống, tiếp xúc với người lao động, …
Tóm lại, trong quá trình dạy học Toán ở trường Tiểu học, giáo viên rất ít chú
trọng tới việc rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng Toán học vào việc giải
quyết các vấn đề của cuộc sống thông qua việc giải các bài tập.
d. Về phía học sinh
- Chịu tác động từ phía gia đình và nhà trường, một số học sinh tâm niệm học
để cho cha mẹ và thầy cô giáo vui lòng, để được giấy khen, để được lên lớp, để
giỏi hơn bạn ... Trong môn Toán, nhiều học sinh chưa chú ý rèn luyện để phát
hiện và giải quyết các vấn đề thường gặp trong cuộc sống. Các em chưa quan
tâm đến những vấn đề có thể vận dụng kiến thức Toán học để giải quyết trong
cuộc sống hàng ngày của mình, chưa có sự liên hệ những điều đã học với cuộc
sống của bản thân. Các em có vận dụng nhưng đó là sự vận dụng ngẫu nhiên,
không có chủ đích.
- Khi làm các bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống, học sinh
không quan tâm đến nội dung của các bài tập đó mà chỉ chú tâm đến việc tìm ra


đáp số của bài tập.
Không chú ý đến vận dụng những điều đã học vào cuộc sống dẫn đến hậu quả
tất yếu là có những học sinh học tốt khi còn ngồi trên ghế nhà trường nhưng lại
lúng túng và không thành đạt trong cuộc đời.
e. Cách đánh giá kết quả học tập
Các đề kiểm tra được ra trong quá trình dạy học môn Toán được sử dụng để
đánh giá kết quả dạy học môn Toán của giáo viên và học sinh. Phần lớn các đề

kiểm tra Toán ở lớp 3 đều bám sát chương trình Sách giáo khoa. Tuy nhiên, các
bài tập có nội dung về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống, đánh giá
năng lực vận dụng kiến thức Toán học vào giải quyết các vấn đề mang tính thực
tiễn được xuất hiện rất ít hoặc hoàn toàn không có trong các đề kiểm tra. Trong
quá trình đánh giá thường xuyên hoặc thông qua các kì thi (giữa kì, cuối kì), hầu
như các ứng dụng trong các lĩnh vực ngoài Toán học đều không được đề cập.
Yêu cầu về việc kiểm tra kĩ năng vận dụng Toán học vào cuộc sống không được
đặt ra một cách cụ thể và thường xuyên trong quá trình đánh giá.
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP GIÚP HỌC SINH LỚP 3
BƯỚC ĐẦU VẬN DỤNG TOÁN HỌC VÀO CUỘC SỐNG

1. Tiêu chí phân loại các dạng bài tập giúp học sinh lớp 3 bước
đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống
Liên hệ kiến thức Toán học với cuộc sống là một trong những yêu cầu đối với
việc dạy học môn Toán ở trường phổ thông. Tác giả Nguyễn Bá Kim đã nhấn
mạnh đến sự cần thiết làm cho học sinh thấy rõ Toán học là một dạng phản ánh
thực tế khách quan, thấy rõ nguồn gốc, đối tượng và công cụ của Toán học.
Phạm Văn Hoàn, Nguyễn Gia Cốc và Trần Thúc Trình đã nêu lên một cách khái
quát hai con đường để tạo mối liên hệ giữa Toán học và cuộc sống. Con đường
thứ nhất, đó là phản ánh những hình ảnh thực tiễn của khái niệm Toán học, các
quy luật của thế giới khách quan trong tự nhiên và trong xã hội vào Toán học.
Con đường thứ hai, vận dụng những kiến thức, kĩ năng và phương pháp Toán
học vào cuộc sống.
Để có thể ứng dụng Toán học vào cuộc sống, nói chung đều phải theo quy trình
sau:
1. Mô hình hoá Toán học các tình huống trong cuộc sống.
2. Giải quyết bằng các phương pháp Toán học.
3. Điều chỉnh các kết quả cho phù hợp với tình huống ban đầu.

Hoạt động là mối quan hệ tác động qua lại giữa con người và thế giới nhằm tạo
ra sản phẩm cả về phía thế giới (khách thể) lẫn về phía con người (chủ thể).
Hoạt động của trẻ Tiểu học bao gồm hệ thống những việc làm, những xử sự,
hành vi của trẻ phải sử dụng các công cụ, phương tiện nhất định và tuân theo
những quy tắc, chuẩn mực xã hội nhất định. Hoạt động của trẻ giữ vai trò quyết
định trực tiếp đến sự hình thành nhân cách của trẻ.
Dựa vào phạm vi những hoạt động trong cuộc sống của học sinh lớp 3, tôi phân
loại các dạng bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống cho học
sinh lớp 3 như sau:
1. Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học trong cuộc sống ở gia đình.
2. Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học trong cuộc sống nhà trường.
3. Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học trong cuộc sống ngoài xã hội.
Ở một số bài tập, sự phân chia trên là tương đối vì có những tình huống trong
thực tế có thể diễn ra cả ở gia đình, nhà trường và ngoài xã hội.
Trong đề tài, tôi tập trung xây dựng bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào
cuộc sống cho học sinh lớp 3 thuộc 3 mạch kiến thức: Giải toán có lời văn (bao
gồm cả các bài toán có lời văn mang nội dung hình học), đại lượng và đo đại
lượng và yếu tố thống kê. Đây là những mạch kiến thức có nhiều ứng dụng
trong cuộc sống. Sau đây, chúng ta cùng tìm hiểu sơ qua về các mạch kiến thức
này.
* Toán có lời văn là những bài tập mà mối quan hệ giữa đại lượng đã cho và đại
lượng phải tìm được diễn đạt bằng lời và nội dung của bài toán gắn với một
thực tiễn trong đời sống, lao động, sản xuất.
Điều quan trọng khi dạy học giải toán có lời văn là giúp học sinh biết cách tự
giải quyết các vấn đề thường gặp trong đời sống, các vấn đề này được nêu dưới
dạng các bài toán có lời văn. Đây là sự vận dụng có tính chất tổng hợp các kiến
thức, kĩ năng, phương pháp suy nghĩ và giải quyết vấn đề, ... học được trong
môn Toán ở Tiểu học.
* Đại lượng và đo đại lượng là tuyến kiến thức gắn bó chặt chẽ với đời sống
thực tiễn.

Kĩ năng đánh giá bằng ước lượng, ước tính, tính gần đúng có tầm quan trọng
đặc biệt, cần được nhấn mạnh trong chương trình toán.
* Yếu tố thống kê
Xác xuất thống kê thực sự là kiến thức cần thiết cho mọi người lao động và cần
phải chuẩn bị làm quen với nó từ trên ghế nhà trường.
Yếu tố thống kê ở Tiểu học nhằm rèn luyện cho học sinh tư duy quan sát, cách
xử lí số liệu đơn giản, ….


Mục tiêu dạy học của môn Toán lớp 3 về vận dụng kiến thức và kĩ năng cơ bản
của môn Toán để giải quyết các vấn đề đơn giản, thường gặp là:
- Đọc và sắp xếp các số liệu trong một bảng.
- Giải bài toán có lời văn (có không quá hai bước tính) trong đó có một số dạng
bài toán như tìm một trong các phần bằng nhau của một số, gấp một số lên
nhiều lần, giảm đi một số lần, so sánh số lớn gấp mấy lần số bé, so sánh số bé
bằng một phần mấy số lớn, bài toán liên quan đến rút về đơn vị, bài toán có nội
dung hình học, ...
- Thực hành đo và ước lượng số đo một số đại lượng trong trường hợp đơn giản.
2. Những nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3
bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống
Để xây dựng được bài tập, phải xác định được mục đích và cơ sở của nó. Tôi
xin đưa ra những nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập giúp học sinh lớp 3
bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống sau đây:
2.1. Bài tập phải có tính mục đích
Mục đích của bài tập là những kiến thức, kĩ năng ta cần đem đến cho học sinh
thông qua bài tập đó. Bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống
cũng vậy. Giáo viên phải xây dựng bài tập sao cho đáp án của nó chính là kiến
thức cần đạt trong tiết học, sao cho trong quá trình giải bài tập, học sinh có được
kĩ năng chúng ta cần hình thành. Đối với bài tập về bước đầu vận dụng Toán
học vào cuộc sống, kĩ năng ta cần hình thành chính là kĩ năng giải quyết một

vấn đề nào đó trong cuộc sống của học sinh lớp 3. Như vậy, khi xây dựng bài
tập thì đáp án của nó - cũng chính là mục đích của bài tập - phải có trước. Căn
cứ vào đó, ta xây dựng các đề bài tập tương ứng.
2.2. Bài tập phải có tính khoa học
Tính khoa học đòi hỏi kiến thức trình bày trong bài tập phải đúng, chính xác,
khoa học. Nội dung bài toán phải không có mâu thuẫn, nghĩa là trong suy luận
từ những cái đã cho đến những cái phải tìm không đưa đến những kết quả trái
ngược nhau, hoặc không phù hợp với ý nghĩa thực tế của nó, trái với điều kiện
đã cho của bài toán. Không có căn cứ khoa học, giáo viên có thể ra bài tập sai
hoặc bất hợp lý. Bài tập có tính khoa học phải đảm bảo tính lôgic trong ngôn
ngữ diễn đạt cũng như sự hợp lí giữa quan hệ của các đại lượng và phải đảm
bảo có lời giải và đáp số hợp lí.
2.3. Bài tập phải mang tính sư phạm
Tính sư phạm đảm bảo cho bài tập có khả năng thực thi, có tính vừa sức. Tính
sư phạm của bài tập về bước đầu vận dụng Toán học vào cuộc sống đòi hỏi bài
tập phải phù hợp với học sinh. Ngôn ngữ trong lệnh bài tập phải rõ ràng, dễ hiểu


đối với học sinh, câu văn phải chuẩn mực. Câu hỏi của đề bài tập cần rõ ràng và
đầy đủ ý nghĩa. Ta phải chú ý nêu rõ câu hỏi để học sinh có thể hiểu được chính
xác. Cần tránh việc kể lể dài dòng những sự việc trong đề bài tập. Đó là điều
không cần thiết và thường làm cho học sinh khó tập trung suy nghĩ vào trọng
tâm của bài tập. Bài tập phải có độ khó vừa phải sao cho học sinh có khả năng
tự mình làm được bài tập dựa trên những kiến thức đã được học sau những cố
gắng nhất định. Yêu cầu này đòi hỏi giáo viên phải rất hiểu học sinh của mình,
đặt mình vào vị trí của học sinh để đoán biết được quá trình suy nghĩ của các em
khi làm các bài tập. Tính sư phạm của bài tập giúp học sinh lớp 3 bước đầu vận
dụng Toán học vào cuộc sống yêu cầu mỗi bài tập phải có tác dụng giáo dục đối
với học sinh về một mặt nào đó (ví d