NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TTKDTM TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TTKDTM TRONG NỀN KINH TẾ THỊ
TRƯỜNG
1.1 Sự cần thiết và vai trò của TTKDTM trong nền kinh tế thị trường
1.1.1 Sự cần thiết khách quan của TTKDTM trong nền kinh tế thị trường
Một trong những phát minh quan trọng nhất của con người có tính chất đột
phá, đẩy nền văn minh của nhân loại tiến một bước dài là sự phát minh ra tiền
tệ.Tiền tệ ra đời và không ngừng được nghiên cứu hoàn thiện nhằm 2 mục
tiêu chính : sự tiện lợi và sự an toàn.
Trước đây người ta dùng vỏ sò, vỏ hến những vật không có giá trị để làm vật
trao đổi, tiếp đến là những thứ có giá trị cao như vàng bạc châu báu làm
phương tiện lưu thông và tích trữ. Trải qua quá trình lưu thông những đồng
tiền đúc kim loại bằng vàng, bạc hoặc hợp kim bị mòn vẹt, không đủ trọng
lượng nhưng vẫn được xã hội thừa nhận như những đồng tiền có đầy đủ giá
trị. Lợi dụng hiện tượng đó người ta đã sử dụng tiền giấy để thay thế tiền kim
loại trong lưu thông vì những ưu việt của nó như :gọn nhẹ, dễ vận chuyển...
Tuy nhiên tính ưu việt này chỉ phù hợp khi nền sản xuất hàng hoá chưa phát
triển, việc trao đổi với số lượng nhỏ trên phạm vi hẹp. Còn khi nền sản xuất
hàng hoá phát triển ở trình độ cao, việc trao đổi hàng hoá đa dạng với khối
lượng lớn trên bình diện rộng,dung lượng thị trường và cơ cấu thị trường
được mở rộng, mọi quan hệ kinh tế trong xã hội đều được tiền tệ hoá thì việc
thanh toán bằng tiền mặt đã bộc lộ nhiều hạn chế như: thanh toán mất nhiều
thời gian, vận chuyển không an toàn, bảo quản phức tạp, ngoài ra mỗi quốc
gia đều có đồng tiền riêng và đồng bản tệ của những nước kém phát triển và
đang phát triển thường không được chấp nhận trong thanh toán quốc tế.
Trong cơ chế thị trường , cái gì mang lại hiệu quả kinh tế cao, cái đó sẽ
được thừa nhận. Do đó cùng với sự ra đời và phát triển của hệ thống Ngân
hàng, người ta đã phát minh ra phương thức thanh toán không dùng tiền mặt.
TTKDTM là sự vận động của tiền tệ thông qua chức năng phương tiện thanh
toán nhằm phục vụ các quan hệ thanh toán giữa các tổ chức kinh tế và cá nhân
trong xã hội. TrongTTKDTM không có sự xuất hiện của đồng tiền mà chỉ là
tiền ghi sổ , nghĩa là dựa trên số tiền ở tài khoản tiền gửi tại Ngân hàng việc

thanh toán được tiến hành bằng cách trích chuyển từ tài khoản tiền gửi của
người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng hoặc bù trừ lẫn nhau
thông qua vai trò trung gian của Ngân hàng hoặc các tổ chức cung ứng dịch vụ
khác.
Với phương thức thanh toán này thì không những khắc phục được hạn chế của
thanh toán bằng tiền mặt mà nó còn có nhiều ưu điểm khác nữa. Nó đảm bảo
quyền lợi và nâng cao uy tín cho các chủ thể kinh tế. Tạo điều kiện cho họ mở
rộng quan hệ kinh tế trong và ngoài nước, nâng cao được hiệu quả thanh
toán trong nền kinh tế, góp phần tăng tốc độ luân chuyển vốn của xã hội,
thúc đẩy phát triển sản xuất lưu thông hàng hoá và lưu thông tiền tệ.
Nói tóm lại trong kinh tế thị trường, kinh tế hàng hóa phát triển mạnh, khối
lượng hàng hoá trao đổi trong nước cũng như nước ngoài tăng nhanh, tất yếu
cần có cách thức trả tiền thuận tiện an toàn và tiết kiệm vì vậy TTKDTM ra đời
là một tất yếu khách quan , phù hợp với quy luật phát triển kinh tế xã hội,
khắc phục được những hạn chế của thanh toán bằng tiền mặt, đáp ứng được
những đòi hỏi ngày càng cao của nền kinh tế thị trường.
1.1.2 Vai trò của TTKDTM trong nền kinh tế thị trường
Trong nền kinh tế thị trường, TTKDTM là bộ phận cấu thành quan trọng trong
tổng chu chuyển tiền tệ, nó có vai trò quan trọng đối với các chủ thể thanh
toán, các trung gian thanh toán. Cụ thể:
Vai trò của TTKDTM đối với nền kinh tế tài chính
-Trước hết TTKDTM phục vụ cho quá trình tái sản xuất xã hội, được thể hiện:
T- H- SX- H`- T`
Như vậy rõ ràng thanh toán vừa là khởi đầu một vòng tuần hoàn, vừa kết thúc
một chu kỳ sản xuất và lưu thông hàng hoá.
-TTKDTM góp phần giảm thấp tỷ trọng tiền mặt trong lưu thông, từ đó có
thể tiết kiệm được chi phí lưu thông xã hội như:in ấn, phát hành, bảo quản, vận
chuyển, kiểm đếm. Mặt khác TTKDTM còn tạo ra sự chuyển hoá thông suốt
giữa tiền mặt và tiền chuyển khoản. Cả hai khía cạnh đó đều tạo điều kiện
thuận lợi cho công tác kế hoạch hoá và lưu thông tiền tệ.

-TTKDTM tạo điều kiện tập trung một nguồn vốn lớn của xã hội vào tín dụng
để tái đầu tư vào nền kinh tế, phát huy vai trò điều tiết, kiểm tra của Nhà
nước vào hoạt động tài chính ở tầm vĩ mô và vi mô qua đó kiểm soát được lạm
phát đồng thời tạo điều kiện nâng cao năng suất lao động.
Vai trò của TTKDTM đối với ngân hàng thương mại:
Việc hoàn thiện và phát triển hoạt động TTKDTM có vị trí và vai trò hết sức
quan trọng đối với ngân hàng vì TTKDTM không chỉ là một dịch vụ thanh toán
thuần tuý mà nó còn được coi là một mặt không thể thiếu được trong hoạt
động kinh doanh của ngân hàng , nó bổ xung và hỗ trợ cho các mặt hoạt động
kinh doanh khác của ngân hàng . Cụ thể:
_TTKDTM tạo điều kiện cho hoạt động huy động vốn của ngân hàng, TTKDTM
không những làm giảm được chi phí in ấn, bảo quản, vận chuyển tiền mặt mà
nó còn bổ xung nguồn vốn cho ngân hàng thông qua hoạt động mở tài khoản
thanh toán của tổ chức kinh tế và cá nhân. Khách hàng gửi tiền vào tài khoản
này với mong được ngân hàng đáp ứng một cách kịp thời chính xác các yêu
cầu thanh toán của họ chứ không phải mục đích là để kiếm lời.Tuy nhiên việc
thanh toán không phải lúc nào cũng tiến hành cùng lúc nhất là đối với các hình
thức như séc bảo chi, TTD phải ký quỹ một số tiền tương ứng với giá trị của nó.
Nhờ đó, ngân hàng sẽ luôn có một lượng tiền nhất định tạm thời nhàn rỗi trên
các tài khoản này với chi phí thấp, và nếu sử dụng tốt sẽ không chỉ mang lại
lợi nhuận cho ngân hàng, giúp ngân hàng giành thắng lợi trong cạnh tranh mà
còn mang lại lợi ích rất lớn cho toàn bộ nền kinh tế quốc dân.
_TTKDTM thúc đẩy quá trình cho vay
Nhờ có nguồn vốn tiền gửi không kỳ hạn, ngân hàng có cơ hội để tăng lợi
nhuận cho mình bằng cách cấp tín dụng cho nền kinh tế . Do ngân hàng thu
hút được một nguồn vốn có chi phí thấp nên trên cơ sở đó hạ lãi suất tiền vay,
khuyến khích doanh nghiệp cá nhân đầu tư, sản xuất kinh doanh có lãi.
Mặt khác thông qua công tác thanh toán không dùng tiền mặt, Ngân hàng có
thể đánh giá được tình hình sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp vì thu
chi bằng tiền của các tác nhân thể hiện trên tài khoản tại ngân hàng sẽ phản

ánh kết quả kinh doanh của doanh nghiệp, từ đó làm căn cứ cho vay hay thu
hồi nợ, hạn chế những hoạt động tiêu cực của khách hàng.Từ đó giúp ngân
hàng an toàn trong kinh doanh, sẽ hạn chế được rủi ro và nâng cao được hiệu
quả hoạt động của đầu tư tín dụng, góp phần thúc đẩy sản xuất kinh doanh.
TTKDTM giúp cho NHTM thực hiện chức năng tạo tiền
Trong thực tế nếu thanh toán bằng tiền mặt, sau khi lĩnh tiền mặt ra khỏi ngân
hàng , số tiền đó không còn nằm trong phạm vi kiểm soát của ngân hàng nữa.
Song nếu thực hiện bằng hình thức TTKDTM , ngân hàng thực hiện trích
chuyển từ tài khoản của người phải trả sang tài khoản của người thụ hưởng ,
hoặc bù trừ giữa các tài khoản tiền gửi của các NHTM với nhau, ngân hàng
sẽ có một lượng vốn tạm thời nhàn rỗi, có thể sử dụng nguồn vốn đó để cho
vay, ngân hàng tạo ra tiền nhưng chỉ khi ngân hàng phát tín dụng. Vì vậy khi
TTKDTM càng phát triển thì khả năng tạo tiền càng lớn do đó tạo cho ngân
hàng lợi nhuận đáng kể.
_TTKDTM thúc đẩy các dịch vụ khác
Ta biết rằng chất lượng sản phẩm dịch vụ của ngân hàng không thể tính toán
được bằng các thông số kỹ thuật hay những chỉ tiêu cụ thể mà nó chỉ được thể
hiện ở việc dịch vụ đó có khả năng thích ứng như thế nào đối với nhu cầu và
mong muốn của khách hàng đặc biệt là trong thanh toán.
Vì vậy để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của mình, ngân hàng không
ngừng cải tiến đưa ra các sản phẩm dịch vụ khác nhau vì các sản phẩm dịch vụ
này đảm bảo cho ngân hàng tối đa hoá lợi nhuận. Các dịch vụ này muốn phát
triển được cần có sự hỗ trợ đắc lực của TTKDTM mới thực hiện được một
cách hiệu quả nhất vì TTKDTM được tổ chức tốt sẽ tạo điêu kiện cho ngân
hàng thực hiện các dịch vụ trả tiền với khối lượng lớn một cách chính xác và
nhanh chóng qua đó thu hút được ngày càng nhiều khách hàng.
_TTKDTM góp phần mở rộng đối tượng thanh toán, tăng doanh số thanh toán
TTKDTM tạo điều kiện thanh toán tiền hàng hoá , dịch vụ một cách an toàn có
hiệu quả, chính xác , tin cậy và tiết kiệm nhiều thời gian, qua đó tạo lập niềm
tin của công chúng vào hoạt động của hệ thống ngân hàng. Từ đó mọi người

dân, mọi doanh nghiệp đều tham gia vào hệ thống thanh toán qua ngân
hàng.Như vậy TTKDTM giúp ngân hàng thực hiện được việc mở rộng đối
tượng thanh toán, tăng doanh số thanh toán, mở rộng phạm vi thanh toán
trong và ngoài nước, qua đó làm tăng lợi nhuận của ngân hàng và giúp ngân
hàng giành thắng lợi trong cạnh tranh cũng như nâng cao uy tín cho chính bản
thân ngân hàng.
Vai trò của TTKDTM đối với ngân hàng trung ương:
-TTKDTM tăng cường hoạt động lưu thông tiền tệ trong nền kinh tế, tăng
cường vòng quay của đồng tiền, khơi thông các nguồn vốn khác nhau, tạo điều
kiện quan trọng cho việc kiểm soát khối lượng giao dịch thanh toán của dân cư
và của cả nền kinh tế, qua đó là tiền đề cho việc tính toán lượng tiền cung ứng
và điều hành thực thi chính sách tiền tệ có hiệu quả.
Vai trò củaTTKDTM đối với cơ quan tài chính:
Tăng tỷ trọng TTKDTM không chỉ có ý nghĩa về mặt tiết kiệm tiền mặt, chi phí
lưu thông mà còn giúp công tác quản lý tài sản của doanh nghiệp được tốt
hơn.
Nếu các ngân hàng áp dụng các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt, chỉ
cho vay, thanh toán bằng chuyển khoản, uỷ nhiêm chi, séc, thẻ... thì tiền chỉ
chuyển từ tài khoản của người này sang tài khoản của người khác, từ tài
khoản của doanh nghiệp này sang tài khoản của doanh nghiệp khác, từ ngân
hàng này sang ngân hàng khác, tiền vẫn nằm trong hệ thống ngân hàng thì tổn
thất tài sản nhà nước và tổn thất tài sản của người dân... đâu có lớn tới hàng
trăm tỷ đồng, thậm chí hàng nghìn tỷ đồng như vụ: "Dệt Nam Định, Epco,Minh
Phụng, Đông Nam..."đã xảy ra trong thời gian qua.
Như vậy trên cơ sở tài khoản tiền gửi và các tài khoản thanh toán được thực
hiện qua ngân hàng đã giúp doanh nghiệp và cơ quan quản lý như bộ chủ
quản, cơ quan thuế có điều kiện để kiểm tra theo dõi doanh thu, chi phí, xác
định kết quả kinh doanh chính xác. Do đó hạn chế các hoạt động" kinh tế
ngầm", kiểm soát các hoạt động giao dịch kinh tế, giảm thiểu các tác động tiêu
cực của các hoạt động" kinh tế ngầm", tăng cường tính chủ đạo của nhà nước

trong việc điều tiết nền kinh tế và điều hành các chính sách kinh tế tài chính
quốc gia, góp phần làm lành mạnh hoá nền kinh tế xã hội.
Nói tóm lại khối lượng và chất lượng của nghiệo vụ TTKDTM của ngân
hàng thương mại về phương diện vĩ mô góp phần thực thi chính sách tiền tệ-
tín dụng của nhà nước còn về phương diện vi mô có tác động đến sự tăng giảm
nguồn tài nguyên khả dụng của ngân hàng và sự khai thác nguồn tài nguyên
đó, hoặc ngân hàng có thể biết được phần nào hoạt động thanh toán của
khách hàng từ đó tổng hợp số liệu để biết được hoạt động thanh toán vốn
chung trong cả nền kinh tế.
1.2 Các nhân tố tác động đến hoạt động TTKDTM
Sự lựa chọn các phương tiện thanh toán nói chung và TTKDTM nói riêng ở
mỗi quốc gia phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, qua thực tế người ta thấy các yếu
tố cơ bản sau quyết định đến hoạt động TTKDTM:
Môi trường kinh tế vĩ mô, sự ổn định chính trị xã hội:
Môi trường kinh tế có ý nghĩa rất quan trọng trong việc phát triển TTKDTM vì
khi một quốc gia phát triển, nhu cầu trao đổi buôn bán hàng hoá, cung cấp
dịch vụ ngày càng trở nên đa dạng, không chỉ trong nước mà trên phạm vi
quốc tế, nhu cầu thanh toán do đó cũng phát triển không ngừng, đặc biệt là
TTKDTM.Theo khảo sát cho thấy tỷ lệ giữa doanh số TTKDTM so với GDP tại
các quốc gia công nghiệp là rất lớn, đặc biệt tại những quốc gia công nghiệp
giữ vai trò trung tâm tài chính quốc tế. Cụ thể năm 1996, tại Thuỵ Sỹ doanh số
TTKDTM gấp 109 lần GDP, tại Nhật Bản con số này là 99 lần GDP, Mỹ 87 lần
trong khi đó con số này ở Việt Nam là 3,5lần.
Sự ổn định chính trị xã hội cũng ảnh hưởng không nhỏ tới TTKDTM và khi
chính trị của mộtquốc gia ổn định sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh tốt,
hấp dẫn không chỉ những nhà đầu tư trong nước mà còn thu hút các nhà đầu
tư nước ngoài và khách du lịch nước ngoài, do đó sẽ góp phần phát triển sản
xuất và trao đổi hàng hóa, dịch vụ qua đó cũng sẽ thúc đẩy nhanh hoạt động
TTKDTM . Đồng thời xu hướng sử dụng TTKDTM sẽ tăng lên nếu các hoạt
động kinh tế ngầm như buôn lậu, trốn thuế phát triển chậm.

Tuy nhiên mức độ tội phạm ngày càng cao thì người ta lại càng có xu hướng
sử dụng các phương tiện TTKDTM để tránh rủi ro bị mất cắp hoặc cướp giật.
Môi trường pháp lý
Có thể nói môi trường pháp lý là nhân tố quan trọng dẫn dắt việc tổ chức
TTKDTM . Một môi trường pháp lý ổn định sẽ hạn chế những nhược điểm vốn
có của các hình thức TTKDTM , do đó các bên mua và bên bán cũng như các
trung gian thanh toán sẽ thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ của mình qua đó
hoạt động TTKDTM sẽ thể hiện rõ vai trò của nó đối với các bên có liên quan.
Tâm lý thói quen, trình độ dân trí và thu nhập của người dân
Tâm lý ưa chuộng tiền mặt vẫn còn phổ biến trong dân cư. Người dân vẫn còn
xa lạ với việc giao dịch với ngân hàng và các dịch vụ mà ngân hàng cung cấp,
vì hiện nay đại bộ phận dân cư quan niệm rằng nếu thanh toán qua ngân hàng
thì thủ tục còn rườm rà, phức tạp và thậm chí còn thêm chi phí, do đó việc mở
tài khoản tại ngân hàng là rất hạn chế vì vậy ảnh hưởng rất lớn đến TTKDTM.
Chẳng hạn nếu có dịp đến Bangkok- thủ đô Thái Lan chúng ta có thể thấy trên
đại lộ Floanchit, đại lộ chạy qua đại sứ quán Việt Nam và các đại lộ khác trong
khu vực thương mại, có rất nhiều máy rút tiền tự động ATM . Song hầu hết
người dùng thẻ để rút tiền đều là khách ngoại quốc chứ chính người Thái Lan
thì hầu như không có, việc thanh toán trong các siêu thị ở Bangkok của người
Thái cũng hầu hết bằng tiền Baht. Đó là Thái Lan là đất nước có thu nhập quốc
dân tính theo đầu người gấp 6 lần Việt Nam và số lượng khách du lịch nước
ngoài cũng gấp 5-6 lần Việt Nam.
Tương tự, máy rút tiền tự động và việc sử dụng thẻ ở Trung Quốc chỉ thấy phổ
biến ở các thành phố lớn như Thượng Hải, Thẩm Quyến, Bắc Kinh… mà đối
tượng chủ yếu là người nước ngoài và một bộ phận nhỏ là những ông chủ
người địa phương có thu nhập cao và ổn định.
Ngoài ra thói quen phải kể đến đó là khi thu nhập của cá nhân cao, mọi người
có xu hướng tiết kiệm để mua nhà cửa, đất đai chứ không đem gửi vào tài
khoản thanh toán ở ngân hàng. Do đó hạn chế việc mở rộng thanh toán bằng
các hình thức TTKDTM .

Việc chọn hình thức TTKDTM nào để thanh toán phụ thuộc rất nhiều vào thói
quen. Ví dụ sự lựa chọn séc ở các nước khác nhau là không giống nhau. Séc rất
được ưa chuộng sử dụng tại Canada nơi mà nó chiếm tới 41% về số lượng và
97% giá trị giao dịch TTKDTM . Tại Mỹ, séc chỉ chiếm 75% số lượng và 11%
giá trị TTKDTM . Trong khi đó tại Thuỵ Sỹ, thanh toán bằng séc chiếm vị trí rất
khiêm tốn: 1,6% về số lượng và 0,1% giá trị các giao dịch TTKDTM vì nước
này sử dụng chủ yếu là lệnh chi, chiếm tới99,8% tổng giá trị các phương tiện
thanh toán phi tiền mặt.
Ngoài ra thu nhập của dân cư thấp và nghề nghiệp không ổn định cũng là một
trong những yếu tố quan trọng cản trở đến việc TTKDTM .Khi thu nhập của
người dân chưa cao, các khoản thanh toán của đại bộ phận dân cư phần lớn là
giá trị thấp và thói quen sử dụng tiền mặt trong thanh toán hàng ngày đã
không khuyến khích được người dân mở tài khoản và thực hiện thanh toán
qua Ngân hàng- một điều kiện cần thiết cho việc mở rộng và phát triển
TTKDTM.
Nếu thu nhập trên đầu người càng cao thì số lượng sử dụng các hình thức
TTKDTM càng lớn. Ngoài ra sự gia tăng thu nhập tính trên đầu người đi đôi
với việc sử dụng ngày càng nhiều các phương tiện thanh toán điện tử.
Quy mô của ngân hàng
Nếu mức tập trung của các ngân hàng càng cao, quy mô của ngân hàng càng
lớn thì càng có khả năng thay thế các phương tiện thanh toán điện tử bởi chỉ
có các ngân hàng lớn với khả năng tài chính hùng mạnh mới có thể đầu tư
phát triển các phương tiện điện tử với các chi phí ban đầu tốn kém.
Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ ngân hàng.
Tính hiệu quả của việc sử dụng các hình thức TTKDTM xét từ các yếu tố như
tốc độ thanh toán, chi phí và sự thuận tiện khi sử dụng là cách tốt nhất để hạn
chế các giao dịch thanh toán bằng tiền mặt.
Chính vì vậy việc ứng dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ thanh toán vào
hoạt động ngân hàng có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển hoạt động
TTKDTM .

Việc ứng dụng công nghệ thanh toán hiện đại của ngân hàng sẽ giúp cho chất
lượng của các hình thức thanh toán được cải thiện theo chiều hướng tốt, an
toàn hơn, thuận tiện hơn, chi phí giao dịch tốt hơn, qua đó sẽ tạo niềm tin nơi
công chúng, thúc đẩy người dân tích cực tham gia thanh toán qua ngân hàng .
Công nghệ hiện đại còn ảnh hưởng rất lớn tới việc lựa chọn hình thức
TTKDTM nào trong thanh toán. Hiện nay thẻ thanh toán có thể được coi là
phương tiện thanh toán lý tưởng thay thế cho séc, bởi nó có thể được sử lý với
tốc độ nhanh hơn với giá thành thấp hơn nhiều so với séc và không phải thực
hiện nhiều thủ tục như khi sử dụng séc. Rõ ràng công nghệ hiện đại ảnh hưởng
rất lớn tới việc lựa chọn các hình thức TTKDTM .
Nhân tố con người.
Ta biết rằng chất lượng sản phẩm dịch vụ của ngân hàng không thể tính
toán được bằng các thông số kỹ thuật hay bằng những chỉ tiêu cụ thể mà nó
chỉ được thể hiện ở việc dịch vụ đó có khả năng đáp ứng như thế nào đối với
nhu cầu và mong muốn của khách hàng, đặc biệt là trong thanh toán. Điều này
phụ thuộc phần lớn vào năng lực của đội ngũ nhân viên giao dịch trực tiếp với
khách hàng. Khả năng thực hiện các thao tác nghiệp vụ đúng với yêu cầu của
khách hàng với thái độ nhiệt tình của nhân viên sẽ làm cho khách hàng hài
lòng, thêm vào đó là điều kiện kỹ thuật thực hiện các khoản thanh toán sẽ đáp
ứng được mong muốn nhanh chóng, chính xác của họ. Như vậy mối quan hệ
giữa ngân hàng - khách hàng sẽ được giải quyết tốt, từ đó nâng cao uy tín của