Luận văn sư phạm Bước đầu nghiên cứu cấu trúc quần xã động vật chân khớp bé (Microathropoda) ở sinh cảnh đất canh tác cây ngắn ngày - vườn Quốc gia Xuân Sơn - tỉnh Phú Thọ

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

M CL C
DANH M C B NG VÀ HÌNH ……………………………………..

3

PH N I: M

4

U ...........................................................................

1. T m quan tr ng c a v n đ và lý do ch n đ tài .......................

4

2. M c đích c a đ tài …...........................................................

7

3. Nhi m v c a đ tài …..........................................................

7

PH N II: T NG QUAN TÀI LI U VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN
C U ..................................................................................
1. L

c s tình hình nghiên c u Microathropoda

1.1. Giai đo n tr

Vi t Nam......

8
8

c n m 1975 .................................................

9

1.2. Giai đo n sau n m 1975 ....................................................

10

2. Vài nét s l

c v đi u ki n t nhiên c a V

n qu c gia Xuân

S n – Phú Th ....................................................................
2.1. V trí đ a lý .....................................................................

12
12

2.2.

c đi m đ a hình và đ t đai..............................................

13

2.3.

c đi m đa d ng sinh h c .................................................

14

PH N III:

A

I M, TH I GIAN VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U .......................... ................................
1.

a đi m nghiên c u ..........................................................

16
16

2. Th i gian nghiên c u ...........................................................

16

3. Ph

ng pháp nghiên c u .....................................................

18

ng pháp thu m u đ t ..................................................

18

3.1. Ph

3.2. L c và tách đ ng v t chân kh p bé kh i các m u đ t .............

18

3.3. X lý, phân tích m u và s li u ..........................................

20

PH N IV: K T QU

VÀ TH O LU N ........................................

21

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

Ch

ng I: C u trúc qu n xã đ ng v t chân kh p bé

(Microathropoda)

sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày

theo t ng th ng đ ng trong đ t ..............................................

21

1. C u trúc m t đ Microathropoda ..........................................

21

2. C u trúc nhóm phân lo i c a Microathropoda ........................

26

3. Nh n xét ...........................................................................

26

Ch

ng II: C u trúc qu n xã Ve bét (Acari)

sinh c nh đ t

canh tác cây ng n ngày theo t ng th ng đ ng trong
đ t......................................................................................

27

1. C u trúc m t đ nhóm Acari ..............................................

27

2. C u trúc nhóm phân lo i c a Acari .....................................

33

3. Nh n xét ...........................................................................

33

Ch

ng III: C u trúc qu n xã B nh y (Collembola)

sinh

c nh đ t canh tác cây ng n ngày theo t ng th ng đ ng trong

đ t .......................................................................................

34

1. C u trúc m t đ c a Collembola ..........................................

34

2. C u trúc nhóm phân lo i c a Collembola ...............................

39

3. Nh n xét ............................................................................

39

PH N V: K T LU N VÀ

NGH ............................................

40

1. K t lu n .............................................................................

40

ngh .............................................................................

41

2.

TÀI LI U THAM KH O .............................................................

42

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

DANH M C B NG VÀ HÌNH
B ng
B ng 1:

a đi m và th i gian thu m u ………………………………...…17

B ng 2: C u trúc qu n xã chân kh p bé (Microathropoda)

sinh c nh đ t

canh tác cây ng n ngày …………………………………………..23
B ng 3: C u trúc qu n xã Ve bét (Acari)

sinh c nh đ t canh tác cây ng n

ngày ……………………………………………………………....30
B ng 4: C u trúc qu n xã B nh y (Collembola)

sinh c nh đ t canh tác

cây ng n ngày ………………………………………………........36
Hình
Hình 1: Nh ng dãy núi đá vôi V
Hình 2: Th c v t V

n qu c gia Xuân S n…………………15

n qu c gia Xuân S n ………………………………15

Hình 3: Bi u đ c u trúc m t đ c a các nhóm chính Microathropoda

sinh

c nh đ t canh tác cây ng n ngày …………………………………25
Hình 4: Bi u đ c u trúc nhóm phân lo i Microathropoda

sinh c nh đ t

canh tác cây ng n ngày ………………………………………..…26
Hình 5: M t vài đ i di n c a nhóm Acari ……………………………..….30
Hình 6: Bi u đ c u trúc m t đ c a các nhóm chính Acari

sinh c nh đ t

canh tác cây ng n ngày ………………………………………..…32

Hình 7: Bi u đ c u trúc nhóm phân lo i c a Acari

sinh c nh đ t canh tác

cây ng n ngày ………………………………………………....…33
Hình 8: M t vài đ i di n c a nhóm Acari ………………………….....…..37
Hình 9: Bi u đ c u trúc m t đ c a các nhóm chính Collembola

sinh

c nh đ t canh tác cây ng n ngày …………………………......…..39
Hình 10: Bi u đ c u trúc nhóm phân lo i c a Collembola

sinh c nh đ t

canh tác cây ng n ngày ……………………………......................40
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

PH N I : M

U

1. T m quan tr ng c a v n đ và lý do ch n đ tài

Th gi i sinh v t đ t r t đa d ng và phong phú, chúng bao g m đ i di n
c a h u h t các ngành đ ng v t không x

ng s ng, t đ n bào đ n đa bào

và đ i di n c a m t s l p đ ng v t có x

ng s ng,…

đ t có s l

ng v t s ng trong

ng và sinh kh i l n, chi m h n 90% t ng sinh kh i đ ng v t

c n và 50% t ng s loài đ ng v t trên Trái đ t.

ng v t đ t đóng vai trò

quan tr ng trong quá trình hình thành đ t, phân hu xác h u c , làm t ng đ
phì nhiêu, c i t o và b o v môi tr

ng đ t, tính ch t lý hoá c a đ t (V

Quang M nh, 2000).
Vi c nghiên c u sinh v t đ t có ý ngh a quan tr ng đ i v i vi c tìm
hi u các đ c tính sinh h c c a đ t và s đa d ng c a th gi i sinh v t nói
chung. Vì:
* H sinh v t đ t tham gia vào m i chu trình t nhiên và quy t đ nh
nhi u ho t tính sinh h c c a môi tr

ng n i chúng s ng. Chúng có quan h

m t thi t đ n các quá trình t o đ t và góp ph n quy t đ nh đ phì nhiêu c a
đ t.
* Thành ph n và c u trúc c a h sinh v t đ t có liên quan ch t ch đ n
các tính ch t c a đ t, vì th chúng có ý ngh a nh m t ch th sinh h c
(Bioindicator) các tính ch t c a môi tr

ng s ng này.

* Nhóm đ ng v t đ t chi m h n 90% t ng sinh l

ng h đ ng v t

c n

và h n 50% t ng s loài đ ng v t s ng trên Trái đ t nên chúng là thành
ph n quan tr ng t o nên tính đa d ng c a sinh gi i.
*

t là môi tr

ng nuôi d

ng và phát tán c a nhi u nhóm ký sinh

trùng và ngu n b nh, vì th nhi u nhóm đ ng v t đ t còn có vai trò nh m t
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c

K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

vect lan truy n hay nh y u t ng n ch n s lây lan c a chúng qua môi
tr

ng này.
*

t là môi tr

ng s ng đ c thù, chuy n ti p gi a hai môi tr

và c n, nhi u nhóm sinh v t đã phát tri n và ti n hoá qua môi tr
Vì th sinh v t đ t còn là đ i t

ng n

c

ng này.

ng cho các nghiên c u, tìm hi u quy lu t

bi n thái thích nghi và ti n hóa, góp ph n làm rõ ngu n g c phát sinh và
ti n hoá ch ng lo i c a th gi i sinh v t.

Trong c u trúc h đ ng v t đ t, nhóm chân kh p bé (Microathropoda)
bao g m các nhóm đ ng v t không x
(Arthropoda) v i kích th
2,0-3,0 mm) th

ng s ng thu c ngành chân kh p

c c th nh bé (kho ng t 0,1-0,2 mm cho đ n

ng chi m u th v s l

ng so v i các nhóm khác. Chúng

là các nhóm Ve bét (Arachnida: Acari) và nhóm B

nh y (Insecta:

Apterygota: Collembola).
Ngoài ra, v i s l

ng không đáng k còn có các nhóm chân kh p bé

khác (Microathropoda khác) nh : R t t

(Myriapoda: Symphyla),

uôi

nguyên thu , Hai đuôi, Ba đuôi (Insecta: Protura, Diplura, Thysanura)…
Trong đó nhóm Ve bét g m các nhóm chính là : Ve giáp (Oribatida), nhóm

Mò M t (Gamasina), Ve (Uropodina) và Ve bét khác (Acari khác). Nhóm
B nh y bao g m ba nhóm chính là: Entomobryomorpha, Symphypleona và
Poduromopha.
Trong th c t , hai nhóm Ve bét và B nh y, mà trong đó ch y u là Ve
giáp (Acari: Oribatida) luôn chi m kho ng h n 95% t ng s l

ng c a chân

kh p bé. Sinh kh i c a chân kh p bé tuy không l n, đ t kho ng 10kg
đ t vùng ôn đ i và nhi t đ i, nh ng s l

1ha

ng c a chúng đ t 150.000 đ n

h n 800.000 cá th tính trên 1m2 m t đ t.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

Vi t Nam, s l

ng chân kh p bé đ t 4.000 đ n 25.000 cá th

các

h sinh thái đ t canh tác vùng đ ng b ng, và 11.000 đ n 25.700 cá th

h

sinh thái đ t r ng tính trên 1m2 m t đ t (V Quang M nh, 2003).
Microathropoda, đ c bi t là Oribatida và Collembola là nhóm đ ng v t
r t nh y c m v i s thay đ i c a các y u t khí h u môi tr

ng c ng nh s

tác đ ng c a các nhân t bên ngoài và tính ch t đ t.
Vi t Nam trong nh ng n m g n đây đã có các nghiên c u v c u trúc
nhóm chân kh p bé theo các sinh c nh, các d i đ cao hay theo các t ng
th ng đ ng trong đ t (V

ng Th Hoà, 1984; V Quang M nh, 1985; Cao

V n Thu t, 1988; Nguy n Trí Ti n, 1995;…).
V
n

n Qu c gia Xuân S n là m t trong nh ng đ a đi m đang đ

c Nhà

c quan tâm đ quy ho ch nh m b o t n nh ng loài đ ng v t, th c v t

quý hi m góp ph n t o nên s đa d ng trong c nh quan sinh h c c a đ t

n

c.
sinh c nh

t canh tác cây ng n ngày c a V

n Qu c gia do g n khu

v c t p trung dân c nên c u trúc qu n xã sinh v t đ t b
ho t đ ng tr ng tr t l y l
cu c s ng th

nh h

ng b i các

ng th c ph c v cho nhu c u sinh ho t trong

ng nh t c a ng

i dân n i đây.

H n n a chúng tôi nh n th y đây là n i có r t nhi u ti m n ng v tài
nguyên c ng nh giá tr c a nhóm sinh v t đ t trong vi c ph c v s n xu t
nông nghi p hay làm ch th cho môi tr
ch n đ tài : “B

ng đ t nên chúng tôi m nh d n l a

c đ u nghiên c u c u trúc qu n xã đ ng v t chân kh p

bé (Microathropoda)

sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày - V

Qu c gia Xuân S n - T nh Phú Th ” d
th y

is h

n

ng d n và giúp đ c a

ào Duy Trinh và th y V Quang M nh.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

2. M c đích c a đ tài
tài c a lu n v n có m c đích là b

c đ u tìm hi u c u trúc qu n xã

đ ng v t chân kh p bé (Microathropoda) theo t ng th ng đ ng trong đ t
sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày thu c V

n Qu c gia Xuân S n -

T nh Phú Th , đ t đó có th bi t vai trò c a chúng đ i v i s n xu t nông
nghi p.
B

c đ u làm quen v i ho t đ ng nghiên c u khoa h c, ph c v công

tác gi ng d y và nghiên c u ti p theo khi đi u ki n cho phép, đ ng th i xây
d ng cho b n thân lòng say mê h c t p và nghiên c u khoa h c t đó làm
cho ta thêm yêu thích Sinh h c h n.
3. Nhi m v c a đ tài
Chúng tôi đã ti n hành kh o sát và nghiên c u v nhóm đ ng v t đ t c
nh

V

n Qu c gia theo các t ng th ng đ ng trong đ t, trên c s đó đ

ra các nhi m v chính c a đ tài nh sau :
a. Nghiên c u c u trúc qu n xã chân kh p bé (Microathropoda) theo các
t ng th ng đ ng trong đ t

V

n Qu c gia Xuân S n - T nh Phú Th .

b. Nghiên c u c u trúc qu n xã Ve bét (Acari) theo các t ng th ng đ ng
trong đ t

V

n Qu c gia Xuân S n - T nh Phú Th .

c. Nghiên c u c u trúc qu n xã B nh y (Collembola) theo các t ng
th ng đ ng trong đ t

V

n Qu c gia Xuân S n - T nh Phú Th .

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

PH N II : T NG QUAN TÀI LI U
VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
1. L

c s nghiên c u Microathropoda

Vi t Nam

Vào nh ng n m 40-50 c a th k XX, m t b môn Khoa h c sinh h c
m i, Khoa h c sinh thái đ t đã đ

c hình thành nh m t chuyên ngành

khoa h c riêng. Sinh thái đ t là b môn khoa h c nghiên c u các nhóm sinh
v t s ng trong đ t cùng các ho t đ ng và s t
m i liên quan ch t ch v i môi tr

ng h c a chúng, n m trong

ng s ng. Khoa h c v Sinh thái đ t ngày

càng phát tri n m nh m và đã thu hút đ

c s quan tâm c a nhi u nhà

nghiên c u thu c các l nh v c khác nhau. Vi c nghiên c u sinh v t đ t giúp
ta có thêm nh ng hi u bi t v tác d ng c a chúng đ i v i môi tr
thông qua ho t đ ng c a chúng.

ng đ t

c bi t, trong c u trúc h đ ng v t đ t

nhóm đ ng v t chân kh p bé (Microathropoda) là nhóm có vai trò r t quan
tr ng, có th là ch th sinh h c c a môi tr
đ

ng đ t nên chúng ngày càng

c quan tâm nghiên c u.
trên th gi i, vào giai đo n đ u th k XX, nh ph

th ng ph u l c đ

phân tách h

ng pháp dùng h

đ ng v t chân kh p bé trong đ t

(Microathropoda) c a nhà nghiên c u Italia A.Berlese (1905) và sau đó
đ

c A.Tullgren c i ti n và hoàn thi n h n (1917) nên con ng

i đã có khái

ni m đ y đ h n v h đ ng v t đ t. Ti p theo đó nhi u ch

ng trình l n

nghiên c u vai trò c a m t s nhóm đ ng v t đ t tham gia vào các ho t tính
sinh h c c a đ t đã đ

c công b (Falck, 1923; Tragardh, 1928; C.Borne

bush, 1930; W.Ulrich, 1938; M.Ghilarov, 1939; A.Jacot, 1939; K.Forss
lund, 1939;…). Ngoài ra còn có m t s nghiên c u khác nh : Vào th p k
30 c a th k XX, có m t s công trình nghiên c u v nhóm B nh y
(Collembola) c a tác gi ng

i Pháp – Denis.J.R, trong đó đáng chú ý là

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

công trình khu h B nh y ông D

ng “Collembola d Indochine” xu t b n

n m 1943.
Ti p theo đó là công trình B nh y
công trình này, tác gi đã mô t đ
loài m i cho khu h B nh y

Sapa c a Stach (1965). Trong

c h n 10 loài m i cho khoa h c và 20

Vi t Nam. Trong công trình “New Oribatids

from Viet Nam”, hai tác gi ng

i Hungari là Balogh và Muhunka (1967)

đã trao đ i v v n đ danh pháp h c, đ c đi m phân b c a 33 loài, mô t
29 loài và 4 gi ng m i cho khoa h c.
Vi t Nam, vi c nghiên c u v nhóm chân kh p bé tuy còn ch a đ y
đ do g p nhi u h n ch v m t th i gian, không gian, đ i t
t ch c, nh ng cho đ n nay nh ng k t qu thu đ

ng và quy mô

c trong quá trình nghiên

c u nhóm đ ng v t này c ng r t đáng chú ý.
i n hình là vào nh ng n m cu i c a th k XX t i H i ngh Qu c t
ng v t đ t l n th XII đ

v

c t ch c t i tr

ng

i h c T ng h p

Dublin, Ireland, v i tiêu đ “Sinh v t đ t và Qu n lý tài nguyên đ t”, các
nhà nghiên c u Vi t Nam đã tham gia h i ngh v i 3 báo cáo v k t qu
nghiên c u giun đ t và chân kh p bé (Microathropoda)

Vi t Nam. (V

Quang M nh, 2003).
Nh ng thành t u thu đ

c c a Vi t Nam trong quá trình nghiên c u

nhóm chân kh p bé (Microathropoda) có th chia thành hai giai đo n:
1.1. Giai đo n tr

c n m 1975

Giai đo n tr

c n m 1975

nghiên c u

Vi t Nam tuy đã có m t s công trình

v Microathropoda, nh : công trình nghiên c u B

nh y

(Apterygota: Collembola) nh ng còn ch a đ y đ và ch a đ ng b v i các
ph

ng pháp nghiên c u chuyên ngành riêng.
giai đo n này các nghiên c u m i ch t p trung vào vào m t s nhóm

u th có ý ngh a v m t kinh t , y h c và chú ý nhi u đ n phân lo i h c
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

ch ch a đánh giá đ

c vai trò c a chúng nh m t thành ph n không th

thi u trong c u trúc dinh d

ng và chu trình luân chuy n v t ch t c a các

qu n l c sinh v t c n.
1.2. Giai đo n sau n m 1975
T sau n m 1975, khu h đ ng v t đ t Vi t Nam m i b t đ u đ

c

nghiên c u và xem xét đ y đ nh m t thành ph n trong các h sinh thái t
nhiên và nhân tác.
T nh ng n m 80 c a th k XX, trong khuôn kh nghiên c u c a đ
tài c p B , nhi u d n li u v phân loai h c, phân b và sinh h c c a m t s
nhóm đ ng v t đ t chính

b sung và công b . D

Vi t Nam (trong đó có Microathropoda) đã đ

c

i s ch đ o c a GS. Thái Tr n Bái các tác gi Vi t

Nam b t đ u nghiên c u m t cách đ ng b , toàn di n và có h th ng v
Microathropoda trong đ t
M c dù th i gian nghiên c u ch a dài song cho đ n nay đã thu đ

c

nh ng k t qu đáng chú ý. Có th k đ n m t s công trình lu n v n th c s ,
lu n án ti n s Khoa h c và ti n s chuyên ngành nh :
Các công trình lu n v n th c s c a V Quang M nh (1980) v thành
ph n phân b và s l

ng c a các nhóm Microathropoda trong đ t

m ts

h sinh thái khác nhau. Trong các công trình này, tác gi đã trình bày s

nh

h

ng c a m t s nhân t t nhiên chính đ n s phân b và bi n đ ng s

l

ng c a các nhóm Acari và Collembola.
Ti p theo là hàng lo t các nghiên c u c a nhi u tác gi nh m đ xu t

ph

ng pháp nghiên c u, xác đ nh m t đ , thành ph n loài, khu h

Nam (ch y u là nhóm Acari và Collembola).

ó là các công trình đ u tiên

nghiên c u v Microathropoda (nhóm Ve giáp Acari: Oribatida)
Mau (Minh H i) c a V

Vi t

Quang M nh (1982,1987) và

đ t Cà

đ t r ng Tây

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

Nguyên, vùng đ ng b ng ven bi n mi n B c Vi t Nam c a V Quang
M nh, Nguy n Trí Ti n (1988,1990).
N m 1990, tác gi V Quang M nh đã t ng k t t t c các công trình
nghiên c u v Microathropoda

Vi t Nam và rút ra k t lu n v c u trúc

phân b và m t đ c a nhóm đ ng v t này. Qua đó, tác gi đã nêu lên m t
s quy lu t sinh thái quy t đ nh s hình thành c u trúc đ nh tính và đ nh
l

ng c a qu n xã Oribatida

Oribatida đã bi t

đ t. Tác gi còn đ a ra danh sách 117 loài

Vi t Nam cùng v i đ c đi m phân b c a chúng theo

vùng đ a lý, theo lo i đ t và theo h sinh thái.
Ti p theo đó, n m 1994 tác gi Nguy n Trí Ti n đã công b công trình
nghiên c u c a mình v nhóm B nh y (Insecta: Collembola).
Ngoài ra còn có m t s m t s công trình gi i thi u danh sách các loài,
s phân b c a Oribatida, Collembola

các vùng đ a lý, sinh thái khác nhau

Vi t Nam nh : V Quang M nh, Cao V n Thu t, 1988;

c bi t là công

trình c a V Quang M nh, V

ng Th Hoà (1995) đã công b danh sách

147 loài và phân loài Oribatida

Vi t Nam và phân tích đ c đi m đa d ng

trong thành ph n loài c a chúng.
Tháng 4 – 1994 H i Sinh thái đ t Vi t Nam (VN SES) là h i viên c a
H i các ngành sinh h c thu c Liên hi p h i Khoa h c và K thu t Vi t
Nam đã đ

c thành l p đ nghiên c u v sinh thái và qu n xã đ ng v t đ t

cùng các v n đ liên quan; bao g m các nhà nghiên c u c b n và ng
d ng, các cán b gi ng d y b c
ngành t
S

i h c và các chuyên gia c a các chuyên

ng ng.
ra đ i c a H i đã đánh d u m t b

nghiên c u sinh thái đ t

c nh y v t trong quá trình

Vi t Nam, t o đi u ki n thu n l i cho nh ng

nghiên c u chuyên sâu v h đ ng v t đ t c a nhi u tác gi sau này.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

i n hình, n m 1996 có công trình nghiên c u đ ng b v c u trúc,
phân b , m t đ và vai trò c a nhóm Microathropoda
Tam

o c a V Quang M nh và V

đ t khu v c th tr n

ng Th Hoà. Các tác gi đã phân tích

c u trúc các nhóm đ ng v t theo m c đ

nh h

ng c a con ng

th c v t, theo t ng đ t, theo hai mùa trong n m. Qua đó, b

i lên th m

c đ u tìm hi u

vai trò ch th s suy ki t th m th c v t r ng và vai trò mang truy n sán ký
sinh c a Oribatida

đ t.

Bên c nh đó, còn có m t s nghiên c u v

nh h

ng c a thu c tr sâu,

ch đ canh tác đ n c u trúc phân b và m t đ c a nhóm Microathropoda
trong đ t. (V Quang M nh, Nguy n Trí Ti n, 2000).
Hi n nay đã có nhi u đ tài

c p đ sinh viên làm lu n v n t t nghi p

và lu n v n th c s c ng nghiên c u nhóm đ i t

ng này

nhi u quy mô

khác nhau, nhi u sinh c nh khác nhau, nhi u vùng khác nhau. (V
Hoà, 1996;

ng Th

Huy Trình, 2002; Nguy n Tr ng N m, 2003;…).

Nh v y ngay t nh ng n m đ u c a th k XX đã b t đ u xu t hi n
nh ng nghiên c u v Microathropoda

Vi t Nam, nh ng còn r i rác và

không đ ng b . Cho đ n cu i nh ng n m 70, đ u n m 80 m i t p h p đ

c

các nhà nghiên c u c b n và ng d ng c a nhi u Vi n nghiên c u, tr

ng

i h c, đã ra đ i hàng lo t các công trình có giá tr v Microathropoda,
đ ng th i đ c p đ n v n đ này m t cách toàn di n, có h th ng và đ t
đ

c nhi u k t qu đáng chú ý.

2. Vài nét s l

c v đi u ki n t nhiên c a V

n Qu c gia Xuân S n -

t nh Phú Th
2.1. V trí đ a lý
V

n qu c gia Xuân S n là m t v

Tân S n, t nh Phú Th . V trí v

nn m

Liên S n - c a ngõ vùng Tây B c B .

n qu c gia n m trên đ a bàn huy n
đúng đi m cu i c a dãy Hoàng
c chuy n t khu b o t n thiên

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

nhiên Xuân S n thành v

n qu c gia theo Quy t đ nh c a Th t

ng chính

ph C ng hòa xã h i ch ngh a Vi t Nam s 49/2002/Q -TTg ngày 17
tháng 4 n m 2002.
V

n qu c gia Xuân S n n m cách thành ph Vi t Trì 80 km, bao g m

các xã: Ki t S n, Lai
S n, Kim Th

ng, Minh

ng, Xuân

ài và m t ph n các xã:

ng S n, Tân

ài, đ u cùng huy n. Có ph m vi ranh gi i đ

c

xác đ nh nh sau:
T a đ đ a lý: T 21°03' đ n 21°12' v b c và t 104°51' đ n 105°01'
kinh đông.
- Phía

ông: Giáp các xã Tân Phú, Minh

ài, Long C c, huy n Tân

S n.
- Phía Tây: Giáp huy n Phù Yên (t nh S n La), huy n

à B c (t nh Hoà

Bình).
- Phía Nam: Giáp huy n

à B c (t nh Hoà Bình).

- Phía B c: Giáp xã Thu Cúc, huy n Tân S n.
2.2.

c đi m đ a hình và đ t đai
V

n Qu c gia Xuân S n có ki u đ a hình núi đá vôi đ c tr ng, có đ

cao t 700 đ n 1.300 m, trong khu v c có r t nhi u hang đá. Có di n tích
vùng đ m 18.369 ha, trong đó di n tích vùng lõi là 15.048 ha, khu v c b o
v nghiêm ng t là 11.148 ha; phân khu ph c h i sinh thái k t h p b o t n di
tích l ch s : 3000 ha, phân khu hành chính, d ch v : 900 ha.
i m đ c tr ng c a Xuân S n là v

n qu c gia duy nh t có r ng

nguyên sinh trên núi đá vôi (2.432 ha). Xuân S n đ

c đánh giá là r ng có

đa d ng sinh thái phong phú, đa d ng sinh h c cao, đa d ng đ a hình ki n
t o nên đa d ng c nh quan.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

2.3.

c đi m đa d ng sinh h c
Theo th ng kê b

c đ u, V

n qu c gia Xuân S n có 726 loài th c v t

có m ch thu c 475 chi và 134 h trong đó có 52 loài thu c ngành Quy t và
ngành H t tr n. Có 282 loài đ ng v t, v i 23 loài l

ng c , 30 loài bò sát,

168 loài chim, 61 loài thú.
N m trong khu v c giao ti p c a hai lu ng th c v t Mã Lai và Hoa
Nam, h th c v t
th . Ngoài ra,

Xuân S n có các loài re, d , s i và m c lan chi m u

Xuân S n còn có các loài tiêu bi u cho khu v c Tây B c

nh táu mu i, táu lá du i, sao m t qu và chò ch , chò v y, nghi n, d i, v u
đ ng, kim giao (r ng chò ch

Xuân S n là m t trong nh ng r ng chò ch

đ p và giàu nh t mi n B c). Xuân S n còn là kho gi ng b n đ a, kho cây
thu c kh ng l , đ c bi t là cây rau s ng m c t nhiên có m t đ cao nh t
mi n B c.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

Hình 1: Nh ng dãy núi đá vôi VQG Xuân S n

Hình 2: Th c v t VQG Xuân S n

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

PH N III :
VÀ PH

1.

A I M, TH I GIAN

NG PHÁP NGHIÊN C U

a đi m nghiên c u
Chúng tôi đã ti n hành đi thu m u t i VQG Xuân S n

canh tác cây ng n ngày.
đ

c ng

sinh c nh

t

ây là sinh c nh g n khu v c dân c t p trung và

i dân s d ng đ tr ng tr t các lo i cây l

ng th c ng n ngày

nh ngô, khoai… và m t s lo i hoa màu khác.
Trong quá trình thu m u, chúng tôi đã th c hi n thu 5 l n l p l i cho
m iđ t

các t ng đ t t

ng ng là 0-10cm và 11-20cm. (B ng 1).

2. Th i gian nghiên c u
Chúng tôi đã đ
hai c a ch
Duy Trinh h

c ti p xúc v i b môn

ng trình đ i h c, l i đ

c th y V Quang M nh và th y

ng d n làm quen v i đ i t

b t tay vào nghiên c u đ i t

ng v t h c ngay t n m th
ào

ng chân kh p bé nên chúng tôi

ng này thông qua nh ng tài li u ban đ u do

các th y cung c p.
B

c ti p theo, chúng tôi ti n hành kh o sát th c đ a và th c hi n quá

trình thu m u qua 3 đ t t 29.3.2008 (đ t 1) đ n 28.9.2008 (đ t 3).
Ngay sau m i đ t thu m u, chúng tôi ph i x lý m u b ng cách l c và
tách Microathropoda ra kh i đ t t i phòng thí nghi m đ ng v t c a tr
r i phân tích và x lý s li u thu đ

ng

c.

Cu i cùng t ng h p k t qu qua các đ t l i đ ph c v cho quá trình
vi t lu n v n t t nghi p cu i khoá.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

Th i gian

Ng

i thu

a đi m và th i gian thu m u
a đi m

Sinh c nh

T ng đ t

S m u

t canh tác cây

0-10 cm (1)

5

ng n ngày

11-20 cm (2)

5

t canh tác cây

0-10 cm

5

ng n ngày

11-20 cm

5

t canh tác cây

0-10 cm

5

ng n ngày

11-20 cm

5

m u

Mùa xuân

Tác gi cùng

(29.3.2008)

nhóm đ tài

Mùa h

Tác gi cùng

(24.5.2008)

nhóm đ tài

Mùa thu

Tác gi cùng

(28.9.2008)

nhóm đ tài

Ghi chú:

V

n qu c gia
Xuân S n

V

n qu c gia
Xuân S n

V

(1) : g i là t ng 1.
(2) : g i là t ng 2.

n qu c gia
Xuân S n

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

B ng 1:


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

3. Ph
3.1. Ph

ng pháp nghiên c u
ng pháp thu m u đ t

Chúng tôi đã ti n hành thu m u đ t t ng 1, đ t t ng 2 v i 5 l n l p l i.
C th nh sau:

*

t t ng 1: Sâu trong lòng đ t t 0-10cm (tính t m t đ t).

*

t t ng 2: Sâu trong lòng đ t t 11-20cm (tính t m t đ t).

M i m u đ t có kích th

c là (5x5x10)cm, dùng các h p s t kim lo i

m ng hình kh i h p ch nh t c (5x5x15)cm c t các m u đ t theo t ng l p
10cm theo chi u th ng đ ng sâu trong đ t.
Trong quá trình ti n hành, chúng tôi ch l y m u đ t cho đ n đ sâu còn
g p đ ng v t sinh s ng. (Thông th

ng, đ ng v t chân kh p bé và đ ng v t

đ t nói chung s ng cho đ n đ sâu mà r th c v t b c cao còn v
M i m u đ t sau khi thu

th c đ a s đ

n t i).

c đ riêng vào m t túi nilon

và bu c ch t mi ng b ng dây chun nh đ tránh m t ho c h ng m u. Bên
ngoài m i túi có dán nhãn etiket ghi chú các chú thích c n thi t. ( Th

ng là

ghi tên sinh c nh, ngày l y m u, t ng đ t). Nh ng m u cùng sinh c nh đ
cho vào m t túi to riêng đ tránh nh m l n v i các m u
m i sinh c nh đ u đ

c

sinh c nh khác.

c thu l p l i nhi u l n đ đ m b o tính chính xác

(B ng 1). Trong quá trình thu m u, chúng tôi còn mang theo s th c đ a đ
ghi nh t ký thu m u.
Các m u thu đ

c c n mang ngay v phòng thí nghi m đ x lý ti p

trong m t vài ngày và không th đ m u lâu h n m t tu n đ đ m b o các
sinh v t còn s ng sót và không b đi m t m u.
3.2. L c và tách đ ng v t chân kh p bé kh i các m u đ t
Có m t s ph
m u đ t, nh ng ph

ng pháp thu và tách đ ng v t Microathropoda kh i các
ng pháp ph bi n, đ n gi n và ti n l i nh t mà chúng

tôi l a ch n đ ti n hành tách l c là ph

ng pháp ph u l c t đ ng ki u

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

“Berlese – Tullegren ” d a theo t p tính h

ng đ t d

ng sáng

ng và h

âm c a đ ng v t đ t.
(S

d ng ph

ng pháp này có th

thu đ

c 73-98% t ng s

l

ng

Microathropoda t m u đ t ).
Các m u đ t đ
qua m t l

is đ

c bóp nh và r i đ u lên m t l
c đ tr l i rây. Rây đ

i rây l c, ph n v n l t

c đ t lên m t ph u c ng và

mi ng ph u có m t ng thu, đ ng dung d ch đ nh hình là c n ho c formol.
Theo đó, các m u s đ

c khô d n t l p m t và chân kh p bé s chui d n

xu ng l p sâu h n, chui qua l

i l c, r i vào ph u và tr

t theo thành ph u

xu ng ng thu m u.
* C u t o c a rây: Rây l c hình tr , thành và vành là kim lo i, đ

kính 15cm, cao 4cm, l

i l c b ng s i nilon, kích th

cm tl

ng

i kho ng

(1,5x1,5)mm.
* C u t o c a ph u nh sau: Ph u b ng thu tinh (ho c gi y c ng), cao
30cm; đ
B ph u đ

ng kính mi ng là 18cm, đ

ng kính vòi là 1,9cm.

c đ t trên giá g , vòi ph u g n v i ng nghi m ch a dung d ch

formol 4% (th

ng pha lên 5%), bên trong có etiket ghi gi ng nh nhãn túi

nilon. (Khi đ t ph u ph i tránh b đ ng ch m m nh ho c đ chu t b trèo
vào).
Th i gian l c là 7 ngày đêm liên t c trong đi u ki n phòng thí nghi m
(kho ng 25-300C). Sau 7 ngày chúng tôi ti n hành thu ph u ng nghi m.
Trong quá trình thu ph i chú ý tránh không cho đ t r i vào ng thu đ d

dàng cho quá trình phân tích m u sau này, mu n v y c n ph i nh nhàng
nh c rây l c ra.
Sau đó dùng bông không th m n

c nút kín mi ng ng nghi m và dùng

dây chun bó các ng nghi m cùng chung công th c v i nhau r i cho vào l

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

nh a có formol 4% có dán nhãn chung đ khi phân tích không b nh m l n
ho c h ng m u.
3.3. X lý, phân tích m u và s li u
Quá trình này đ

c chúng tôi ti n hành trong phòng thí nghi m v i các

d ng c ph c v cho soi m u nh : kính hi n vi quang h c, đ a petri, gi y
th m, kim phân tích,…
Các b

c phân tích m u g m:

* Các ng thu trong đó có c m u và dung d ch đ nh hình đ

c đ ra

gi y th m tròn (có chia ô) và l c trên ph u l c.
Các ng nghi m đ

c tráng l i nhi u l n b ng n

* Sau khi gi y th m đã l c h t n

c c t đ tránh b sót m u.

c, m u s đ

c đ ng l i. L y gi y có

ch a m u đó đ t vào đ a petri và ti n hành phân tích trên kính hi n vi quang
h c.
* Dùng kim phân tích ch n và nh t t ng cá th đ ng v t, nh n d ng và
đ vào các ô đã chia s n. Ghi s l
T t c các m u phân tích s đ

ng t ng nhóm vào s nh t ký soi m u.

c giáo viên h

ng d n ki m tra, sau đó cho

vào ng nghi m nh có ch a dung d ch đ nh hình. Trong m i ng nghi m

có etiket ghi đ a đi m, th i gian, sinh c nh, t ng đ t r i dùng nút bông
không th m n

c nút l i.

quá trình b o qu n m u đ

c lâu và không b giòn, nát, chúng tôi đã

b sung vào dung d ch đ nh hình 10% Glixerin. T t c các ng nghi m s
đ

c b o qu n chung trong m t l to ch a formol 4%. Ngoài ra dung d ch

m u ngâm còn đ

c b sung vài gi t axit Lactic giúp làm trong m u Ve

giáp Oribatida.
Chúng tôi đã phân tích và s lý s li u tính ra m t đ cá th trên 1m2
m t đ t, m i m u đ t có th tích là 250cm 3, quy ra di n tích b m t là
25cm2. V y s l
s l

ng cá th đ ng v t tính trung bình trên 1m2 s g p 400 l n

ng cá th trong m i m u đ t. (S l

ng cá th m i m u

đây là trung

bình c ng c a các m u l p l i).
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

PH N IV : K T QU VÀ TH O LU N
NG I : C U TRÚC QU N XÃ

CH

NG V T CHÂN KH P BÉ (Microathropoda)
SINH C NH

T CANH TÁC CÂY NG N NGÀY THEO

T NG TH NG

NG TRONG

T

Các nhóm Microathropoda chính nghiên c u
* Oribatida (Ve giáp).

* Acari khác.
* Collembola.
* Microathropoda khác.
1. C u trúc m t đ Microathropoda
B ng 2 gi i thi u s l
(Microathropoda)

ng và c u trúc m t đ qu n xã chân kh p bé

sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày c a 3 mùa nghiên

c u. Các s li u này đ

c tính trên di n tích trung bình 1m2 v i 2 t ng đ t

là 0-10cm và 11-20cm.
Theo b ng 2 ta th y: t ng s đ ng v t chân kh p bé thu đ

c là 31680 cá

th /m2, trong đó Oribatida là 10320 cá th , chi m 32,6%; Acari khác là
4800 cá th , chi m 15,2%; Collembola là 7840 cá th , chi m 24,7%;
Microathropoda là 8720 cá th , chi m 27,5% so v i t ng cá th thu đ

c.

(Microathropoda khác bao g m nh ng cá th không thu c các nhóm chính
nghiên c u ho c nh ng cá th b v n nát trong quá trình soi m u).
C ng theo b ng 2 ta th y:
*

t ng 1 (0-10 cm) có m t đ phân b các Microathropoda cao h n

h n t ng 2 (11-20 cm) v i t ng s 20800 (cá th /m2) trong đó có 6160 (cá
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

th /m2) Oribatida, chi m s l

ng l n nh t; k ti p là Microathropoda khác

v i 5760 (cá th /m2); ti p đ n là Collembola v i 5200 (cá th /m2) và cu i
cùng là Acari khác v i 3680 (cá th /m2).
* Trong khi đó

t ng 2 s l

ng chân kh p bé thu đ

c là 10880 cá th

v i Oribatida là 4160 cá th , đ ng th hai là Microathropoda khác v i 2960
cá th , Collembola là 2640 cá th và Acari khác là 1120 cá th .
Các s li u này đã đ

c bi u di n trong hình 3.

Nh v y có th th y s khác nhau rõ r t v s l
trúc c a các nhóm Microathropoda
thông qua s

nh h

hai t ng đ t.

ng cá th c ng nh c u
i u này có th lý gi i

ng b i đ sâu trong đ t đã tác đ ng t i s phân b c a

Microathropoda theo h

ng càng xu ng sâu m t đ càng gi m.

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh


Nhóm

sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày

Microathropoda

Acari khác

Oribatida

Collembola

T ng

Microathropoda
khác

T ng

Cá th

%

%

Cá th

% Cá th

%

29,6
0-10cm

6160

17,7
3680 76,7

59,7
38,2

11-20cm

4160

32,6
T ng

10320 100
Ghi chú: Trong đó:
b%

a c%

5200 66,3

2640 33,7

a- S l

%

27,7
5760 66,1

2960 33,9

20800 65,7
100
10880 34,3

27,5
8720 100

100
31680 100

ng cá th trên 1m2 m t đ t.

b- T l % so v i t ng Microathropoda c a m i t ng.
c- T l % so v i t ng t ng nhóm Microathropoda theo hai t ng
th ng đ ng trong đ t.

%
100

27,2

24,7
7840 100

% Cá th

%

24,3

15,2
4800 100

% Cá th
25,0

10,3
1120 23,3

40,3

%

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

B ng 2: C u trúc qu n xã chân kh p bé (Microathropoda)


Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0
0-10cm
Oribatida

Acari khác

11-20cm
Collembola

Microathropoda khác

Hình 3: Bi u đ c u trúc m t đ c a các nhóm chính Microathropoda
sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày.
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh

Khoá lu n t t nghi p
Hoàng Th Thi t
***********************************************************************

Oribatida
Collembola

Acari khác
Microathropoda khác

27,7%
29,6%

25,0%

17,7%

0- 10 cm

27,2%
38,2%

10,3%

24,3%

11- 20 cm
Hình 4: Bi u đ c u trúc nhóm phân lo i Microathropoda

sinh c nh đ t canh tác cây ng n ngày.
***********************************************************************
Chuyên ngành đ ng v t h c
K31 CN Sinh