Luận văn sư phạm Phân tích nội dung, xây dựng tư liệu tham khảo, thiết kế bài học theo hướng lấy học sinh làm trung tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy và học phần A

Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

L IC M

N

Em xin chân thành c m n các th y cô trong khoa, các th y cô trong t b
môn ph

ng pháp gi ng d y - khoa Sinh - KTNN, tr

ng

i h c s ph m Hà

N i 2 đã t o đi u ki n giúp đ em hoàn thành đ tài nghiên c u c a mình.
Em xin c m n cô giáo - Th.S Tr n Th H

ng đã h

ng d n ch b o

t n tình trong su t quá trình nghiên c u khóa lu n t t nghi p.
Em xin c m n các th y cô Tr
T nh - H i D

ng THPT Nam Sách - H i D

ng, C m Giàng 2 - H i D

ng.

ng, Tu

ã nhi t tình ng h , giúp đ

em trong su t quá trình đi u tra, th m dò cùng các b n sinh viên đã đóng góp
nh ng ý ki n quý báu.
L n đ u tiên làm quen v i công tác nghiên c u khoa h c, không tránh
kh i nh ng thi u sót, r t mong s ch b o, đóng góp ý ki n c a th y cô và các
b n sinh viên đ đ tài đ

c hoàn thi n.

Hà N i, tháng 04 n m 2009
Sinh viên

Nguy n Th Hiên

1


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

L I CAM OAN
Khóa lu n t t nghi p này đ
giáo – Th.S Tr n Th H

c hoàn thành d

is h

ng d n c a cô

ng. Tôi xin cam đoan r ng:

ây là k t qu nghiên c u c a riêng tôi
tài này không trùng v i b t c đ tài nào đã t ng công b .
N u sai tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m
Hà N i, tháng 04 n m 2009

Sinh viên

Nguy n Th Hiên

2


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

DANH M C KÍ HI U, CH

VI T T T

V:

ng v t

GV:

Giáo viên

GVTT:

Giáo viên làm trung tâm

GD – T:

Giáo d c – ào t o

HS:

H c sinh

HSTT:

H c sinh làm trung tâm

NXB:

Nhà xu t b n

OXH:

Oxy hóa

SGK:

Sách giáo khoa

TB:

T bào

THPT:

Trung h c ph thông

TV:

Th c v t

PHT:

Phi u h c t p

VD:

Ví d

VSV:

Vi sinh v t

3

Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

M CL C
Trang
L i c m n…………………………………………………………………..1
L i cam đoan………………………………………………………………..2
Danh m c các kí hi u, ch vi t t t………………………………………….3
M c l c……………………………………………………………………...4
Ph n 1: M đ u……………………………………………………………...5
1.1. Lí do ch n đ tài………………………………………………………..5
1.2. M c tiêu và nhi m v c a đ tài………………………………………..5
1.3.

it

1.4. Ph

ng, ph m vi nghiên c u………………………………………...6
ng pháp nghiên c u……………………………………………….6

1.5.Ý ngh a khoa h c và ý ngh a th c ti n………………………………….7
Ph n 2: T ng quan các v n đ nghiên c u………………………………….8
2.1. L ch s nghiên c u……………………………………………………...8
2.2. C s lí lu n…………….…………………………………………........9
Ph n 3: K t qu nghiên c u………………………………………………...13
Ch

ng I. Phân tích n i dung và t li u tham kh o bài gi ng……………...13

Ch

ng II. So n m t s giáo án theo h

ng l y h c sinh làm trung tâm…..39

K t lu n và ki n ngh ………………………………………………………..72
Tài li u tham kh o…………………………………………………………..73

4


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

PH N 1: M

U

1.1 Lí do ch n đ tài.
M c tiêu giáo d c
gi i không ch d ng l i
loài ng

i đã tích l y tr

n

c ta hi n nay, c ng nh các n

c khác trên th

vi c truy n th cho HS nh ng ki n th c, k n ng
c đó mà còn đ c bi t quan tâm đ n vi c b i d

cho HS n ng l c sáng t o.

có th đ t đ

ng

c m c tiêu đó, trong quá trình DH

ng i GV luôn luôn chú ý, t o đi u ki n cho HS tích c c, t l c ti p thu ki n th c.
Cùng v i vi c đ i m i ch

ng trình SGK, t ng c

thi t b d y h c… Vi c đ i m i PPDH trong tr

ng ph

ng ti n,

ng THPT hi n nay là m t

nhu c u r t thi t th c.
Th c ti n, SGK sinh h c 11 c ng nh SGK sinh h c 10, 12 m i
THPT đã đ

c t p hu n b i d

ng cho GV đ gi ng d y SGK theo tinh th n

đ i m i c a b GD – T, song th i gian t p hu n có h n, SGK có nhi u đi m
m i và khó. T th c ti n đó, đ t ra câu h i: Làm th nào đ thi t k bài gi ng
theo h

ng t ch c các ho t đ ng h c t p c a h c sinh v a đ m b o n i dung

ki n th c v a phát huy vai trò ch đ ng c a ng

i h c?

Thi t ngh , n u GV có đ tài li u tham kh o, k n ng phân tích n i
dung bài gi ng, xác đ nh thành ph n ki n th c, tr ng tâm ki n th c, logic
thành ph n ki n th c s thu n l i h n trong vi c gi ng d y theo h

ng l y

h c sinh làm trung tâm.
Chính vì lí do trên, tôi đã ch n đ tài: “Phân tích n i dung, xây d ng t
li u tham kh o, thi t k bài h c theo h
nâng cao ch t l
n ng l

ng l y h c sinh làm trung tâm nh m

ng d y và h c ph n A ch

ng I – chuy n hóa v t ch t và

ng sinh h c 11 ban c b n”.

1.2 M c đích và nhi m v nghiên c u
1.2.1 M c đích nghiên c u
Hình thành ph

ng pháp chu n b bài so n qua vi c phân tích n i dung,

xây d ng t li u tham kh o ph n A ch

ng I, sinh h c 11 ban c b n.

5


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

Thi t k m t s giáo án theo h

ng HSTT

1.2.2 Nhi m v nghiên c u

Phân tích n i dung bài h c
- Logic bài h c: v trí bài trong ch

ng, logic n i dung bài h c

- N i dung bài h c: ki n th c c b n, ki n th c c n b sung, ki n th c
th c ti n có liên quan.
Thi t k m t s giáo án theo h
1.3

it

1.3.1

ng HSTT

ng và ph m vi nghiên c u

it

ng nghiên c u

- Nh ng bi n pháp làm sáng t n i dung bài gi ng, phân tích bài gi ng
SGK theo h

ng phát huy tính tích c c c a HS.

- SGK, SGV sinh h c 11 ban c b n.
1.3.2 Ph m vi
Các bài trong ph n A ch

ng 1 “Chuy n hóa v t ch t và n ng l

ng”

sinh h c 11 ban c b n.
HS 11 tr
1.4 Ph
1.4.1 Ph

ng THPT Nam Sách – H i D

ng.

ng pháp nghiên c u
ng pháp nghiên c u lí thuy t
c các tài li u có liên quan đ n đ tài làm c s lí thuy t cho đ tài: Lí

lu n d y h c sinh h c –

inh Quang Báo, Tài li u liên quan t i v n d ng các

PPDH tích c c.
Nghiên c u n i dung, ch

ng trình SGK sinh h c 11 ban c b n, tài

li u v “Chuy n hóa v t ch t và n ng l

ng

th c v t”, SGK, SGV sinh h c

11 ban c b n làm c s cho vi c xây d ng tài li u tham kh o, thi t k bài
gi ng theo h

ng l y HSTT.
Thi t k sinh h c 11.

1.4.2 Ph

ng pháp chuyên gia

L y ý ki n nh n xét, đánh giá c a GV ph thông v n i dung đ tài nghiên c u

6


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

1.5 Ý ngh a khoa h c và ý ngh a th c ti n
1.5.1 Ý ngh a khoa h c
Làm sáng t c s lí lu n cho PPDH theo h

ng l y HS làm trung tâm

nh m phát huy tính tích c c, ch đ ng, sáng t o c a HS.
1.5.2 Ý ngh a th c ti n

Là tài li u tham kh o cho các b n sinh viên, giáo viên m i ra tr
quan tâm đ n v n đ đ i m i PPDH theo h
ph n nâng cao ch t l

ng d y và h c.

7

ng

ng l y HS làm trung tâm góp


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

PH N 2: T NG QUAN CÁC V N

NGHIÊN C U

2.1 L ch s nghiên c u
2.1.1 Trên th gi i
Anh b t đ u thí đi m các l p h c ki u m i. Trong đó, h

N m 1920,

chú ý đ n vi c phát huy tính tích c c, rèn luy n t duy cho HS khuy n khích
các ho t đ ng t qu n.
T n m 1945 tr đi,

Pháp hình thành các l p h c thí đi m

ti u h c.

các l p này, ho t đ ng h c tùy thu c vào h ng thú và sáng ki n c a HS. B
giáo d c Pháp khuy n khích áp d ng ph
N m 1970,

M các tr

ng pháp d y h c tích c c.

ng áp d ng ph

ng pháp d y h c tích c c, t

ch c ho t đ ng đ c l p c a HS b ng phi u h c t p.
các n

c XHCN c nh Liên Xô ngay t nh ng n m 50 c a th k

XX đã chú ý đ n vi c tích c c hóa ho t đ ng h c t p c a HS.

Liên Xô lúc

này, nghiêm c m vi c GV đ c nh ng khái ni m, đ nh ngh a cho HS ghi.
2.1.2

trong n

c

V n đ phát huy tính tích c c, ch đ ng c a HS nh m t o ra nh ng con
ng

i lao đ ng n ng đ ng, sáng t o, đã đ t ra t nh ng n m 1960, ngành

Giáo d c đã có kh u hi u: “Bi n quá trình đào t o thành quá trình t đào t o”.
N m 1970, giáo s Tr n Bá Hoành có nghiên c u đ u tiên v ph

ng

pháp d y h c tích c u, phát huy trí thông minh c a HS.
N m 1980 tr đi, có nhi u nhà lí lu n d y h c quan tâm đ n v n đ này.
GS: inh Quang Báo (1981).

GS: Lê ình Trung (1985)

TS V

GS: V

c Bình (1985).

c L u (1995).

c bi t n m 1995 có nhi u h i th o l n v đ i m i ph
h c tích c c theo h

ng ho t đ ng hoá c a ng

i h c.

T n m 2000 đ n nay, đ i m i PPDH đã đ
tr

c tri n khai

ng ph thông, tr thành m t phong trào r ng l n.

8

ng pháp d y

h u h t các


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

Cho đ n nay, vi c nghiên c u, v n d ng ph
tính tích c c c a HS đã có nh ng b

ng pháp d y h c phát huy

c đ u rõ nét, t o nh ng b

c chuy n

bi n tích c c.
2.2 C s lí lu n
2.2.1 Tính tích c c c a HS
2.2.1.1 Khái ni m
Theo đ nh ngh a c a Rebrona: “Tính tích c c c a HS là m t hi n t
s ph m th hi n

ng

s c g ng cao v nhi u m t trong ho t đ ng h c t p”.

Theo GS Tr n Bá Hoành: “Tính tích c c h c t p là tr ng thái h c t p
c a HS đ c tr ng

khát v ng h c t p v i s c g ng trí tu và ngh l c cao

trong quá trình n m v ng ki n th c”.
Ông cho r ng: tính tích c c h c t p c a HS c ng có s t
tính tích c c nh n th c vì h c t p là m t tr

ng đ ng v i

ng h p đ c bi t c a nh n th c.

2.2.1.2 Bi u hi n c a tính tích c c h c t p

HS

Theo GS Tr n Bá Hoành có 3 m c đ bi u hi n c a tính tích c c h c t p:

Bi u hi n b ng hành đ ng.
- HS có các hành đ ng, thao tác t nguy n tr l i câu h i c a GV ho c
b sung câu tr l i c a b n, thích phát bi u ý ki n c a mình v v n đ nêu ra.
- HS hay th c m c và yêu c u đ

c gi i thích các v n đ ch a hi u.

- HS v n d ng linh ho t ki n th c và k n ng đ nh n th c nh ng ho t
đ ng m i, n i dung m i.
- HS mong mu n đ

c đóng góp v i th y v i b n nh ng thông tin m i

ngoài bài h c.
Bi u hi n c m xúc.
- HS hào h ng, ph n kh i trong h c t p.
- HS ng c nhiên tr

c hi n t

- HS b n kho n, day d t tr
- Hoài nghi tr

ng, thông tin m i l .
c nh ng bài t p khó, câu h i khó.

c nh ng câu h i c a th y và b n đ a ra.

9

Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

Bi u hi n ý trí.
- T p trung, ch m chú vào n i dung bài h c, chú ý nghe gi ng.
- Không n n chí tr

c nh ng khó kh n, kiên trì làm b ng đ

c nh ng

bài toán khó, nh ng thí nghi m ph c t p.
2.2.1.3 Các c p đ c a tính tích c c h c t p
Tính tích c c đ t c p đ t th p lên cao nh :
C p đ sao chép, b t ch

c: HS ch m chú, quan sát và kiên trì làm theo

các đ ng tác c a GV.
C p đ tìm tòi, th c hi n: HS không b t ch
h

c và làm theo ph

ng

ng, cách gi i quy t v n đ c a th y cô mà t tìm tòi cách gi i h p lí h n,

ng n g n h n. Chúng luôn đ t câu h i: Có cách nào t t h n không? Làm cách
nào đ nhanh h n?
C p đ sáng t o: HS đ xu t các ý t
l p, h u hi u; có th t nêu ra đ

ng m i, cách gi i quy t m i đ c

c nh ng tình hu ng m i, nh ng bài t p có

tính sáng t o; có th t thay đ i các y u t thí nghi m, đ xu t các thí nghi m
m i đ ch ng minh n i dung bài h c. Tuy nhiên m c đ sáng t o c a HS là
h n nh ng đó là m m m ng đ phát tri n trí sáng t o sau này.
2.2.2 Ph

ng pháp d y h c l y HS làm trung tâm (HSTT)

Quá trình d y h c bao g m 2 m t h u c : Ho t đ ng d y c a GV và
ho t đ ng h c c a HS. Trong lí lu n d y h c có nh ng quan ni m khác nhau
v vai trò c a GV và vai trò c a HS. Nh ng t u chung có 2 h

ng: ho c t p

trung vào vai trò và ho t đ ng c a GV (GV làm trung tâm – GV TT) ho c t p
trung vào vai trò và ho t đ ng c a HS (HSTT).
Vi c chuy n d y h c t GVTT sang d y h c HSTT là xu h

ng t t y u

i h c v a là đ i t

ng v a là

có lí do c a l ch s . Trong d y h c HSTT ng

ch th , nh n m nh vai trò tích c c ch đ ng c a ng
là ch th có t li u.

10

i h c, xem ng

ih c


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

làm rõ đ c đi m c a ph
v i ph

ng pháp d y h c HSTT chúng ta so sánh

ng pháp d y h c GVTT.

2.2.2.1 M c tiêu d y h c.
c đi m khác nhau c b n nh t là v m c tiêu.
- Trong GVTT, ch

ng trình h c t p đ

c thi t k ch y u theo logic n i

dung khoa h c c a các môn h c, chú tr ng đ n h th ng ki n th c lí thuy t.
- Trong HSTT, cho r ng h th ng ki n th c lí thuy t ch a đ đ đáp
ng m c tiêu chu n b cho cu c s ng. C n chú tr ng các k n ng th c hành,
v n d ng ki n th c lí thuy t, n ng l c phát hi n và gi i quy t nh ng v n đ
th c ti n.
2.2.2.3 Ph

ng pháp d y h c.

S khác nhau v m c tiêu và n i dung quy đ nh s khác nhau v ph
- Trong GVTT, ph

ng pháp.

ng pháp ch y u là thuy t trình, gi ng gi i th y

nói trò ghi. GV lo trình bày c n k n i dung bài h c, tranh th truy n th v n
hi u bi t và kinh nghi m c a mình. HS ti p thu th đ ng, c hi u và nh
nh ng gì GV đã gi ng gi i, tr l i nh ng câu h i GV nêu ra, nh ng v n đ đã d y.
- Trong HSTT, ng

i ta coi tr ng vi c t ch c cho HS ho t đ ng đ c

l p theo nhóm (th o lu n, làm thí nghi m, quan sát m u v t, phân tích s
li u…) thông qua đó HS v a t l c n m tri th c, k n ng m i.
luy n v ph

ng pháp t h c, đ

c t p d

t v ph

ng th i rèn

ng pháp nghiên c u

khoa h c. GV quan tâm v n d ng v n hi u bi t và kinh nghi m c a t ng cá
nhân và c a t p th HS đ xây d ng bài h c.
2.2.2.4 Hình th c t ch c d y và h c
- Trong GVTT, t ch c trong phòng h c mà bàn GV và b ng đen là
đi m thu hút s chú ý c a m i HS.
- Trong HSTT, th

ng b trí thay đ i linh ho t cho phù h p v i ho t

đ ng c a ti t h c, th m chí cho t ng ph n h c. Nhi u bài ti n hành trong
phòng thí nghi m, ngoài tr i, vi n b o tàng…

11


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

2.2.2.5 ánh giá

- Trong GVTT, GV là ngu i đ c quy n đánh giá k t qu h c t p c a
HS, chú ý đ n kh n ng ghi nh và tái hi n các thông tin GV đã cung c p.
- Trong HSTT, HS t ch u trách nhi m v k t qu h c t p c a mình
đu c tham gia t đánh giá và đánh giá l n nhau. GV ph i h
phát tri n k n ng t đánh giá không ch d ng l i

ng d n cho HS

y u c u tái hi n ki n th c,

l p l i k n ng đã h c mà khuy n khích óc sáng t o, phát tri n s chuy n bi n
thái đ . Hành vi c a HS tr

c nh ng v n đ n y sinh trong th c t .

K t lu n:
Trong HSTT, ng

i ta coi tr ng vi c t ch c cho HS ho t đ ng đ c

l p, ch đ ng tích c c chi m l nh tri th c, hình thành k n ng, rèn luy n
ph

ng pháp t h c, kh n ng v n d ng ki n th c vào th c ti n.Vì v y, d y

h c l y HSTT chính là ph

ng pháp d y h c tích c c.

Theo giáo s Tr n Bá Hoành: không nên xem d y h c HSTT nh m t

PPDH đ t ngang t m v i các PPDH đã có, mà nên quan ni m nó nh m t t
t

ng, m t quan ni m d y h c chi ph i c m c tiêu, n i dung, ph

ng pháp,

hình th c t ch c và đánh giá hi u qu d y h c.
Th c hi n HSTT không h th p vai trò c a GV mà trái l i đòi h i GV
ph i có trình đ cao h n nhi u v ph m ch t, n ng l c ngh nghi p. S.Rassekl
(1987) vi t: “V i s tham gia tích c c c a ng

i h c thì s khó mà duy trì

m i quan h đ c đoán gi a th y và trò. Quy n l c c a GV không còn d a trên
s th đ ng và d t nát c a HS mà d a vào n ng l c c a GV góp ph n vào s
phát tri n t t đ nh c a HS thông qua s tích c c c a các em…”
Chính vì nh ng lí do đó đòi h i giáo viên không ng ng m r ng, nâng
cao ki n th c, luôn luôn m r ng t m hi u bi t trên l nh v c chuyên ngành.

12


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

PH N 3: K T QU NGHIÊN C U
CH

NG I: PHÂN TÍCH N I DUNG VÀ XÂY D NG T
THAM KH O PH N A - CH

NG I

“CHUY N HÓA V T CH T VÀ N NG L
Bài 1: S h p th n

c và mu i khoáng

LI U

NG ”

r

1. Logic c a bài h c
l

ây là bài đ u tiên c a ch

ng I: “Chuy n hóa v t ch t và n ng

ng”. Bài này r t quan tr ng vì nó góp ph n giúp h c sinh hình thành khái

ni m chuy n hóa v t ch t và n ng l
đó phân bi t đ

ng gi a c th TV và môi tr

c v i quá trình chuy n hóa v t ch t gi a

s đ

ch c

ph n B ch

đã đ

ch c

l p 10.
ng, hi u đ

th c v t, c ch h p th n

c và mu i khoáng, con đ

c vai trò c a n

ng

c p đ t bào

c tìm hi u quá trình trao đ i n

khoáng c a TV v i môi tr

t

V và môi tr

ng I và so sánh v i quá trình này

- Qua bài này, HS đ

ng.

c và mu i

c đ i v i c th
ng xâm nh p c a

chúng t đ t vào r .
2. N i dung bài h c.
- Các khái ni m: Lông hút, đai Caspari, th n
- Phân bi t hai con đ
tr

ng xâm nh p c a n

ng bên ngoài vào đ n m ch d n
-

khoáng

nh h

c, c quan h p th n

ng c a môi tr

c.

c và ion khoáng t môi

trung tâm r .

ng đ n quá trình h p th n

c và mu i

r .

2.2 Thành ph n ki n th c ch y u
2.2.1. R cây là c quan h p th n

c

a. Hình thái c a h r
b. R cây phát tri n nhanh b m t h p th
- R đâm sâu, lan r ng và sinh tr

ng liên t c hình thành nên s l

kh ng l lông hút làm t ng di n tích b m t h p th n

13

c và mu i khoáng.

ng


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

- TB lông hút có thành t bào m ng, không th m cutin, có áp su t th m
th u l n.
2.2.2. C ch h p th n

r cây

c và các ion khoáng t đ t vào TB lông hút

a. H p th n
-N

c và mu i khoáng

cđ

c h p th t đ t vào TB lông hút theo c ch th m th u.

- Ion khoáng đ

c h p th ch n l c vào r cây nh c ch th đ ng và

ch đ ng.
c và các ion khoáng đi t lông hút vào m ch g c a r

b. Dòng n

G m hai con đ

ng:

- T TB lông hút → kho ng gian bào → m ch g .
- T TB lông hút → các t bào s ng → m ch g .
2.2.3. nh h
khoáng

ng c a môi tr

ng đ i v i quá trình h p th n

c và mu i

r cây

- Nhi t đ , ánh sáng, oxy, PH đ t, đ c đi m lí hóa c a đ t,…
2.3. Ki n th c b sung
Theo sách Sinh lí Th c v t - V V n V ph n IV 1c - trang 69
S h p th n

c

cây

- Do gradien n ng đ ch t tan: khi có s chênh l ch v n ng đ các
ch t hòa tan trong t bào r và dung d ch đ t thì n
theo c ch khu ch tán th m th u, t c là n

cs đ

c s v n chuy n t n i có n ng

đ ch t tan th p t i n i có n ng đ ch t tan cao. Trong tr
s vào cây m t cách th đ ng khi mà hàm l
trong môi tr
n

c h p th vào r

ng h p này, n

c

ng các ch t tan trong r cao và

ng đ t ch a đ y đ đ t. Còn khi g p đi u ki n thi u n

c thì

c vào r cây theo c ch b m đ c bi t t o đi u ki n nâng n ng đ các ch t

trong r lên cao, t o ra grdien n ng đ cao trong r và do đó n

cs đ

cv n

chuy n vào r m t cách tích c c.
- Do gradien th n ng: khi có s chênh l ch v th n ng n

c thì n

c

s v n chuy n t n i có th n ng cao đ n n i có th n ng th p. Khi dung d ch

14


Kho¸ luËn tèt nghiÖp
đ t có th n ng n

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

c l n h n th n ng n

chuy n vào r . Th n ng n
d ch đ t do t r n

c c a r th

c luôn đ

c trong mô r thì n

cs đ

ng nh h n th n ng n

cv n

c c a dung

c v n chuy n lên cây đ th c hi n các quá

trình trao đ i và do s thoát h i n

c c a lá.

BÀI 2: V N CHUY N CÁC CH T TRONG CÂY
1. Logic bài h c
Bài này k ti p bài 1: “S h p th n
ti p t c tìm hi u quá trình trao đ i n
HS s tìm hi u n

c và mu i khoáng

c c a TV v i môi tr

c và mu i khoáng sau khi đ

chuy n nh th nào trong cây, đ

r ”. HS s

ng.

bài này,

c h p th qua r s đ

c v n chuy n nh lo i m ch gì?

cv n
ng l c

v n chuy n các ch t nh nh ng y u t nào?
2. N i dung bài h c
2.1. Ki n th c tr ng tâm
- Các khái ni m: m ch g (xilem), m ch rây (ploem), áp su t r …
- Mô t và phân bi t đ

c c u t o c a c quan v n chuy n v n chuy n

v t ch t t r lên lá và các c quan khác trên m t đ t.
- Mô t đ

c c u t o c a c quan v n chuy n s n ph m đ ng hóa c a

quang h p t lá (c quan cho) đ n c quan nh n (n i d tr và s d ng: r ,
h t, qu ,…).
- Mô t đ

c dòng v n chuy n ngang l u thông gi a dòng m ch g và

dòng m ch rây.
- Phân bi t đ

c c u t o, thành ph n d ch v n chuy n và đ ng l c c a

dòng m ch g v i dòng m ch rây.
2.2. Thành ph n ki n th c ch y u
2.2.1. Dòng m ch g (dòng đi lên)
Khái ni m: Dòng m ch g là dòng v n chuy n n
đ t đ n m ch g c a thân và đi kh p c th

15

c và ion khoáng t


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

a. C u t o.
M ch g đ

c c u t o t các t bào ch t g m qu n bào và m ch ng

b. Thành ph n c a d ch m ch g
Ch y u là n

c và các ion khoáng và m t s ít ch t h u c khác đ

c

t ng h p t r .
ng l c đ y c a dòng m ch g

c.

- L c đ y (áp su t r )
- L c hút do thoát h i n

c

lá.

- L c liên k t gi a các phân t n

c v i nhau và v i thành m ch g

2.2.2. Dòng m ch rây (dòng đi xu ng)
Khái ni m: Dòng m ch rây là dòng v n chuy n ch t h u c t trong
phi n lá đ n cu ng lá → c , h t, qu (n i d tr và tiêu th ch t)
a. C u t o
M ch rây đ

c c u t o t các TB s ng g m TB ng rây và TB kèm

b. Thành ph n c a d ch m ch rây.
Ch y u là saccarose (99%) và m t s ít axit amin, vitamin, hoocmon,…

c.

ng l c c a d ch m ch rây.
ng l c c a d ch m ch rây là s chênh l ch áp su t th m th u gi a c

quan cho (lá) và c quan nh n (mô).
2.3. Ki n th c b sung
Theo sách thi t k bài gi ng - Tr n Khánh Ph
*
N

ng l c c a v n chuy n n

ng – trang 17

c trong cây

c v n chuy n trong cây nh các l c sau:
- L c đ y c a r : do quá trình trao đ i ch t

h p c a r s phát sinh m t áp l c đ y n
- S c kéo c a thoát h i n

c

r , đ c bi t là quá trình hô

c đi lên cao, đó là áp su t r .

lá: s chênh l ch v s c hút n

c khá

l n gi a không khí và b m t lá làm cho quá trình thoát h i n

c x y ra

m nh. Các t bào c a lá thi u đ bão hòa n

d

16

c và hút n

c t bào

i. C


Khoá luận tốt nghiệp

Nguyễn Thị Hiên K31A

nh v y m phỏt sinh m t l c hỳt t b m t lỏ do bay h i n

c. S c kộo c a

c l liờn t c. õy l ng l c ch y u cú th a c t n

thoỏt h i n

c lờn r t

cao trờn cõy.
n

ng l c khỏc: cỏc mao qu n n

c r t m ng manh, cỏc s i n

thoỏt h i n

c nh ng s i n

khớ lm t c ngh n m ch. Cú

c trong m ch d n t o nờn cỏc s i

c ny cú u trờn b kộo m t l c r t c ng do

c m ng ny khụng h b t o n t o nờn b t
c i u ny l nh hai l c b tr :

. L c liờn k t gi a cỏc phõn t n
. L c bỏm gi a phõn t n

c

c v i thnh m ch d n.

c i trong h th ng m ch d n c a cõy gúp ph n quan tr ng vo s

N

tu n hon n

c c a h sinh thỏi t cõy khụng khớ.

Theo sỏch Sinh lớ Th c V t - V V n V ph n IV2 trang 73
* Con

ng v n chuy n n

c g m ba giai o n:

Giai o n 1: t b m t lụng hỳt c a r n m ch d n.
kho ng 0,2 mm. N

o n ny ng n

c i qua c t bo s ng v t bo khụng s ng

Giai o n 2: qua h m ch d n c a thõn. o n ny di g p nhi u l n giai o n 1.
Giai o n 3: t gõn lỏ n t bo th t lỏ, gian bo, khớ kh ng ra khụng
khớ. N

c qua cỏc t bo s ng v qua cỏc ng mao d n c a thnh t bo th t lỏ

r i ra ngoi khụng khớ qua khớ kh ng. Cũn trong thõn, n

lờn lỏ theo h m ch g . Cỏc ch t hũa tan

c v n chuy n t r

c r hỳt vo c ng t o thnh trong

quang h p v trao i ch t v n chuy n xu ng d

i theo m ch rõy.

BI 3. THOT H I N

C

1. Logic bi h c.
Bi ny k ti p bi hai: V n chuy n cỏc ch t trong cõy. Qua bi ny,
HS s bi t

cn

c

c v n chuy n vo cõy s ch y u tham gia vo quỏ

trỡnh no.

17


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

S s p x p h p lí, h p logic c a bài 1, bài 2, bài 3 cho HS th y rõ quá
trình trao đ i n
n

c c a TV v i môi tr

c, quá trình v n chuy n n

ng g m 3 quá trình: quá trình h p th

c trong cây và quá trình thoát h i n

Qua bài 3, HS s tìm hi u vai trò c a thoát h i n
h in

i tiêu h p lí đ

c và c s khoa h c c a t

c, con đ

c.
ng thoát

ng d ng trong ch m sóc

cây tr ng.

2. N i dung bài h c
2.1. Ki n th c tr ng tâm
- Các khái ni m: Thoát h i n c, t bào khí kh ng, l p cutin, cân b ng n c.
c đ i v i đ i s ng cây.

- Vai trò thoát h i n

- C u t o thích nghi c a lá đ i v i s thoát h i n
ch s m t n

c và đ ng th i h n

c ra kh i c th .

- C ch đi u ti t đ m c a khí kh ng và các tác nhân nh h
quá trình thoát h i n

ng đ n

c.

2.2. Thành ph n ki n th c ch y u
2.2.1. Vai trò c a thoát h i n

c

- T o l c hút đ u trên cho dòng m ch g .
- Giúp khí kh ng m ra cho CO2 vào lá d dàng.
- i u hòa nhi t đ cây.
2.2.2. Thoát h i n

c qua lá

a. Lá là c quan thoát h i n
- Thoát h i n
b. Con đ

c ch y u qua khí kh ng phân b

ng thoát h i n

G m hai con đ

c
m td

c

ng:

- Qua khí kh ng: đây là con đ

ng ch y u

. C u t o khí kh ng
. C ch đóng m
- Qua t ng cutin: l

ng n

c thoát ra không đáng k .

18

i c a lá


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A
ng đ n quá trình thoát h i n

2.2.3. Các tác nhân nh h
N

c

c, ánh sáng, nhi t đ , gió, ion khoáng,…

2.2.4. Cân b ng n

c và t

i tiêu h p lí

- Khái ni m cân b ng n
- C s khoa h c c a t

c
i tiêu h p lí và ng d ng

2.3. Ki n th c b sung
Theo sách sinh lí th c v t – V V n V ph nIV - trang 76
* Con đ

ng thoát h i n

TV, có 2 con đ

c

ng thoát h i n

c chính là: qua khí kh ng, qua

cutin.ngoài ra còn qua các v t s n.
- Qua v t s n:

cây g l n, n

c có th thoát qua v t s n trên cành và

thân. Tuy nhiên, do di n tích v t s n ít nên con đ

ng này ít có ý ngh a.

- Qua khí kh ng và qua l p cutin: t l 2 hình th c này ph thu c loài
cây, tu i cây, đ c đi m gi i ph u và hình thái lá, các nhóm sinh thái c a cây:
+

nh ng cây còn non, cây a bóng dâm thì l p cutin c a phi n lá

m ng nên c
n

ng đ thoát h i n

cg nt

ng đ

ng v i c

ng đ thoát h i

c qua khí kh ng.
+

h in

nh ng cây tr

ch in
+

ng thành có khí kh ng phát tri n thì quá trình thoát

c qua cutin y u, kém 10 – 20 l n qua khí kh ng.

nh ng cây h n sinh, n

V y thoát h i n
thành. S thoát h i n
. Giai đo n 1: n

c h u nh không thoát qua b m t bi u bì.

c qua khí kh ng là hình th c ch y u

cây tr

ng

c qua khí kh ng di n ra qua ba giai đo n:
c b c h i t b m t TB nhu mô lá vào gian bào.

. Giai đo n 2: h i n
. Giai đo n 2: h i n

c khu ch tán qua khe khí kh ng
c khu ch tán t ng b m t lá ra không khí xung quanh.

Giai đo n 1 và giai đo n 3 là quá trình có tính v t lí rõ r t, đó là quá
trình bay h i n
s l

c. Giai đo n 2 là quá trình có tính ch t sinh lí, ph thu c vào

ng và s đóng m khí kh ng.

19


Khoá luận tốt nghiệp

Nguyễn Thị Hiên K31A

BI 4. VAI TRề C A CC NGUYấN T

KHONG

1. Logic bi h c
cỏc bi tr
c a TV v i mụi tr
v n chuy n

c, HS ó

c tỡm hi u quỏ trỡnh trao i mu i khoỏng

ng thụng qua: c ch h p th mu i khoỏng, con

ng

bi ny, HS s th y rừ vai trũ cỏc nguyờn t khoỏng i v i

TV, cỏch bún phõn h p lớ t ú ng d ng trong th c ti n ch m súc cõy tr ng
2. N i dung bi h c
2.1. Ki n th c tr ng tõm
ng khoỏng thi t y u, nguyờn t i

- Cỏc khỏi ni m: Nguyờn t dinh d
l

ng, nguyờn t vi l

ng.

- Vai trũ t tr ng nh t c a cỏc nguyờn t dinh d

ng thi t y u.

- Ngu n cung c p dinh d ng cho cõy v d ng phõn bún cõy h p thu c.
- Li u l
tr

ng phõn bún h p lớ v ý ngh a c a nú i v i cõy tr ng, mụi

ng v s c kh e con ng

i.

2.2. Thnh ph n ki n th c ch y u
2.2.1. Nguyờn t dinh d
- Nguyờn t dinh d

ng thi t y u

trong cõy

ng thi t y u l:

+ Nguyờn t m thi u nú cõy khụng hon thnh chu trỡnh s ng.
+ Khụng th thay th b i b t kỡ nguyờn t no khỏc.
+ Ph i tr c ti p tham gia vo quỏ trỡnh chuy n húa v t ch t trong c th .
- Nguyờn t dinh d
+ Nguyờn t i l

ng thi t y u g m:
ng: l nguyờn t chi m > 100mg/1kg ch t khụ. VD:

C, H, O, N
+ Nguyờn t vi l

ng: l nguyờn t vi l

ng chi m 100mg/1kg ch t

khụ. VD: Fe, Mn, Cl
2.2.2 Vai trũ c a nguyờn t khoỏng thi t y u trong cõy
- Tham gia c u t o ch t s ng.
- i u ti t quỏ trỡnh trao i ch t.

20


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

2.2.3. Ngu n cung c p các nguyên t khoáng cho cây
a.

t tr ng là ngu n cung c p các nguyên t khoáng dinh d ng khoáng cho cây.
Trong đ t, các nguyên t khoáng t n t i

Cây ch h p th đ

2 d ng: không tan và hòa tan.

c d ng hòa tan.

b. Phân bón
Tùy vào lo i phân bón, gi ng cây mà s d ng li u l

ng cho phù h p.

2.3. Ki n th c b sung
Theo sách Sinh lí Th c V t - V V n V ph n VI – trang 174.
Theo các nhà sinh lí th c v t thì phân bón đã góp ph n t ng n ng su t
đ n 50%. Mu n bón phân h p lí ph i d a trên 3 c s sau:
- Nhu c u dinh d
d

ng c a cây tr ng nói chung và trong các th i kì dinh

ng nói riêng.
- Kh n ng cung c p các ch t dinh d

ng c a đ t.

- S bi n đ i phân bón trong đ t và h s s d ng.
Nhu c u dinh d

ng là l

ng ch t dinh d

m t đ n v n ng su t. Nhu c u dinh d
-L

ng: s l

ng mà cây c n đ t o thành

ng g m hai m t:
ng cây c n đ t o thành m t đ n v

ng ch t dinh d

n ng su t.
- Ch t: các nguyên t dinh d
kì sinh tr

ng khác nhau mà cây c n thi t trong th i

ng nh t đ nh đ hình thành n ng su t cao nh t.

BÀI 5. DINH D

NG NIT

TH C V T

1. Logic bài h c
Bài này k ti p bài 4 “Vai trò c a các nguyên t khoáng”. Qua bài 4 HS
đã bi t vai trò chung c a nguyên t khoáng c ng nh nguyên t nit đ i v i
cây.

bài này, HS s th y đ

c vai trò quan tr ng c a nit v i s s ng c a

cây: “Không có nit s không có s s ng”.
sau khi đ

ng th i tìm hi u nguyên t nit

c h p th s tham gia quá trình đ ng hóa

21

mô TV nh th nào.


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

2. N i dung bài h c

2.1. Ki n th c tr ng tâm
- Các khái ni m: Kh nitrat, đ ng hóa amoni, đ ng hóa nit , s hình
thành amit,…
- Vai trò sinh lí c a nguyên t nit quá trình đ ng hóa nit

mô TV,

quá trình kh nitrat
- Quá trình đ ng hóa amoni, vai trò quá trình hình thành amit đ i v i
c th TV
2.2. Thành ph n ki n th c ch y u
2.2.1. Vai trò sinh lí c a nguyên t nit
- Vai trò chung: nit là nguyên t dinh d

ng thi t y u

- Vai trò c u trúc: nit là thành ph n c u trúc c a protein, axit nucleic,
di p l c, ATP,…
2.2.2 Quá trình đ ng hóa nit

th c v t

Bao g m hai quá trình:
a. Quá trình kh nitrat
NO 3− (nitrat) → NO −2 (nitrit) → NH3
b. Quá trình đ ng hóa amoni trong mô th c v t
- Amin hóa tr c ti p:
Axit xeto + NH3 → axit amin
- Chuy n v amin:
Axit amin + axit xeto → axit amin m i + axit xeto m i

- Hình thành amit:
Axit amin dicacboxylic + NH3 → amit
Ý ngh a quá trình hình thành amit đ i v i c th th c v t
. Gi i đ c cho cây.
. Tích l y NH 4+ cho cây
2.3. Ki n th c b sung

22


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

Theo sách thi t k Sinh h c 11- Tr n Khánh Ph

ng – Trang 50

Vai trò c a nit đ i v i cây.
- Nit là nguyên t đ c thù c a protein, mà protein có vai trò quan
tr ng đ i v i cây.
- Nit là thành ph n quan tr ng c a di p l c. M i phân t di p l c có 4
nguyên t Nit . Di p l c có vai trò quan tr ng trong quang h p, t ng h p ch t
h u c cho s s ng trên Trái

t.

- Nit là thành ph n c a m t s phitohoocmon: auxin, xitokinin. ây là
hai hoocmon quan tr ng nh t trong quá trình sinh tr

ng c a t bào và c a cây.

- Nit tham gia vào thành ph n c a h p ch t phitocrom có nhi m v
đi u ch nh quá trình sinh tr

ng, phát tri n c a cây liên quan t i ánh sáng…

Giúp cây t ng c ng trao đ i ch t và n ng l ng. T đó t ng n ng su t cây tr ng.
- Thi u nit

nh h

ng đ n s phát tri n c a cây, nh h

ng đ n n ng

su t cây tr ng do di p l c không hình thành, lá vàng, gi m sút ho t đ ng
quang h p và tích l y.
- Th a nit s

nh h

ng đ n sinh tr

n ng su t c a cây tr ng. Cây sinh tr

ng, phát tri n và hình thành

ng quá m nh, thân cây t ng tr

nhanh mà mô c gi i kém hình thành nên cây r t y u, gây hi n t

ng

ng l p đ ,

gi m n ng su t ho c không có thu ho ch.

BÀI 6. DINH D

NG NIT

TH C V T (Ti p)

1. Lôgic bài h c
bài này, HS ti p t c tìm hi u v nguyên t dinh d

ng khoáng thi t

y u Nit : Tìm hi u ngu n cung c p nit trong t nhiên cho cây, quá trình
chuy n hóa nit trong đ t, quá trình c đ nh nit và c s khoa h c c a các
ph

ng pháp bón phân.
HS s khái quát hóa quá trình trao đ i khoáng và nit

tr ng.

23

th c v t v i môi


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

2. N i dung bài h c
2.1. Ki n th c tr ng tâm
- Các khái ni m: ph n nitrat hóa, c đ nh nit ,bón phân h p lí.
- Các con đ

ng c đ nh nit phân t , vai trò c a các con đ

ng này

đ i v i TV và ng d ng ki n th c này trong ngành tr ng tr t.
- M i quan h gi a li u l
ph m và môi tr

ng phân bón v i n ng su t, ph m ch t nông

ng.

2.2. Thành ph n ki n th c ch y u
2.2.1. Ngu n cung c p nit trong t nhiên cho cây
a. Nit trong không khí
- N2 (cây không đ ng hóa đ

VSV

c) ⎯⎯
⎯
→ NH3 (cây đ ng hóa đ

c).

b. Nit trong đ t
T n t i 2 d ng:
.Nit vô c : mu i khoáng → cây h p th đ

c tr c ti p.

VSV
. Nit h u c (cây không h p th đ c) ⎯⎯
⎯
→ NH4, NO 3− (cây h p th đ c).

2.2.2. Quá trình chuy n hóa nit trong đ t và c đ nh nit
a. Quá trình chuy n hóa nit trong đ t.
VSVdat
- Quá trình amon hóa: Nit (h u c ) ⎯⎯⎯
→ NH +4
VKnitrat
NO 3−
- Quá trình nitrat hóa: NH +4 ⎯⎯⎯→

- Quá trình ph n nitrat: NO 3− → N2
b. Quá trình c đ nh nit phân t
- Quá trình c đ nh nit là quá trình liên k t N2 và H2 t o NH3
- Con đ

VSV
ng sinh h c: N2 + H2 ⎯⎯
⎯
→ NH3

VSV c đ nh nit g m 2 nhóm
- Nhóm VSV s ng t do: vi khu n Lam (Cyanobacteria)
- Nhóm VSV s ng c ng sinh

TV : vi khu n thu c chi Rhizobium

2.2.3. Phân bón v i n ng su t cây tr ng

24


Kho¸ luËn tèt nghiÖp

NguyÔn ThÞ Hiªn – K31A

a. Bón phân h p lí và n ng su t cây tr ng
b. Các ph

ng pháp bón phân

- Bón phân qua r : c s khoa h c là d a vào h p th ion khoáng t đ t c a r .
- Bón phân qua lá: c s khoa h c là d a vào s h p th ion khoáng
qua khí kh ng.
c. Ki n th c b sung

Theo sách Sinh lí Th c V t - V V n V ph n V – trang 167
* Các d ng nit cung c p cho TV thông qua đ t đ

c b sung th

ng

xuyên t 5 ngu n sau:
- Quá trình t ng h p hóa h c: ch y u là do s phóng đi n trong các
c n giông qua các giai đo n sau:
N2 + O2 → 2 NO
2 NO + O2 → 2 NO2
4 NO2 + 2 H2O + O2 → 4 HNO3
Ngu n nit này ít quan tr ng vì ch cung c p m t l

ng nh nit :

3 – 5kg/ha
- Quá trình c đ nh c đ nh nit c a các vi khu n, vi khu n lam s ng t
do. Ngu n này có th cung c p cho cây m t l

ng nit khá l n: 10 – 15kg/ha.

- Quá trình c đ nh nit c a các vi khu n, t o c ng sinh (cây h đ u,
bèo hoa dâu…). Ngu n này quan tr ng vì nó cung c p cho cây m t l

ng nit

l n 150 – 200 kg/ ha.
- Ngu n nit h u c t xác V, TV và VSV đ

- Ngu n nit do con ng

c phân gi i.

i tr l i cho đ t đ chuy n hóa thành d ng

phân bón h u c , vô c ch a nit .
* Quá trình c đ nh nit khí quy n
- Cây không th h p th tr c ti p d ng nit phân t (N2) trong khí
quy n mà nh VSV c đ nh nit trong đ t đ chuy n hóa thành d ng NH +4 , NO 3− .
- Hai nhóm VSV c đ nh nit là:

25