Luận văn sư phạm Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật Natasa Rôxtôva trong tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình của L.Tônxtôi

Khoá luận tốt nghiệp

Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Lí do khoa học
Lep Nicôlaiêvich Tônxtôi (1828-1910) là một trong những ngôi sao
sáng nhất trên bầu trời văn học hiện thực Nga thế kỉ XIX. Ông được coi là
nghệ sĩ vĩ đại, là người khổng lồ, là nhà văn vô song trên toàn châu
Âu, là tấm gương phản chiếu cách mạng Nga (Lênin). Cống hiến lớn
nhất của nhà văn trong nghệ thuật toàn nhân loại là khám phá những bức
tranh nội tâm sinh động, phong phú đến kì diệu ở mỗi con người. Khám phá
được tâm lý con người, Tônxtôi đã góp phần sáng tạo của mình vào nhận
thức quy luật cuộc sống xã hội và mở ra những viễn cảnh rộng lớn đối với
việc phát triển nền nghệ thuật hiện thực tiến bộ.
Trong hơn 60 năm cầm bút và lao động sáng tạo nghệ thuật,
L.Tônxtôi đã để lại một di sản văn học đồ sộ với hàng trăm truyện ngắn,
kịch, khảo cứu, văn chính luận và đặc biệt là rất nhiều tiểu thuyết. Nhắc đến
tiểu thuyết của L.Tônxtôi không thể không nhắc đến Chiến tranh và hoà
bình kiệt tác đã góp phần làm cho L.Tônxtôi trở thành sư tử của văn học
Nga. Nó là cuốn tiểu thuyết sử thi tâm lý được đánh giá là tác phẩm
hạng nhất (Flôbe), tác phẩm vĩ đại nhất thế kỷ XIX (Gorki). Chiến tranh
và hoà bình là cuốn tiểu thuyết thể hiện rõ nét nhất biệt tài miêu tả tâm lý
nhân vật của L.Tônxtôi.
Cùng với các nhân vật Kutudôp, Pie, Anđrây, Natasa là biểu hiện lý
tưởng của L.Tônxtôi về những con người đẹp, chân chính. Natasa là tấm
gương phản chiếu tâm hồn của người Nga, thể hiện tinh thần và phong
cách Nga. Nàng là hình tượng có vị trí đặc biệt quan trọng trong tác phẩm.
Vì vậy nghiên cứu về nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật Natasa là nghiên

Trần Thị Lan Anh

1

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

cứu về một phương diện quan trọng trong tiểu thuyết Chiến tranh và hoà
bình.
1.2. Lý do sư phạm
L.Tônxtôi là một trong số những tác giả văn học nước ngoài được
đưa vào giảng dạy trong trường phổ thông. Cụ thể là, sách giáo khoa văn
học nước ngoài lớp 11 có dành một số trang để viết về tiểu sử, cuộc đời và
sự nghiệp sáng tác của L.Tônxtôi. Đồng thời, sách còn tóm tắt tiểu thuyết
Chiến tranh và hoà bình và trích giảng đoạn Hai tâm trạng. Đó là đoạn
văn miêu tả sự thay đổi tâm trạng của nhân vật trung tâm Anđrây
Bôncônxki trước và sau khi gặp Natasa. Natasa chính là cơn gió mát lành
đem lại sức sống, niềm tin và hạnh phúc cho Anđrây.Vì vậy, nghiên cứu về
Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật Natasa Rôxtôva chính là cơ sở giúp
giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu tâm trạng Anđrây qua đoạn trích
Hai tâm trạng.
Vì những lý do trên mà chúng tôi quyết định chọn đề tài Nghệ thuật
miêu tả tâm lý nhân vật Natasa Rôxtôva trong tiểu thuyết Chiến tranh và
hoà bình của L.Tônxtôi.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Những công trình nghiên cứu, bài viết về L.Tônxtôi ở Nga đã
được dịch sang tiếng Việt
L.Tônxtôi con sư tử của nền văn học Nga cùng với cuốn sử thi vĩ
đại Chiến tranh và hoà bình mãi mãi giống như những ẩn số vàng mà tất cả
các nhà nghiên cứu, phê bình văn học đều muốn giải mã. Vì vậy, có rất

nhiều bài viết, công trình nghiên cứu đánh giá về công lao vĩ đại của nhà
văn, khẳng định thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lý của L.Tônxtôi
trong Chiến tranh và hoà bình.
V.Sclôpxki trong cuốn Lep Tônxtôi đã có những đánh giá rất cao về
nghệ thuật miêu tả tâm lý của L.Tônxtôi. Ông cho rằng: Sự phân tích tâm

Trần Thị Lan Anh

2

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

lý phép biện chứng tâm hồn của L.Tônxtôi mang tính chất đặc biệt.
Tônxtôi tách những động cơ chân chính của những hành động của con
người ra khỏi lập luận ngôn từ lôgíc của chúng [21, 461]
Khrapchencô trong cuốn Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát
triển văn học khẳng định: Công lao lịch sử vĩ đại của L.Tônxtôi là ở sự kết
hợp hữu cơ cách phân tích tâm lý vô cùng tinh tế với lối tự sự anh hùng ca
có quy mô rộng lớn [14,37]. Khrapchencô trong cuốn L.Tônxtôi nhà
nghệ sĩ đã làm nổi bật sự khác nhau về phương pháp điển hình hoá giữa
Puskin nhà thơ đầu thế kỷ XIX và Tônxtôi - nhà văn nửa cuối thế kỷ:
Nếu Puskin phản ánh những biến cố xã hội, những tính cách con người
trong sự chân thật của chúng, xây dựng lối kể chuyện trên cơ sở tái tạo trực
tiếp liên tục những thuộc tính điển hình của chúng, thì L.Tônxtôi lại thường
khai thác những mối liên hệ phức tạp và những quan hệ tồn tại giữa hình
thức bên ngoài của hiện tượng với nội dung bên trong của nó; giữa ngôn từ
và cảm xúc. Điều đó không chỉ là một phương pháp sáng tạo mới tiếp cận

với quá trình hiện thực mà còn là cách nhìn nhận hiện thực bằng những khía
cạnh mới [15,567-568].
Một trong những thủ pháp nghệ thuật độc đáo thể hiện tâm lý nhân
vật là độc thoại nội tâm. Trong kiệt tác Chiến tranh và hoà bình L.Tônxtôi
đã phát huy tối đa hiệu quả của thủ pháp nghệ thuật này. Vì vậy, Xabusôp
đã có nhận xét: Nhà văn ít khi lý luận về nhân vật mà để chính nhân vật tự
cởi mở tâm hồn cho người đọc, lôi cuốn người đọc nhập vào nội tâm nhân
vật, hoà mình với nhân vật chốc lát hoặc lâu dài. Do đó, độc thoại nội tâm
trở thành một trong những thủ pháp phổ biến nhất trong nghệ thuật phân
tích tâm lý của ông.
Trong tài liệu in Rônêô: L.N. Tônxtôi qua giới phê bình Nga trường
Đại học Sư phạm Hà Nội, nhà phê bình Sécnưsepxki đã khẳng định đặc
điểm tài năng của Tônxtôi: Phân tích tâm lý có thể có nhiều khuynh hướng

Trần Thị Lan Anh

3

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

khác nhau: nghệ sĩ này thì quan tâm nhiều hơn tới việc miêu tả các tính
cách, nghệ sĩ khác thì chú ý đến ảnh hưởng của các quan hệ xã hội và các
xung đột trong cuộc sống với các tính cách; nghệ sĩ thứ ba thì quan tâm hơn
hết đến chính quá trình tâm lý, những hình thức, những quy luật của nó, quá
trình biện chứng tâm hồn. Hơn nữa, Sécnưsepxki cũng đã đoán trước
được xu hướng miêu tả tâm lý của nhà văn trên: Bá tước Tônxtôi chú ý hơn
cả đến việc sao cho một số tình cảm và ý nghĩ này phát triển từ những tình

cảm, ý nghĩ khác. Ông ham thích quan sát đến một tình cảm được nảy sinh
từ một tình huống hoặc một ấn tượng nhất định, lệ thuộc vào ảnh hưởng của
hồi ức và sức mạnh của những sự phối hợp, của những trí tưởng tượng
chuyển sang những tình cảm khác, rồi lại quay về điểm xuất phát trước rồi
lại ngao du, đổi thay theo cả một chuỗi những hồi ức, quan sát xem một tư
tưởng nảy sinh do cảm xúc đầu tiên, dẫn tới những tư tưởng khác, bị lôi
cuốn đi xa hơn, kết hợp ước mơ với những cảm xúc thực tế, những ước mơ
về tương lai với những suy tưởng về hiện tại như thế nào. Sécnưsepxki gọi
Tônxtôi là bậc thầy duy nhất trong việc mô tả tài tình những hiện tượng
khó nắm bắt của đời sống nội tâm luân chuyển lẫn nhau cực kỳ nhanh và
hết sức đa dạng.
M.Gorki trong cuốn Bàn về văn học khi tìm hiểu về nghệ thuật xây
dựng thế giới nhân vật trong Chiến tranh và hoà bình đã khẳng định:
Dùng ngôn ngữ để tô điểm cho người và vật, đó là một chuyện. Tả họ một
cách sinh động tạo hình đến mức người ta muốn lấy tay sờ, như ta sờ mó
các nhân vật trong Chiến tranh và hoà bình của Tônxtôi lại là một chuyện
khác [7,271].
2.2. Những công trình nghiên cứu, bài viết về L.Tônxtôi ở Việt
Nam
L.Tônxtôi cùng với Chiến tranh và hoà bình - đứa con tinh thần quý
giá nhất của nhà văn không chỉ có sức hút mạnh mẽ đối với các nhà nghiên

Trần Thị Lan Anh

4

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

cứu, phê bình Nga mà còn có sức hút kỳ lạ đối với các nhà phê bình trên thế
giới đặc biệt là các nhà nghiên cứu, phê bình ở Việt Nam. Cho đến nay,
L.Tônxtôi là tác giả được đề cập đến trong khá nhiều giáo trình, công trình
nghiên cứu, bài viết.
2.2.1. Các công trình nghiên cứu
Năm 1986, cuốn chuyên luận đầu tiên ở Việt Nam L.Tônxtôi của
Nguyễn Trường Lịch ra mắt độc giả. ở chuyên luận này, Nguyễn Trường
Lịch đặc biệt quan tâm tới nghệ thuật thể hiện tâm lý nhân vật của
L.Tônxtôi trong tác phẩm Chiến tranh và hoà bình. Cụ thể, ông đã dành 41
trang trong chuyên luận để viết về vấn đề này. Đúng như B.I. Burxôp nhận
xét: Sức mạnh của nghệ thuật hiện thực chủ nghĩa của Tônxtôi chính là sự
xâm nhập của bản chất quá trình xã hội và quá trình tâm lý. Từ những
phân tích các độc thoại nội tâm của nhân vật những giấc mơ như một mô típ
nghệ thuật độc đáo, sự hoà quyện vào nhau không còn ranh giới giữa tâm
hồn con người và thiên nhiên, tác giả chuyên luận đã đi đến kết luận
khoa học: Phân tích tâm lý của Tônxtôi không có nghĩa là chẻ sợi tóc làm
tư rồi ngụp lặn vào các chi tiết vụn vặt mà là một sáng tạo nghệ thuật đặc
sắc [16,163]. Đó là một kết luận chính xác, nghệ thuật tâm lý của Tônxtôi
chính là một sáng tạo đặc sắc làm nên sức sống lâu bền cho tác phẩm Chiến
tranh và hoà bình.
Trong cuốn Lý luận văn học (1996) Hà Minh Đức (chủ biên) Nhà
xuất bản Giáo dục, L.Tônxtôi được nhắc đến nhiều lần với tư cách là nhà
văn tâm lý bậc thầy thế giới và được đặt ngang hàng với những thiên tài bất
tử như: Sechxpia, Gơt,
Trong cuốn Văn học Nga sự thật và cái đẹp (2002) Nguyễn Hải Hà
- Nhà xuất bản Giáo dục, tác giả cuốn sách lại một lần nữa khẳng định tài
năng nghệ thuật của L.Tônxtôi: Tài nghệ độc đáo của Tônxtôi thể hiện
trước hết và chủ yếu ở cách miêu tả tâm lý nhân vật, có thể miêu tả tâm lý

Trần Thị Lan Anh

5

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

nhân vật theo nhiều hướng. Có những người thậm chí miêu tả tâm lý một
cách gián tiếp thông qua cử chỉ, điệu bộ, vẻ mặt, lời ăn tiếng nói của
nhân vật. Có người lại chuyên chú theo dõi tác động của môi trường đối với
tư tưởng, tình cảm của nhân vật hoặc phân tích theo lối giải phẫu một trạng
thái cuối cùng của một quá trình tâm lý [10,78]. Riêng L.Tônxtôi lại khác,
ông quan tâm nhiều hơn hết đến chính quá trình tâm lý, những hình thức,
những quy luật của nó, phép biện chứng của tâm hồn [10,79].
Trong cuốn Lịch sử văn học Nga (2003) tác giả Đỗ Hồng Chung (
chủ biên) chương L.Tônxtôi Tác giả Nguyễn Trường Lịch đã cung
cấp cho độc giả một cái nhìn toàn diện về bộ tiểu thuyết anh hùng ca
Chiến tranh và hoà bình. Ông khẳng định Chiến tranh và hoà bình đã trở
thành một Iliat hiện đại, một sáng tạo mới mẻ duy nhất của thể loại tiểu
thuyết anh hùng ca không chỉ đối với văn học Nga mà còn văn học thế giới
thế kỷ XIX, kể từ Hômer cho đến nay [2,406]. Tác giả Nguyễn Trường
Lịch còn nhấn mạnh: Cống hiến to lớn của nhà văn trong nghệ thuật toàn
nhân loại là khám phá được những bức tranh nội tâm sinh động, phong phú
đến kỳ diệu của mỗi con người trong nhân dân Nga. Và để khám phá thế
giới nội tâm đầy bí ẩn đó, L.Tônxtôi đã sử dụng rất nhiều biện pháp nghệ
thuật như tả, kể, đối thoại, độc thoại trong đó, độc thoại nội tâm được coi
là thủ pháp nghệ thuật độc đáo và hữu hiệu để làm nổi bật tính cách của
nhân vật.

Chuyên luận Thi pháp tiểu thuyết L.Tônxtôi của Nguyễn Hải Hà là
một công trình khoa học nghiên cứu Chiến tranh và hoà bình từ góc độ thi
pháp học. Tác giả đã dành 60 trang để viết về biện chứng tâm hồn của
nhân vật, đề cập đến con người bên trong luôn trôi chảy như dòng sông.
Quan niệm về con người trôi chảy luôn biến chuyển của L.Tônxtôi chi
phối rõ nét nghệ thuật thể hiện con người. Từ việc xem xét kỹ các trạng
thái, các quy luật tâm lý được thể hiện qua độc thoại nội tâm, đối thoại,

Trần Thị Lan Anh

6

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

miêu tả chân dung, của các nhân vật, tác giả chuyên luận đã đi đến kết
luận: Văn xuôi Tônxtôi, sáng tác của Tônxtôi là một bước tiến trong nghệ
thuật toàn nhân loại. Ông cũng khẳng định: Độc thoại nội tâm chính là
một trong những thủ pháp hữu hiệu nhất giúp nhà văn phơi bày nội tâm
nhân vật, miêu tả nó từ bên trong. Nhà văn không chỉ miêu tả phố xá, nhà
cửa, đồ dùng, áo quần, nét mặt, cử chỉ, lời nói của nhân vật mà còn đọc
được những ý nghĩ sâu kín trong lòng nhân vật, nhiềukhi những ý nghĩ này
trái ngược với vẻ bề ngoài của nó [11,125]. Ngoài các biện pháp nghệ
thuật chính như đối thoại và độc thoại, tả và kể, thì tác giả chuyên luận còn
đề cập đến các phương tiện nghệ thuật khác như: phong cách sáng tác, kết
cấu tác phẩm, thời gian - không gian nghệ thuật, cá tính và vai trò người kể
chuyện Tóm lại, Nguyễn Hải Hà trong chuyên luận này đánh giá rất cao
tài năng nghệ thuật của Tônxtôi bậc thầy về nghệ thuật miêu tả tâm lý

nhân vật
Như vậy, ở những công trình nghiên cứu trên, các tác giả đã nêu ra
một số đặc điểm nghệ thuật đặc sắc nhất của tiểu thuyết anh hùng ca Chiến
tranh và hoà bình. Đặc biệt, các tác giả đi sâu vào việc phân tích nghệ thuật
miêu tả tâm lý nhân vật của Tônxtôi một trong những tiền đề quan trọng
giúp chúng tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài này.
2.2.2. Các bài viết về L.Tônxtôi
L.Tônxtôi cùng với Chiến tranh và hoà bình cuốn tiểu thuyết được
coi là bậc nhất của nền văn hoá toàn nhân loại, là thức ăn của mọi thời
đại, của tất cả mọi người (Rômanh Rôlăng) (chuyển dẫn theo Môtưlêva
R.Rôlăng Nhà xuất bản Văn hoá - tr.314) đã và đang thách thức biết
bao ngòi bút của giới nghiên cứu, phê bình Việt Nam.
Năm 1960, những bài viết đầu tiên về L. Tônxtôi đã xuất hiện trên
báo chí. Nhân kỷ niệm 50 năm ngày nhà văn qua đời, báo Văn nghệ số ra
đặc biệt in bài viết của Hồ chủ tịch. Trong bài viết của mình, Người đã

Trần Thị Lan Anh

7

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

khiêm tốn tự nhận mình là người học trò của nhà văn vĩ đại Tônxtôi. Bác
không chỉ khâm phục Tônxtôi ở cách viết giản dị, rõ ràng và dễ hiểu mà
còn thấy được những giá trị nội dung sâu sắc trong các tác phẩm của bậc
thầy văn xuôi tiểu thuyết này. Qua bài viết của Người cho thấy Bác đánh
giá rất cao tài năng của Tônxtôi và lấy ông làm tấm gương để học tập.

Cũng trong năm 1960, trong bài viết Chuyện nghề của mình, nhà văn
Nguyễn Tuân kinh ngạc thốt lên: Tônxtôi hành văn chính xác như soi kính
hiển vi để tìm cái sâu sắc cho những chi tiết báo hiệu những chất tâm lý
đưa vào một chi tiết tâm lý cần dùng để sinh hoá các tài liệu ấy thành hòn
máu nóng. Thế giới tạo hình của Tônxtôi là một kho tàng nhân tình tích luỹ
sau một quá trình quan sát cả rộng và sâu. Hơn nữa, là một người am hiểu
khá sâu sắc về văn học Nga, Nguyễn Tuân từng ca ngợi: Trong rừng văn
đại ngàn nước Nga, Tônxtôi sừng sững, cao chót vót như một đỉnh Thái Sơn
trường tồn cho đến ngày nhân loại du hành vũ trụ đi hết lên các tinh cầu
khác. Ông đã đánh giá rất cao tài năng Tônxtôi Nghệ thuật tiểu thuyết
cao siêu của Chiến tranh và hoà bình đã hút cuốn ngàn ngàn, vạn vạn độc
giả Châu âu [25,15-33]. Có những độc giả hậu sinh của Tônxtôi như
Rôgiê Machtanh ĐuyGa phải thốt lên rằng: Trường đại học duy nhất của
nhà văn trẻ viết tiểu thuyết là tìm đọc Tônxtôi. Nguyễn Tuân thấy trong
Chiến tranh và hoà bình cả yếu tố lịch sử và hư cấu, mỗi con người và nhân
vật của ông là sự nhập thành nghìn chi tiết và mỗi cái chi tiết đó là kết quả
của sự quan sát biết bao cái tinh vi khác, mọi chi tiết tâm lý dùng để sinh
hoá và nâng cái tài liệu đó thành hòn máu nóng.
Nguyễn Đình Thi trong bài viết Công việc của người viết tiểu thuyết
(1964) đã gọi Tônxtôi là bậc thầy về miêu tả biện chứng tâm hồn con
người và bậc thầy về nghệ thuật sử dụng chi tiết. Ông còn cho rằng: Tác
phẩm của Bandắc, Tônxtôi là những cuốn bách khoa thư về đời sống. Tác
giả của bài viết coi nhà văn là tấm gương sáng về lao động nghệ thuật cần

Trần Thị Lan Anh

8

K 29A Ngữ văn

Khoá luận tốt nghiệp

học tập và noi theo [23,141-148-179-189].
Trong bài viết Mấy kỷ niệm ở tết chiến khu in trên báo Văn Nghệ,
số 6, xuân 1975, nhà văn Anh Đức thuật lại lời của một đồng nghiệp của
anh vào cuối năm 1962: Qua trận này văn học mình phải có một vài cuốn
cỡ Chiến tranh và hoà bình mới xứng Nói thiệt, cuộc sống chiến đấu của
mình đủ sức cung cấp chất liệu làm ăn lớn mà!.
Còn đối với nhà thơ Tế Hanh thì: Chiến tranh và hoà bình chính là:
Một bài thơ lớn.
Trên báo Văn nghệ, số 36 in bài viết của nhà thơ Vũ Từ Trang và
Bế Kiến Quốc. Nhà thơ Vũ Từ Trang đã tinh tường nhận ra hành trang tinh
thần phong phú của người chiến sỹ ra đi không về trong bài thơ năm ấy:
Anh lýnh trẻ mở ba lô của mình
Giữa bộ quần áo bạc màu, cà mèn, gạo thuốc,
Là bộ Chiến tranh và hoà bình
Bộ sách cũ đã quăn nhàu cả góc
Anh muốn đọc cho đồng đội nghe cùng,
Nhưng trăng thì mờ nhạt.
Qua bài thơ tình về Chiến tranh và hoà bình của Bế Kiến Quốc, cho
thấy nhà thơ coi cuốn tiểu thuyết này như bộ bách khoa về đời sống, càng đi
sâu tìm hiểu càng thấy hay, thấy độc đáo, hấp dẫn:
Chiến tranh và hoà bình - chuyện lớn của đời ta,
Mỗi tuổi đọc, lại một lần thấm hiểu.
Tóm tại, các bài viết, bài nghiên cứu về Tônxtôi cho thấy: giới phê
bình Việt Nam đánh giá rất cao tài năng sáng tạo nghệ thuật của Tônxtôi.
Đồng thời, các nhà văn học tập ở bậc thầy văn xuôi tâm lý này rất nhiều
kinh nghiệm quý giá trong nghệ thuật mổ xẻ và phân tích tâm lý con người
trong chiến tranh, trong cuộc sống, trong tình yêu, trong từng lứa tuổi,

Và trong cách sử dụng hết sức điêu luyện các thủ pháp nghệ thuật như độc
thoại nội tâm, đối thoại, chân dung tâm lý, miêu tả thiên nhiên, nghệ thuật

Trần Thị Lan Anh

9

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

kể chuyện.
3. Đối tượng, phạm vi, nhiệm vụ nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là tiểu thuyết Chiến tranh và
hoà bình của L.Tônxtôi. Tuy nhiên trong khuôn khổ của một khoá luận tốt
nghiệp, chúng tôi không có tham vọng khám phá hết những vấn đề lớn của
tác phẩm đó mà chỉ đi vào nghiên cứu, tìm hiểu một khía cạnh cụ thể ở một
nhân vật cụ thể đó là: Nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật Natasa Rôxtôva
trong tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình của L.Tônxtôi. Mặt khác, do
không có điều kiện khảo sát toàn bộ các phương tiện và thủ pháp nghệ thuật
thể hiện tâm lý nhân vật nên chúng tôi chỉ chú trọng tìm hiểu một số thủ
pháp nghệ thuật được coi là đặc sắc nhất trong việc thể hiện và phân tích
nhân vật của L.Tônxtôi , đó là:
Nghệ thuật tả và kể
Đối thoại và độc thoại nội tâm
Văn bản chúng tôi sử dụng để trích dẫn trong khoá luận này là bộ
tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình (ba quyển) do Nhà xuất bản Văn học
ấn hành năm 2006, của các dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Trường
Xuyên, Hoàng Thiếu Sơn.

Chúng tôi hy vọng luận văn sẽ chỉ ra những nét độc đáo về nghệ
thuật miêu tả tâm lý nhân vật Natasa Rôxtôva và khẳng định đóng góp quan
trọng của Tônxtôi vào sự nghiệp phát triển văn học thế giới nói chung.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết những nhiệm vụ trên, trong khoá luận này, chúng tôi sử
dụng những phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp thống kê; phương
pháp tiếp cận xã hội lịch sử; phương pháp so sánh văn học; phương pháp
phân tích; phương pháp tổng hợp.
5. Cấu trúc
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung khoá luận tốt nghiệp này

Trần Thị Lan Anh

10

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

được triển khai theo hai chương như sau:
Chương 1: Tâm lý nhân vật Natasa thể hiện qua nghệ thuật kể và tả
Chương 2: Tâm lý nhân vật Natasa thể hiện qua đối thoại và độc
thoại nội tâm.

Trần Thị Lan Anh

11

K 29A Ngữ văn

Khoá luận tốt nghiệp

Chương 1

Tâm lý nhân vật Natasa thể hiện qua
nghệ thuật kể và tả
1.1. Tâm lý nhân vật Natasa thể hiện qua nghệ thuật kể
1.1.1. Khái niệm
Kể là một biện pháp không thể thiếu và giữ vai trò quan trọng trong loại
văn tự sự, kể hay còn được gọi bằng các thuật ngữ khác nhau như trần
thuật, kể chuyện. Về cơ bản các thuật ngữ trên có nội hàm ý nghĩa giống
nhau. Tuy nhiên trong từng hoàn cảnh sử dụng mà người ta có thể sử dụng
thuật ngữ này hay thuật ngữ khác cho phù hợp.
Theo Từ điển tiếng Việt - Hoàng Phê: Kể là nói có đầu có đuôi cho
người khác biết [19, 485]. Như vậy, kể chính là trần thuật các sự kiện, các chi
tiết, biến cố, hành động làm cho tác phẩm trở thành một dòng chảy thống
nhất. Và khi kể, nhà văn đã hình thành một sợi dây vô hình để xuyên suốt và
xâu chuỗi, kết nối toàn bộ các sự kiện xảy ra trong tác phẩm. Trong tác phẩm
có nhiều cách kể, và có thể kể theo trình tự thời gian hoặc xáo trộn trật tự thời
gian. Nói cách khác là có thể kể theo thời gian tuyến tính hoặc phi tuyến tính.
Nhà văn có thể trực tiếp làm người kể chuyện, cũng có thể để nhân vật kể
chuyện. Đối với hình thức nhân vật kể chuyện thì nhân vật trực tiếp tham gia
vào các sự kiện, biến cố, tạo ra nhiều điểm nhìn nghệ thuật khác nhau nên nó
mang tính hiện đại hơn. Còn đối với hình thức tác giả kể chuyện thì chỉ có một
điểm nhìn duy nhất đó là điểm nhìn của tác giả. Do đó, nó tạo ra sự tối đa cho
sáng tạo của người nghệ sĩ. Qua đây cho ta thấy mỗi một hình thức kể chuyện
đều có nét độc đáo riêng. Tóm lại, chính nghệ thuật kể chuyện là một nhân tố
quan trọng phản ánh cá tính sáng tạo của nhà văn. Nó bao gồm các phương

diện: ngôi kể, giọng điệu kể chuyện, sự lựa chọn chi tiết để kể, Sau đây, để

Trần Thị Lan Anh

12

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

thấy được tài năng sáng tạo của Tônxtôi khi viết tiểu thuyết anh hùng ca Chiến
tranh và hoà bình, chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu những nét đặc sắc nhất trong
nghệ thuật kể chuyện của Tônxtôi.
1.1.2. Ngôi kể
Thông thường công việc đầu tiên của một hoạ sĩ khi vẽ tranh là phải lựa
chọn cho mình một điểm nhìn lý tưởng để triển khai bức tranh đạt hiệu quả
nhất. Nhà văn cũng vậy, muốn tạo ra sức lôi cuốn đối với độc giả thì khi
muốn kể lại một câu chuyện nào đó, công việc đầu tiên, có ý nghĩa cực kỳ
quan trọng là phải lựa chọn cho mình một chỗ đứng khá thích hợp. Và việc
xác định chỗ đứng của nhà văn chính là xác định ngôi kể. Nhà văn có thể tham
gia trực tiếp vào sự việc, cốt truyện bằng cách hoá thân vào nhân vật và thường
xưng tôi ở ngôi thứ nhất. Hoặc cũng có thể đứng ngoài sự kiện, cốt truyện,
chỉ là người dẫn chuyện. Điều này tạo cho tác phẩm những nét đặc trưng
riêng biệt đồng thời thể hiện phong cách nghệ thuật của nhà văn. Có những
nhà văn yêu thích xuất hiện trực tiếp, khẳng định bản ngã của mình trên từng
câu chữ của tác phẩm, nhưng cũng có những nhà văn lại luôn giấu mặt
nhằm tạo ra sự khách quan cho tác phẩm của mình.
Tuy nhiên, người kể chuyện, dù có mặt dưới bất kỳ hình thức nào, đều
là thành tố quan trọng tạo nên giá trị nghệ thuật của tác phẩm tự sự. Trong tiểu

thuyết Chiến tranh và hoà bình, khi kể về nhân vật Natasa, tác giả đóng vai trò
người kể chuyện. Có thể nói, người kể chuyện có mặt từ đầu đến trang cuối tác
phẩm. Vì vậy, trong lời bạt cho lần xuất bản Chiến tranh và hoà bình năm
1970 ở Đức, một nhà văn nổi tiếng đã cho rằng: tác giả tiểu thuyết không chỉ
hiện diện khi ông giơ ngón tay trỏ lên và phán bảo mà điều quan trọng lớn
hơn là tác giả - người kể chuyện ở trong bất kỳ nhân vật nào (dẫn theo
Nguyễn Hải Hà trong Thi pháp tiểu thuyết L.Tônxtôi tr.95). Tônxtôi cũng
cho rằng: nhà văn phải có cái nhìn nhất quán toàn bộ tác phẩm, cách nhìn đó
càng kín đáo càng tốt. Điều này được Tônxtôi ghi lại trong nhật ký Những tác

Trần Thị Lan Anh

13

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

phẩm hấp dẫn là tác phẩm trong đó tác giả tựa hồ như cố gắng giấu cách nhìn
của riêng mình và đồng thời vẫn luôn trung thành với cách nhìn đó ở khắp
mọi nơi mà anh ta tự bộc lộ. Nhợt nhạt nhất là tác phẩm trong đó cách nhìn
thay đổi luôn luôn tới mức hoàn toàn mất đi (dẫn theo Nguyễn Hải Hà
trong Thi pháp tiểu thuyết L.Tônxtôi tr.94). Bằng con mắt phượng hoàng
thực sự, ông luôn nhìn khắp trường hoạt động mênh mông của mình, không
để mất hút nhân vật nào nói riêng và không cho phép chúng che lấp mất
chỉnh thể cá tính sáng tạo của tác giả - người kể chuyện khi kể về cuộc
đời nhân vật Natasa được thể hiện qua những bức tranh thiên nhiên tràn đầy
sức sống, qua việc nắm bắt những chuyển biến tinh tế trong tâm hồn
Natasa, Chỉ qua ngôn ngữ của Natasa, người kể chuyện chưa cần giới

thiệu hoặc bình luận gì thêm đã hé lộ cho bạn đọc biết không ít về những
nét tính cách, nét tâm lý nổi bật của nàng.
Cùng với Kutudốp, Anđrây Bôncônxki, Pie Bêdukhốp, Natasa
Rôxtôva cũng là nhân vật nhận được nhiều tình cảm trong lòng độc giả.
Nàng chiếm được tình cảm đó từ độc giả một phần nhờ cách kể chuyện độc
đáo, hấp dẫn của Tônxtôi. Tônxtôi rất yêu nhân vật của mình. Ông dõi theo
những biến thái tinh vi nhất đang lưu chuyển trong tâm hồn Natasa. Tác giả
luôn song hành và không lúc nào rời mắt khỏi nhân vật của mình.
L.Tônxtôi nhận ra có sự thay đổi giữa Natasa một cô bé vô tư, ngỗ
nghịch, hay cười của tuổi 12 với Natasa thời thiếu nữ và Natasa người
mẹ của những đứa con. Tuy nhiên, với ngôi thứ ba, nhà văn không bộc lộ
trực tiếp mà thể hiện tình cảm, thái độ, lập trường của mình đối với nhân vật
một cách khách quan, gián tiếp. Thái độ, tình cảm của ông dành cho Natasa
được gửi gắm vào các nhân vật khác trong tác phẩm.
Mặc dù không trực tiếp tham gia vào sự việc, cốt truyện mà chỉ giữ
vai trò người kể chuyện, dẫn chuyện nhưng L.Tônxtôi đã gặt hái được thành
công lớn trong việc thể hiện tâm lý nhân vật. Chính ngôi kể thứ ba đã giúp

Trần Thị Lan Anh

14

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

tác giả có cái nhìn, cách đánh giá khách quan về nhân vật và có thể phát
huy tối đa tài năng sáng tạo của mình. Đồng thời, nó cũng làm cho độc giả
có cái nhìn nhiều chiều về nhân vật và có thể là người đồng sáng tạo cùng

tác giả.
1.1.3. Giọng điệu kể chuyện
Theo Từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê: Giọng điệu là giọng nói,
lối nói biểu thị một thái độ nhất định [19,403]
Còn Từ điển thuật ngữ văn học định nghĩa: Giọng điệu là thái độ,
tình cảm, lập trường, tư tưởng, đạo đức của nhà văn đối với hiện tượng được
miêu tả thể hiện trong lời văn, quy định cách xưng hô, gọi tên, dùng từ, sắc
điệu tình cảm, cách cảm thụ xa gần, thân, xơ, thành kính hay suồng sã, ngợi
ca hay châm biếm [12,134]
Như vậy, trong đời sống hàng ngày, giọng điệu được hiểu như lời nói,
giọng điệu riêng của mỗi con người, phản ánh thái độ, tình cảm, cách đánh
giá nhất định và nó thường mang tính nhất thời. Còn trong văn học, giọng
điệu là một phạm trù thẩm mỹ được tổ chức công phu, là kết quả của quá
trình sáng tạo thực sự. Giọng điệu phản ánh lập trường xã hội, thái độ tình
cảm và thị hiếu thẩm mỹ của tác giả. Nó có vai trò rất lớn trong việc tạo nên
phong cách nhà văn và có tác dụng truyền cảm cho người đọc. Thiếu một
giọng điệu nhất định thì nhà văn chưa thể viết ra được tác phẩm mặc dù đã
có đủ tài liệu và sắp xếp xong hệ thống nhân vật. Giọng điệu chính là một
phạm trù thẩm mỹ của tác phẩm văn học.
Một nhà văn tài năng bao giờ cũng tìm được cho mình một giọng
điệu độc đáo, riêng biệt, bởi giọng điệu là một trong những yếu tố thể hiện
cá tính sáng tạo của người nghệ sĩ. M.Khrapchencô khẳng định: Đề tài, tư
tưởng, hình tượng, chỉ được thể hiện trong một môi trường và trong một
giọng điệu nhất định đối với đối tượng sáng tác, đối với những mặt khác
của nó. Hiệu suất cảm xúc của lối kể chuyện, của hành động thực, của lời lẽ

Trần Thị Lan Anh

15

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

trữ tình trước hết thể hiện ở giọng điệu vốn là đặc trưng của tác phẩm văn
học với tư cách là một thể thống nhất hoàn toàn [12,167]
Giọng điệu cơ bản trong tiểu thuyết sử thi Chiến tranh và hoà bình là
trần thuật một cách khách quan mọi diễn biến trong truyện. Ngôn ngữ,
giọng điệu của tác giả có sự thay đổi, biến hoá linh hoạt thể hiện thái độ,
tình cảm đối với nhân vật. Khi kể về những nhân vật phản diện thì tác giả sử
dụng giọng điệu phê phán, giễu cợt, Còn đối với nhân vật tích cực như
Anđrây Bôncônxki, Pie Bêdukhôp, Natasa Rôxtôva thì tác giả luôn kể
bằng giọng trân trọng, ngợi ca, đồng cảm, chia sẻ. Qua giọng điệu kể
chuyện của tác giả, chúng ta có thể hiểu được thế giới tâm hồn phong phú
của nhân vật.
Sử dụng giọng trân trọng, ngợi ca, L.Tônxtôi đã ca ngợi vẻ đẹp tâm
hồn của Natasa, đồng thời thể hiện lý tưởng đạo đức của mình về người phụ
nữ đẹp, chân chính. Ngòn bút của L.Tônxtôi tỏ ra rất sắc nét khi ông động
đến thế giới tâm hồn khá tế nhị của người phụ nữ. Ông đã nắm bắt được
những diễn biến tinh tế trong đời sống tâm lý khá phức tạp của Natasa qua
ba quãng đời của nàng: Cô bé nhí nhảnh hay chạy Cô thiếu nữ duyên
dáng đầy sức quyến rũ và người mẹ hiền của bốn đứa con ở phần vĩ thanh.
Qua lời kể của tác giả, có thể thấy, bề ngoài của Natasa không đẹp nhưng ở
đây Tônxtôi muốn nhấn mạnh, ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn nàng. Nét nổi bật
của Natasa là tình cảm bộc trực, tươi tắn, không quen với những suy tưởng
lý trí. Nàng dễ xúc cảm, bồng bột và rất yêu đời. Natasa vốn không thể và
không biết làm một việc gì mà lại không đem hết tâm hồn, sức lực dốc vào
việc đó. Cách xét đoán của Natasa cũng thiên về cảm tính, nó trong sáng
ngây thơ.

Qua lời kể của L.Tônxtôi, Natasa hiện lên là một cô bé rất mực hồn
nhiên, đầy lòng tin yêu vào cuộc sống. Tâm hồn nàng luôn bay bổng, đầy
ước mơ. Vẻ tươi trẻ, yêu đời của Natasa làm tràn sang các nhân vật khác.

Trần Thị Lan Anh

16

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

Nó bộc lộ trong giọng hát mộc mạc, trong những giây phút hồi hộp của
nàng - cô gái 18 tuổi lần đầu tiên đi dự vũ hội. Natasa sống chân thực,
không kiểu cách, không giống như những phụ nữ quý tộc cùng giới. Đúng
như những lời nhận xét của Anđrây: Cô Rôxtôva rất dễ thương. ở cô ta có
một cái gì tươi mát, đặc biệt, không Pêtecbua tý nào, làm cho cô ta khác
hẳn những người khác.
Nếu như Kutudôp là đại diện của chiến tranh nhân dân thì Natasa
là hiện thân của những truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Natasa
mang trong mình cốt cách dân tộc cái tinh thần và phong cách thuần tuý
của dân tộc Nga. Nhìn nàng nhảy vũ điệu dân gian, bà thím Anixia, một
người đàn bà bình thường của làng quê Nga vừa cười vừa ứa nước mắt
trong khi nhìn cô bá tước tiểu thư mảnh dẻ yêu kiều lớn lên trong nhung lụa
và rất xa lạ với bà ta nhưng lại hiểu được tất cả những gì ở trong tâm hồn
Anixia, tâm hồn của ông bố Anixia, của bà dì và mẹ bà ta, trong tâm hồn
của mọi người Nga. Còn ông chú nàng thì thắc mắc đầy hãnh diện về cô
cháu gái: không biết cái cô bá tước tiểu thư kia vốn được một người đàn bà
Pháp vong lưu dạy dỗ, làm thế nào mà hấp thụ được cái phong vị Nga ấy,

những dáng điệu mà những bước khăn san đáng lẽ đã lấn át từ lâu Chính
L.Tônxtôi cũng có lần đặt câu hỏi: cái gì đang diễn ra trong cái tâm hồn
nhạy cảm như trẻ thơ, một tâm hồn khao khát nắm bắt và hấp thụ tất cả
những ấn tượng muôn màu, muôn vẻ nhất của cuộc đời [tập II tr.25]. Hơn
nữa, Natasa còn là người của giây phút này, ngay bây giờ. Nàng không thể
kiên nhẫn viết xong một lá thư cho người yêu dù rằng nàng rất yêu. Tất cả
những tình cảm yêu thương đều được nàng bộc lộ qua ánh mắt, qua cử chỉ,
qua nét mặt.
L.Tônxtôi ca ngợi nét cao quý nhất trong tâm hồn Natasa là lòng yêu
nước chân thành. Nàng đã thuyết phục cha mẹ dành xe để chở thương binh.
Nàng trách mẹ khi bà coi trọng tài sản gia đình hơn tính mạng của những

Trần Thị Lan Anh

17

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

người lýnh. Natasa biết đau nỗi đau của dân tộc. Lòng yêu nước của nàng
dù chưa được ý thức một cách sâu sắc mà nó chỉ mới xuất phát từ tình
thương và lòng nhân ái sẻ chia nhưng nó là có thật, nó được bộc lộ bằng
hành động chứ không xảo trá như người anh rể Béc hay vô tâm tới mức
không hề đả động gì đến vận mệnh của đất nước như những cô gái khác
(Êlen, Xônhia).
Natasa sống trong sự trìu mến của mọi người, từ bà con, những người
giúp việc cho đến bạn hữu, tất thảy đều yêu mến nàng. Tâm hồn giàu tình
yêu người và yêu cuộc sống của nàng đã giúp cho nhiều người trở về và tin

yêu cuộc sống. Đúng là Natasa trong sáng như một tấm gương, để rồi ai mà
gần gũi với nàng sẽ bộc lộ trọn vẹn nét tính cách của mình.
Đến cuối tác phẩm, qua lời kể của tác giả, chúng ta thấy hình ảnh của
Natasa người mẹ của bốn đứa con không còn cái tươi tắn, vui vẻ, tiếng
cười, giọng hát ngọn lửa phấn đấu khiến nàng có duyên nữa. L.Tônxtôi
chỉ cho thấy ở Natasa một giống cái khoẻ đẹp và mắn con, một người vợ
tự đặt mình vào địa vị nô lệ của chồng. Nàng thờ ơ với mọi hoạt động xã
hội những chuyện trò bàn luận về nữ quyền, về quan hệ vợ chồng, về tự do
và quyền hạn của vợ chồng- tuy hồi ấy không gọi những vấn đề như bây giờ
nhưng vẫn giống hệt như bây giờ thì không những Natasa không quan tâm
mà nàng còn dứt khoát chẳng hiểu nữa là khác. Sợ cái bóng truỵ lạc của
Êlen, sợ sự nhàm tẻ của Lida trong xã hội thượng lưu, Tônxtôi không còn
cách nào khác là đành phải giam người phụ nữ yêu quý của mình trong bốn
bức tường của gia đình. ở đây, tư tưởng của L.Tônxtôi gặp gỡ tư tưởng của
Puskin trong tập tiểu thuyết thơ Epghênhi Ônhêghin qua hình ảnh
Tachiana: Đã là vợ suốt đời tôi chung thuỷ mặt dù Tachiana không hề
yêu chồng mà rất yêu Ônhêghin. Tư tưởng của Tônxtôi và Puskin lại trái
ngược với tư tưởng của N.Sécnưsepxki trong tiểu thuyết Làm gì? qua
nhân vật nữ mới Vêra Paplôpna. Vêra nghĩ trong mọi lĩnh vực của cuộc

Trần Thị Lan Anh

18

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

sống chúng ta chỉ còn chen chúc nhau trong có một lĩnh vực, đó là cuộc

sống gia đình, chỉ là những thành phần gia đình mà thôi không, chừng
nào phụ nữ còn chưa cố gắng toả ra nhiều con đường thì họ còn chưa được
độc lập. Cố nhiên khám phá một con đường mới rất là gian khổ. Tuy
nhiên, có thể nói đây là mặt hạn chế của L.Tônxtôi, vì quá yêu quý nhân vật
của mình mà ông đã cách ly nhân vật Natasa với mọi hoạt động xã hội. Đây
là hướng thoát ly tiêu cực của tác giả.
Có thể nói, với hình tượng nhân vật Natasa, tác giả đã bộc lộ rõ quan
điểm của mình về người phụ nữ đẹp chân chính. Đúng như nhà văn từng
nói: người ta đẹp vì đáng yêu chứ không phải đáng yêu vì đẹp.
Bên cạnh giọng trân trọng, ngợi ca, L.Tônxtôi còn dùng giọng điệu
đồng cảm, chia sẻ khi kể về nhân vật Natasa. Có thể nói Natasa là nhân vật
trong Chiến tranh và hoà bình được Tônxtôi yêu quý và dành cho nhiều
tình cảm ưu ái nhất. Với tâm huyết của một nhà văn thiên tài,Tônxtôi đã
khắc hoạ rõ nét tâm lý nhân vật Natasa. Ông không hề ngần ngại chỉ ra
những sai lầm đáng tiếc mà Natasa đã mắc phải trong cuộc đời mình.
Nhưng ông cho rằng Natasa đáng thương hơn là đáng trách. Như trên đã
thấy, Natasa là một con người hồn nhiên, dễ xúc cảm, bồng bột và rất yêu
đời. Natasa yêu cuộc sống tràn đầy sinh lực. Nàng yêu thương hết thảy mọi
người. Nàng yêu Anđrây và sẵn sàng chờ đợi chàng dù thời gian trôi đi
mang theo những tháng ngày tuổi xanh và hạnh phúc; nàng lo lắng cho cha
mẹ trước cái chết của em trai mà dần quên nỗi đau đớn của riêng mình
Nhưng nàng cũng biết rằng mình cần phải sống cho thật hạnh phúc, thật ý
nghĩa. Chính vì vậy nàng quyết định từ bỏ Anđrây để đến với Anatôn vì
nàng nghĩ đây mới là tình yêu đích thực. Chính cái tình cảm bồng bột, nông
nổi đã dẫn Natasa tới những sai lầm mà nàng phải trả giá rất đắt như trong
câu chuyện với Anatôn Thiếu sự chỉ đạo của lý trí tỉnh táo, trái tim bồng
bột dễ loạn nhịp. Nàng đã bị chính cái hình thức điển trai và cái vỏ bọc đạo

Trần Thị Lan Anh

19

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

đức giả của Anatôn đánh lừa. Nàng đã bội ước với Anđrây để lao vào cuộc
tình đầy phiêu lưu với Anatôn. Natasa có đáng trách không? Có, rất đáng
trách khi đã đem trái tim lầm chỗ để lên đầu (Tố Hữu), đã bồng bột tới
mức phụ lại tình cảm chân thành, sâu sắc của Anđrây để đến với tình yêu
của một chàng trai không đáng tin tưởng nhất Pêtecbua. Nhưng Natasa
đáng thương hơn là trách. Câu chuyện lầm lỡ với Anatôn không thể đổ hết
lỗi sang Natasa . Còn rất nhiều nguyên nhân dẫn nàng tới lầm lạc này, đó là
sự lạnh nhạt, khinh thường của cha con lão bá tước Bôncônxki, đó còn là sự
lừa gạt rất chuyên nghiệp của chị em Êlen Kuraghin nòi giống đê tiện,
vô lương tâm như Tônxtôi từng nhận xét, rồi sự xa cách của Anđrây Giá
như không có khoảng thời gian xa cách của Anđrây và giá như cha con lão
bá tước đối xử tốt, thân thiện với Natasa, giá như Natasa không gặp chị em
Anatôn thì nàng đã không phải trả giá đắt cho lỗi lầm của mình như vậy.
Không có sự trừng phạt nào đau đớn hơn sự trừng phạt của toà án lương
tâm. Sau khi kế hoạch bỏ trốn cùng Anatôn bị phát giác, nàng sống trong
trạng thái nhục nhã, ê trề. Qua giọng kể của Tônxtôi độc giả có thể thấy
được sự hối hận của một trái tim yếu đuối. Natasa tự dằn vặt, tự trách mình
là kẻ phản bội, là người không tốt. Những giọt nước mắt hối hận của Natasa
hay cũng chính là giọt nước mắt của Tônxtôi thương cảm cho một trái tìm
lầm lỡ. Chúng ta có thể thấy ẩn sau những chi tiết kể về diễn biến tâm lý
của Natasa sau khi bội ước với Anđrây là một giọng điệu đầy cảm thông
sâu sắc.
Với giọng điệu đồng cảm, chia sẻ, Tônxtôi đã khéo léo tạo ra sợi dây

vô hình giữa tác giả - nhân vật với bạn đọc. Có thể nói, câu chuyện với
Anatôn là sai lầm đáng trách nhất ở Natasa nhưng qua giọng kể của tác giả
chúng ta thấy nàng đáng thương hơn đáng trách. Với trái tim nhân đạo bao
la, Tônxtôi đã để nhân vật của mình tự phán xử bằng toà án lương tâm, tự
đưa ra hình phạt đối với mình. Và ông luôn tìm cách để giúp nhân vật của

Trần Thị Lan Anh

20

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

mình tự đứng dậy sau khi vấp ngã.
Có thể nói, giọng điệu nghệ thuật chính là chiếc chìa khoá vạn năng
để mở cánh cửa của tác phẩm và tìm hiểu, khám phá thế giới nội tâm của
nhân vật. Đồng thời, thông qua giọng điệu chúng ta cũng có thể nắm bắt
được tư tưởng, thái độ, tình cảm của tác giả đối với nhân vật.
1.2. Tâm lý nhân vật Natasa thể hiện qua nghệ thuật tả
1.2.1. Khái niệm
Có thể khẳng định rằng: tả là một biện pháp nghệ thuật giữ vai trò
quan trọng đối với các thể loại văn học. Theo Từ điển tiếng Việt Hoàng
Phê: tả là diễn đạt bằng ngôn ngữ cho người khác có thể hình dung ra được
một cách rõ nét [19,882]
Còn Pospelov trong Dẫn luận nghiên cứu văn học thì cho rằng:
Miêu tả là sự tái hiện thế giới vật thể trong tĩnh tại (phần lớn phong cảnh,
đặc điểm môi trường sống, đường nét bề ngoài của nhân vật, các trạng thái
tâm hồn của chúng). Miêu tả cũng là sự tái hiện bằng lời các sự kiện và sự

việc xảy ra đều đặn [22,68].
Như vậy, tả hay miêu tả là biện pháp nghệ thuật làm cho đối tượng
hiện lên một cách cụ thể cảm tính, tác động trực tiếp vào trí tưởng tượng
của bạn đọc, giúp cho bạn đọc có thể hình dung về đối tượng bằng càng
nhiều giác quan càng tốt. Nếu biện pháp kể tạo ra thời gian nghệ thuật thì
biện pháp tả lại tạo ra không gian nghệ thuật cho tác phẩm. Biện pháp tả
không chỉ giúp cho người đọc hình dung ra vẻ bề ngoài của đối tượng, mà
còn hé mở cả những điều thầm kín, sâu xa, cái bản chất bên trong của nhân
vật.
Theo M.Gorki, điều chủ yếu nhất của nghề viết văn là miêu tả con
người cho sinh động. Cái khó không phải là nặn bức tượng mà là nặn hồn
bức tượng, sao cho đứa con tinh thần của mình có được sức sống lâu bền với
thời gian. Nhiều nhà văn có cảm giác khi đọc Chiến tranh và hoà bình,

Trần Thị Lan Anh

21

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

cuốn sách như biến mất, chỉ còn những con người sống động, những
gương mặt, những cử động của họ (Xêraphimôvich).
Cảm giác này có được nhờ sự hiện diện sinh động của một thế giới
nhân vật đông đến hàng ngàn người được L.Tônxtôi vẽ bằng lời rõ ràng
đến mức người đọc có thể sờ mó được bằng tay (M.Gorki). Biệt tài của
Tônxtôi là xây dựng một thế giới nhân vật đông đúc đến như vậy nhưng
mỗi nhân vật lại có một tính cách riêng, một linh hồn riêng, không ai giống

ai và không hề bị trùng lặp.
Nghệ thuật miêu tả trong Chiến tranh và hoà bình bao gồm nhiều
phương diện. Nhưng có thể nói, L.Tônxtôi gặt hái được nhiều thành công
nhất khi ngòi bút của ông đi sâu vào miêu tả chân dung tâm lý và miêu tả
bức tranh thiên nhiên. Đây cũng chính là hai phương diện đặc sắc nhất
trong nghệ thuật miêu tả của Tônxtôi. Vì vậy, ở đề tài này chúng tôi xin đi
sâu vào khám phá hai phương diện đó.
1.2.2. Miêu tả chân dung tâm lý
Chân dung hay ngoại hình là một trong những yếu tố có vai trò quan
trọng và góp phần đắc lực vào việc thể hiện tính cách nhân vật. Nó giống
như một tấm gương phản chiếu tâm hồn, đời sống, tính cách, nghề nghiệp,
thân phận của nhân vật. Vì vậy, hầu hết các nhà văn khi xây dựng nhân vật
đều cố ý tạo cho đứa con tinh thần của mình một chân dung để có thể thấy
ngay được tính cách nhân vật.
Theo Từ điển tiếng Việt Hoàng Phê: Ngoại hình là hình dáng
người [19,683].
Còn Giáo sư Hà Minh Đức trong cuốn Cơ sở lý luận văn học cho
rằng: ngoại hình là một khái niệm nhằm để chỉ chân dung, diện mạo, cử
chỉ, tác phong, y phục, tóm lại là toàn bộ những biểu hiện tạo ra dáng vẻ
bên ngoài của nhân vật [6,87].

Trần Thị Lan Anh

22

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

Chân dung tâm lý vừa là kết quả của quá trình phát triển văn học, vừa
là sáng tạo độc đáo của L.Tônxtôi. Miêu tả chân dung gắn liền với tính tạo
hình của một nhân vật trong tác phẩm là thủ pháp nghệ thuật có mặt trong
văn học từ lâu. Văn học nghệ thuật luôn đổi mới, nền văn học hiện thực
phát triển không ngừng kéo theo sự phát triển của kỹ xảo khắc hoạ hình
tượng nhân vật. Từ miêu tả ngoại hình thuần tuý, chân dung nhân vật dần
tiến tới tái tạo đời sống tâm lý con người. Tác phẩm văn học càng đi sâu
vào khám phá và nhận thức con người, càng có sức sống mới mẻ và mạnh
mẽ. Chủ nghĩa hiện thực phê phán thế kỷ XIX với L.Tônxtôi là đại biểu
xuất sắc đặc biệt coi trọng chân dung, coi đây là phương tiện để khái quát,
tái tạo hiện thực trên nguyên tắc tôn trọng sự thật tối đa. Với Chiến tranh và
hoà bình, Tônxtôi muốn dựng lại bức tranh thời đại để khám phá lịch sử và
cắt nghĩa bản chất, tính cách con người Nga. Một nét nổi bật là, Tônxtôi rất
ít khi miêu tả ngoại hình, hành động thuần tuý. Hình thức ở Tônxtôi bao giờ
cũng là hình thức chứa đựng nội dung, chi tiết bên ngoài báo hiệu chất tâm
lý bên trong. Vì vậy trong tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình, chân dung
của nhân vật Natasa được Tônxtôi miêu tả không phải là chân dung thuần
tuý ngoại hình mà là chân dung tâm lý. Tức là, qua chân dung của Natasa,
chúng ta có thể thấy được thế giới nội tâm và những chuyển biến tinh vi
nhất trong tâm hồn nàng.
Tiêu chí thống kê tần số miêu tả chân dung tâm lý là những câu văn,
những đoạn văn miêu tả ngoại hình kèm theo với những cụm từ gợi cảm,
những trạng thái tâm lý, những câu, những từ gợi cảm, gợi hình mang nội
dung tâm lý. Phần lớn những chi tiết bên ngoài như: ánh mắt, nụ cười, sắc
mặt, dáng đi, vóc người, bàn tay là những dấu hiệu chỉ tâm trạng, luôn
được đổi mới bằng những sắc thái tâm lý bên trong.
Theo con số thống kê của chúng tôi cho thấy: miêu tả chân dung tâm
lý ở nhân vật Natasa như sau:

Trần Thị Lan Anh

23

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

Tập I
5

Tập II
42

Tập III
11

Tập IV
27

Tổng số
85

Trong đó, những chi tiết đặc trưng được lặp lại nhiều lần: đôi mắt
luôn thay đổi với mọi sắc thái tình cảm của Natasa được miêu tả đến 51
lần, Điều đó chứng tỏ đôi mắt, dáng người, vừa là nét tạo dáng hình,
vừa là tín hiệu thẩm mỹ mở ra một thế giới khác, thế giới bên trong với mọi
chuyển biến phức tạp, tinh tế và hết sức khác nhau. Để tạo hình tính cách,
tác giả không miêu tả chi tiết những nét xấu - đẹp trên từng khuôn mặt,
từng đôi mắt hoặc nụ cười mà chú ý đến biểu hiện trên mặt do tác động của

nụ cười, của ánh mắt Bất kỳ nhân vật nào nhà văn cũng quan tâm vẽ tả
trước hết đôi mắt, nụ cười.
Với nhân vật Natasa, L.Tônxtôi nhấn mạnh đường nét bên ngoài
nhằm khám phá những bí mật tâm hồn, sức mạnh tiềm ẩn luôn biến động,
phát triển trong sâu thẳm trái tim nàng. Tần số miêu tả chân dung tâm lý ở
nhân vật này rất cao và không đồng đều giữa các tập. Điều đó chứng tỏ sự
chú trọng của Tônxtôi đối với quá trình phát triển tâm lý không mang tính
chất đồng đều, tập trung vào những thời điểm nhất định nằm trong ý đồ
nghệ thuật của nhà văn. Chân dung tâm lý của Natasa xuất hiện với tần số
cao ở tập II cho thấy đây là thời điểm có tính chất quyết định trong đời
nàng. Chân dung tâm lý của Natasa được miêu tả lồng vào độc thoại nội
tâm, đối thoại. Mặt khác khi xây dựng chân dung tâm lý của nhân vật này,
Tônxtôi không phải vẽ một lần là xong mà ông miêu tả dần dần, bổ sung
thêm vào bức vẽ ban đầu bằng những chuyển biến nội tâm. Không thể nói
bức chân dung nào tách ra cũng đúng với diện mạo nhân vật bởi đời sống
tâm hồn của con người là một thế giới luân chuyển, vận động không ngừng.
Tônxtôi chú ý đến những sắc thái tâm lý làm thay đổi ánh mắt, vẻ đẹp con
người. Sự biến thái chân dung tâm lý được Tônxtôi quan sát rất tinh tường.

Trần Thị Lan Anh

24

K 29A Ngữ văn


Khoá luận tốt nghiệp

Khác với Puskin, Tônxtôi khi miêu tả nhân vật rất hay lặp lại các chi
tiết nghệ thuật. Ông đánh giá cao việc sử dụng chi tiết trong tác phẩm văn

học, coi việc xử lý và sử dụng chi tiết là tài năng đặc biệt của người cầm
bút. Các chi tiết nghệ thuật là những con mắt giúp cho ta nhìn nhận và
hiểu thấu đối tượng, biểu hiện phẩm chất thẩm mỹ của thế giới nghệ thuật,
thể hiện niềm rung cảm và tâm hồn tác giả qua cảm nhận về đối tượng ấy.
Sử dụng chi tiết với Tônxtôi là một thủ pháp nghệ thuật, là đặc trưng phong
cách sáng tác. Ông thường láy lại những chi tiết có ý nghĩa, đưa chúng vào
một trường nghĩa mới, nhấn mạnh nét ngoại hình nào đó để khám phá sự
chuyển động tâm hồn bên trong. Lặp lại chi tiết không phải để đánh dấu
nhân vật mà nhằm gây ấn tượng quen biết, gần gũi đối với người đọc. Nhà
văn không cần dựng lại cả chân dung nhân vật hoàn chỉnh, mà chỉ cần lặp
lại chi tiết nhỏ cũng đủ để nối liền nhân vật với nhau và với chúng ta. Trong
nghệ thuật khắc hoạ chân dung của Tônxtôi, đôi mắt không chỉ là cơ quan
thị giác mà còn là cửa sổ tâm hồn, trở thành biểu tượng rất phong phú. Nét
bút điểm nhãn là linh hồn của nghệ thuật vẽ chân dung, trở thành những tín
hiệu nghệ thuật hết sức sinh động và hấp dẫn thông báo về đời sống tâm lý
nhân vật. Tônxtôi không miêu tả nhiều đôi mắt của những mỹ nhân như
Êlen, Xônhia, Vêra mà ông dành sự chú ý đặc biệt vào đôi mắt Natasa.
Đôi mắt đen láy của Natasa được Tônxtôi miêu tả 51 lần với những
sắc thái tình cảm rất tinh vi. Vẫn là ánh mắt ấy thôi nhưng hơn 50 lần thay
đổi bằng ánh sáng tâm hồn. Trạng thái tâm hồn làm vẻ mặt con người thay
đổi. Dõi theo sắc màu đôi mắt Natasa, bạn đọc có thể nắm bắt được dòng
tâm lý đang lưu chuyển trong tâm hồn nàng. Từ đôi mắt đen lay láy rất
lanh lợi của tuổi 13 đầu tác phẩm đến đôi mắt dịu hiền, bình thản và trong
sáng [tập IV. Tr371] ở phần vĩ thanh là cả một chặng dài của quá trình
phát triển tính cách. Rất nhiều lần Tônxtôi biến hoá đôi mắt Natasa bằng cả
sự thay đổi của cảm xúc, tâm trạng. Lần đầu tiên ra mắt giới thượng lưu,

Trần Thị Lan Anh

25

K 29A Ngữ văn