Tiếp cận lý thuyết cấu trúc – chức năng trong đổi mới phương thức quản lý nghiên cứu khoa học và quan điểm vận dụng ở Việt Nam

103

Nguy n Th H ng

Ti p c n lý thuy t c u trúc - ch c n ng
trong đ i m i ph

ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c
và quan đi m v n d ng

Vi t Nam

Nguy n Th H ng

1.

tv nđ

Trong nh ng n m qua, ng và Nhà n c ta luôn quan tâm đ n phát tri n khoa h c và công ngh ,
coi khoa h c và công ngh là n n t ng và đ ng l c đ đ y m nh công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n c. H i
ngh Trung ng 2 (khóa VIII) đã có ngh quy t riêng v khoa h c và công ngh , H i ngh Trung ng 6
(khóa IX) đã có k t lu n ti p t c đ y m nh phát tri n khoa h c và công ngh theo đ nh h ng đã đ c đ ra
t i H i ngh Trung ng 2. Qu c h i đã thông qua lu t khoa h c và công ngh tháng 6/2000, có hi u l c t
01/01/2001. Chính ph c ng đã ban hành và tri n khai nhi u chính sách nh m thúc đ y ho t đ ng khoa h c
và công ngh , đ c bi t là ho t đ ng khoa h c và công ngh t i các c quan, t ch c nghiên c u. Cùng v i
quá trình đ i m i c ch kinh t , ph ng th c qu n lý kinh t , trong nh ng n m qua ph ng th c qu n lý
khoa h c và công ngh t ng b c đ c đ i m i, ho t đ ng khoa h c và công ngh đã có b c chuy n bi n
và đ t m t s ti n b và k t qu nh t đ nh, đóng góp tích c c vào s phát tri n kinh t - xã h i.
Tuy nhiên, ho t đ ng khoa h c và công ngh c a n c ta hi n nay v n ch a đáp ng đ c yêu c u
c a s nghi p công nghi p hóa, hi n đ i hóa đ t n c. i h i ng l n th IX đã nghiêm túc ki m đi m và
ch ra nh ng h n ch c b n c a ho t đ ng khoa h c và công ngh hi n nay là: “Ch a th c s g n k t v i

nhu c u và ho t đ ng c a các ngành kinh t , xã h i; ch m đ a vào ng d ng nh ng k t qu đã đ c nghiên
c u; trình đ khoa h c và công ngh c a ta còn th p h n nhi u so v i các n c xung quanh... Các C quan,
t ch c nghiên c u, các doanh nghi p và các tr ng đ i h c ch a g n k t v i nhau. Vi c đ u t xây d ng c
s v t ch t k thu t thi u t p trung và d t đi m cho t ng m c tiêu. Cán b khoa h c và công ngh có trình đ
cao tuy còn ít, song ch a đ c s d ng t t”. 1
thúc đ y ho t đ ng nghiên c u khoa h c và công ngh m t cách có hi u qu và qu n lý t t ho t
đ ng nghiên c u này là vi c làm không th ti n hành m t cách mò m m và thi u c n c khoa h c. Chúng ta
đã ph i tr giá đ t cho nh ng b c đi thi u tính đ nh h ng trong nhi u n m qua. Vì th , tr c yêu c u đ i
m i và h i nh p đ t n c, h n lúc nào h t ho t đ ng nghiên c u khoa h c và công ngh ph i đ c xem nh
m t chính sách qu c gia u tiên. Bài vi t này t p trung vào vi c s d ng cách ti p c n lý thuy t xã h i h c,
mà c th là tr ng phái c u trúc - ch c n ng trong nghiên c u đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u
khoa h c và quan đi m v n d ng Vi t Nam hi n nay.
2. Ti p c n lý thuy t c u trúc ch c n ng trong qu n lý nghiên c u khoa h c
Có r t nhi u cách ti p c n v m t lý thuy t, lý lu n v qu n lý nghiên c u khoa h c nh : ti p c n h
th ng coi các c quan, t ch c, c quan, t ch c nghiên c u nh m t ch nh th trong m i quan h v i các
nhóm xã h i ch c n ng khác; Ti p c n phát tri n: i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c t i các
c quan nghiên c u ph i đ c xem xét trong s chuy n đ i c a xã h i Vi t Nam; Ti p c n l ch s : Nghiên
c u đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c t i các c quan, t ch c nghiên c u ph i đ c đ t
trong đi u ki n l ch s c th v th i gian và không gian, tình hình phát tri n c a xã h i, đ ng th i ph i xu t
phát t đ i s ng th c t , v th c a khoa h c và công ngh trong s phát tri n đ t n c.
Tuy nhiên, lý thuy t c u trúc- ch c n ng là m t trong nh ng h ng đ c s d ng r ng rãi trong các
phân tích xã h i h c. Lý thuy t này nh n m nh nh ng đóng góp ch c n ng c a m t b ph n trong xã h i đ
duy trì c u trúc c ; đi u c b n là xã h i có tính tr t t và th ng nh t, s đ ng tình, đoàn k t xã h i, cân
1

ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n

ih i

ng toàn qu c l n th IX. Nxb Chính tr Qu c gia. Hà N i - 2001. Tr. 255.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


104

Ti p c n lý thuy t c u trúc - ch c n ng trong đ i m i ph

ng th c qu n lý...

b ng n i t i đ m b o cho tr t t xã h i. Lý thuy t c u trúc- ch c n ng cho r ng vi c đ i m i ph ng th c
qu n lý nghiên c u khoa h c là đáp ng s v n hành c a xã h i (m i b ph n, thành ph n, t ch c xã h i có
ch c n ng xã h i riêng) và t p trung vào s h i nh p, s n đ nh xã h i. Các nhà ch c n ng lu n có đ c p
đ n s bi n đ i, ti n b v n hóa v n minh nh ng đó là s chuy n t th cân b ng c sang th cân b ng m i
và đ nh h ng cho s chuy n đ i cân b ng.
Thuy t c u trúc- ch c n ng cho r ng đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c là h p lý, là
t t y u nó đ a l i s duy trì các b ph n c u trúc c . Nguyên lý lý thuy t này cho phép nhìn nh n ch c n ng
c a m i b ph n trong các t ch c R&D 2 , các c quan, t ch c nghiên c u khoa h c trong xã h i; th y đ c
s h i nh p c ng đ ng, s n đ nh, tr t t và h p tác c a c ng đ ng khoa h c trong đ i m i ph ng th c
qu n lý nghiên c u khoa h c (qu n lý R&D). Theo nh các nhà ch c n ng lu n thì h u h t các thành viên
trong c ng đ ng khoa h c đ u nh t trí v nh ng gì đáng có và đáng đ v n đ n - đó là s cam k t v các
chu n m c trong khoa h c. Nói cách khác là có s nh t trí v các giá tr và l i ích.
Auguste Comte ch a nói đ n “ch c n ng” nh ng ông đã chu n b tr c cho phép phân tích ch c
n ng qua vi c x lý t ng t gi a c th cá nhân và xã h i. Herbert Spencer c ng cho r ng “xã h i nh là c
th s ng” và so sánh nh ng t ch c c th s ng v i xã h i. Theo ông, gi a các thành ph n c a c th đ u có “s
ph thu c ch c n ng”. Các cá nhân là các đ n v c a c th xã h i, h tham gia vào s phát tri n c a nó dù không
nh n bi t v đi u đó.
V n d ng lu n đi m này trong nghiên c u đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c c a
c ng đ ng khoa h c c n ch ra các nhân t hay các bi n s tác đ ng t i xu h ng, nh p đ c a đ i m i
ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c t i các c quan, t ch c nghiên c u đa ngành, các t ch c nghiên

c u R&D.
Cùng th i v i Spencer, Emile Durkheim đã góp ph n phát tri n quan đi m lý thuy t c u trúc ch c
n ng. Ông đ a ra khái ni m đoàn k t xã h i (Social Solidarity) đ ch các quan h gi a các cá nhân và xã
h i, gi a cá nhân v i nhóm và gi a các cá nhân v i nhau. Ông phân bi t hai hình th c c b n c a đoàn k t
xã h i là đoàn k t c h c và đoàn k t h u c và t ng ng v i nó là hai ki u xã h i. Xã h i ki u c h c
(truy n th ng) và xã h i ki u h u c (hi n đ i). Theo nh quan đi m c a Durkhiem, th c ch t c a vi c đ i
m i ph ng th c, c ch qu n lý nghiên c u khoa h c (qu n lý R&D) là thay đ i c ch xã h i t xã h i
ki u c h c (truy n th ng) sang xã h i ki u h u c (hi n đ i), t hình th c t ch c nghiên c u khoa h c ki u
c h c quan liêu máy móc, t ch c khoa h c quan liêu ngh nghi p, t ch c khoa h c có c u trúc gi n đ n
c a xã h i ki u c h c truy n th ng sang t ch c khoa h c có c u trúc d án và c u trúc ma tr n c a xã h i
h u c (hi n đ i) r t có hi u qu trong môi tr ng không n đ nh nh trong giai đo n chuy n đ i t c ch
qu n lý kinh t quan liêu, bao c p sang c ch th tr ng có đ nh h ng xã h i ch ngh a nh
n c ta hi n
nay.
Kingsley Davis và Moore là các nhà xã h i h c n i ti ng trong nh ng n m 1950. Các tác gi này t p
trung phân tích phân t ng mang tính c u trúc- ch c n ng. Theo h , xã h i bao gi c ng t n t i nh ng v trí xã
h i khách quan quan tr ng h n nh ng v trí xã h i khác. Vì th d n đ n m t s v trí d dàng đ t đ c còn
m t s v trí khác thì khó đ t t i. Theo các tác gi này có hai v n đ gi i thích cho vi c ph i ti n hành đ i
m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c t i các c quan nghiên c u: 1) M i m t xã h i đ u làm cho
các cá nhân, các t ch c khoa h c phù h p v vi c chi m gi m t đ a v xã h i nh t đ nh nào đó trong c ng
đ ng khoa h c. 2) Khi đ ng đ a v c a mình thì chính xã h i c ng làm cho cá nhân, t ch c khoa h c đó
th m nhu n nh ng mong đ i v vi c th c hi n nh ng đòi h i c a đ a v y ra sao, ph i làm sao hoàn thành
đ c nh ng đòi h i vai trò sao cho t ng x ng v i v trí mà cá nhân hay t ch c đang chi m đóng.
iv i
tr ng h p các c quan, t ch c nghiên c u khoa h c Vi t Nam, đây là nh ng t ch c khoa h c có uy tín
khoa h c r t l n t i n c ta và k v ng xã h i đ i v i các t ch c khoa h c này theo đó c ng r t l n. Trách
nhi m và vai trò nghiên c u khoa h c c a các c quan, t ch c nghiên c u ngày càng l n đ có th ph c v
k p th i s thay đ i v m i m t c a đ t n c. Nh v y, vi c đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa
h c là m t v n đ t t y u.
V m t c u trúc, các tác gi đã gi i thích s x p đ t v trí xã h i trong b t k xã h i nào c ng do ba

nguyên nhân c b n d n t i là: l) M t s đ a v giành đ c d dàng h n nh ng đ a v khác. 2) Vì s t n t i
c a xã h i nên m t s đ a v s quan tr ng h n m t s đ a v khác. 3) Nh ng v trí xã h i khác nhau đòi h i
nh ng kh n ng và nh ng ph m ch t khác nhau đ i v i cá nhân và các t ch c xã h i.
2

Rereach and Development: Nghiên c u và Tri n khai.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org
104


105
Davis và Moore đ c bi t quan tâm đ n v trí xã h i quan tr ng h n v m t ch c n ng. H cho r ng
nh ng v trí có t m quan tr ng h n đ i v i xã h i đòi h i nh ng cá nhân, nh ng t ch c có kh n ng, trình đ
đ c bi t, có n ng l c cao h n so v i v trí khác m i làm đ c, do v y xã h i ph i cho cá nhân, t ch c đó
quy n l c, tài s n, tr ng th ng nh ng v trí đó. Ti p c n trên quan đi m này, n u đã coi các c quan, t ch c
nghiên c u đa ngành nh c quan, t ch c Khoa h c xã h i Vi t Nam hay c quan, t ch c Khoa h c Công
ngh Vi t Nam là nh ng c quan, t ch c nghiên c u có nh ng v trí quan tr ng và ph i đ m đ ng nh ng
ch c n ng mà không m t c quan, t ch c nghiên c u nào có th đ m nh n trong s nghi p khoa h c c a n c
ta thì đòi h i Nhà n c c ng ph i có nh ng đ u t t ng x ng c v v t l c, nhân l c, tài l c và tin l c cho
nh ng t ch c khoa h c này.
Nguy n Th H ng

Theo Davis và Moore, xã h i ph i do nh ng ng i có n ng l c, ph m ch t lãnh đ o. Do v y, vi c đ i
m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c trong các c quan, t ch c nghiên c u đa ngành th c ch t c n
ph i t p trung vào vi c đ i m i ph ng th c qu n lý và s d ng nhân l c khoa h c t i các các c quan khoa
h c này. T o c ch , chính sách đ có th thu hút đ c nhân l c khoa h c có n ng l c và ph m ch t nghiên
c u, l a ch n nh ng ng i lãnh đ o, t ch c và qu n lý khoa h c phù h p có n ng l c... ây là m t gi i pháp
có ch c n ng tích c c giúp cho xã h i tìm đ c nh ng tài n ng đ ch u trách nhi m quan tr ng trong vi c đ i
m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c...

Quan đi m c u trúc - ch c n ng c a Davis và Moore còn có m t s h n ch nh quá nh n m nh
quan đi m “c nh tranh lành m nh" mà trên th c t thì không hoàn toàn nh v y. Có nh ng cá nhân tài gi i,
nh ng t ch c khoa h c có n ng l c nghiên c u nh ng không đ c tr ng d ng (ph n ch c n ng). Trong s
đông các c quan, t ch c nghiên c u nh ng ch có m t s đ c tr ng d ng, m t s khác đ ng im ho c đi
xu ng... T i sao có hi n t ng có nh ng c quan, t ch c nghiên c u có n ng l c nghiên c u, có kh n ng
nh ng các nghiên c u khoa h c t i các c quan, t ch c này v n ch a có hi u qu , và các c quan này c ng
không đ c giao nhi u nhi m v nghiên c u khoa h c. Nh ng l i có các c quan, t ch c nghiên c u tuy
n ng l c nghiên c u không cao, kh n ng nghiên c u không n i tr i l i đu c giao nh ng nhi m v nghiên
c u r t quan tr ng... các ông ch a gi i quy t đ c nh ng v n đ b t c p trong th c t xã h i.
i di n tiêu bi u cho tr ng phái lý thuy t c u trúc - ch c n
Robert K.Merton, Marion J.Levy Jun và Talcott Parsons. Thuy t ch
tích ch c n ng” là m t lo i ph ng pháp gi i thích có đi u ti t"; "ch
khách quan quan sát đ c, ch không ph i các tâm tr ng ch quan (m

ng trong xã h i h c M có th k đ n:
c n ng, hay nh Merton g i là “phân
c n ng xã h i liên quan t i các h qu
c tiêu, lý do, ý ngh a)".

Theo Merton, m t s ch c n ng: Ch c n ng bi u hi n (là nh ng ch c n ng có m c đích và đ c
th a nh n), ch c n ng ti m tàng (không có m c đích và không đ c ghi nh n) và không ph i m i y u t xã
h i đ u góp ph n tích c c, m t s y u t có nh ng h u qu tiêu c c g i là ph n ch c n ng. M t ch c n ng
ti m tàng (và tích c c c a nguyên t c hành chính là ng h c h i vi c làm bình đ ng đ i v i m i ng i, m i
t ch c. Nh ng phân ch c n ng c a các nguyên t c hành chính là tính c ng nh c, không hi u qu . D nhiên,
cái gì là tiêu c c cho m t b ph n này c a xã h i có th là tích c c cho b ph n khác.
N u nhìn m t cách h th ng thì Levy đã x lý chu đáo nh ng giác đ c a thuy t ch c n ng xã h i
h c mà Merton đã không xét đ n: Phân tích yêu c u chính là cái đ c bi t thích h p trên bình di n xã h i. Các
yêu c u ch c n ng h ng d n vi c tìm các yêu c u c u trúc, nh ng chúng không th đ c phân lo i theo
t ng đi m m t vì lý do có t ng đ ng ch c n ng.
Tr c t c a thuy t ch c n ng c u trúc trong nh ng n m 1950-1960 M là Talcott Parsons. Theo

ông, xã h i nh m t h th ng có th đ c nghiên c u theo b n yêu c u ch c n ng:
A (adaptation) “Thích nghi”: Kinh t
G (goal attainemt) “S đ t m c tiêu”: Chính tr
I (integration) “H i nh p”: Ki m soát xã h i /c ng đ ng
L (latent maintainance) “Duy trì ki u m u l n, mô hình”: V n hóa
Theo Parsons m i h th ng xã h i đ u duy trì b n yêu c u ch c n ng trên. M i lo i xã h i có c u
trúc và ch c n ng đ c thù. C ng đ ng khoa h c nào, n n khoa h c c a qu c gia/xã h i nào m nh nhóm ch c
n ng nào thì khi ti n hành đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c ng i ta t p trung vào ch c
n ng đó. Tu theo đ c thù xã h i, đ c thù c a c ng đ ng khoa h c c n ph i nh n m nh thành t nào thì vi c
đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c c a n n khoa h c đó s t p trung m nh vào các thành t
đó, dù t p trung vào thành t nào đi ch ng n a nh ng m i s đ i m i đ u làm cho n n khoa h c c a xã h i
đó n đ nh và phát tri n. Nh v y, vi c nghiên c u đ i m i c ch qu n lý nghiên c u khoa h c t i các c

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


106

Ti p c n lý thuy t c u trúc - ch c n ng trong đ i m i ph

ng th c qu n lý...

quan, t ch c nghiên c u đa ngành c n ph i đ c ti n hành trên c s nghiên c u th c tr ng qu n lý nghiên
c u khoa h c t i các c quan/đ n v khoa h c này, t đó m i có th phân tích và rút ra nh ng đi m m nh và
đi m y u trong công tác qu n lý nghiên c u khoa h c t i các c quan/t ch c khoa h c này. Trên c s đó
m i có th đ a ra đ c các “đi m nh n” trong công tác đ i m i ph ng th c qu n lý nghiên c u khoa h c
theo quan đi m c a Parsons.
Parsons đ c bi t nh n m nh t i nh ng m c đích cu i cùng c a hành đ ng. “M t hành đ ng đ c coi là
h p lý khi m c đích bi n minh cho s c g ng”. Ph ng pháp c a ông là ph ng pháp c u trúc - ch c n ng.
C u trúc là t p h p nh ng liên h t ng đ i b n v ng. Còn ch c n ng thì đòi h i ph i hi u b ph n b ng m i

quan h c a nó v i toàn th .
Theo Parsons các c p đ xã h i đ c s p x p m t cách tr t t , rõ ràng và chúng hòa nh p v i nhau
theo hai cách: 1) M i m t c p đ th p h n ph i cung c p nh ng đi u ki n và nh ng n ng l c c n thi t cho
nh ng m c đ cao h n; 2) Các c p đ cao h n ph i chi ph i, qu n lý đ c c p đ th p h n theo m t h
th ng th b c.
M c tiêu chính c a thuy t ch c n ng c c u là gi i thích hi n t ng hoàn toàn không t t nhiên r ng
các h th ng xã h i dù cho có y u t r t khác nhau, v n ho t đ ng m t cách đáng tin c y và t n t i lâu dài.
V y đi u quan tâm chính cái đang t n t i ch không ph i ki m tra các kh n ng l a ch n.
Thuy t ch c n ng c c u c c u nhìn nh n xã h i nh m t d ng c c u trong đó t ng b ph n m t
đ u có m t ch c n ng c th . M i ch c n ng đó có th xác đ nh đ c nh m đ duy trì h th ng xã h i t ng
th . T t c các hình thái xã h i dù l n hay bé đ u h ng t i tr ng thái cân b ng. Các thành ph n trong xã h i
ph i ho t đ ng hoàn h o và không có xung đ t. M i thành ph n trong xã h i đ u có m i quan h kh ng khít
v i thành ph n khác đ đ m b o s duy trì h th ng t ng th chung.
Trong b i c nh c a xã h i châu Âu nhìn chung, thì nhà lý thuy t ch c n ng c c u nh n m nh vào: tr t
t , s hài hòa, h p nh t và s lành m nh xã h i. i u này là không đáng ng c nhiên khi l ch s châu Âu vào
th k XX v i hai cu c chi n tranh th gi i c a nó, t i di t ch ng và nh ng xung đ t v giai c p và h t
t ng. i u đáng chú ý là các nhà xã h i h c M nh Parsons ph i đ ng ý v i Durkheim r ng các quan đi m
theo thuy t ch c n ng c c u là gi i thích sáng t nh t đ i v i th gi i đ ng th i đ c đ c tr ng b nh ng s
ki n nh v y. i v i h thu t ch c n ng đã đ a ra m t quan đi m v n n ng v c u trúc xã h i và trong tr ng
h p c a Parsons thì thuy t v n n ng có th áp d ng đ c đ i v i m i ph m vi c a đ i s ng xã h i.
V c b n "c u trúc” là h th ng n đ nh, còn "ch c n ng" là hành vi duy trì h th ng. Các nhà ch c
n ng lu n có đ c p đ n s bi n đ i, ti n b - v n hóa v n minh nh ng đó là s chuy n t h cân b ng c
sang cân b ng m i và đ nh h ng cho s chuy n đ i cân b ng. Do v y, vi c đ i m i ph ng th c qu n lý
nghiên c u khoa h c th c ch t là chuy n đ i c ch qu n lý c sang s c ch qu n lý m i trên c s có s
đ nh h ng c a Nhà n c và v n đ m b o s n đ nh c a h th ng khoa h c.
3. Quan đi m v n d ng lý thuy t trong đ i m i c ch qu n lý ho t đ ng khoa h c công ngh
Vi t Nam
Qu n lý là ho t đ ng có ch đích, đ c ti n hành b i m t ch th qu n lý nh m tác đ ng lên khách
th qu n lý đ th c hi n các m c tiêu xác đ nh c a công tác qu n lý. Trong m i chu trình qu n lý, ch th
ti n hành nh ng ho t đ ng theo các ch c n ng c a qu n lý nh ho ch đ nh m c tiêu, các đ ng l i th c hi n

m c tiêu, t ch c, ch huy, đi u hòa ph i h p, ki m tra, và s d ng các ngu n l c c b n nh nhân l c, v t
l c, tài l c, tin l c đ th c hi n các m c tiêu đ ra trong m t th i gian nh t đ nh.
Là m t nhánh c a khoa h c qu n lý, qu n lý khoa h c và công ngh hi n đ i là m t l nh v c liên
ngành, ng d ng t ng h p nh ng lý lu n và ph ng pháp c a khoa h c qu n lý và c a các b môn khoa h c
khác nh kinh t h c, xã h i h c, tâm lý h c, đi u khi n h c, lý thuy t thông tin, lý thuy t h th ng, toán
h c... đ ng th i hình thành h th ng lý lu n và khái ni m, ph m trù riêng c a mình.
Trên th c t , qu n lý khoa h c và công ngh di n ra nhi u t ng, nhi u l p khác nhau: toàn c u, khu
v c, qu c gia, m t ngành, m t vùng, m t đ a ph ng. Chính vì v y đ nghiên c u v qu n lý khoa h c và
công ngh , chúng ta c n hi u rõ nh ng v n đ c b n có tính lý lu n v qu n lý và qu n lý hành chính nhà
n c v khoa h c và công ngh .
ng C ng s n Vi t Nam là ng i kh i x ng s nghi p đ i m i, tr c h t là đ i m i t duy, ti n
hành s nghi p đ i m i toàn di n, th c hi n công nghi p hóa - hi n đ i hóa đ t n c. C ng l nh xây d ng
đ t n c trong th i k quá đ lên ch ngh a xã h i (V n ki n i h i ng l n th VII) đã đ c bi t coi tr ng

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org
106


107

Nguy n Th H ng

T nh ng quan đi m đó c a ng và Nhà n c đã xác l p vai trò, v th xã h i c a c ng đ ng khoa
h c, đ ng th i m ra c h i th ng ti n trong ho t đ ng khoa h c. “Phát tri n khoa h c và công ngh cùng
v i phát tri n giáo d c và đào t o là qu c sách hàng đ u, là n n t ng và đ ng l c đ y m nh công nghi p hóa,
hi n đ i hóa đ t n c... T o l p th tr ng cho khoa h c và công ngh , đ i m i c ch tài chính nh m
khuy n khích sáng t o và g n ng d ng khoa h c và công ngh vào s n xu t, kinh doanh, qu n lý, d ch v .
Có chính sách khuy n khích và bu c các doanh nghi p đ u t vào nghiên c u đ i m i công ngh ... Có chính
sách đãi ng đ c bi t đ i v i nhà khoa h c có công trình nghiên c u xu t s c; khuy n khích cán b khoa h c,
k thu t công tác t i các vùng khó kh n...”. 3

V i vi c xác l p n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch ngh a đã t ng b c hình thành th
tr ng khoa h c - công ngh ; các ch tr ng phát tri n các ngành khoa h c m i t o lu ng cho s di đ ng
c u trúc; đ y m nh ti p nh n, chuy n giao công ngh , m r ng h p tác đ u t v i n c ngoài, trao đ i
chuyên gia... đã t o đi u ki n cho s th ng ti n cho các nhà khoa h c. T ng b c th c hi n dân ch trong
khoa h c, xác l p các giá tr , chu n m c trong ho t đ ng khoa h c, b o h s h u trí tu , lu t khoa h c và
công ngh đã đ
c ban hành t o môi tr ng pháp lý cho ho t đ ng khoa h c và công ngh .
C ch qu n lý ho t đ ng khoa h c - công ngh
Quy n s h u
công nghi p
C ch
qu n lý

Th ng m i hoá
s n ph m khoa hoc
công ngh

Quy n bán
Công tác
t ch c

Ngu n: Qu n lý Nhà n

Ph ng h ng
ho t đ ng tài
chính

Quy n mua

c v khoa h c và công ngh , Nxb. Khoa h c và k thu t, 2000

i m i c ch qu n lý ho t đ ng khoa h c và công ngh nói chung và c ch qu n lý ho t đ ng
nghiên c u khoa h c nói riêng là ch tr ng c a ng, Nhà n c là nhi m v c a m i c p, m i ngành. N c
ta đã tr i qua nhi u n m trong c ch quan liêu, bao c p. Công cu c đ i m i đã đ t đ c nhi u ti n b . Tuy
nhiên, v qu n lý khoa h c và công ngh thì l i khá ch m ch p và ch a hi u qu , m c dù nhi u ch tr ng
đ i m i trong l nh v c này đã đ c đ ra ngay t nh ng n m 1980.
i m i c ch qu n lý trong l nh v c khoa h c và công ngh đã đ c th ch hóa trong Lu t khoa
h c và công ngh và đ c nhi u tác gi nghiên c u các khía c nh khác nhau, theo đó, c ch qu n lý ho t
đ ng nghiên c u khoa h c, v i t cách là m t b ph n quan tr ng c a qu n lý khoa h c và công ngh , c n
đ c đ i m i các n i dung chính sau:
- Th nh t, C ch qu n lý ho t đ ng nghiên c u khoa h c c n đ c đ i m i theo h ng xoá b c ch
t p trung quan liêu, bao c p và thay vào đó là xây d ng m t c ch có s k t h p gi a vai trò qu n lý Nhà n c
3

ng C ng s n Vi t Nam: V n ki n

ih i

ng toàn qu c l n th IX. Nxb Chính tr Qu c gia. Hà N i -2001.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org


108

Ti p c n lý thuy t c u trúc - ch c n ng trong đ i m i ph

v i vai trò c a th tr

ng th c qu n lý...

ng.

- Th hai, i m i v k ho ch hóa ho t đ ng nghiên c u khoa h c và ph ng pháp xây d ng nhi m
v nghiên c u khoa h c. Quá trình xây d ng k ho ch nghiên c u khoa h c ph i có s tham gia c a đông
đ o các thành ph n trong xã h i, đ c bi t là doanh nghi p. Vi c xác đ nh nhi m v nghiên c u khoa h c ph i
k t h p v i th c ti n và yêu c u c a th tr ng. Nhà n c quy t đ nh các nhi m v nghiên c u khoa h c
tr ng y u, liên ngành và dài h n; các b , ngành quy t đ nh nhi m v nghiên c u khoa h c c th g n v i
đi u ki n th c t c a mình; các t ch c khoa h c và công ngh , các doanh nghi p c n c vào yêu c u th c t
c a s n xu t, đ i s ng và k ho ch chung c a b , ngành, chính ph đ xây d ng các nhi m v nghiên c u
khoa h c theo các quy đ nh c a pháp lu t.
- Th ba,
i m i quá trình t ch c th c hi n các nhi m v nghiên c u khoa h c. C n đa d ng hóa
hình th c giao nhi m v nghiên c u khoa h c s d ng ngân sách Nhà n c. Tùy theo tính ch t c a t ng
nhi m v nghiên c u khoa h c mà có th giao tr c ti p ho c tuy n ch n, đ u th u... Quá trình xét, tuy n đ
giao nhi m v , đánh giá, nghi m thu, k t qu nghiên c u... ph i khách quan, chính xác, đ m b o dân ch
thông qua c nh tranh lành m nh gi a các t ch c, cá nhân thu c m i thành ph n xã h i.
- Th t , a d ng hóa ngu n đ u t cho ho t đ ng nghiên c u khoa h c, khuy n khích các doanh
nghi p, các t ch c, cá nhân t ng ngu n l c đ u t cho nghiên c u khoa h c, th c hi n chính sách u đãi tín
d ng đ i v i ho t đ ng nghiên c u khoa h c và t ng c ng khai thác các ngu n v n n c ngoài cho ho t
đ ng này.
- Th n m,
i m i c ch qu n lý t ch c nghiên c u khoa h c và nhân l c nghiên c u khoa h c.
T ng b c th c hi n phi hành chính hóa đ i v i các t ch c nghiên c u khoa h c và phi công ch c hóa đ i v i
t t c các cán b nghiên c u khoa h c, t ng quy n ch đ ng và t ch u trách nhi m c a các t ch c nghiên c u
khoa h c.
- Th sáu, Xây d ng và phát tri n th tr ng công ngh trong đó b ph n quan tr ng là th tr ng
s n ph m nghiên c u khoa h c. C n xây d ng thi t ch pháp lu t quy đ nh ph ng th c v n hành c a th
tr ng, nâng cao ch t l ng, t o nhu c u và t ng ngu n cung đ i v i các s n ph m nghiên c u khoa h c. Th b y, B o đ m g n k t gi a khoa h c và công ngh v i giáo d c và đào t o đ c th c hi n g n v i các
tr ng đ i h c, các t ch c, c quan nghiên c u và phát tri n; G n k t gi a khoa h c và công ngh l; gi a

khoa h c xã h i và nhân v n, khoa h c t nhiên, khoa h c k thu t trên c s nh ng nghiên c u liên ngành
nh m gi i quy t nh ng v n đ kinh t - xã h i t ng h p và phát tri n b n v ng đ t n c.
4. Thay l i k t
Nghiên c u khoa h c là m t d ng ho t đ ng đ c thù mang tính sáng t o nh t c a con ng i, là nhân
t t o ra và thúc đ y các quá trình đ i m i. Qu n lý ho t đ ng nghiên c u khoa h c tr c tiên ph i đáp ng
đ c các yêu c u xu t phát t chính nh ng ho t đ ng này.
i m i c ch qu n lý ho t đ ng nghiên c u
khoa h c c n xu t phát t m c tiêu phát tri n khoa h c và công ngh , phù h p v i tính ch t, đ c đi m c a
các ho t đ ng nghiên c u khoa h c, đáp ng đ c các yêu c u c a qu n lý hi n đ i, xu th v n đ ng, đ i
m i c a h th ng khoa h c và công ngh , tình hình phát tri n kinh t - xã h i trong n c, qu c t , và ph i
c n c vào tình hình th c t c a m i t ch c, h th ng. Vi c v n d ng cách ti p c n lý thuy t c u trúc - ch c
n ng vào ho t đ ng qu n lý nghiên c u n c ta trong đi u ki n hi n nay là h t s c c n thi t b i nó giúp
cho c quan qu n lý, ho ch đ nh chính sách có m t cái nhìn t ng th c u trúc xã h i, mà đó khoa h c và
công ngh nh là nh ng b ph n c u thành không th thi u đ cho c u trúc đó phát tri n.

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org
108


109

Nguy n Th H ng

Tài li u tham kh o
1.

Chi n l c Phát tri n khoa h c và công ngh Vi t Nam đ n n m 2010. (Ban hành kèm theo Quy t đ nh
s 272/2003/Q -TTg ngày 31 tháng 12 n m 2003 c a Th t ng Chính ph

2.

Pierre Ansart, Các trào l u xã h i h c hi n đ i, Nxb TPHCM, 2001.

3.

E.A. Capitonov, Xã h i h c th k XX - L ch s và công ngh , NXB, HQG Hà N i, 2003.

4.

Gunter Endruweit (Ch biên), Các lý thuy t xã h i h c hi n đ i, NXB Th gi i, Hà N i, 1999.

5.

Hermann Korte, Nh p môn l ch s xã h i h c. NXB Th gi i, 1997.

6.

V Quang Hà (d ch), Các lý thuy t xã h i h c, t p 1&2, NXB __ i h c Qu c gia Hà n i, 2001

7.

Lê Ng c Hùng, L ch s và lý thuy t xã h i h c, NXB KHXH, Hà n i, 2002.

8.

Nguy n Kh c Vi n, T

9.

T Minh (Ch biên), Nh p môn xã h i h c, Nxb Tp. H Chí Minh, 2001.

i n xã h i h c, NXB

10. Bùi Quang D ng, Nh p Môn L ch s xã h i h c, Nxb KHXH, Hà N i, 2004
11. Hà Ngân Dung, Các nhà xã h i h c th k XX, Nxb KHXH, Hà N i, 2001
12. Tài li u H i th o “Chính sách phát tri n khoa h c xã h i, c ch ho t đ ng và qu n lý ho t đ ng khoa h c xã

h i: th c tr ng và nh ng v n đ đ t ra”. Vi n Khoa h c Xã h i Vi t Nam t ch c ngày 13 tháng 2 n m 2007.
Các bài phát bi u g m:
1.

Các quy đ nh hi n hành v chính sách phát tri n khoa h c xã h i, v c ch ho t đ ng và
qu n lí ho t đ ng khoa h c xã h i:th c tr ng và nh ng v n đ đ t ra c a PGS.TS. Võ
Khánh Vinh.

2.

C ch xây d ng và t ch c th c hi n các nhi m v khoa h c xã h i qua các v n b n hi n
nay c a PGS.TS. Lê B L nh.

3.

Nghiên c u đ i m i c ch qu n lý và ho t đ ng c a các t ch c khoa h c xã h i - s c n
thi t và các n i dung nghiên c u c a PGS.TS. Mai Qu nh Nam.

4.

V c ch ho t đ ng c a b máy qu n lý Nhà n
ình H o.

5.

ánh giá b c đ u th c tr ng c ch đ u t phân b và s d ng ngân sách Nhà n
v i khoa h c xã h i c a TS. Ph m V n Vang

c v khoa h c xã h i c a PGS.TS. Tr n
cđ i

B n quy n thu c Vi n Xã h i h c www.ios.org