Bổ sung một số hình ảnh trong dạy học chủ đề bảo vệ cây trồng, môn công nghệ 10 ở trường THCSTHPT bá thước

MỤC LỤC
TRANG

1. MỞ ĐẦU......................................................................................................................2
1.1. Lý do chọn đề tài........................................................................................................2
1.2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................................3
1.3. Đối tượng:..................................................................................................................3
1.4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................3
2. NỘI DUNG..................................................................................................................3
2.1. Cơ sở lý luận.............................................................................................................3
2.1.1. Hình ảnh..................................................................................................................3
2.1.2. Mục tiêu và nội dung phần bảo vệ cây trồng..............................................................5
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm....................................7
2.2.1. Thuận lợi.................................................................................................................8
2.2.2. Khó khăn.................................................................................................................8
2.3. Bổ sung hình ảnh trong dạy học chủ đề “bao vệ cây trồng” môn Công nghệ 10 ở
trường THCS&THPT Bá Thước ........................................................................................8
2.3.1. Nguyên tắc bổ sung hình ảnh.....................................................................................9
2.3.2. Cơ sở bổ sung hình ảnh...........................................................................................10
2.3.3. Quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh........................................................................10
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.......................................................................17
3.KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ...........................................................................................18
3.1. Kết luận.....................................................................................................................18
3.2. Kiến nghị...................................................................................................................18

1


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Trong dạy học nói chung, trong dạy học Công Nghệ nói riêng, vấn đề đặt ra

hiện nay là cần phải đổi mới phương pháp dạy học hướng đến việc phát triển thế hệ
mới năng động, sáng tạo nhằm tạo ra nguồn lực nội sinh cho mỗi con người đồng
thời tạo nên động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Luật giáo dục, điều 24.2 đã ghi rõ: “phương pháp dạy học phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với từng
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ
năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui,
hứng thú học tập cho học sinh” [1].
Mục đích, nội dung và phương pháp luôn có mối quan hệ biện chứng với
nhau. Song song với việc nâng cao chất lượng nội dung sách giáo khoa thì việc đổi
mới phương pháp dạy học là điều cần thiết. Chương trình và sách giáo khoa Công
Nghệ 10 đã được triển khai đại trà trong cả nước từ năm 2006 – 2007. Trong đó
yêu cầu làm việc với hình ảnh là một trong những nội dung đã được nhấn mạnh và
quan tâm.
Tuy nhiên, trên thực tế việc sử dụng hình ảnh trong dạy học môn Công Nghệ
lớp 10 đã nảy sinh một số vấn đề bất cập cần có những giải pháp khắc phục để
mang lại hiệu quả cao hơn.
Thứ nhất, hình ảnh vừa làm nhiệm vụ cung cấp, định hướng tri thức vừa là
phương tiện để giáo viên hướng dẫn học sinh cách học, cách khai thác tri thức.
Đồng thời, tạo điều kiện cho học sinh trong quá trình học tập vừa tiếp thu được
kiến thức, vừa rèn luyện được các kỹ năng và nắm vững phương pháp học tập, tạo
hứng thú cho học sinh. Tuy nhiên, hình ảnh dùng để dạy học trong sách giáo khoa
Công Nghệ 10 nói chung và trong phần “Bảo vệ cây trồng” nói riêng vẫn chưa đủ
để có thể khai thác tốt lượng kiến thức cần truyền đạt. Vì vậy việc bổ sung hình ảnh
trong dạy học Công Nghệ 10 nói chung, chủ đề “ Bảo vệ cây trồng” nói riêng, là
điều cần thiết.
Thứ hai, trong hình ảnh chứa đựng nhiều nguồn thông tin. Vì thế, trong xu
thế đổi mới phương pháp dạy học bộ môn hiện nay, việc sử dụng hình ảnh theo
hướng phát huy tính tích cực của người học là việc làm không thể thiếu. Tuy nhiên,
trong thực tế giảng dạy không ít giáo viên còn lúng túng trong việc bổ sung và sử

dụng hình ảnh trong quá trình dạy học. Do vậy, chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu
đổi mới dạy học trong tình hình hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Bổ sung một số hình ảnh
trong dạy học chủ đề Bảo vệ cây trồng, môn Công Nghệ 10 ở Trường
THCS&THPT Bá Thước”.
2


1.2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài này nhằm nghiên cứu quy trình bổ sung hình ảnh trong dạy học chủ đề
“ Bảo vệ cây trồng”– Công Nghệ 10 theo hướng phát huy tính tích cực trong hoạt
động nhận thức của học sinh, với hai nhiệm vụ chủ yếu:
- Nghiên cứu cơ sở khoa học của việc sử dụng hình ảnh trong dạy học Công
Nghệ 10, chủ đề “ Bảo vệ cây trồng”.
- Bổ sung hình ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức trong chủ đề “ Bảo
vệ cây trồng”– Công Nghệ 10 nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
1.3. Đối tượng nghiên cứu
Các biện pháp bổ sung hình ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức trong
chủ đề “Bảo vệ cây trồng”– Công nghệ 10 nhằm phát huy tính tích cực của học
sinh. Áp dụng giảng dạy tại trường THCS&THPT Bá Thước.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng kết hợp các phương pháp sau: Phương
pháp nghiên cứu lý thuyết (Nghiên cứu chủ trương, đường lối, tài liệu và các công
trình nghiên cứu phương pháp; cấu trúc và nội dung chương trình Công nghệ 10);
Phương pháp quan sát; Phương pháp điều tra; Phương pháp thống kê; Phương pháp
tổng kết kinh nghiệm; Phương pháp đàm thoại…
2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lý luận
2.1.1. Hình ảnh
2.1.1.1 Khái niệm

Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến khái niệm hình ảnh. Theo từ
điển Tiếng Việt hình ảnh có nghĩa là hình người, vật, cảnh tượng thu được bằng khí
tượng quang học (như máy ảnh) hoặc để lại ấn tượng nhất định và tái hiện được
trong trí.
Tô Xuân Giáp cho rằng: “Tranh ảnh dùng sự bố cục đường nét để biểu diễn
người, địa điểm, đồ vật và các khái niệm để chỉ ra mối liên quan giữa các phần tử
hay giải thích quá trình thực hiện một công việc như thế nào, cấu tạo một vật thể
ra sao”[2]. Hình ảnh dạy học dùng để truyền đạt các lượng tin bằng các loại tranh,
biểu đồ, sơ đồ, đồ thị…
Những dạng hình ảnh được sử dụng trong dạy học được gọi là tư liệu hình
ảnh. Vậy tư liệu hình ảnh có thể được hiểu là những loại vật chất chứa đựng các
hình ảnh sử dụng trong việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập môn học, bài học hay
vấn đề học tập.

3


Với đặc thù của môn Công Nghệ 10 nói chung và chủ đề Bảo vệ cây trồng
nói riêng, tư liệu hình ảnh không chỉ là nguồn cung cấp thông tin mà còn là phương
tiện trực quan thể hiện hình dạng, cấu trúc, đặc tính của sự vật, hiện tượng, được
giáo viên và học sinh sử dụng trong quá trình dạy và học, mang lại hứng thú học
tập tích cực cho học sinh nhằm nâng cao chất lượng lĩnh hội tri thức. Tư liệu hình
ảnh góp phần rất lớn trong việc đổi mới phương pháp dạy học .
2.1.1.2 Vai trò của hình ảnh trong dạy học môn Công Nghệ
Sách giáo khoa Công nghệ 10 từ khi đưa vào những hình ảnh đã đem lại
những chuyển biến nhất định trong kết quả dạy và học. Nhất là trong đợt chỉnh sửa
bổ sung vào năm 2006 – 2007, hình ảnh được đưa vào nhiều hơn. Thời đại ngày
nay, thông tin bùng nổ với tốc độ chóng mặt, việc bổ sung, sử dụng hình ảnh phục
vụ việc dạy và học là việc làm cần thiết nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của
người học, đưa việc học đến gần với thực tiễn sản xuất hơn. Trong dạy học môn

Công Nghệ hình ảnh đã phát huy những vai trò sau:
Một là, cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến thức trong sách giáo khoa:
Do nguyên tắc “sách giáo khoa phải ngắn gọn, nội dung phải súc tích” nên
nội dung các bài học không thể trình bày một cách chi tiết cho người học nghiên
cứu. Hơn nữa, sách giáo khoa được thiết kế trong một giai đoạn phát triển kinh tế,
xã hội xác định và sử dụng trong một thời gian nhất định, vì vậy không thể cập nhật
hết những nội dung kiến thức, mang tính thời sự, tính thực tiễn sản xuất ở địa
phương hay những thông tin kiến thức đặc trưng của các vùng miền. Do đó, trong
tổ chức dạy học, tôi phải bổ sung hình ảnh để cập nhật, bổ sung, mở rộng kiến thức
trong sách giáo khoa.
Hai là, củng cố, hoàn thiện kiến thức:
Nội dung sách giáo khoa Công Nghệ 10 nói chung và chủ đề “ Bảo vệ cây
trồng” nói riêng được thiết kế dựa trên tính nguyên lý của quy trình kỹ thuật, do đó,
mang tính chất chung cho mọi vùng miền và cho nhiều đối tượng. Trong tổ chức
dạy học, tôi phải sử dụng hình ảnh cho học sinh nghiên cứu ở các đối tượng cụ thể
nhằm củng cố thêm kiến thức nguyên lý và vận dụng kiến thức nguyên lý trong
thực tế sản xuất ở địa phương.
Ba là, góp phần đa dạng hoá phương tiện và đổi mới phương pháp dạy học:
Trong dạy học Công Nghệ 10 nói chung và dạy học chủ đề “ Bảo vệ cây trồng”
nói riêng, sử dụng các loại hình ảnh ngoài sách giáo khoa và các kênh hình trong sách
giáo khoa đã góp phần làm phong phú thêm phương tiện để giáo viên tổ chức quá trình
dạy học. Không những thế việc sử dụng nhiều dạng hình ảnh đã góp phần thay đổi hình
thức tổ chức của bài lên lớp và thay đổi hoạt động của thầy và trò trong quá trình tổ
chức dạy học: Giáo viên không mất thời gian cung cấp kiến thức, mà kiến thức đã có
sẵn trong hình ảnh, do đó giáo viên có nhiều thời gian hơn để hướng dẫn, tổ chức học
sinh học tập; Học sinh không chép bài dạy của giáo viên mà tăng cường hoạt động tìm
4


tòi, thảo luận…Chính vì vậy, sử dụng hình ảnh trong dạy học Công Nghệ 10 nói chung

và chủ đề phần “Bảo vệ cây trồng” nói riêng phát huy được tính sáng tạo, tích cực trong
học tập của học sinh.
Bốn là, góp phần gây hứng thú học tập cho học sinh:
Trong dạy học việc gây hứng thú học tập cho học sinh là một trong những biện
pháp tích cực để nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức. Với hệ thống hình ảnh có nhiều
ảnh đẹp, sống động chứa nhiều thông tin bổ ích sẽ gây hứng thú học tập cho học sinh,
giúp học sinh chủ động trong tư duy, sáng tạo trong học tập và làm không khí lớp học
trở nên sôi nổi, vui vẻ, chất lượng giờ học được nâng cao.
Năm là, kiểm tra kết quả học tập của học sinh:
Ngoài những vai trò trên, tư liệu có thể dùng để kiểm tra, đánh giá kỹ năng phân
tích, tổng hợp, kỹ năng vận dụng kiến thức lý luận vào thực tiễn sản xuất…
2.1.1.3. Các loại tư liệu hình ảnh trong dạy học
Như trên đã phân tích, hình ảnh dạy học là các dạng vật chất được sử dụng trong
dạy học. Tuỳ theo tính chất, đặc điểm và cách sử dụng của các vật chất mà hình ảnh
trong dạy học được chia ra các loại khác nhau.
- Sơ đồ, biểu đồ.
- Hình vẽ, ảnh chụp.
- Mô hình mô phỏng.
Trong dạy học chủ đề Bảo vệ cây trồng – Công nghệ 10, tư liệu hình ảnh được
thu thập dưới nhiều dạng khác nhau, từ nhiều nguồn khác nhau.
- Giáo viên tự thiết kế trên các phần mềm thông dụng.
- Thu thập từ máy scan, máy ảnh kỹ thuật số, mạng internet…
- Từ các nguồn phim tư liệu, phim phổ biến kỹ thuật cho nông dân.
- Cho học sinh thăm quan thực tế cơ sở sản xuất và tự lưu lại cho mình những
hình ảnh cần thiết.
Từ các nguồn hình ảnh này, giáo viên có thể biên tập lại theo những ý đồ sư
phạm, phù hợp với nội dung bài học.
2.1.2. Mục tiêu và nội dung chủ đề bảo vệ cây trồng
2.1.2.1. Mục tiêu sau khi học xong chủ đề“Bảo vệ cây trồng”
2.1.2.1.1. Về kiến thức cần nắm

- Biết các nguồn sâu bệnh hại và các biện pháp ngăn ngừa hạn chế tối ưu nhất.
- Biết được điều kiện khí hậu đất đai phù hợp cho sự phát sinh, phát triển của một
số loại sâu bệnh hai từ đó đưa ra biện pháp phòng trừ.
5


- Biết được các điều kiện để sâu bệnh có thể phát triển thành dịch từ đó đưa ra
các biện pháp ngăn ngừa và dập dịch.
- Nhận biết được một số loại sâu bệnh hại lúa chủ yếu.
- Nêu được khai niện, và nguyên lý cơ bản phòng trừ tổng hợp dichi hại cây
trồng.
- Biết được các biện pháp phòng trừ dịch hại chủ yếu, nêu được ưu điểm và hạn
chế của từng biện pháp phòng trừ.
- Biết được, trình diễn được cách pha chế dung dịch booc đô phòng trừ nấm hại.
- Nêu được, giải thích được những ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo vệ thực
vật đến quần thể sinh vật và môi trường.
- Biết được các biện pháp hạn chế những ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo
vệ thực vật đến quần thể sinh vật và môi trường.
- Biết được một số chế phẩm sinh học bảo vệ thực vật và giải thích được vì sao
chế phẩm sinh học bảo vệ thực vật sẽ thay thế thuốc hoa học bảo vệ thực vật trong
tương lai.
2.1.2.1.2. Về kỹ năng
- Phát triển năng lực tư duy logic qua mối quan hệ từ: Nguồn sâu bệnh, điều kiện
để sâu bệnh phát triển, điều kiện để sâu bệnh hại phát triển thành dịch và biện phát ngăn
ngừa dịch hại.
- Phát triển kỹ năng so sánh qua nhận biết một số loại sâu bệnh hại lúa.
- Thực hiện đúng kỹ thuật của từng bước trong quá trình pha chế dung dịch booc
đô trừ nấm hại.
- Phát triển kỹ năng phân tích qua từng biện pháp phòng trừ trong phòng trừ tổng
hợp dịch hại cây trồng.

- Bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe cho bản than và những người xung quanh
khi tìm hiểu ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo vệ thực vật đến quần thể sinh vật và
mội trường.
- Phát triển khả năng phân tích qua việc tìm ra những nội dung cơ bản khi nghiên
cứu mỗi loại chế phẩm sinh hoc trừ sâu. Qua ứng dụng trong sản xuất một số chế phẩm
vi sinh học trừ sâu.
2.1.2.1.3. Về ý thức, thái độ
- Thấy được sâu bệnh là kẻ thù của nhà nông.
- Có ý thức và thái độ làm việc khoa học, chính xác.
- Có ý thức bảo vệ môi trường trong phòng trừ dịch hại cây trồng và sử dụng
thuốc hóa học bảo vệ thực vật.
6


- Có ý thức góp phần cùng gia đình bảo vệ hợp lý cây trồng để nâng cao hiệu quả
trong sản xuất .
- Hình thành ý thức lao động có khoa học trong sản xuất nông nghiệp.
2.1.2.2. Nội dung
Kiến thức đại cương chủ đề “Bảo vệ cây trồng” bao gồm các nội dung cơ bản
sau.
Bài: “Điều kiện phát sinh, phát triển của sâu bệnh hại cây trồng” bao gồm nguồn sâu, bệnh hại, điều kiện khí hậu đất đai, điều kiện về giống cây trồng và chế độ
chăm sóc ảnh hưởng đến sự phát sinh, phát triển sâu bệnh hại và các điều kiên để sâu
bệnh hại phát triển thành dịch.
Bài: Thực hành "Nhận biết một số loại sâu bệnh hại lúa" bao gồm: Đặc điểm gây
hại, đặc điểm hình thái của một số loại sâu hại lúa, đặc điểm gây bệnh, vết bệnh của một
số loại bệnh hại lúa.
Bài: "phòng trừ tổng hợp dịch hại cây trồng" gồm: khái niệm, nguyên lý cơ bản,
các biện pháp chủ yếu phòng trừ tổng hợp dịch hại cây trồng.
Bài: “Thực hành pha chế dung dịch booc đô phòng trừ nấm hại”.
Bài: “Ảnh hưởng của thuốc hóa học bảo vệ thực vật đến quần thể sinh vật và

môi trường” bao gồm: Ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo vệ thực vật đến quần thể
sinh vật, ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo vệ thực vật đến môi trường, biện pháp
hạn chế những ảnh hưởng xấu của thuốc hóa học bảo vệ thực vật.
Bài: “Ứng dụng công nghệ vi sinh trong sản xuất chế phẩm bảo vệ thực vật” bao
gồm: Chế phẩm vi khuẩn trừ sâu, chế phẩm vi rút trừ sâu, chế phẩm nấm trừ sâu.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
Một thực tế đáng buồn là trong các trường THPT hiện nay, các môn học
không thi tốt nghiệp nói chung, môn Công nghệ nói riêng đang rơi vào tình trạng sa
sút. Phần lớn học sinh có tâm lí ngại học bộ môn này, thậm chí không thích, có học
cũng chỉ là bắt buộc và hiệu quả chưa cao.
Tại sao lại có thực tế đó? Vì các em cho rằng đây là môn học ít liên quan đến
việc thi tốt nghiệp và xét tuyển vào đại học và cũng ít có cơ hội trong lựa chọn
ngành nghề. Và chúng ta không thể phủ nhận một nguyên nhân nữa là do tình trạng
một bộ phận giáo viên chưa thực sự tâm huyết, chưa chịu khó tìm tòi, học hỏi, chưa
có sự đổi mới phương pháp, không hoặc ít có sự tìm kiếm, bổ sung tư liệu dạy học
mới.
Trong quá trình giảng dạy bộ môn công nghệ tại trường THCS&THPT Bá
Thước, tôi thấy có những thuận lợi và khó khăn sau:

7


2.2.1. Thuận lợi
2.2.1.1.Về phía giáo viên
Giáo viên tuổi đời còn trẻ, nhiệt tình và có trách nhiệm trong công tác giảng
dạy, sử dụng thành thạo công nghệ thông tin, có ý thức đổi mới phương pháp giảng
dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh thông qua các
phương tiện, đồ dùng dạy học.
2.2.1.2. Về phía học sinh
Đa số học sinh của trường đều ngoan, biết nghe lời thầy cô. Trong các lớp có

một số em chú ý nghe giảng, tích cực trong học tập, khi giao bài tập về nhà các em
làm bài đầy đủ.
2.2.2. Khó khăn
2.2.2.1. Đối với giáo viên
Hình ảnh trong sách giáo khoa Công nghệ 10 hiện hành đã có nhưng chưa đủ, chỉ
mang tính chất minh họa cho bài học. Ở chủ đề "bảo vệ cây trồng” - Công nghệ 10 mới
chỉ có 12 hình với chức năng chính là:
- Minh họa vết bệnh của một số loại sâu bệnh, hình ảnh ổ dịch trên đồng ruộng.
- Cung cấp thông tin đặc điểm hình thái của một số loại sâu hại lúa, minh họa vết
bệnh của một số loại bệnh để học sinh có thể dễ dàng phân biệt chúng.
- Giới thiệu cho học sinh một số sinh vật có ích trên đồng ruộng.
- Giúp học sinh thực hiện đúng quy trình pha chế dung dịch booc đô và kiểm tra
chất lượng đúng.
Thiếu đi những hình ảnh cần thiết sẽ khiến cho hoạt động giảng dạy của giáo
viên trở nên khó khăn, thiếu trực quan sinh động, không tạo được không khí sôi nổi và
hứng thú đối với người học.
2.2.2.2. Về phía học sinh
- Học sinh của nhà trường phần lớn sống ở các thôn xã vùng cao, vùng kinh
tế - xã hội đặc biệt khó khăn, điều kiện học tập (nhất là phương tiện và đồ dùng học
tập) của các em còn thiếu thốn.
- Việc xác định động cơ học tập của một bộ phận học sinh chưa đúng đắn.
- Học sinh người dân tộc thiểu số chiếm tỉ lệ cao trong tổng số học sinh toàn
trường (dân tộc Thái chiếm 98%), khả năng nhận thức của các em chưa cao, đại đa
số học sinh còn rụt rè, thụ động, chưa tích cực trong học tập, ít học bài cũ, làm bài
tập và chuẩn bị bài mới ở nhà. Phần lớn học sinh chưa quen với phương pháp học
tập mới, còn lúng túng trong việc sử dụng các phương tiện học tập.
2.3. Bổ sung hình ảnh trong dạy học chủ đề “bao vệ cây trồng” môn Công nghệ 10
ở trường THCS&THPT Bá Thước.
8

2.3.1. Nguyên tắc bổ sung hình ảnh
Hình ảnh bổ sung phục vụ cho mục đích nghiên cứu, giảng dạy và học tập, do đó
khi bổ sung hình ảnh cần phải đảm bảo các nguyên tắc sau.
2.3.1.1. Bám sát mục tiêu dạy học
Mục tiêu dạy học được hiểu là cái đích và yêu cầu phải đạt được của quá trình
dạy học. Đó là các phẩm chất của học sinh về kiến thức, kỹ năng, thái độ. Các hình ảnh
được bổ sung cho quá trình dạy học phải hướng vào mục tiêu bài học. Tiến trình tổ chức
học sinh khai thác hình ảnh đồng thời là quá trình thực hiện mục tiêu bài học đã đề ra.
2.3.1.2. Nguyên tắc khoa học
Trong dạy học, sử dụng hình ảnh là điều cần thiết, tuy nhiên hình ảnh dạy học
phải được xây dựng trên mối quan hệ giữa các thành tố của quá trình dạy học; nội dung
thông tin trong hình ảnh phải chính xác, rõ ràng, phản ánh nội dung bài học và phù hợp
với trình độ nhận thức của học sinh.
2.3.1.3. Nguyên tắc sư phạm
Hình ảnh được bổ sung để phục vụ cho quá trình dạy học, do đó thông tin của
hình ảnh phải ngắn gọn, súc tích, hình ảnh phải rõ ràng, phù hợp với ý đồ sư phạm.
2.3.1.4. Đảm bảo phát huy tính tích cực của học sinh
Ngày nay, việc dạy học không dừng lại ở dạy kiến thức mà quan trọng hơn là dạy
cách học cho học sinh để các em tự chiếm lĩnh tri thức, hình thành năng lực tự học, tự
nghiên cứu suốt đời, từ đó trở thành con người tự chủ, năng động.
Do đó phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực của
học sinh. Để phát huy tính tích cực thì hình ảnh bổ sung phải súc tích, rõ ràng, phù hợp
với tâm sinh lý lứa tuổi học sinh.
2.3.1.5. Đảm bảo tính hệ thống
Nội dung môn học Công nghệ nói chung và chủ đề “bảo vệ cây trồng” nói riêng
luôn được biên soạn một cách có hệ thống, thể hiện qua từng bài, từng chương, từng
phần và toàn bộ chương trình. Tính hệ thống đó không chỉ được quy định bởi chính nội
dung khoa học, phản ánh đối tượng khách quan có mang tính hệ thống mà còn bởi tính
logic trong hệ thống tư duy của học sinh. Do đó hình ảnh được bổ sung cũng phải sắp

xếp theo logic hệ thống chặt chẽ, sao cho lời giải của hình ảnh là cơ sở cho việc tìm tòi
giải đáp của hình ảnh. Chính yếu tố này đã khuyến khích khả năng tư duy, suy diễn của
người học.
2.3.1.6. Đảm bảo tính thực tiễn
Nguyên tắc này xuất phát từ nguyên lý giáo dục: “Học đi đôi với hành”, “lý luận
gắn với thực tiễn” và đặc điểm của bộ môn Công nghệ là một môn khoa học thực

9


nghiệm. Do đó, hình ảnh được bổ sung phải có tính thực tiễn cao, giúp học sinh liên hệ,
sử dụng kiến thức đã học vào cuộc sống.
2.3.2. Cơ sở bổ sung hình ảnh
Khi bổ sung hình ảnh để dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng” theo hướng phát huy
tính tích cực của học sinh, cần dựa trên các cơ sở chủ yếu sau:
Một là, dựa vào mục tiêu dạy học của chủ đề “bảo vệ cây trồng" – Công nghệ 10.
Hai là, dựa vào nguyên tắc, mục tiêu biên soạn sách giáo khoa mới của bộ giáo
dục và đào tạo là giảm thông báo kiến thức, tăng lượng hình ảnh.
Ba là, dựa vào cách trình bày nội dung sách giáo khoa theo hướng gợi mở, nêu
vấn đề, cung cấp thông tin qua hình ảnh. Cơ sở này đã tạo thuận lợi cho giáo viên bổ
sung hình ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức.
Bốn là, dựa vào chức năng của hình ảnh: Hình ảnh có chức năng kép là vừa minh
hoạ kiến thức, vừa chứa đựng nguồn kiến thức mới.
Năm là, dựa vào trình độ nhận thức của học sinh: Nhìn chung trình độ nhận thức
của học sinh lớp 10 đã hình thành và phát triển. Cùng với đặc điểm tâm lý lứa tuổi các
em rất hứng thú khi tự mình khám phá kiến thức từ hình ảnh. Đây là điều kiện thuận lợi
để bổ sung hình ảnh theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh.
2.3.3. Quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh
Trong dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng" – Công nghệ 10, hệ thống hình ảnh
được bổ sung theo các bước sau:

2.3.3.1. Nghiên cứu bài dạy giáo khoa
Trong các môn học ở trường THPT, sách giáo khoa được xem như là “pháp
lệnh”, là “kim chỉ nam” là nền tảng nội dung để giáo viên và học sinh đồng thời tác
động trong quá trình tổ chức dạy học để tổ chức, hướng dẫn hay lĩnh hội tri thức.
Nghiên cứu bài dạy trong sách giáo khoa, giáo viên sẽ xác định được những kiến thức
cơ bản; những kiến thức cần bổ sung, mở rộng, cập nhật; những kiến thức cần khái quát,
cụ thể hoá… từ đó định hướng cho việc tìm kiếm, bổ sung hình ảnh cần thiết.
Ví dụ: Nghiên cứu bài 19, Ảnh hưởng của thuốc hóa học bảo vệ thực vật đến
quần thể sinh vật và môi trường - không có hình ảnh nào để học sinh có thể quan sát
thấy rõ được những ảnh hưởng xấu của thuốc gây ra.
2.3.3.2. Phân tích nhu cầu
Trên cơ sở nghiên cứu sách giáo khoa và phân tích mối quan hệ giữa các thành tố
của quá trình dạy học (nội dung - mục tiêu – phương pháp – phương tiện – hình thức tổ
chức dạy học - kiểm tra, đánh giá), tuỳ nội dung bài học cụ thể mà xác định nguồn tư
liệu cho phù hợp. Trong dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng" – Công nghệ 10, có những
bài, những mục số lượng và chất lượng hình ảnh trong sách giáo khoa đủ cho giáo viên
10


và học sinh khai thác để thực hiện mục tiêu dạy học nhưng cũng có những bài học chỉ
dựa vào hình ảnh trong sách giáo khoa, giáo viên sẽ gặp khó khăn khi thực hiện hoạt
động dạy và học sinh cũng gặp khó khăn khi thực hiện hoạt động học, do đó, cần phải
tìm kiếm, bổ sung hình ảnh trực quan hoá, khách quan hoá nội dung kiến thức bài học.
Như vậy, quá trình phân tích nhu cầu là trả lời cho các câu hỏi: “có hay không
nên sử dụng hình ảnh dạy học”; “cần bao nhiêu hình ảnh”.
2.3.3.3. Lựa chọn hình ảnh
Trong dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng" – Công nghệ 10, hình ảnh có thể tìm
kiếm ở các nguồn khác nhau (sách, báo, tạp chí chuyên ngành; sách phổ biến kỹ thuật;
các chương trình tập huấn kỹ thuật; chương trình khuyến nông, khuyến lâm, bạn của
nhà nông; các webside tìm kiếm, các cơ quan, tổ chức nghiên cứu…). Trên cơ sở phân

tích nhu cầu về nguồn và loại hình ảnh cho nội dung bài học cụ thể, giáo viên có thể lựa
chọn tư liệu cho phù hợp.
2.3.3.4. Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung.
Hình ảnh sau khi thu thập, để sử dụng trong dạy học cần phải xử lý để hình ảnh
phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học trong sách giáo khoa và định hướng quá trình tổ
chức dạy học. Sau khi sử lý, hình ảnh phải đáp ứng mục tiêu và nội dung bài dạy, là
nguồn cung cấp kiến thức hay cách thức để giáo viên tổ chức hoạt động nhận thức cho
học sinh. Như vậy, hình ảnh phải chứa đựng kiến thức và phương pháp dạy học cho một
nội dung cụ thể. Hình ảnh sau khi được xử lý sư phạm có thể sử dụng trong hoạt động
dạy học.
Hình ảnh có thể được lưu trữ ở các hình thức khác nhau như trên giấy khổ lớn
hoặc ảnh kỹ thuật số.
Để lưu trữ hình ảnh trong các thiết bị điện tử, các loại hình ảnh được được đưa
vào xử lý và liên kết trong các bài dạy cụ thể. Sau khi lựa chọn các hình ảnh, tiến hành
xử lý và tạo các hiệu ứng để đưa vào giảng dạy.
Có thể khái quát quy trình bổ sung hệ thống hình ảnh theo sơ đồ sau:
Bước 1:

Bước 2:

Bước 3:

Nghiên cứu tài liệu giáo khoa

Phân tích nhu cầu

Lựa chọn hình ảnh

11

Bước 4:

Xử lý sư phạm hình ảnh bổ sung

Hình ảnh cần bổ sung trong dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng", Công nghệ 10 [3].
Bài 15 cần bổ sung các hình ảnh:

[H1]
[H2]
Làm đất kĩ để diệt trừ nguồn sâu bệnh có trong đất

[H3]
[H4]
Thu gom, tiêu huỷ tàn dư cây trồng nhiễm sâu, bệnh
Bài 16 cần bổ sung các hình ảnh:

12


[H1]

[H2]
Rầy nâu hại lúa

[H4]

[H6]

[H3]

[H5]

[H7]
Bệnh đạo ôn hại lúa

[H8]

13


[H9]

[H10]
Bệnh khô vằn hại lúa

Bài 17 cần bổ sung các hình ảnh:

[H1]
[H2]
Sản xuất rau an toàn phòng trừ dịch hại tổng hợp

[H3]
[H4]
Các loại sinh vật có ích (thiên địch của dịch hại)

14


[H5]

Thăm đồng phát hiện sâu bệnh để kịp thời phòng trừ.

[H6]
Diệt trừ dịch hai bằng biện pháp cơ giới (bắt ốc biêu vàng trên đồng lúa)
Bài 19 cần bổ sung các hình ảnh:

[H1]
[H2]
Ảnh hưởng xấu của thuốc hoá học BVTV đến cây trồng.

[H3]
[H4]
Ảnh hưởng xấu của thuốc hoá học BVTV đến nguồn nước.
15


[H5]
[H6]
Ảnh hưởng xấu của thuốc hoá học BVTV đến đất.

[H7]
[H8]
Ảnh hưởng xấu của thuốc hoá học BVTV đến sức khoẻ con người.

[H9]
[H10]
Sử dụng thuốc không an toàn, không đúng cách

16

2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Qua nhiều năm học giảng dạy Công nghệ lớp 10 ở trường THCS&THPT Bá
Thước, khi sử dụng thêm các hình ảnh ngoài sách giáo khoa (SGK) phù hợp với
những nội dung bài học cụ thể, nhất là ở chủ đề “bảo vệ cây trồng” như đã trình bày
ở trên, tôi nhận thấy hoạt động giảng dạy của thầy và hoạt động học của học sinh
đã có nhiều chuyển biến tích cực.
Việc sử dụng thêm các hình ảnh ngoài SGK giúp cho giáo viên cập nhật, bổ
sung, mở rộng kiến thức không có sách giáo khoa, đồng thời góp phần làm phong
phú thêm phương tiện để giáo viên tổ chức quá trình dạy học. Không những thế việc sử
dụng nhiều dạng hình ảnh đã góp phần thay đổi hình thức tổ chức của bài lên lớp và
thay đổi hoạt động của thầy: Giáo viên không mất thời gian cung cấp kiến thức, mà kiến
thức đã có sẵn trong hình ảnh, do đó giáo viên có nhiều thời gian hơn để hướng dẫn, tổ
chức học sinh học tập. Cũng nhờ đó, học sinh chú ý hơn vào bài học, không khí các
tiết học trên lớp trở nên sôi nổi, hào hứng tìm tòi thảo luận... Các hình ảnh bổ sung
đã giúp các em học sinh nắm chắc các kiến thức cơ bản của từng bài học cũng như
hình thành ở các em những kĩ năng cơ bản để áp dụng những hiểu biết của mình
vào thực tế sản xuất sau này.
Như vậy, có thể khẳng định việc bổ sung hình ảnh ngoài SGK trong dạy học
môn Công nghệ lớp 10 nói chung, chủ đề “bảo vệ cây trồng” nói riêng đã giúp cho
thầy giáo vận dụng sáng tạo và linh hoạt các phương pháp dạy học, tạo được sức
hấp dẫn, sôi nổi trong bài giảng, từ đó phát huy được sự chủ động, tích cực và tính
sáng tạo của học sinh. Vì thế, trong những năm học vừa qua kết quả học lực của
học sinh ở bộ môn Công nghệ trường THCS&THPT Bá Thước không ngừng được
nâng lên.
Kết quả khảo sát học sinh khi chưa áp dụng dạy học có bổ
sung hình ảnh:
Nội dung khảo sát
Lớp
Lớp

Lớp
Lớp
Lớp
10A1
10A2
10A3
10A4
10A5
Số HS tham gia
20
20
20
20
20
Học bài cũ và chuẩn bị bài ở nhà
9
11
7
11
10
Thích học môn Công nghệ
6
7
5
5
5
Tích cực trong giờ học (phát
6
7
5

5
5
biểu)
Nắm kiến thức cơ bản của bài
6
7
5
5
5
Điểm kiểm tra đạt 8 đến 10
8
8
6
7
8
Sau khi áp dụng dạy học có bổ sung hình ảnh, học sinh đã có những chuyển
biến tích cực:
Nội dung khảo sát

Lớp

Lớp

Lớp

Lớp

Lớp
17

Số HS tham gia
Học bài cũ và chuẩn bị bài ở nhà
Thích học môn Công nghệ
Tích cực trong giờ học (phát
biểu)
Nắm kiến thức cơ bản của bài
Điểm kiểm tra đạt 8 đến 10

10A1
20
17
18
16

10A2
20
18
19
17

10A3
20
17
19
16

10A4
20
17

18
15

10A5
20
16
18
15

20
19

20
20

18
21

19
20

19
21

3.KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận
Từ những kết quả nghiên cứu đề tài trên đây, tôi đã rút ra được những kết luận
chính sau: Bước đầu đã hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn của việc bổ sung hình
ảnh để tổ chức học sinh lĩnh hội tri thức chủ đề “bảo vệ cây trồng” – Công nghệ 10
nhằm phát huy tính tích cực của học sinh. Hệ thống, phân tích được đặc điểm, vai trò

của các loại hình ảnh đối với dạy học chủ đề “Bảo vệ cây trồng” – Công nghệ 10 nói
riêng và trong dạy học Công nghệ nói chung. Bước đầu đưa ra được các bước bổ sung
hình ảnh trong dạy học chủ đề “bảo vệ cây trồng” – Công nghệ 10 theo hướng phát huy
tính tích cực của học sinh trong các khâu khác nhau của bài lên lớp nghiên cứu tài liệu
mới. Bước đầu bổ sung được hệ thống hình ảnh cho 4 bài (bài 15, bài 17, bài 19, bài 20)
trong chủ đề “bảo vệ cây trồng– Công nghệ 10”.
3.2. Kiến nghị
Qua nghiên cứu đề tài này, tôi mạnh dạn đưa ra một số kiến nghị. Đó là, cần phát
huy tối đa vai trò của hệ thống kênh hình trong sách giáo khoa; Giáo viên cần chủ động
bổ sung hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu ở các nguồn khác nhau để bổ sung cho hệ thống
hình ảnh sẵn có trong sách giáo khoa; Các ban ngành chức năng có những biện pháp cụ
thể trong việc trang bị thiết bị dạy học cho bộ môn, nhất là những thiết bị, những công
nghệ thông tin tiên tiến hiện nay.
Do khả năng và thời gian có hạn, SKKN chỉ dừng lại ở những kết luận ban đầu, nhiều
vấn đề chưa được đi sâu, không thể tránh khỏi những thiếu sót. Đề tài cần được tiếp tục nghiên
cứu sâu hơn.

XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 13 tháng 6 năm 2020
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.

Phạm Văn Thực
18


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Luật giáo dục năm 2005
2. Tô Xuân Giáp, Phương tiện dạy học, NXB giáo dục, 2001.
3. Mạng Internet (Trang Wikipedia. org, mục hình ảnh).
4. Nguyễn Duân và các tác giả, Một số vấn đề về dạy học công nghệ ở trường
phổ thông, NXB giáo dục, 2005.
5. Nguyễn Duân, Thiết kế và sử dụng câu hỏi khai thác kênh hình trong sách
giáo khoa sinh học ở phổ thông
6. Nguyễn Minh Đồng và các tác giả, Thiết kế bài giảng Công nghệ 10, quyển 1,
NXB Hà Nội, 2006.
7. Nguyễn Văn Khôi và các tác giả, Sách giáo viên Công nghệ 10, NXB giáo
dục, 2006.
8. Nguyễn Văn Khôi và các tác giả, Công nghệ 10, NXB giáo dục, 2006.
9. Nguyễn Đức Thành, Nguyễn Thành Tuấn, Lý luận dạy học Công nghệ ở
trường trung học cơ sở phần kỹ thuật Nông nghiệp, NXB giáo dục, Hà Nội, 2005.
10. Nguyễn Đức Thành, Vũ Thị Mai Anh, Dạy học Công nghệ 10, NXB giáo
dục, 2006.

19