SKKN kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài học trong chương trình địa lí 10 THPT

Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số
bài học trong chương trình Địa lí 10 THPT

MỤC LỤC
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14

NỘI DUNG
PHẦN I: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu
4. Phương pháp nghiên cứu
PHẦN II: NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN
1. Cơ sở lí luận
2. Thực trạng vấn đề
3. Kinh nghiệm khai thác tranh ảnh trong một số bài
Địa lí

4. Hiệu quả đối với hoạt động giáo dục đã được áp
dụng trong thực tiễn dạy học
PHẦN III: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận
2. Kiến nghị
TÀI LIỆU THAM KHẢO

TRANG
1
1- 2
2
2
3
3
3- 4
5-9
10–16
16–18
18
18
19
20

PHẦN I
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài :
GV: Vũ Thị Lan
2

1

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
Địa lí vốn là môn học không khó đối với nhiều học sinh nhưng phần Địa lí tự
nhiên thì lại khác, không những yêu cầu nghi nhớ, tái hiện hiện kiến thức mà
còn cần học sinh phải tư duy lôgic. Mặc dù đã được làm quen với kiến thức Địa
lí từ Tiểu học, THCS, đã giải thích nhiều hiện tượng Địa lí khác nhau, nhưng khi
bước chân vào lớp 10 THPT, các em vẫn rất mơ hồ về các hiện tượng Địa lí mặc dù các hiện tượng đó đều diễn ra xung quanh chúng ta. Nhất là phần Địa lí
tự nhiên lớp 10 - rất nhiều hiện tượng tự nhiên, quy luật được nhắc đến. Đối với
phần này đòi hỏi học sinh phải có kiến thức và sự hiểu biết thật vững vàng mới
làm được. Chính vì vậy khi học phần này hầu hết học sinh cảm thấy rất khó
khăn, thậm chí sợ học.
Qua một số năm giảng dạy môn địa lí, tôi thấy bài nào cũng có nhiều hình
ảnh đẹp, bản thân nó chứa đựng nhiều kiến thức mà giáo viên có thể sử dụng để
hướng dẫn học sinh học tập có hiệu quả. Nhưng nhiều giáo viên khi dạy môn địa
lí chưa khai thác hết vai trò của mỗi bức tranh, hình ảnh mà chỉ cho các em xem
qua hoặc chiếu lướt qua để làm dẫn chứng cho nội dung hoặc chỉ chiếu qua một
cách có “lệ” vừa mất thời gian, vừa không có hiệu quả.
Trong mỗi bài học có sử dụng máy chiếu, tranh ảnh có thể dễ dàng lồng ghép
trong mỗi phần của tiết học đó. Học sinh rất thích xem hình ảnh và bình luận
mỗi khi giáo viên cho học sinh xem, chiếu đến các bức hình của nội dung, nếu
không để các em được thỏa mãn phân tích, đối chiếu trực tiếp sẽ làm cho học
sinh mất hứng thú và hay gây ồn trong lớp học.
Trong quá trình giảng dạy môn địa lí cấp THPT, các phương pháp dạy học tích
cực đã được nhiều giáo viên áp dụng để khai thác kiến thức bằng nhiều phương
tiện dạy học khác nhau. Nếu sử dụng được những phương pháp đó để khai thác

kiến thức từ tranh ảnh sẽ phát huy tính tích cực của học sinh lại vừa đảm bảo
tính trực quan sinh động cho bài học, giúp học sinh ghi nhớ và khắc sâu kiến
thức.
Nên khi giảng dạy môn địa lí cấp THPT, sử dụng máy chiếu là phương tiện
rất thuận lợi trong khi khai thác kênh hình nói chung và tranh ảnh địa lí nói
riêng.
Việc nghiên cứu đưa ra biện pháp để hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức
từ tranh ảnh là một phần quan trọng trong quá trình giảng dạy và học tập.
Từ thực tiễn của việc giảng dạy địa lí và cách học hiện nay của học sinh
THPT chính là lí do khiến tôi chọn đề tài này.
2. Mục đích nghiên cứu:
- Thông qua việc hướng dẫn học sinh khai thác tranh ảnh qua các bài học giúp
học sinh lĩnh hội kiến thức dễ dàng và hiệu quả.
GV: Vũ Thị Lan
2

2

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
- Góp phần nâng cao kết quả học tập, giúp học sinh nhận biết kiến thức, ghi nhớ
kiến thức nhanh hơn, từ đó học sinh thêm yêu thích môn địa lí, học sinh tham
gia sôi nổi hơn.
- Hướng dẫn việc khai thác kiến thức qua tranh ảnh kết hợp một số phương pháp
kĩ thuật dạy học tích cực qua máy chiếu.
- Đưa những nguyên tắc chung, những thuận lợi, khó khăn khi khai thác kiến

thức bằng hình ảnh và hướng dẫn cách khai thác kiến thức ở một số bài địa lí 10.
3. Đối tượng nghiên cứu:
- Giáo viên sử dụng máy chiếu trong việc giảng dạy, hoặc có thể sử dụng các
hình ảnh sưu tầm có liên quan đến nội dung bài học ở trên lớp.
- Đối với học sinh trong quá trình học tập: Áp dụng cho tất cả các đối tượng học
sinh trong môn địa lí học tại trường THPT.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Đề tài sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu, trong đó sử dụng phương pháp
nghiên cứu lí luận. Trên cơ sở lý luận, sẽ tiến hành vận dụng vào thực tiễn bài
học, sau đó kiểm chứng và điều chỉnh lý luận, nhằm tìm ra biện pháp, cách thức
cho học sinh hoạt động nhận thức hiệu quả nhất.
Bên cạnh đó đề tài còn sử dụng phương pháp thống kê, phương pháp so sánh,
đối chiếu, thực nghiệm …để phân tích, đánh giá vấn đề.

PHẦN II
NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở lí luận:
- Tranh ảnh là một trong những phương tiện trực quan mà trong khi dạy và học
được sử dụng khá phổ biến ngoài các phương tiện như bản đồ, bảng số liệu, biểu
đồ....
- Sử dụng tranh ảnh là một phần không thể thiếu trong mỗi bài học, đặc biệt khi
kết hợp với phương tiện máy chiếu thì tranh ảnh chiếm một vị trí khá lớn của
kênh hình.
GV: Vũ Thị Lan
2

3

Trường THPT Hậu Lộ
c

Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
Tranh ảnh vừa là phương tiện trực quan, vừa là kênh hình được thiết kế sẵn
trong SGK.Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy, tôi thấy nếu kết hợp giữa máy
chiếu và tranh ảnh sẽ đem lại hiệu quả cao trong bài dạy vì đây là một trong
những kênh thông tin trực quan, nội dung thể hiện rõ ràng thông qua các phương
tiện dạy học khác.
- Khi sử dụng máy chiếu ta sẽ thấy đồng thời xuất hiện các phương tiện trực
quan như: bản đồ, bảng số liệu, biểu đồ, tranh ảnh. Trong đó các hình ảnh nên
lưu ý rằng nó đóng vai trò ẩn chứa một phần kiến thức đang được mã hóa cần
người dạy và người học tìm ra nó.
- Từ thực trạng đổi mới phương pháp dạy học trong trường THPT: đưa hình ảnh
vào bài giúp giáo viên có thể dễ dàng tổ chức đồng thời nhiều phương pháp dạy
học trong một bài, làm cho bài học sẽ sôi động hơn, học sinh được tham gia
nhiều hoạt động hơn.
- Giá trị thực tế khi khai thác kiến thức bằng hình ảnh: Một phương tiện trực
quan như tranh ảnh mà trong đó chứa đựng nhiều nội dung như địa danh, số
lượng , chất lượng của đối tượng chưa kể đến tính thẩm mĩ, dễ nhớ của đối
tượng. Nên khi học sinh được học kiến thức của bài học bắt đầu không phải là
một dãy số, không phải là một khái niệm hay là rất nhiều địa danh nằm trên bản
đồ mà khi xem qua thì học sinh có thể quên ngay. Nhưng với một bức tranh
được nhìn thấy trực tiếp, học sinh nhớ ngay nội dung được thể hiện qua bức
tranh, địa danh đó có đặc điểm gì, kinh tế phát triển hay không....
- Sự phát triển tâm sinh lí của học sinh, thiết kế của sách giáo khoa trong
chương trình địa lí có nhiều thay đổi cả nội dung và hình thức:
Hiện nay với sự phát triển của xã hội đòi hỏi học sinh cần được giáo dục và học
tập trong môi trường năng động để theo kịp xu hướng thời đại, hiện nay đa số
học sinh THPT rất thích hoạt động, thích tìm tòi và khám phá, không thích

những gì đã có sẵn hời hợt, các em muốn thể hiện mình trong công việc nên tổ
chức giờ học phát huy được tố chất của các em thường đem lại hứng thú và tạo
nên niềm say mê trong học tập.
Mặt khác với sự thay đổi của chương trình biên soạn sách giáo khoa môn địa lí
đòi hỏi người dạy và người học phải có các kĩ năng để khai thác kiến thức từ các
phương tiện dạy học là điều cần thiết.
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
- Địa lí là môn học sẽ đem lại hiệu quả cao nếu các em được học qua sự hỗ trợ
của máy chiếu. Bởi bản thân máy chiếu đã là một phương tiện thì khi sử dụng nó
chúng ta có thể kết hợp cùng nhiều phương tiện khác như bản đồ, tranh ảnh,

GV: Vũ Thị Lan
2

4

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
bảng số liệu, biểu đồ, mặt khác có máy chiếu giáo viên sẽ không mất thời gian
để treo bản đồ, bảng số liệu, lại không mất không gian của bảng viết .
Nhưng một thực tế ở các trường phổ thông, các phương tiện dạy học chưa đảm
bảo, đặc biệt là máy chiếu nên việc tổ chức cho học sinh tham gia nhiều hoạt
động trong một bài là rất khó.Trong trường hợp không có máy chiếu giáo viên
rất ngại làm các phương tiện dạy học vì vừa mất thời gian, đòi hỏi sự đầu tư
nhiều mà thường thì thời gian sử dụng không được dài lâu.
- Về phía học sinh, các em quen kiểu tư duy đọc chép, nên khi giáo viên tổ chức

hoạt động nhóm thì ngại tham gia, không muốn đưa ra ý kiến của mình, hoặc
các em sợ ghi không kịp bài nên chỉ chăm chú làm sao ghi được nội dung bài
học.Vô tình các em làm cho hoạt động nhóm không có hiệu quả. Để tìm ra
phương pháp nào hoặc khai thác kiến thức từ đâu mà học sinh không phải ghi
chép nhiều trong môn địa lí là điều không dễ.
- Việc giảng dạy nghiêng về lí thuyết là đặc trưng của môn địa lí. nhưng sử dụng
hình ảnh để giảng dạy của giáo viên là rất ít, hoặc nếu có sử dụng thì cũng rất
qua loa. Có một số giáo viên đã biết kết hợp khai thác kiến thức từ tranh ảnh
thông qua tổ chức các phương pháp, kĩ thuật dạy học, nhưng việc áp dụng rộng
rãi thì chưa nhiều. Hầu hết kiến thức từ hình ảnh mới chỉ để đưa vào phần giới
thiệu bài học, hoặc dùng làm phương tiện để thuyết trình nội dung mà chưa tổ
chức hoạt động nhóm hoặc qua các trò chơi cho môn đị lí.
Vì thế khai thác kiến thức qua tranh ảnh chưa được đầu tư nhiều, học sinh chỉ
xem đó là các hình ảnh có tính chất minh họa mà không phân tích để khai thác.
- Bài học quá dài làm cho học sinh và giáo viên phải bỏ qua một số tranh ảnh có
sẵn kể cả trong sách giáo khoa: có nhiều bài, tiết học lượng kiến thức mà học
sinh cần lĩnh hội là quá nhiều, nên khi thiết kế bài giảng giáo viên không thể đưa
tranh ảnh làm phương tiện khai thác kiến thức cho mục đó mà thường lấy nó
làm dẫn chứng để chiếu qua cho học sinh xem.
2.1. Khái quát chung về tranh ảnh trong môn địa lí
- Tranh ảnh là một trong những kênh hình được sử dụng rộng rãi và chiếm một
phần trong thiết kế chương trình sách giáo khoa địa lí trường THPT. Đây không
chỉ là phương tiện thu hút học sinh tham gia vào môn học mà còn là kênh thông
tin cực kì hữu ích.
- Tranh ảnh trong môn địa lí rất phong phú, đa dạng. Mỗi loại tranh ảnh được
sắp xếp theo từng đối tượng địa lí (như tự nhiên, kinh tế, các vấn đề xã hội...).
Nên nó rất phù hợp để sử dụng trong giảng dạy theo từng mục của mỗi bài khác
nhau.
- Tuy vậy, bất kì hình ảnh nào cũng đảm bảo được các yếu tố sau:
GV: Vũ Thị Lan

2

5

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
+Tính khoa học: phù hợp với nội dung bài học
+ Tính trực quan: Rõ ràng, dễ nhận biết đối tượng
+ Tính thẩm mĩ : Đẹp, gây ấn tượng
2.2.Các loại tranh ảnh thường gặp khi sử dụng máy chiếu trong môn địa lí.
- Địa lí tự nhiên: các hình ảnh địa lí tự nhiên rất đa dạng, có thể kể đến một số
đối tượng sau: hình ảnh sông hồ, các dạng địa hình, hiện tượng thời tiết-khí hậu,
thảm thực vật, nhóm đất......
- Địalí kinh tế-xã hội: hình ảnh các dân tộc trên thế giới, các sản phẩm của các
ngành kinh tế như nông nghiệp, công nghiệp; hoạt động sản xuất của các
ngành...
2.3. Vai trò, chức năng của tranh ảnh và máy chiếu trong dạy học địa lí
Tranh ảnh đóng vai trò rất quan trọng trong việc giúp học sinh hình thành được
biểu tượng, nắm bắt, ghi nhớ, tái hiện tri thức .
Tranh ảnh còn có tầm quan trọng trong việc giúp cho học sinh rèn luyện, phát
triển kỹ năng, tư duy, nắm bắt được các quy luật, mối quan hệ nhân quả…, đối
tượng địa lí dàn trải trong không gian. Tranh ảnh là công cụ, phương tiện để giáo
viên tiến hành tổ chức các hoạt động nhận thức cho học sinh.
Ở một góc độ nhất định trong hoạt động dạy học, tranh ảnh có chức năng
minh họa, và là nguồn tri thức. Nó chứa đựng hệ thống các tri thức địa lí tự
nhiên, kinh tế - xã hội.., thông qua tranh ảnh, giúp cho giáo viên giải thích, minh

họa các vấn đề một cách dễ dàng.
Với học sinh tranh ảnh có chức năng là nguồn tri thức vì trong mỗi loại tranh
ảnh đều chứa đựng những tri thức địa lí khác nhau, ẩn chứa trong từng đối tượng
địa lí …là phương tiện hỗ trợ đắc lực cho học sinh trong quá trình học tập
chương trình địa lí .
2.4 Lợi thế của việc khai thác kiến thức qua tranh ảnh kết hợp máy chiếu
trong dạy học địa lí:
- Việc dạy và học có sử dụng tranh ảnh trong bài học đem lại cho học sinh niềm
thích thú là điều rất dễ nhận thấy, trong đó có môn địa lí. Đó có thể là hình ảnh
mà lần đầu tiên học sinh được nhìn thấy các đối tượng của địa lí như tự nhiên,
kinh tế, các vấn đề xã hội như núi lửa phun trào và sự tàn phá của sóng thần... ,
- hình ảnh thường chứa đựng một lượng kiến thức ít, cô đọng nhưng cũng vì thế
mà giúp học sinh dễ ghi nhớ hơn so với sự dài dòng bằng kiến thức lí thuyết.
- Tranh ảnh giúp học sinh tranh luận với nhau hơn khi giáo viên giao nhiệm vụ
theo nhóm, theo cặp ví dụ như so sánh sự khác biệt giữa các đối tượng địa lí.
- Tạo điều kiện cho giáo viên tổ chức các phương pháp /kĩ thuật dạy học tích
cực, giúp học sinh tăng cường làm việc nhóm,tranh luận,trao đổi.
GV: Vũ Thị Lan
2

6

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
- Sử dụng máy chiếu giúp học sinh và giáo viên tiết kiệm thời gian treo bản đồ,
các loại tranh ảnh, tạo điều kiện cho giáo viên tận dụng không gian của bảng.

- Giúp giáo viên đỡ vất vả hơn trong quá trình chuẩn bị đồ dùng dạy học như vẽ
tranh, phô tô, làm bảng kiến thức phụ.
2.5. Một số khó khăn khi sử dụng tranh ảnh kết hợp máy chiếu
- Khi chiếu lên, hình ảnh thường không rõ, học sinh khó nhận biết đối tượng địa
lí một cách chính xác.
- Có nhiều hình ảnh trùng lặp về nội dung, thông tin không xác định chính xác
cho từng đối tượng địa lí.
- Khi soạn bài giáo viên phải chỉnh sửa nhiều, tìm kiếm qua nhiều nguồn thông
tin.
- Học sinh thường gây ồn trong giờ khi xem qua các bức tranh, hoặc hình ảnh
2.6. Yêu cầu khi sử dụng tranh ảnh trong dạy học địa lí:
- Lựa chọn tranh ảnh phù hợp với nội dung bài học.
- không quá lạm dụng tranh ảnh trong một bài hay một phần kiến thức, không
trùng lặp hình ảnh trong một mục.
- Tranh ảnh phải đảm bảo được mục tiêu bài học, phù hợp trình độ và nhận thức
của lúa tuổi.
- Các hình ảnh cần được sắp xếp hợp lí trong mỗi slide khi trình chiếu, không
quá nhiều tranh trên một slide.
3. Kinh nghiệm khai thác tranh ảnh trong một số bài địa lí:
VÍ DỤ CỤ THỂ
Tiết 7-Bài 8-Tác động của nội lực đến địa hình bề mặt trái đất
Bài này có 2 mục lớn:
I. Nội lực
II. Tác động của nội lực
1.Vận động theo phương thẳng đứng
2.Vận động theo phương nằm ngang:
Trong mục 2,Giáo viên chia lớp thành 2 nhóm lớn,với các nhóm nhỏ, quan sát
các hình ảnh sau kết hợp các hình ảnh và kiến thức sách giáo khoa trang 30,31
địa lí 10(sách giáo khoa cơ bản).
Áp dụng kĩ thuật “công đoạn”,giáo viên tiến hành như sau: Nhóm

1(có khoảng 2 - 3 nhóm nhỏ):hình a,b hiện tượng uốn nếp. Nhóm
2(có khoảng 2 - 3 nhóm nhỏ):hình c,d hiện tượng đứt gãy.

GV: Vũ Thị Lan
2

7

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài học
trong chương trình Địa lí 10 THPT

Hình a

Hình b

Hình c
hình d
Nhiệm vụ của mỗi nhóm như sau:
thời gian từ 5-7 phút, nhóm trưởng phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm
nhỏ
Các nhóm nhỏ trong nhóm lớn trao đổi, thảo luận rồi điền nội dung đã được thống nhất vào phiếu học tập của
nhóm mình.

Nội dung
thế nằm các lớp đá trước và sau khi
uốn nếp

Vị trí các lớp đá sau khi uốn nếp có
thay đổi không?
Xảy ra vùng đá có tính chất như thế
nào?
GV: Vũ Thị Lan
2

Hiện tượng uốn nếp (nhóm 1)

8

Lộ
Trường THPT Hậu c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
Dạng địa hình của hiện tượng này?
Nội dung
Hiện tượng đứt gãy (nhóm 2)
Vị trí các lớp đá thay đổi không?
Xảy ra ở vùng đá có tính chất như
thế nào?
Kể tên các dạng địa hình của hiện
tượng. liên hệ thực tế nước ta?
Sau khi học sinh hoàn thành phiếu trong thời gian quy định, giáo viên cho học
sinh trình bày kết quả của nhóm.
Giáo viên nhận xét kết quả, quá trình làm việc mỗi nhóm và đưa ra bảng kiến thức đối chiếu với học sinh, đồng
thời minh họa qua các hình ảnh như trên.

Nội dung
Hiện tượng uốn nếp
Thế nằm các lớp đá -trước khi uốn nếp: nằm ngang
- sau khi uốn nếp: nằm nghiêng
Vị trí các lớp đá
Sau khi uốn nếp không bị thay đổi

Xảy ra vùng đá

Có khả năng đàn hồi(dẻo)

Dạng địa hình

Tạo thành núi uốn nếp, dạng địa hình uốn nếp

Nội dung
Vị trí các lớp đá
Xảy ra ở vùng đá
Các dạng địa hình

Hiện tượng đứt gãy
Các lớp đá bị xáo trộn
Đá cứng
Hẻm vực ,thung lũng, địa hào-địa lũy(thung lũng
sông Hồng,dãy núi Con Voi)
Giáo viên cho học sinh tìm các điểm khác nhau của 2 hiện tượng và đặt câu hỏi
phụ cho học sinh:
Khi có hiện tượng trên thì thường có hiện tượng gì đi kèm?Hậu quả đối với
đời sống của con người?
Học sinh trả lời.

Giáo viên chuẩn kiến thức :đó là động đất, hậu quả để lại là rất lớn.
* Ưu điểm:
- Rèn luyện cho học sinh tinh thần đoàn kết , biết khai thác kiến thức từ tập thể.
- Nhóm nào cũng được làm việc với cùng một nội dung.
GV: Vũ Thị Lan
2

9

Trường THPT Hậu Lộ
c


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
- Học sinh tham gia tích cực, sôi nổi
- Đa số học sinh hiểu bài, thích thú với việc học tập, ghi nhớ và nắm vững kiến
thức ngay trên lớp.
* Nhược điểm:
- Nếu một khâu trong nhóm bị ngưng trệ thì khó hoàn thành khi làm việc theo
dây chuyền.
- Lớp học lộn xộn nếu nhóm trưởng điều hành kém.
Tiết 21-bài 19-sự phân bố của sinh vật và đất trên Trái Đất
Giáo viên cho học sinh nhắc lại kiến thức về các nhân tố hình thành đất và các
nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố của sinh vật đặc biệt là nhân tố
khí hậu.
- Khí hậu đối với sự hình thành đất:Thông qua nhiệt và ẩm,nhiệt ẩm làm cho đá
gốc bị phá hủy,nơi có nhiệt ẩm càng lớn quá trình hình thành đất diễn ra càng
mạnh và ngược lại.
- khí hậu đối với sự phát triển và phân bố của sinh vật:các vùng có nhiệt ẩm dồi

dào,sinh vật phát triển mạnh,đa dạng thành phần loài
Vậy nhiệt độ và độ ẩm thay đổi như thế nào theo vĩ độ và độ cao địa hình?
Học sinh nhắc lại kiến thức.Giáo viên kết luận
nhiệt độ trung bình năm giảm từ xích đạo về cực, lượng mưa cũng có sự
khác nhau từ xích đạo về cực.
theo độ cao,càng lên cao nhiệt độ càng giảm,độ ẩm cũng thay đổi
Với sự thay đổi của nhiệt ẩm theo vĩ độ đã tạo nên các kiểu khí hậu nào?Khác
nhau về khí hậu thì đất và sinh vật có thay đổi không? Từ đó giáo viên dẫn dắt
học sinh vào mục I
I. Sự phân bố đất và sinh vật theo vĩ độ địa lí.
Ở mục này có bảng kiến thức về các kiểu khí hậu ,các thảm thực vật và nhóm
đất tương ứng theo vĩ độ địa lí (qua máy chiếu)
Môi
Kiểu khí hậu chính
trường địa
lí
Đới lạnh Cận cực lục địa
Ôn đới lục địa (lạnh)
Ôn đới hải dương
Đới ôn
Ôn đới lục địa(nửa
hòa
khô hạn)
Cận nhiệt gió mùa
GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

Kiểu thảm thực
vật

Nhóm đất chính

Đài nguyên
Rừng lá kim
Rừng lá rộng và
rừng hỗn hợp
Thảo nguyên

Đài nguyên
Pôt dôn
Nâu và xám

Rừng cận nhiệt

Đỏ vàng

10

Đen

Trường THPT Hậu


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT

Cận nhiệt
hải

địa trung

Cận nhiệt lục địa
Đới nóng

Nhiệt đới lục địa
Nhiệt đới gió mùa
Xích đạo

ẩm
Rừng và cây
bụi lá cứng cận
nhiệt
Hoang mạc
và
bán hoang mạc
Xa van
Rừng nhiệt đới
ẩm
Rừng xích đạo

Đỏ nâu

Xám
Đỏ,nâu đỏ
Đỏ vàng(feralit)
Đỏ vàng(feralit)

Giáo viên cho học sinh đọc bảng kiến thức trên để định hình các thảm thực vật ,
nhóm đất tương ứng các kiểu khí hậu. Sau đó phát cho cả lớp một số hình ảnh
sau (đồng thời giáo viên chiếu trên máy chiếu các hình ảnh đó)

Hình a

Hình b

Hình c

GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

hình d

11

Trường THPT Hậu


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
Giáo
viên yêu cầu học sinh: kết hợp hình ảnh sách giáo khoa địa lí 10 trang 71-cơ
bản, học sinh phải đọc tên của các thảm thực vật, sau đó sắp xếp các thảm thực
vật từ đới nóng về đới lạnh , giáo viên cho học sinh quan sát ảnh trong vòng 35 phút, sau đó gọi một số học sinh lên tìm đúng hình ảnh đó điền theo đúng thứ
tự .
Giáo viên nhận xét và đưa ra kết quả:
- Tên các thảm thực vật:
Hình a: rừng nhiệt đới ẩm,có nhiều tầng tán
Hình b: thảo nguyên ôn dới
Hình c: rừng lá rộng và hỗn hợp ôn đới
Hình d: Đài nguyên

Hình e: rừng lá kim ôn đới
- Vị trí các thảm thực vật:
Hình a->hình b->hình c->hình e->hình d
Giáo viên :Em có nhận xét gì về sự phân bố các thảm thực vật?
Học sinh trả lời, Giáo viên bổ sung:
mỗi môi trường khác nhau thì thảm thực vật khác nhau
* Ưu điểm:
- Học sinh không phải ghi nhiều, lớp học sôi nổi, học sinh tham gia tích cực
- Học sinh tự khai thác kiến thức từ bài học trước để giải thích cho sự phân bố
sinh vật theo vĩ độ
- Học sinh hình thành và ghi nhớ nội dung bài học ở ngay trên lớp
* Nhược điểm:
lớp học còn ồn.
4. Hiệu quả đối với hoạt động giáo dục đã được áp dụng trong thực tiễn dạy
học:
Địa lí không phải môn học khó và học Địa lí không nhất thiết phải ghi nhớ
một cách máy móc, đặc biệt là với phần kiến thức tự nhiên. Học phần này học
sinh có thể liên hệ với thực tế để dễ nhớ, dễ hiểu, tuy nhiên với quan niệm Địa lí
là môn “phụ” nên phần lớn học sinh không có hứng thú học và ngại học. Vậy
làm thế nào để khơi dậy sự tích cực, hào hứng của học sinh trong giờ học Địa
Lí? Đó cũng là trăn trở của rất nhiều giáo viên. Bản thân tôi trên cơ sở nghiên
cứu các vấn đề lý thuyết về phương pháp dạy học Địa lí thì từng bước tôi đã đi
vào thực nghiệm trong các giờ dạy.

GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

12

Trường THPT Hậu

Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
Từ việc ứng dụng cho học sinh khai thác kiến thức qua tranh ảnh, học sinh
tham gia học tập nhiệt tình, không thụ động trong tiếp thu kiến thức, một số em
bộc lộ được khả năng của mình như giao tiếp, trình bày kiến thức …
Sau đây là bảng kết quả tổng hợp của tôi thu được sau khi dạy xong chương
III, Địa lí 10 trong năm học 2017 – 2018:
Tôi thực hiện tiến hành giảng dạy chương III – so sánh ở hai lớp 10B5 (lớp thực
nghiệm) và lớp 10B6 (lớp đối chứng).
+ Lớp 10B5: Giáo án thực nghiệm có sử dụng máy chiếu với nhiều tranh ảnh
minh họa có giá trị thực tế nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh.
+ Lớp 10B6: Giáo án đối chứng được soạn và giảng dạy theo phương pháp bình
thường, không sử dụng máy chiếu, có sử dụng kênh hình trong sách giáo khoa.
Kiểm tra chất lượng dạy học bằng cách cho học sinh cả lớp đối chứng và lớp
thực nghiệm làm bài kiểm tra, đánh giá trong thời gian 15 phút. Trình độ, nhận
thức và số lượng học sinh của hai lớp này ngang nhau, lớp 10B5 có 42 học sinh,
lớp 10B6 cũng có 42 học sinh, bao gồm cả những học sinh học lực giỏi, khá,
trung bình, yếu tương đồng. Câu hỏi kiểm tra hoạt động nhận thức các lớp có
nội dung hoàn toàn giống nhau theo bài học.
Tiêu chuẩn đánh giá câu hỏi: Học sinh lựa chọn câu trả lời đúng trong các câu
hỏi trắc nghiệm, trình bày đầy đủ ý trong câu hỏi tự luận. Điểm tối đa của bài là
10 điểm, điểm giỏi là điểm 9, 10; điểm khá là điểm 7, 8; điểm trung bình là 5, 6;
điểm yếu là 3, 4, còn lại là điểm kém.
Kết quả: Sau khi chấm bài kiểm tra đúng theo thang điểm đã quy định, xếp loại học
lực theo các mức: Giỏi, khá, trung bình, yếu, kém, tôi thu được kết quả như sau:

Lớp

Số
học
sin
h

Giỏi
S
L

%

Khá
SL

%

Trung
bình
SL
%

Yếu
SL

%

Kém
SL %

10C5

(lớp thực 42 7 16,66 23 54,77 12 257
0
0
0 0
nghiệm)
10C6
(lớp đối
42 1 2,38 13 30,95 26 61,91 2 4,76 0 0
chứng)
Kết quả trên cho thấy sự chênh lệch giữa lớp đối chứng và lớp thực nghiệm:
Lớp 02B5 có tỉ lệ học sinh giỏi cao hơn lớp 10B6 là 14,22%, tỉ lệ học sinh khá
lớp 10B5 cao hơn lớp 10B6 là 23,82%, đồng thời, tỉ lệ học sinh trung bình của
GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

13

Trường THPT Hậu


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài
học trong chương trình Địa lí 10 THPT
lớp 10B5 thấp hơn lớp 10B6 là 33,34% và đặc biệt là lớp 10B5 không có học
sinh yếu kém trong khi ở lớp 10B6 tỉ lệ này là 4,76%.
Như vậy, chất lượng dạy học ở lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng, học sinh
ở lớp thực nghiệm nắm vững kiến thức hơn lớp đối chứng. Ở lớp thực nghiệm
không khí học tập rất sôi nổi, các em ở lớp thực nghiệm hăng hái phát biểu, xây
dựng bài, tiếp thu bài nhanh và hiểu bài sâu sắc. Ngược lại với lớp thực nghiệm,
ở lớp đối chứng, các em tham gia xây dựng bài một cách chiếu lệ, không khí lớp
học buồn tẻ, nặng nề dẫn tới hiệu quả giờ học không cao.

PHẦN III
KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
1. Kết luận:
Trong sáng kiến kinh nghiệm này, tôi chỉ đưa vào một số tranh ảnh làm
nguồn dẫn chứng, cho nên hiệu quả khai thác tranh ảnh lúc này chưa cao như
khi sử dụng cho bài dạy. Khi tôi viết đề tài này chỉ áp dụng cho một mục trong
bài học, hoặc cho một phần nhỏ trong bài nên khi đọc toàn bộ nội dung của mục
bài ta thấy không trọn vẹn về kiến thức.
Các tài liệu tham khảo hướng dẫn sử dụng tranh ảnh trong dạy học hầu như
không có cho nên bằng thực tiễn dạy học qua các năm tôi mạnh dạn viết nên
sáng kiến kinh nghiệm này, nhưng gặp rất nhiều khó khăn. Trên thực tế hướng
dẫn học sinh khai thác tranh ảnh, tôi đã đưa vào cho một số bài địa lí 10,11,12
nhưng đề tài này chỉ đưa được dẫn chứng ở một số bài lớp 10 trong thời gian
viết sáng kiến kinh nghiệm.
Trong quá trình dạy học, tôi nghĩ rằng mỗi thầy cô giáo đều có những biện
pháp riêng để nâng cao chất lượng dạy học địa lí. Trong phạm vi hạn hẹp của đề
tài, tôi chỉ mạn phép nêu lên “kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở
một số bài học trong chương trình địa lí 10” mà bản thân đã thực hiện trong quá
trình giảng dạy và đạt được một số hiệu quả nhất định. Thiết nghĩ rằng, những
kinh nghiệm trên ít nhiều có thể giúp quý thầy cô tham khảo, bổ sung và ứng
dụng trong quá trình giảng dạy của mình nhằm nâng cao chất lượng dạy học
môn địa lí. Những thiếu sót trong quá trình viết đề tài là điều không thể tránh
khỏi, rất mong được sự góp ý chân thành của quý thầy cô.
2. Kiến nghị:
Trong dạy học địa lí phương tiện dạy học rất đa dạng. Với điều kiện hiện nay,
việc sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại rất phổ biến, đặc biệt là máy
chiếu. Việc sử dụng máy chiếu có thể thay thế các phương tiện trực quan giúp
giáo viên đỡ tốn công chuẩn bị đồ dùng, không làm mất thời gian cho giáo viên
GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

14

Trường THPT Hậu


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số bài học trong
chương trình Địa lí 10 THPT
và học sinh trong quá trình tiến hành bài dạy, nhưng ở các trường THPT chưa
phải trường nào cũng có đủ máy chiếu ở các phòng học, làm cho việc đưa giảng
dạy bằng phương tiện máy chiếu bị hạn chế. Vì vậy mong có sự đầu tư hơn nữa
để người thầy được chủ động và sáng tạo hơn trong quá trnh dạy học. Còn học
sinh được học trong môi trường đầy đủ, hiện đại, góp phần nâng cao hơn nữa
chất lượng giáo dục toàn diện.

Hậu Lộc, ngày 1 tháng 5 năm
2018
XÁC NHẬN CỦA THỦ
TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Tôi xin cam đoan đây là SKKN do
tôi viết, không sao chép nội dung
của người khác.
Kí và ghi rõ họ tên

Vũ Thị Lan

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa địa lí 10.
2. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong dạy học địa lí.

3. Phương pháp dạy học địa lí theo hướng tích cực của Đặng Văn Đức – Nguyễn
Thị Thu Hằng.
4. Kĩ thuật dạy học địa lí ở tường THPT( Sách bồi dưỡng thường xuyên) chu kì
1997 – 2000 của Đặng Văn Đức và Nguyễn Thị Thu Hằng.
5. Nguồn tài liệu từ internet.
GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

15

Trường THPT Hậu


Kinh nghiệm khai thác kiến thức qua tranh ảnh ở một số
bài học trong chương trình Địa lí 10 THPT

GV: Vũ Thị Lan
Lộc 2

16

Trường THPT Hậu