Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam tại 43 tỉnh thành (SAVI) năm 2003 - Bộ Y tế_ phần 2 chương4

36
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam
Chương 4
Tình bạn, hẹn hò, tình
dục và sức khỏe sinh
sản
Đây là một chương tương đối đa dạng, mô tả các
mối quan hệ bạn bè, sức khỏe sinh sản và vấn
đề tình dục. Chương này đi sâu tìm hiểu quan
niệm, thái độ, hành vi và trải nghiệm của thanh
thiếu niên về các vấn đề sức khỏe sinh sản, thai
nghén và kế hoạch hóa gia đình cũng như các
vấn đề về tình dục trước hôn nhân, mại dâm và
đồng tính luyến ái. Ngoài ra còn đề cập đến các
dòch vụ trong thời kỳ có thai và nạo phá thai ở
nữ thanh niên.
4.1. Tình bạn và nhóm bạn
Thanh thiếu niên được hỏi xem có chơi với một
nhóm bạn không và thành phần nam nữ trong
nhóm bạn. Phần lớn (88%) số người trả lời nói
rằng có chơi với một nhóm bạn. Chỉ có 12% trả
lời là không chơi với một nhóm bạn nào cả.
Trong số này có sự khác biệt đáng kể về giới với
9% thanh thiếu niên nam và 16% thanh thiếu
niên nữ trả lời không chơi với nhóm bạn. Mặc dù
có một số thanh thiếu niên sống tách biệt ở nơi
xa xôi hẻo lánh ít có điều kiện giao lưu bạn bè,
nhưng bên cạnh đó cũng có những trường hợp
không có nhóm bạn. Có thể do quan niệm truyền
thống cho rằng phụ nữ thường phải ở nhà chăm
sóc gia đình và làm nhiều việc nhà, và vì thế họ

không có thời gian ra ngoài xã hội nhiều để tiếp
xúc với bạn bè. Trong số thanh thiếu niên có
chơi với nhóm bạn, 75% trả lời nhóm bạn của họ
có cả nam và nữ. Hầu như không có sự khác biệt
giới trong vấn đề này (76% nam và 74% nữ).
Nhóm bạn của thanh thiếu niên nam hầu hết là
nam, nhóm bạn của thanh thiếu niên nữ thì chủ
yếu lại là nữ. Chỉ có 26% thanh thiếu niên nam
và 29% thanh thiếu niên nữ có nhóm bạn với số
lượng bạn nam và bạn nữ bằng nhau. Khoảng 5-
10% thanh thiếu niên nữ trong tổng số mẫu điều
tra trả lời rằng hầu hết bạn của mình là nam
trong khi chỉ 2-3% số thanh thiếu niên nam nói
rằng phần lớn bạn mình là nữ (xem Biểu đồ 7).
Ở nhiều quốc gia, phần lớn thanh thiếu niên
cũng thường có bạn bè là người cùng giới tính
nhưng xu hướng này dường như thể hiện rõ ràng
hơn ở Việt Nam đặc biệt là ở lứa tuổi 18-25. Một
cuộc nghiên cứu với các cha mẹ ở Hà Nội cho
thấy phụ huynh thường thích con em mình có
bạn bè cùng giới và họ thường không khuyến
khích con cái chơi với bạn khác giới nhằm tránh
cho con cái mình khỏi sự quyến rũ của các bạn
khác giới - một hiện tượng thường xảy ra ở lứa
tuổi dậy thì
1
. Quan niệm và thái độ đó của cha
mẹ thường làm cho thanh thiếu niên cảm thấy
ngại không dám trao đổi trò chuyện một cách cởi
mở với bạn khác giới.

BIỂU ĐỒ 7 Thành phần giới tính của các nhóm bạn
37
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam
4.2. Dậy thì
Một thời điểm quan trọng đánh dấu sự phát triển
về thể chất và trưởng thành của vò thành niên đó
là thời điểm dậy thì. Những thay đổi về cơ thể
thường kéo theo những thay đổi về tâm lý và
tình cảm, đây thực sự là một thử thách không chỉ
cho bản thân vò thành niên mà còn cho cả cha
mẹ. Dấu hiệu quan trọng nhất đối với người thiếu
nữ là xuất hiện kinh nguyệt lần đầu, đối với nam
là hiện tượng xuất tinh hoặc mộng tinh lần đầu
tiên. Thanh thiếu niên được hỏi về tuổi bắt đầu
xuất hiện kinh nguyệt, mộng tinh/xuất tinh.
Theo kết quả điều tra SAVY, tuổi trung bình có
kinh nguyệt lần đầu ở nữ là 14,5 tuổi và mộng
tinh/xuất tinh ở nam là 15,6 tuổi. Nữ thường bắt
đầu dậy thì sớm hơn nam. Ví dụ, ở độ tuổi 13 chỉ
có 3,3% nam có hiện tượng xuất tinh so với
17,3% thiếu nữ có kinh nguyệt lần đầu. Vào độ
tuổi 15 thì 79% thiếu nữ đã có kinh nguyệt và
50% nam giới xuất hiện mộng tinh/xuất tinh. Có
sự khác biệt rất nhỏ về thời điểm xuất hiện
mộng tinh giữa nam thanh niên thành thò và
nông thôn. Tuổi trung bình của lần đầu tiên xuất
hiện mộng tinh/xuất tinh của nam thanh niên
thành thò là 15,4 trong khi đối với nam nông thôn
là 15,7. Tuy nhiên có sự khác biệt lớn giữa nữ
thanh niên thành thò và nông thôn về tuổi trung

bình xuất hiện kinh nguyệt lần đầu. Đối với nữ
thành thò, tuổi trung bình xuất hiện dấu hiệu kinh
nguyệt là 14, sớm hơn so với tuổi trung bình của
nữ nông thôn là 14,6 (Biểu đồ 8). Thời điểm xuất
hiện kinh nguyệt lần đầu ở nữ giới có liên quan
đến tình trạng dinh dưỡng. Sự khác biệt dễ nhận
thấy giữa nữ thanh thiếu niên nông thôn và
thành thò so với sự khác biệt rất ít giữa nam
thanh thiếu niên nông thôn và thành thò có thể
cho thấy rằng điều kiện dinh dưỡng của nữ thanh
thiếu niên khu vực nông thôn còn hạn chế hơn,
không phụ thuộc vào tác động của những khác
biệt mang tính chất giới tính. Kết quả này xét về
một khía cạnh nào đó khác với phát hiện của
cuộc Điều tra Y tế Quốc gia (NHS) năm 2002 cho
rằng không có sự bất lợi về mặt dinh dưỡng đối
với nữ
2
. Kết quả cũng tương tự như vậy khi so
sánh giữa nam, nữ thanh thiếu niên dân tộc Kinh
và dân tộc thiểu số, không thấy có sự khác biệt
đáng kể về thời điểm dậy thì ở nam thanh thiếu
niên nhưng lại có sự khác biệt đáng kể đối với
thời điểm xuất hiện kinh nguyệt lần đầu tiên ở
nữ thanh thiếu niên. Tuổi trung bình xuất hiện
kinh nguyệt ở nữ thanh thiếu niên dân tộc Kinh
là 14,9, trong khi đó ở nữ thanh thiếu niên dân
tộc thiểu số là 14,4.
Mặc dù phần lớn thanh thiếu niên chưa có quan
hệ tình dục ở tuổi này, nhưng tác động tâm lý xã

hội do các thay đổi trong cơ thể có thể là những
thách thức thực sự. Nếu không được chuẩn bò sẵn
tinh thần và có đầy đủ các thông tin thì những
thay đổi rất bình thường và phổ biến này ở lứa
tuổi vò thành niên có thể gây nên những hoang
mang không cần thiết. Đối với một số nền văn
hóa, hiện tượng dậy thì được đón mừng xem như
là một cột mốc trọng đại đánh dấu một chặng
đường mới trong cuộc đời của thanh thiếu niên.
BIỂU ĐỒ 8 Tuổi bắt đầu có kinh ở nữ và mộng tinh/xuất tinh ở nam
38
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam
Những phân tích trên đây nhấn mạnh sự cần
thiết phải cung cấp thông tin về những thay đổi
trong thời kỳ dậy thì cho nam nữ khi bắt đầu tuổi
thanh thiếu niên. Các thông tin về dậy thì và
những thay đổi liên quan có thể được giới thiệu
vào những năm đầu của cấp Trung học cơ sở và
tại gia đình bởi cha mẹ.
4.3. Bạn trai và bạn gái
Thanh thiếu niên cũng được hỏi một loạt các câu
hỏi liên quan đến nhận thức, thái độ, hành vi
trong quan hệ với bạn khác giới như: hẹn hò,
hôn nhau và quan hệ tình dục. Câu hỏi đầu tiên
dành cho thanh thiếu niên chưa lập gia đình là
“Bạn đã bao giờ có người yêu chưa?”.
28% thanh thiếu niên độc thân cho biết đã từng
có người yêu. Theo Biểu đồ 9, một tỷ lệ nhỏ
(9,9%) trong nhóm thanh thiếu niên 14-17 tuổi
cho biết họ đã từng có người yêu. Tỷ lệ này tăng

lên hơn đáng kể ở nhóm tuổi 18-21 với 42,2% và
ở nhóm tuổi 22-25 là 64%. Xu hướng có bạn
trai/bạn gái dường như phổ biến hơn ở khu vực
thành thò với 36,8% so với 25% ở khu vực nông
thôn. Điều thú vò là khoảng 35% số thanh niên
còn độc thân trong độ tuổi 22-25 được phỏng vấn
cho biết họ chưa từng bao giờ có người yêu.
Trong quan hệ với bạn trai và bạn gái, một số
hành vi biểu hiện tình cảm nhất đònh tăng lên
theo độ tuổi trên cả hai phương diện: tỷ lệ phần
trăm số người thực hiện hành vi và mức độ thân
mật. Biểu đồ 10 cho thấy mức độ thể hiện của
các hành vi theo độ tuổi.
Phần lớn những người trả lời đã có bạn trai hay
bạn gái cũng cho biết rằng họ đã từng hẹn hò
với tỷ lệ tăng lên 77,3%, 89,6% và 94,5% tương
ứng theo nhóm tuổi. Điều hiển nhiên là ở nhóm
14-17 tuổi thì tỷ lệ đã từng ôm hôn là thấp hơn,
ở mức 36,2%, tăng lên 59,3% ở nhóm 18-21 tuổi
và 78,3% ở nhóm 22-25 tuổi. Một tỷ lệ nhỏ hơn
trả lời có những hành vi thân mật hơn như sờ mó
bộ phận kín (12,5% ở nhóm tuổi 14-17 tăng lên
26,7% ở nhóm tuổi 18-21 và 43,9% ở nhóm tuổi
22-25).
BIỂU ĐỒ 10 Hẹn hò và quan hệ bạn bè theo nhóm tuổi
BIỂU ĐỒ 9 Thanh thiếu niên đã từng
có người yêu
Tỷ lệ %
39
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam

4.4. Quan hệ tình dục
4.4.1. Thanh niên chưa lập gia đình và
quan hệ tình dục
Quan hệ tình dục không phổ biến lắm trong số
các bạn trẻ 14-17 tuổi. Trong số 3.213 người trả
lời ở nhóm tuổi này, chỉ có 8 người (7 nam và 1
nữ) ở thành thò và 12 người (9 nam và 3 nữ) ở
nông thôn trả lời rằng họ đã có quan hệ tình
dục. Tuy nhiên con số này có thể thấp hơn thực
tế do tính chất nhạy cảm của câu hỏi. Mặc dù
vậy, quan hệ tình dục ở nhóm tuổi này cũng
chưa phổ biến lắm. Những em này còn quá trẻ
(một em 14 tuổi, 1 em 15, 8 em 16 và 10 em 17).
Mặc dù thanh thiếu niên có quan hệ tình dục chỉ
chiếm một con số nhỏ, tuy nhiên cần phải lưu ý
rằng những người này bắt đầu có quan hệ tình
dục khi còn quá trẻ. Một em trai có quan hệ tình
dục khi mới 14 tuổi, 6 em ở tuổi 15,7 em 16 tuổi
và 5 em 17 tuổi. Mặc dù, số lượng không nhiều,
nhưng hiện tượng quan hệ tình dục trong độ tuổi
này lưu ý các bậc cha mẹ, và nhà trường nên
chú trọng quan tâm đến việc giáo dục giới tính
cho các em trong độ tuổi này và giúp các em
tránh được các hành vi không an toàn.
Do số lượng người có hoạt động tình dục trong
độ tuổi 14-17 không nhiều nên trong những phân
tích sau đây sẽ không đề cập đến nhóm tuổi này.
Mặc dù vậy, cũng cần lưu ý rằng, những gì sẽ
được trao đổi dưới đây cũng có thể áp dụng với
nhóm tuổi trẻ nhất này.

Thanh thiếu niên thuộc nhóm tuổi 18-25 chưa lập
gia đình (trong đó nam chiếm 81,1% và nữ chiếm
62,8% trên tổng số mẫu điều tra) trả lời câu hỏi
“Bạn đã bao giờ có quan hệ tình dục với một ai
đó chưa”, có 9,6% trả lời đã từng có quan hệ tình
dục. Tỷ lệ nam đã từng có quan hệ tình dục cao
hơn nữ, ở thành thò cao hơn nông thôn (Biểu đồ
11). Kết quả của các nghiên cứu trước đây và
những so sánh với các quốc gia khác ở khu vực
Châu Á
3
và một số quốc gia châu Âu
4
cũng cho
thấy một tỷ lệ thấp thanh thiếu niên có quan hệ
tình dục đặc biệt là đối với nữ.
Cũng tương tự với tình hình các nước khác ở
châu Á,
5
kết quả cuộc điều tra này cho thấy
những người chưa lập gia đình có quan hệ tình
dục chủ yếu là nam giới (15,4% nam so với 2,3%
nữ). Số liệu về quan hệ tình dục trước hôn nhân
được mô tả theo giới, đòa bàn và nhóm tuổi nhằm
phát hiện các đặc điểm tương đồng, khác biệt
cũng như xu hướng của hiện tượng này để so
sánh trong từng nhóm và giữa các nhóm.
Một điều thú vò đối với các nhà lập kế hoạch y
tế cộng đồng cũng như các bậc cha mẹ đó là 1/3
nam giới độc thân (33,4%) ở khu vực thành thò

trong nhóm tuổi 22-25 có quan hệ tình dục trước
hôn nhân so với 3,7% nữ giới. Đặc điểm này
cũng rõ như vậy ở khu vực nông thôn khi tỷ lệ
quan hệ tình dục trước hôn nhân của nam thanh
niên nông thôn trong độ tuổi 22-25 là 26,0% so
với tỷ lệ 3,3% nữ thanh niên nông thôn. Các yếu
tố ảnh hưởng đến sự khác biệt về giới trong tỷ lệ
này có thể là do nữ thanh niên không dám trả
lời đã có quan hệ tình dục vì các lý do văn hóa
cũng như sự kỳ thò đối với việc quan hệ tình dục
trước hôn nhân.
Sự khác biệt về giới khi trả lời về quan hệ tình
dục trước hôn nhân cũng phù hợp với các kết
quả nghiên cứu về vò thành niên ở các nước
Đông Nam Á. Trong một nghiên cứu so sánh tình
hình thanh thiếu niên tại 14 nước trên thế giới
6
,
nữ thanh thiếu niên chưa lập gia đình trong
nhóm tuổi 15-19 ở Thái Lan và Philipine trả lời có
quan hệ tình dục trước hôn nhân đặc biệt thấp
(1-3%) trong khi ở nam thanh niên trong cùng độ
tuổi lại cao hơn nhiều (12% ở Philipine và 27% ở
Thái Lan). Tuy nhiên, tỷ lệ này đặc biệt thấp đối
với cả hai giới so với nhiều nước ở vùng Cận sa
mạc Sahara của châu Phi, châu Mỹ La tinh và
vùng vònh Caribê, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.
BIỂU ĐỒ 11 Quan hệ tình dục trước hôn nhân -
nhóm tuổi 18-25
Tỷ lệ %

40
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam
4.4.2. Bạn tình
Trong số thanh niên chưa lập gia đình có quan
hệ tình dục, phần lớn 71,9% trả lời có quan hệ
tình dục lần đầu với người yêu, 10% với bạn và
9,1% với gái mại dâm. Đa số người trả lời (85%)
cho biết rằng mình chỉ có một bạn tình trong
vòng 12 tháng qua. Nữ thanh thiếu niên thì cho
biết họ có quan hệ tình dục lần đầu tiên với nam
giới lớn hơn họ vài tuổi.
Trong số thanh thiếu niên chưa có gia đình
nhưng đã có quan hệ tình dục, chỉ có 6 trong số
317 nam giới trả lời đã từng được trả tiền cho
việc quan hệ tình dục.
4.4.3. Nơi quan hệ tình dục lần đầu tiên
Đa số thanh niên đã lập gia đình (92%) cho biết
có quan hệ tình dục lần đầu tiên tại nhà mình
hoặc nhà bạn tình. Tuy nhiên có sự khác biệt đối
với nhóm chưa lập gia đình với 28% có quan hệ
tình dục lần đầu tiên tại nhà họ hoặc nhà bạn
tình. Nam chưa lập gia đình trả lời có quan hệ
tình dục lần đầu tại khách sạn là 39,4% và 8% tại
công viên. Nam thanh niên thành thò có quan hệ
tình dục lần đầu tiên tại khách sạn nhiều hơn
nam thanh niên nông thôn. Trong nhóm nam
thanh niên 18-21 tuổi độc thân đã có quan hệ
tình dục, hơn 50% quan hệ tình dục lần đầu tiên
tại khách sạn. Rất ít nữ độc thân đã quan hệ tình
dục có quan hệ lần đầu tiên ở khách sạn.

Phát hiện này cho thấy dưới 30% thanh thiếu
niên độc thân đã có quan hệ tình dục quan hệ
lần đầu tiên tại nơi quen thuộc (ở nhà) là nơi
khá an toàn đối với họ. So với những người đã
có gia đình, nhìn chung thanh niên chưa lập gia
đình không dễ dàng quan hệ tình dục lần đầu tại
nhà. Đa số không chọn nhà là nơi quan hệ tình
dục. Điều này có thể liên quan đến vấn đề riêng
tư, kín đáo. Nhiều thanh thiếu niên có lẽ tránh sự
bắt gặp của cha mẹ hoặc cảm thấy không thoải
mái khi có những hành vi không phù hợp với
văn hóa truyền thống ngay tại nhà họ. Một yếu
tố có thể giải thích cho hiện tượng này là những
nơi như khách sạn, công viên là đòa điểm dễ
dàng cho họ gặp gỡ bạn tình của mình.
Mặc dù nhóm thanh niên độc thân có quan hệ
tình dục (chủ yếu là nam giới) chiếm tỷ lệ nhỏ
trong toàn mẫu, nhóm này có thể có nguy cơ
nhiễm HIV cao. Hiểu rõ hơn về bản chất và các
nguy cơ có liên quan tới các hành vi hoạt động
tình dục sớm của nhóm nam thanh thiếu niên
này sẽ giúp chúng ta xây dựng các chương trình
hỗ trợ phù hợp. Kết quả SAVY cung cấp bằng
chứng cho thấy các hoạt động can thiệp và
truyền thông tại khách sạn về hành vi tình dục
an toàn sẽ tiếp cận được một tỷ lệ lớn nam thanh
BIỂU ĐỒ 12 Quan hệ tình dục trước hôn nhân theo tuổi, giới và thành thò - nông thôn
Tỷ lệ %
41
Điều tra Quốc gia về Vò thành niên và Thanh niên Việt Nam

niên trong lần quan hệ tình dục đầu tiên của họ.
4.4.4. Tuổi có quan hệ tình dục lần đầu
tiên
Tuổi có quan hệ tình dục lần đầu tiên ở thanh
thiếu niên Việt Nam trong cuộc điều tra này là
tương đối muộn (khoảng 19 tuổi) so với các nước
phương Tây và một số nước châu Á khác
7
. Tuổi
trung bình cho lần quan hệ đầu tiên là 19,6 trên
toàn mẫu điều tra tương tự cho cả nam (20 tuổi)
và nữ (19,4). Tuổi có quan hệ tình dục lần đầu
tiên của thanh niên dân tộc thiểu số sớm hơn
một năm (18,6 tuổi).
Phần lớn thanh thiếu niên đã có quan hệ tình
dục cho biết họ tiếp tục có quan hệ tình dục sau
lần quan hệ đầu tiên. Tỷ lệ này là 92% ở nhóm
đã có gia đình và thấp hơn là 70% ở nhóm còn
độc thân. Như vậy còn lại 30% thanh thiếu niên
chưa lập gia đình có quan hệ tình dục có thể đã
thay đổi suy nghó và quyết đònh thôi không tiếp
tục quan hệ nữa. Tuy nhiên tỷ lệ khá cao (70%)
tiếp tục quan hệ tình dục sau lần quan hệ đầu
tiên có thể cho thấy họ có suy nghó và quyết
đònh làm việc này chứ không phải chỉ là hành
động bất chợt.
4.4.5. Tần suất quan hệ tình dục
Thanh thiếu niên có quan hệ tình dục được hỏi
đã sinh hoạt tình dục bao nhiêu lần trong tháng
vừa qua và con số trung bình mà các đối tượng

được phỏng vấn đưa ra là 5,0 lần. Có sự khác
biệt rõ rệt, ở nhóm đã có gia đình là 6,0 lần và ở
nhóm còn độc thân mà đã có quan hệ tình dục
là 1,7 lần. Trong tổng số thanh thiếu niên đã có
quan hệ tình dục, nam thành thò 22-25 tuổi trả lời
3,8 lần so với nam nông thôn là 6,0 lần. Nữ
thành thò là 4,4 lần so với nữ nông thôn là 5,1
lần. Có thể lý giải cho sự khác biệt này là tỷ lệ
thanh niên nông thôn lập gia đình nhiều hơn
thành thò. Thanh thiếu niên dân tộc thiểu số có
tần suất quan hệ tình dục tương đối cao hơn, với
nam là 7,3 và nữ 6,1 lần trong tháng vừa qua.
4.4.6. Quan hệ tình dục với gái mại dâm
Rất ít thanh thiếu niên đã có quan hệ tình dục
cho biết họ có quan hệ tình dục với gái mại dâm
(5,3%). Tuy nhiên chỉ có 1% nam thanh niên đã
lập gia đình so với 21,5% nam thanh niên chưa
lập gia đình đã có quan hệ tình dục trả lời “có”
cho câu hỏi “Bạn đã từng bao giờ có quan hệ tình
dục với gái mại dâm hay chưa?”.
Không có nữ thanh niên nào cho biết có quan hệ
tình dục với người mại dâm. Có thể những người
phỏng vấn đã không hỏi câu hỏi này đối với nữ
thanh thiếu niên với suy nghó là ở Việt Nam chỉ
có gái mại dâm, không có mại dâm nam cho nữ
(hoặc cho nam) mặc dù họ cần phải hỏi câu hỏi
này.
Con số nam thanh thiếu niên thành thò độc thân
đã từng quan hệ tình dục có quan hệ với gái mại
dâm cao hơn so với số nam thanh thiếu niên

nông thôn, như thể hiện ở Biểu đồ 13. Những lý
do giải thích sự khác biệt giữa khu vực thành thò
và khu vực nông thôn có thể do sự gia tăng về
tính sẵn có và dễ tiếp cận của dòch vụ mại dâm
ở khu vực thành thò, điều kiện kinh tế khá giả
của nam thanh niên thành thò và sự khác biệt về
văn hóa trong hành vi quan hệ tình dục của nam
thanh niên thành thò và nông thôn.
Có một tỷ lệ cao (khoảng 93,2%) nam thanh thiếu
niên có quan hệ tình dục với gái mại dâm cho
biết họ có sử dụng bao cao su khi quan hệ, trong
đó gần 100% ở nhóm thành thò và khoảng 90% ở
nhóm nông thôn. Trong khi chỉ có 1% thanh
thiếu niên đã có gia đình có quan hệ tình dục
với gái mại dâm (số người trả lời là n=15), tỷ lệ
sử dụng bao cao su của họ là 66,1% thấp hơn so
với 98,1% thanh thiếu niên độc thân có sử dụng
bao cao su khi quan hệ tình dục với gái mại
dâm.
BIỂU ĐỒ 13 Nam độc thân đã QHTD có quan
hệ với gái mại dâm