ĐÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC TỔ CHỨC TÀI CHÍNH VI MÔ. LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

----------------------

HOÀNG V N THÀNH

ÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH V T
C A CÁC T

CH C VÀ HO T

CH C TÀI CHÍNH VI MÔ

LU N V N TH C S KINH T

TP. H Chí Minh – N m 2012

NG


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP. H

CHÍ MINH

---------------------CH

NG TRÌNH GI NG D Y KINH T FULBRIGHT

HOÀNG V N THÀNH

ÁNH GIÁ CHÍNH SÁCH V T
C A CÁC T

CH C VÀ HO T

CH C TÀI CHÍNH VI MÔ

Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s :

603114

LU N V N TH C S KINH T

NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS. PH M DUY NGH A

TP. H Chí Minh – N m 2012

NG


i

L I CAM OAN
Tôi cam đoan lu n v n này hoàn toàn do tôi th c hi n. Các đo n trích d n và s li u s d ng
trong lu n v n đ u đ

c d n ngu n và có đ chính xác cao nh t trong ph m vi hi u bi t c a

tôi. Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan đi m c a Tr
H Chí Minh hay Ch

ng

i h c Kinh t thành ph

ng trình Gi ng d y Kinh t Fulbright.
TP. H Chí Minh, ngày 26 tháng 4 n m 2012
Tác gi lu n v n

Hoàng V n Thành

ii

L IC M

N

Tôi xin chân thành c m n TS. Tr n Th Qu Giang, ng

i tr c ti p h

đ tài t nh ng ngày đ u. Cô đã t n tình truy n đ t ki n th c, đ nh h
tôi t ng b

ng d n tôi th c hi n
ng, góp ý sâu s c, giúp

c hoàn thành nghiên c u này.

Xin chân thành c m n PGS TS. Ph m Duy Ngh a, Th y đã có nh ng câu h i, g i m thú v ,
nh ng ch d n sâu s c, giúp tôi xác đ nh v n đ và n i dung nghiên c u phù h p, t ng b

c

hoàn thi n lu n v n c a mình.
Xin chân thành c m n Th y Nguy n Xuân Thành và Th y Hu nh Th Du đã giúp tôi nh ng
b

c kh i đ u trong vi c l a ch n, xác đ nh n i dung nghiên c u.

Xin chân thành c m n quý Th y, Cô c a Ch

h c Kinh t TP.HCM đã nhi t tình gi ng d y, h
c u.

đây tôi không ch đ

ng trình Gi ng d y Kinh t Fulbright –

i

ng d n, giúp đ tôi trong h c t p, nghiên

c h c t p ki n th c, ph

ng pháp mà c tinh th n c u th và th c

h c.
C m n các b n MPP3 đã chia s , h tr , giúp đ , kèm c p tôi trong su t quá trình h c t p,
nghiên c u. Các b n là nh ng ng

i b n t n tâm và là nh ng ng

i th y yêu m n c a tôi.

Xin c m n lãnh đ o và đ ng nghi p c a tôi t i Qu tr v n CEP đã t o đi u ki n giúp đ và
làm thay công vi c c a tôi trong su t th i gian tôi h c t p nghiên c u.

Hoàng V n Thành
H c viên l p MPP3, Ch

ng trình Gi ng d y Kinh t Fulbright

iii

TÓM T T
Ho t đ ng tài chính vi mô là m t cách ti p c n đ gi m nghèo thông qua cung c p v n cho các
cá nhân, h gia đình có thu nh p th p, đ
pháp h u hi u đ gi i quy t th t b i th tr

c nhà n

c Vi t Nam s d ng nh m t ph

ng trong vi c cung c p v n cho ng

ng

i nghèo, giúp

h n l c t o sinh k , c i thi n thu nh p và đ i s ng và gi m nghèo b n v ng.
Song hành v i nh ng n l c và bi n pháp gi m nghèo là vi c xây d ng khuôn kh chính sách
thúc đ y s phát tri n c a tài chính vi mô theo h
v ng, thích ng t ng b

c v i c ch th tr

ng chuyên nghi p hoá, an toàn và b n

ng. Tuy nhiên, v i s ra đ i c a Ngh đ nh 28

n m 2005, vi c đ a tài chính vi mô vào khuôn kh , d

i s giám sát c a Ngân hàng Nhà n

c

ch a đ t k t qu mong đ i, sau g n 7 n m, ch v i 2 t ch c tài chính vi mô đ ng ký c p phép,
trong khi r t nhi u t ch c ho t đ ng tài chính vi mô v n n m ngoài khuôn kh chính sách này
là m t câu h i th i s trong ngành.
Qua phân tích, đánh giá nh ng n i dung ch n l c c a pháp lu t hi n hành v t ch c và ho t
đ ng c a t ch c tài chính vi mô, tác gi tìm hi u nh ng b t c p v đi u ki n thành l p, lo i
hình doanh nghi p và c c u c a t ch c tài chính vi mô, các chính sách v ho t đ ng nh lãi
su t, phí, huy đ ng v n, thu đ i v i t ch c tài chính vi mô đ ch ra nh ng nguyên nhân
chính c n tr quá trình chuy n đ i và đ ng ký c p phép ho t đ ng c a các t ch c th c hành
tài chính vi mô hi n h u và s gia nh p ngành th

ng m i còn r t m i m này c a các ch th

khác. K t h p đánh giá khía c nh l i ích, chi phí c a các ch th t

ng ng v i hành vi đ ng

ký c p phép và chuy n đ i thành t ch c tài chính vi mô chính th c ho c duy trì hi n tr ng
đang có c a t ng t ch c đã tác đ ng đ n đ ng c chuy n đ i nh th nào.
V i ni m tin vào s c m nh c a th ch , nh h c gi Acemoglu và các đ ng s c a ông t ng
nh n m nh, là nguyên nhân c b n c a t ng tr

ng, tác gi đ xu t s a đ i b sung m t s n i

dung c a các chính sách đã phân tích, đánh giá nh m thu hút s gia nh p ngành tài chính vi

mô thông qua vi c đ ng ký c p phép ho t đ ng chính th c, t ng b

c thi t l p m t kênh cung

c p v n n đ nh, b n v ng, chuyên nghi p phù h p cho nhu c u c a ng
thành ph n khó ti p c n v n trong xã h i.

i nghèo, c n nghèo -


iv

M CL C

L I CAM OAN ......................................................................................................... i
L I C M N ............................................................................................................. ii
TÓM T T .................................................................................................................. iii
M C L C ................................................................................................................. iv
DANH M C CH

VI T T T .................................................................................. vi

DANH M C B NG BI U ....................................................................................... vii
DANH M C PH

L C ............................................................................................ vii

DANH M C HÌNH NH ........................................................................................ viii
CH

NG 1: GI I THI U ....................................................................................... 1

1.1 B i c nh nghiên c u ............................................................................................ 1
1.2 V n đ nghiên c u ............................................................................................... 2
1.3 M c tiêu, câu h i, đ i t

ng và ph m vi nghiên c u ......................................... 4

1.3.1 M c tiêu c a đ tài ....................................................................................... 4
1.3.2 Câu h i nghiên c u ...................................................................................... 4
1.3.3 i t ng và ph m vi nghiên c u................................................................. 4
1.4 C u trúc c a nghiên c u ..................................................................................... 5
CH

NG 2: KHUNG KHÁI NI M, PH
NG PHÁP NGHIÊN C U VÀ
NGU N TÀI LI U ............................................................................................. 6

2.1 Khái ni m, đ c tr ng c a tài chính vi mô và t ch c tài chính vi mô ............... 6
2.2 Ph

ng pháp nghiên c u và khung phân tích.................................................... 8

2.2.1 Ph ng pháp nghiên c u .............................................................................. 8
2.2.2 Khung phân tích ........................................................................................... 8
2.2.3 Các tiêu chí đánh giá .................................................................................... 9
2.3 Ngu n tài li u và nghiên c u tr

c ................................................................... 10

2.4 M t s mô hình ho t đ ng tài chính vi mô thành công trên th gi i ............... 11
2.4.1 Ngân hàng Grameen – Bangladesh ............................................................. 11
2.4.2 Ngân hàng Rakyat Indonesia ...................................................................... 11
2.4.3 Ngân hàng CARD - Philippines.................................................................. 12
2.5 Bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam................................................................... 13


v

CH

NG 3: ÁNH GIÁ M T S N I DUNG C A CÁC CHÍNH SÁCH
HI N HÀNH V T CH C TÀI CHÍNH VI MÔ ........................................ 14

3.1 N i dung đánh giá các chính sách v t ch c tài chính vi mô .......................... 14
3.1.1 Quá trình hình thành chính sách v t ch c tài chính vi mô ........................ 14
3.1.2 N i dung đánh giá các chính sách tài chính vi mô ...................................... 15
3.2 ánh giá đi u ki n thành l p và c c u c a t ch c tài chính vi mô .............. 16
3.2.1 i u ki n thành l p t ch c tài chính vi mô ................................................ 16
3.2.2 Lo i hình doanh nghi p và c c u t ch c .................................................. 19
3.3 ánh giá chính sách v ho t đ ng c a t ch c tài chính vi mô ....................... 20
3.3.1 Lãi su t ...................................................................................................... 20
3.3.2 Chính sách v phí ....................................................................................... 23
3.3.3 Các kênh huy đ ng v n .............................................................................. 24
3.3.4 Thu thu nh p doanh nghi p và các chính sách u đãi v thu ................... 28
3.4 Th c thi chính sách ........................................................................................... 31
CH

NG 4: KI N NGH CHÍNH SÁCH ............................................................ 34

4.1 L a ch n mô hình t ch c tài chính vi mô ....................................................... 34
4.2 Ch th thành l p và c c u c a t ch c tài chính vi mô ................................ 35
4.3 Ho t đ ng c a t ch c tài chính vi mô ............................................................. 35
4.3.1 V Lãi su t ................................................................................................. 35
4.3.2 Huy đ ng v n ............................................................................................. 36
4.3.3 Chính sách thu đ i v i ho t đ ng tài chính vi mô ..................................... 37
4.4 Giám sát và th c thi chính sách ........................................................................ 38
4.5 K t lu n .............................................................................................................. 38
DANH M C TÀI LI U THAM KH O ................................................................ 40
PH L C................................................................................................................. 45


vi

DANH M C CH
ADB
BWTP

VI T T T

Ngân hàng Phát tri n Châu Á (The Asian Development Bank)
M ng l i Ngân hàng ph c v ng i nghèo (The Banking with the poor
Network)
BKS
Ban ki m soát
BRI
Ngân hàng Rakyat Indonesia
CEP
Qu tr v n cho ng i lao đ ng nghèo t t o vi c làm, Qu tr v n CEP
GB

Ngân hàng Grameen
H QT
H i đ ng qu n tr
H TV
H i đ ng thành viên
L L
Liên đoàn Lao đ ng
Lu t các TCTD Lu t các t ch c tín d ng s 47/2010/QH12 ngày 16/6/2010
Lu t DN
Lu t Doanh nghi p s 60/2005/QH11 ngày 29/11/2005
NGO
T ch c phi chính ph (Non-governmental organization)
NH CSXH
Ngân hàng Chính sách Xã h i
NHNN
Ngân hàng nhà n c Vi t Nam;
NH NN&PTNT Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn
NHTM
Ngân hàng th ng m i
N 165
Ngh đ nh s 165/2007/N -CP ngày 15/11/2007 c a Chính ph s a đ i, b
sung, bãi b m t s đi u Ngh đ nh s 28/2005/N -CP ngày 09/03/2005 v
t ch c và ho t đ ng c a t ch c tài chính quy mô nh .
N 28
Ngh đ nh s 28/2005/N -CP ngày 9/3/2005 c a Chính ph v t ch c và
ho t đ ng c a t ch c tài chính quy mô nh t i Vi t Nam
PAR
D n r i ro (Portfolio at risk)
Qu TDND
Qu tín d ng nhân dân

Qu xã h i
Qu XH
Qu t thi n
Qu TT
TCVM
Tài chính vi mô, Tài chính quy mô nh
TC TCVM
T ch c tài chính vi mô
TC CT-XH
T ch c chính tr - xã h i
TC XH
T ch c xã h i
TC XH-NN
T ch c xã h i – ngh nghi p
TNDN
Thu nh p doanh nghi p
TNHH
Trách nhi m h u h n
TP. HCM
Thành ph H Chí Minh
TYM
T ch c tài chính vi mô Trách nhi m h u h n Tình Th ng/Qu TYM
WB
Ngân hàng th gi i (Word Bank)


vii

DANH M C B NG BI U
B ng 2.1 Các khu v c TCVM Vi t Nam (Viet Nam’s Microfinance Sector Profile) ................. 7

B ng 3.1 Quá trình hình thành chính sách v t ch c tài chính vi mô ....................................... 14
B ng 3.2 Con đ

ng d n t i th

ng m i hoá tài chính vi mô .................................................... 15

B ng 3.3 Quá trình hình thành chính sách thu đ i v i các t ch c tài chính vi mô ................ 29

DANH M C PH L C
Ph l c 1: Các khái ni m, thu t ng s d ng trong lu n v n ..................................................... 45
Ph l c 2: S li u ho t đ ng tài chính vi mô Vi t Nam 2009 .................................................... 48
Ph l c 3: So sánh các ch s ho t đ ng c a các t ch c tài chính vi mô ................................. 49
Ph l c 4: Th t c y quy n trong vi c chuy n đ i Qu CEP thành t ch c tài chính vi mô. 50
Ph l c 5: Các đ c đi m c a các ch

ng trình tài chính vi mô hàng đ u ch n l c .................. 55

Ph l c 6: Th ng kê ho t đ ng CEP ............................................................................................ 57
Ph l c 7: Ý ki n c a Ngân hàng nhà n c v áp d ng lãi su t cho các t ch c có ho t đ ng
tài chính vi mô ........................................................................................................... 61
Ph l c 8: Chuy n t lãi su t tr góp h ng tháng, tu n sang lãi su t theo d n gi m d n (lãi
th c t )........................................................................................................................ 62
Ph l c 9: Tình tr ng ch u thu và thu su t c a các t ch c có ho t đ ng tài chính vi mô:... 64
Ph l c 10: Hi u l c thi hành c a các v n b n tài chính vi mô ................................................. 66
Ph l c 11: Cung và c u d ch v tài chính vi mô cho các nhóm đ i t

ng .............................. 68

Ph l c 12: B ng câu h i kh o sát ............................................................................................... 70

Ph l c 13: Danh sách các chuyên gia đã ph ng v n ho c tham kh o ý ki n........................... 72
Ph l c 14: Ý ki n c a Bà Nguy n Th Lê H i, Giám đ c Qu tr v n cho công nhân viên
ch c và ng i lao đ ng nghèo t nh Bà R a –V ng Tàu .......................................... 73
Ph l c 15: Ý ki n c a bà C T n M Dung, Phó giám đ c Qu h tr ph n phát tri n
kinh t ......................................................................................................................... 74
Ph l c 16: Ý ki n c a Ông D ng Ph c Hoàng Lân, đi u ph i viên D án tín d ng nh
cho Ph n nghèo huy n Th Th a, Long An ........................................................ 75
Ph l c 17: Ý ki n c a Ông Lê Phát Ngân, Tr ng phòng T ch c – Hành chính, Qu H
tr Ph n Phát tri n kinh t t nh Ti n Giang.......................................................... 77
Ph l c 18: Bài tr l i Ph ng v n Invest TV ngày 6/11/2011 c a Bà Lê Th Lân. .................. 79


viii

DANH M C HÌNH NH
Hình 1: Tác gi và đ ng nghi p (Qu CEP) g p GS Mohammad Yunus trong chuy n h c
t p t i Ngân hàng Grameen – Bangladesh n m 2006 .................................................. 82
Hình 2: Tác gi và đ ng nghi p (Qu CEP) d bu i chi tr ti t ki m cho khách hàng trong
chuy n làm vi c và h c t p t i Ngân hàng Grameen– Bangladesh n m 2006 ........... 82
Hình 3: Nhân viên tín d ng Ngân hàng Grameenđang ki m tra s vay v n c a khách hàng .. 83
Hình 4: Anh H V n Ki p, Tr ng Chi nhánh CEP C Chi đang g i s vay v n cho khách
hàng. Hình 3 và Hình 4 cho th y s t ng đ ng trong trong ph ng pháp ho t
đ ng c a TCVM. ............................................................................................................ 83
Hình 5: Nhân viên tín d ng Ngân hàng Grameen đang thu ti n tr h ng k t khách hàng... 84
Hình 6: Anh Liên H u L i, nhân viên tín d ng chi nhánh CEP B n Nghé thu ti n c a
khách hàng qua c ng tác viên, m t s “đi u ch nh” trong ph ng pháp TCVM so
v i Ngân hàng Grameen! ............................................................................................... 84
Hình 7: Anh Nguy n T n Khôi, nhân viên tín d ng chi nhánh CEP Th D u M t h ng
d n khách hàng làm h s vay v n. ............................................................................. 85
Hình 8: Anh Tr n Ng c Tu n và ch Ph m Ng c D c, chi nhánh CEP Bình Chánh t p

hu n cho thành viên (khách hàng) nghèo, h ng d n th t c vay v n và k lu t tín
d ng. ................................................................................................................................ 85


1

CH

NG 1: GI I THI U

1.1 B i c nh nghiên c u
Nghèo đói và gi i phóng con ng

i kh i s nghèo đói, xoá b b t bình đ ng trong ti p c n các

c h i xã h i là m i quan tâm chung c a nhân lo i. Vi t Nam đ
đánh giá đã có m t ch

ng trình gi m nghèo n t

c Ngân hàng th gi i (WB)

ng nh t trong l ch s hi n đ i: trong 16

n m, t 1992 đ n 2008, gi m t l nghèo đói t 58% xu ng 14,5%, m i ngày gi i phóng 6.000
ng

i kh i di n nghèo đói1.

tđ

c k t qu đó ngoài tác đ ng c a t ng tr

ng kinh t còn

nh vào các chính sách h tr tín d ng t o vi c làm, nâng cao kh n ng ti p c n ngu n v n và
các c h i giáo d c, y t cho ng

i nghèo c a nhà n

c.

Do không có tài s n th ch p, r i ro vay n cao, nhu c u vay nh l , ng
không th ti p c n v i tín d ng chính th c t các ngân hàng th
ph

i nghèo khó ho c

ng m i (NHTM). B ng

ng pháp đ c thù: chia nh kho n n thành nhi u ph n, tr đ u trong nhi u k (ngày, tu n,

tháng) giúp ng

i vay gi m áp l c n , hoàn thành t t ngh a v v i bên cho vay, đ ng th i t o

thu nh p nâng cao đ i s ng, tài chính vi mô (TCVM) th c s tr thành m t trong nh ng cách
ti p c n đ gi m nghèo đói hi u qu . Trong l trao gi i Nobel hoà bình n m 2006 cho giáo s
Muhammad Yunus và Ngân hàng Grameen (GB) do ông sáng l p, U ban Nobel c a Na Uy
nh n đ nh: “N n hòa bình b n v ng không th đ t đ

ph

ng cách thoát kh i nghèo đói, tín d ng nh là m t trong nh ng ph
Vi t Nam, TCVM đ

tr

c n u ph n l n dân chúng không có

c s d ng nh m t ph

ng trong vi c cung c p v n cho ng

ng cách đó”2.

ng pháp hi u qu đ gi i quy t th t b i th

i nghèo. Cùng v i s ra đ i c a Ngân hàng Chính

sách Xã h i (NH CSXH), s tham gia c a Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn
(NH NN&PTNT), h th ng các qu tín d ng nhân dân (qu TDND), đ c bi t là vi c du nh p
mô hình ho t đ ng TCVM vào Vi t Nam thông qua các TC TCVM chuyên nghi p, các
ch

ng trình, d án c a các t ch c chính tr - xã h i (TC CT-XH) và các t ch c phi Chính

1

WB (2011, tr.3)

2

Mjøs (2006)


2

ph (NGO). Tính đ n cu i n m 2010, các t ch c này (ch a bao g m NH NN&PTNT) cung
c p tín d ng cho kho ng 8,5 tri u ng

i, v i d n cho vay kho ng 4,7 t USD3.

V i 2,58 tri u h nghèo và 1,53 tri u h c n nghèo t

ng ng 11,76% và 9,58% dân s 4, Vi t

Nam s còn nhi u thách th c trong vi c đ a h thoát kh i tình tr ng nghèo đói. Trong đó, phát
tri n h th ng các t ch c TCVM an toàn, b n v ng đ ph c v ng

i nghèo góp ph n đ m

b o an sinh xã h i và gi m nghèo b n v ng là m t gi i pháp quan tr ng, đ ng th i là m c tiêu
c a Chính ph Vi t Nam5. Vì v y xây d ng chính sách, t o khuôn kh pháp lu t phù h p
nh m thúc đ y ho t đ ng này phát tri n là hành đ ng c n thi t c a Nhà n

c.

1.2 V n đ nghiên c u
Ngh đ nh 28/2005/N -CP ngày 09/3/2005 (N

28) v t ch c và ho t đ ng c a các TC

TCVM quy đ nh: “Trong th i gian 24 tháng k t ngày Ngh đ nh này có hi u l c, các t ch c
đang th c hi n ho t đ ng tài chính quy mô nh t i Vi t Nam ph i ti n hành các th t c đ
ngh Ngân hàng Nhà n

c (NHNN) c p Gi y phép theo các quy đ nh t i Ngh đ nh này ho c

ch m d t ho t đ ng tài chính quy mô nh ” ( i u 37). Tuy nhiên, th i h n 24 tháng đã qua,
các t ch c có ho t đ ng TCVM ch a đ

c c p gi y phép v n ho t đ ng bình th

ng và c ng

không b gi i th . Các t ch c có ho t đ ng TCVM không h n là mu n vi ph m pháp lu t,
ph i ch ng trên th c t t n t i nhi u rào c n trong vi c đ ng ký và c p gi y phép ho t đ ng
TCVM. Ngày 15/11/2007, Ngh đ nh 165/2007/N -CP (N

165) v s a đ i, b sung, bãi b

m t s đi u c a N 28 ra đ i, đã s a đ i, b sung i u 37 N 28 theo h
ho t đ ng TCVM n u không đ

ng: các t ch c có

c c p phép, v n có th ho t đ ng v i hai đi u ki n: không

nh n ti n g i ti t ki m t nguy n và huy đ ng ti t ki m d
c a N 165 cùng m t s Thông t h

i m c 50% v n t có. S ra đ i

ng d n th c hi n, c ng ch thúc đ y cho hai t ch c có

ho t đ ng TCVM chuy n đ i tính đ n tháng 3/2012. Ph i ch ng khung pháp lý hi n t i còn
b t c p, ch a th c s khuy n khích các t ch c có ho t đ ng TCVM chuy n đ i thành TC
3

Mix Market (2010), Microfinance in Vietnam: Country Profile.

4

B Lao đ ng – Th ng binh và Xã h i (2012), Quy t đ nh s 375/Q -L TBXH ngày 28/3/2012 v phê duy t k t qu
đi u tra, rà soát h nghèo, h c n nghèo n m 2011.

5

Th t ng Chính ph (2011), Quy t đ nh s 2195/Q -TTg, ngày 06/12/2011 v vi c phê duy t đ án xây d ng và phát
tri n h th ng TCVM Vi t Nam đ n n m 2020, i u 2.


3

TCVM chính th c. Hay l i ích k v ng mà h có th đ t đ
đ p, t

ng đ

c sau chuy n đ i không đ bù

ng, ho c l n h n không đáng k chi phí mà h ph i b ra, bao g m chi phí c

h i, chi phí chuy n đ i ho c thành l p m i, và nhi u lo i chi phí và r i ro khác.
Theo các quy đ nh hi n hành, các TC CT-XH, t ch c xã h i (TC XH), t ch c xã h i - ngh
nghi p (TC XH-NN), qu t thi n (qu TT), qu xã h i (qu XH) và t ch c phi chính ph
(NGO) Vi t Nam là nh ng ch th then ch t có đ c quy n l p TC TCVM.
khuy n khích TCVM vì m c tiêu xã h i, h n ch vi c gia nh p th tr
th

ng m i, không khuy n khích các TC TCVM phát tri n theo h

h n ch kh n ng ti p c n v n c a ng
ch th khác gia nh p ngành, đi ng

i u này ch

ng TCVM vì m c đích

ng b n v ng v tài chính,

i nghèo qua kênh tín d ng chính th c khi h n ch các
c xu th chung gi m d n s tham gia c a khu v c công,

xã h i hoá các ho t đ ng phát tri n c ng đ ng. V i các quy đ nh hi n hành, ng
ngu n l c tài chính và chuyên môn v ho t đ ng tài chính, tín d ng đ
có ngu n l c và chuyên môn v tài chính s b h n ch và không đ

i h n ch

c làm TCVM, ng

i

c làm m t cách đ c l p.

i u này c ng khuy n khích m r ng ch c n ng cho các TC CT-XH khi cho phép và khuy n
khích h làm TCVM.
Trong b i c nh đó, Lu t các t ch c tín d ng s 47/2010/QH12 ngày 16/6/2010 (Lu t các
TCTD) đã b sung các TC TCVM vào nhóm các t ch c tín d ng. Vi c xác l p đ a v pháp lý
cho các t ch c này b ng v n b n lu t, đã t o c s n n t ng đ các TC TCVM có đi u ki n
phát tri n chuyên nghi p và lâu dài.
Tuy nhiên, các v n b n d
tr

c Lu t các TCTD, đ

i lu t quy đ nh v t ch c và ho t đ ng c a các TC TCVM ra đ i
c s d ng nh nh ng c s pháp lý đ u tiên c a ngành TCVM. Vì

v y m t s n i dung c a các v n b n này còn b t c p v i th c t , mâu thu n v i Lu t các
TCTD. Do đó vi c đánh giá pháp lu t v TCVM là c n thi t đ đ xu t s a đ i, b sung các
v n b n này cho phù h p v i lu t, t o khuôn kh pháp lý thu n l i, đ nh h
tri n c a l nh v c này.
cho ng

ng cho s phát

c bi t là t o ra c ch khuy n khích phát tri n kênh cung c p v n

i nghèo, góp ph n t o ra nhi u c h i h n cho h d dàng ti p c n ngu n v n, t t o

vi c làm, t ng thu nh p và c i thi n đ i s ng gia đình, gi m thi u tình tr ng nghèo đói trong
xã h i.


4

1.3 M c tiêu, câu h i, đ i t

ng và ph m vi nghiên c u

1.3.1 M c tiêu c a đ tài
tài s phân tích nh ng tác đ ng c a N 28, N

165 và các Thông t h

ng d n th c hi n

v t ch c và ho t đ ng c a các TC TCVM đ n các ch th đang th c hi n ho t đ ng TCVM.
Minh ho b ng nh ng đ c tính c a ho t đ ng TCVM nh chi phí giao d ch cao, r i ro cao,
thông tin b t cân x ng, kho n vay nh l cùng v i nh ng ràng bu c v th ch đã c n tr các
ch th tham gia vào l nh v c này nh th nào.
V m t th ch , Nhà n

c nên ng x nh th nào đ i v i các t ch c có ho t đ ng TCVM có

đ đi u ki n nh ng không đ ng ký chuy n đ i. Trên c s l p lu n, b ng ch ng đ đ xu t
nh ng đi u ch nh chính sách nh m thúc đ y s phát tri n ho t đ ng TCVM thông qua khuy n
khích các ch th gia nh p ngành và thu hút các thành ph n trong xã h i tham gia gi m nghèo

thông qua cung c p d ch v TCVM cho ng

i nghèo, gi m “tín d ng đen” trong c ng đ ng.

ng th i ch ra các bi n pháp, cách th c có th giúp các TC TCVM b n v ng v tài chính
bên c nh các m c tiêu xã h i.
1.3.2 Câu h i nghiên c u
Tác gi s phân tích, tìm hi u và tr l i câu h i: Nh ng v
các Qu xã h i, các ch

ng trình, d án đang th c hi n ho t đ ng TCVM không chuy n đ i

thành TC TCVM theo quy đ nh c a Nhà n
1.3.3
it

it

ng m c v m t th ch nào khi n

c?

ng và ph m vi nghiên c u

ng: đ i t

TC TCVM (N

ng nghiên c u ch y u g m các v n b n v t ch c và ho t đ ng c a các
28; N

165 và các Thông t h

ng d n), các quy đ nh v lãi su t, thu liên

quan đ n các t ch c này. Minh h a b ng s li u TCVM Vi t Nam, s li u c a các t ch c có
ho t đ ng TCVM trong n

c nh Qu tr v n CEP (CEP), Qu tình th

ng (TYM), s li u

và thông tin v ho t đ ng c a TC TCVM đi n hình trên th gi i nh GB.
Ph m vi: đ tài ch nghiên c u, tìm hi u nh ng nguyên nhân nào làm cho các t ch c có ho t
đ ng TCVM đang t n t i d

i hình th c qu XH, ch

ng trình, d án c a các TC CT-XH

(không bao g m NH CSXH, h th ng các Qu TDND, NH NN&PTNT) ch a đ ng ký chuy n


5

đ i thành TC TCVM chính th c. M c dù nhóm các t ch c này đ

c khuy n khích, t o đi u

ki n và có c bi n pháp b t bu c chuy n đ i thành TC TCVM chính th c.

1.4 C u trúc c a nghiên c u
Ti p theo Ch

ng 1 đã trình bày trên, Ch

ng 2 nêu rõ khái ni m, đ c tr ng và m t s quan

đi m tiêu bi u v vai trò c a TCVM; khung phân tích và ph

ng pháp nghiên c u; đ ng th i

nêu m t s kinh nghi m và cách th c ti p c n TCVM c a các n

c thông qua m t s mô hình

t ch c TCVM thành công trên th gi i, đ ng th i nêu các ngu n tài li u tham kh o c a
nghiên c u. Ch

ng 3 phân tích và đánh giá m t s n i dung ch n l c c a các chính sách

hi n hành v TCVM, minh h a và d n ch ng b ng các ph n ng c a CEP trong b i c nh
chính sách đó. Tác gi mô t các tiêu chí đánh giá và ph

ng pháp đánh giá chính sách, trên

c s đó đ phân tích đánh giá m t s khía c nh quan tr ng c a các chính sách v t ch c và
ho t đ ng c a các TC TCVM: đ a v pháp lý, c c u t ch c và s h u; lãi su t, chính sách
thu thu nh p doanh nghi p (TNDN) và u đãi v thu ; tác đ ng c a các chính sách đ i v i
kh n ng ti p c n ng

i nghèo c a các TC TCVM; Tác đ ng c a các chính sách đ i v i đ ng

c chuy n đ i c a các t ch c có ho t đ ng TCVM thu c di n khuy n khích chuy n đ i thành
TC TCVM chính th c, các chính sách đó tác đ ng nh th nào đ n s phát tri n c a các TC
TCVM.

ng th i minh h a cho các phân tích l p lu n b ng nh ng hành đ ng, ph n ng c a

CEP đ thích ng v i các chính sách đó. Ch

ng 4 g i ý nh ng đi u ch nh chính sách c n

thi t nh m thúc đ y s phát tri n c a ho t đ ng TCVM d a trên nh ng phân tích, l p lu n
trong các ch

ng tr

c và đúc k t l i n i dung nghiên c u.


6

CH
KHUNG KHÁI NI M, PH

NG 2:

NG PHÁP NGHIÊN C U VÀ NGU N TÀI LI U

2.1 Khái ni m, đ c tr ng c a tài chính vi mô và t ch c tài chính vi mô

TCVM bao g m các d ch v nh : tín d ng, ti t ki m, thanh toán, b o hi m, ph c v các cá
nhân, h gia đình nghèo và các doanh nghi p siêu nh mà không c n tài s n th ch p. T p
trung vào nhóm khách hàng r i ro nh ng TCVM v n có th t n t i và phát tri n l n m nh trên
kh p th gi i nh vào các ph

ng pháp đ c thù b o cho t l hoàn tr n vay cao và c ch

sàng l c khách hàng hi u qu , bao g m: c ch cho vay theo nhóm đ ng
sát và h tr l n nhau, l ch trình hoàn tr n vay th
thay th bi n pháp đ m b o b ng tài s n6.

i vay cùng giám

ng xuyên và c ch ti t ki m b t bu c,

ây là nh ng y u t quan tr ng đ m b o kh n ng

thu h i v n, s an toàn và b n v ng v tài chính c a ho t đ ng này.
c tr ng c a TCVM

Vi t Nam th hi n trên ba giác đ : nhóm khách hàng m c tiêu g m cá

nhân, h gia đình có thu nh p th p, doanh nghi p siêu nh ; quy mô kho n vay và ti n g i
t

ng đ i nh ; s d ng c ch cho vay và thu h i theo nhóm nh ng ng

it

ng t nhau,

nh m đ m b o t l hoàn tr n cao7.
Theo N 28, TCVM là ho t đ ng cung c p m t s d ch v tài chính, ngân hàng đ n gi n cho
các h gia đình, cá nhân có thu nh p th p ho c nghèo và T ch c TCVM là m t trong các lo i
hình t ch c tín d ng, th c hi n m t s ho t đ ng ngân hàng nh m đáp ng nhu c u c a các
cá nhân, h gia đình có thu nh p th p và doanh nghi p siêu nh 8. Nh v y, TC TCVM theo
pháp lu t Vi t Nam hi n hành là t ch c tín d ng, lo i hình doanh nghi p ho t đ ng trong l nh
v c ngân hàng, nh m cung c p các d ch v TCVM, bao g m: tín d ng vi mô, nh n ti t ki m
b t bu c, ti n g i t nguy n và th c hi n m t s d ch v thanh toán cho các h gia đình, cá
nhân có thu nh p th p9. TC TCVM không bao g m qu TDND.

6
7

Morduch (2005, tr.12-21).
ào V n Hùng (2005, tr. 97).

8

Qu c H i (2010), Lu t các TCTD s :47/2010/QH12 ngày 16/6/2010, i u 4, Kho n 5.

9

Chính ph (2007), Ngh đ nh s 165/2007/N -CP ngày 15/11/2007, i u 1, Kho n 1.


7

Ho t đ ng TCVM

Vi t Nam cung c p tín d ng cho kho ng 11.9 tri u ng

i, v i d n cho

vay kho ng trên 7.5 t USD. Nh ng các TC TCVM ch gi vai trò r t khiêm t n: “ít v s
l

ng, nh v quy mô và gi vai trò không đáng k trên m i ph

ng di n”10 trong ho t đ ng

này. B ng th ng kê s li u sau đây s minh ch ng rõ đi u đó:
B ng 2.1 Các khu v c TCVM Vi t Nam (Viet Nam’s Microfinance Sector Profile)
T ch c
NH CSXH
NH NN&PTNT
H th ng Qu
TDND

TC TCVM/NGO
T ng

S l ng
D n
khách hàng
Ngu n
(tri u USD)
(tri u)
6,8
3.000 Báo cáo n m 2008 c a NH CSXH

Báo cáo t i th i đi m 31/10/2009 c a
3,2
3.500
NH NN&PTNT
Báo cáo n m 2008 c a Qu TDND
1,3
1.000
Trung ng
S li u cu i n m 2008. B n tin TCVM
Vi t Nam s 13, 6/2009. TC
0,6
75 TCVM/NGO là các TC TCVM bán
chính th c (không đ ng ký nh m t t
ch c tài chính)
11,9
7.575

Ngu n: L y t ADB (2010), B ng 1, trang 2.
Nh

v y, ho t đ ng TCVM đ

c th c hi n ch

y u b i các ch

th : NH CSXH, NH

NN&PTNT và H th ng Qu TDND. Các t ch c có ho t đ ng TCVM khác, bao g m các
qu XH, các NGO, các ch

ng trình, d án c a các TC CT-XH ch chi m 5% s l

hàng TCVM và 1% d n TCVM.

c bi t, dù N

ng khách

28 v t ch c và ho t đ ng c a các TC

TCVM đã ra đ i 5 n m (tính t 2005 đ n 2009) nh ng v n ch a có m t TC TCVM chính th c
nào ra đ i trên c s chuy n đ i t các t ch c có ho t đ ng TCVM này. Các qu XH, các
ch

ng trình, d án TCVM v n có th ho t đ ng theo cách h mu n mà không c n ph i

chuy n đ i thành TC TCVM.

10

ADB (2010, tr.2).


8

M c tiêu phát tri n h th ng các TC TCVM đã đ

ng Chính ph xác đ nh: “Xây

c Th t

d ng và phát tri n h th ng TC TCVM an toàn, b n v ng, h
ng
tr

ng t i ph c v ng

i nghèo,

i có thu nh p th p, các doanh nghi p siêu nh , doanh nghi p nh , góp ph n th c hi n ch
ng c a

ng và Nhà n

c v đ m b o an sinh xã h i và gi m nghèo b n v ng”11. Nh ng

v i quy mô nh hi n nay, n u không có các chính sách phù h p, m c tiêu trên s khó đ t
đ

c. Các TC TCVM v n ch gi vai ph m nh t trong ho t đ ng TCVM, cho dù h là

nh ng nhà cung c p luôn t p trung ph c v nh ng ng
2.2

Ph

2.2.1 Ph

i nghèo và r t nghèo (Ph l c 11).

ng pháp nghiên c u và khung phân tích
ng pháp nghiên c u

Lu n v n s d ng ph
các Thông t h

ng pháp phân tích mô t đ đánh giá tác đ ng c a N 28, N

165 và

ng d n th c hi n các ngh đ nh này đ n các t ch c có ho t đ ng TCVM.

D a trên các b ng ch ng th c ti n k t h p v i ph

ng pháp suy lu n đ nh n đ nh m c đ

phù h p c a các chính sách đ i v i th c ti n ho t đ ng TCVM và s khác bi t gi a hành vi
ph n ng c a các t ch c có ho t đ ng TCVM v i m c tiêu đ t ra c a chính sách. Trên c s
đó đ xu t đi u ch nh chính sách cho phù h p v i th c ti n, khuy n khích các t ch c này
phát tri n, đ m b o ngu n cung các d ch v TCVM cho ng

i nghèo.

tránh ch quan trong

các l p lu n, nh n đ nh, tác gi ph ng v n đ i đi n m t s t ch c có ho t đ ng TCVM đ tìm
hi u tác đ ng c a các chính sách đ n ho t đ ng c a h (ph l c 13 đ n ph l c 18).
2.2.2 Khung phân tích
Lu n v n s d ng khung phân tích th ch k t h p v i lý thuy t v chi phí giao d ch đ tìm

hi u, đánh giá các chi phí và l i ích phát sinh t vi c tuân th các chính sách v t ch c và
ho t đ ng c a các TC TCVM đ i v i các ch th b tác đ ng (các TC TCVM ho c t ch c có
ho t đ ng TCVM). Trên c s đó, lu n v n ch ng minh: n u không có s t
ích có th đ t đ

ng x ng gi a l i

c và chi phí ph i gánh ch u, ho c l i ích đó có th không đ t đ

c nh k

v ng, các ch th s không tuân th các quy đ nh đã đ t ra ho c ch n l a cách th c hành x ít

11

Th t ng Chính ph (2011), Quy t đ nh s : 2195/Q -TTg ngày 06/12/2011 v vi c phê duy t
tri n H th ng tài chính vi mô t i Vi t Nam đ n 2020, i u 1, Kho n 1.

án xây d ng và phát


9

nh h

ng đ n l i ích c a mình. Nh v y, hành đ ng c a các ch th s khác v i m c tiêu đ t

ra c a chính sách và hi u qu c a chính sách không đ t đ

c nh k v ng.

2.2.3 Các tiêu chí đánh giá
đánh giá tác đ ng c a các chính sách hi n hành đ n hành vi c a các t ch c có ho t đ ng
TCVM, tác gi s d ng m t s tiêu chí phù h p trong b tiêu chí đánh giá tác đ ng c a quy
đ nh: RIA (Regulatory Impact Analysis) c a OECD12, đ ng th i v n d ng ki n th c, lý lu n
v TCVM đ phân tích đánh giá chính sách. Theo RIA, các tiêu chí đ xem xét, đánh giá v n
b n pháp lu t g m:
(1)

Ph c v các m c tiêu chính xác, rõ ràng đã n đ nh tr

(2)

Có c s pháp lu t, th c ti n ch c ch n;

(3)

Mang l i l i ích nhi u h n là chi phí, có tính t i tác đ ng phân b trên toàn xã
h i, các y u t kinh t , xã h i và môi tr

c;

ng;

(4)

Gi m thi u chi phí và tác đ ng l ch l c t i th tr

(5)

Khuy n khích c nh tranh, thông qua khuy n khích th tr

ng;
ng và các ph

ng

pháp ti p c n d a trên c s m c tiêu đã đ nh;
(6)

Rõ ràng, đ n gi n, thi t th c đ i v i ng

(7)

Phù h p, t

(8)

T

ng thích v i các chính sách, pháp lu t khác;

ng thích

tranh, th

i s d ng;

m c đ t i đa đ i v i các nguyên t c v khuy n khích c nh

ng m i trong pháp lu t qu c gia và các đi u

c qu c t .

M c dù có th v n d ng t t c các tiêu chí trên đ đánh giá chính sách v TCVM, tuy nhiên,
trên c s m c tiêu c a đ tài và câu h i nghiên c u, tác gi t p trung phân tích khía c nh l i
ích, chi phí đã tác đ ng đ n đ ng c chuy n đ i thành TC TCVM c a các ch th đang th c
hi n ho t đ ng này c ng nh đ ng c c a các ch th có kh n ng gia nh p ngành khác. Vi c
phân tích c s pháp lu t và th c ti n c a các chính sách TCVM c ng r t c n thi t đ lý gi i
tính phù h p c a chúng đ i v i th c ti n ho t đ ng TCVM hi n nay và s t
12

Rodrigo và Amo (2007).

ng thích, đ ng


10

b v i các v n b n pháp lu t hi n hành khác. M t khác, trong n n kinh t th tr

ng, vi c hình

thành nhi u TC TCVM s mang l i ngu n cung d i dào, t ng c nh tranh, giúp ng

i nghèo có

nhi u c h i ti p c n tín d ng h n, đ ng th i gia t ng hi u qu ho t đ ng c a các TC TCVM.
Lu n v n này b qua vi c áp d ng các tiêu chí (1), (6) và (8) b i nh ng lý do sau: i) Do ph m
vi nghiên c u và ngu n l c h n ch , tác gi không có đ thông tin v m c tiêu c a vi c ban

hành các chính sách, không đ b ng ch ng đ đánh giá m c đ rõ ràng, đ n gi n, thi t th c
đ i v i ng
n

i s d ng, bao g m các t ch c ho t đ ng v TCVM, các c quan qu n lý Nhà

c và các ch th liên quan khác. ii) Khi th tr

ng TCVM m i phát tri n, các chính sách,

th ch liên quan ch a đ ng b , đ y đ , quá trình m c a th tr

ng ph i đ

c th c hi n t ng

b

c đ tránh s đ v và các th t b i th tr

n

c, khi đó, r i ro và chi phí xã h i gánh ch u còn l n h n l i ích c a t do th tr

2.3 Ngu n tài li u và nghiên c u tr

ng có th x y ra ngoài t m ki m soát c a Nhà
ng.

c

Tác gi tham kh o các nghiên c u đi n hình v TCVM: Jonathan Morduch (2005) - H a h n
tài chính vi mô, Muhammad Yunus (2003) - Gi m phân n a nghèo đói vào n m 2015, WB
(2007) - Xây d ng chi n l

c t ng th đ t ng c

ng kh n ng ti p c n TCVM cho ng

nghèo và BWTP (2008) - Hành lang pháp lý và các quy đ nh cho ho t đ ng TCVM
Nam.

ng th i v n d ng các t t

i

Vi t

ng, lu n đi m v vai trò và tác đ ng c a th ch đ n s

phát tri n c a m t qu c gia, là nguyên nhân c b n c a t ng tr

ng trong dài h n c a Daron

Acemoglu (2005) và lý thuy t v chi phí giao d ch c a Ronald H. Coase (1960): pháp lu t có
th t o ra chi phí giao d ch cho các ch th , pháp lu t thi u minh b ch và khó tiên li u, s làm
gia t ng chi phí trong vi c tìm hi u thông tin và ra quy t đ nh, c n tr các giao d ch kinh t
ho c thúc đ y các ch th ch n l a các hình th c giao d ch không chính th c đ th c hi n các
ho t đ ng kinh doanh, k t h p v i vi c phân tích và đ i chi u v i khung chính sách hi n t i v
TCVM

Vi t Nam đ làm sáng t câu h i nghiên c u c a lu n v n.

S li u làm c s phân tích đ

c trích t các báo cáo, tài li u c a NHNN, Ngân hành Th gi i

(WB), Ngân hàng phát tri n Châu Á (ADB), GB, CEP và các ngu n khác đ minh h a cho các
l p lu n, phân tích.


11

2.4 M t s mô hình ho t đ ng tài chính vi mô thành công trên th gi i
2.4.1 Ngân hàng Grameen – Bangladesh
GB do Giáo s Muhammad Yunus kh i x

ng vào n m 1974 nh m t d án cung c p d ch v

ngân hàng cho nh ng h gia đình nghèo nh t, giúp h t t o vi c làm, nâng cao thu nh p, góp
ph n gi i quy t n n th t nghi p tràn lan
v n đ ng

nông thôn Bangladesh. M c tiêu c a d án là h tr

i nghèo đ u t vào các ho t đ ng kinh doanh nh nh m t ng thu nh p13.

i m nh n sáng t o c a d án này là mô hình “nhóm t qu n” k t n i nh ng ng
hoàn c nh t

i vay có

ng t đ h cùng chia s trách nhi m, sàng l c, giám sát và qu n lý l n nhau. D

án đã ch ng t s hi u qu và đ

c nhân r ng d n ra nhi u khu v c

Bangladesh. N m 1983,

Chính ph Bangladesh quy t đ nh chuy n đ i d án này thành m t ngân hàng đ c l p. ây là
mô hình ngân hàng có ch đ s h u đ c bi t: 90% thu c nh ng ng

i nghèo vay v n c a nó

n tháng 10/2011, GB có 8,349 tri u ng

i vay, trong đó 97% là

và 10% thu c Chính ph .

Bangladesh14. GB theo đu i m c tiêu phi l i

ph n , ph r ng trên 97% t ng s các làng
nhu n và đ

c mi n thu trong su t quá trình ho t đ ng. Ngân hàng đ t đ

c b n v ng tài

chính và có quy n nh n ti n g i t công chúng.

2.4.2 Ngân hàng Rakyat Indonesia
Ngân hàng Rakyat Indonesia (BRI) chuy n t ngân hàng h p tác (cooperative bank) thành
NHTM nhà n
làng) đ

c n m 1950. Trong nh ng n m 1970, 3.600 đ n v Desas BRI (ngân hàng

c t o ra đ th c hi n ch

tr thành đ i lý cho các ch

ng trình h tr tr phát tri n nông nghi p c a chính ph và

ng trình cho vay có tr c p c a chính ph , nh ng các đ n v này

không đ t đ

c tính b n v ng. N m 1984,

vi mô theo h

ng th

n v Desas đ

c tái c c u và ti p c n tài chính

ng m i: áp d ng m c lãi su t b n v ng, không có tr c p, gia t ng hi u

qu qu n lý và n l c huy đ ng ti t ki m, giúp nó có l i nhu n tài chính ngay n m sau đó.

13
14

GB, A Short History of Grameen Bank.
GB (2011), Introduction.


12

BRI chuy n đ i thành công ty trách nhi m h u h n (TNHH) n m 1992, công ty c ph n niêm
y t n m 2003, tr thành m ng l

i tài chính vi mô l n và b n v ng v tài chính hàng đ u trên

th gi i, d n cho vay trên 3,6 t USD vào cu i n m 201015. So v i GB, đi m khác bi t c a
BRI là ho t đ ng vì l i nhu n và xem TCVM là ho t đ ng kinh doanh t t; không s d ng c
ch cho vay theo nhóm và đòi h i ph i có tài s n th ch p, dù đ
và n i l ng d n đ i v i khách hàng có uy tín; nh ng ng

c xác đ nh m t cách l ng l o

i r t nghèo b lo i ra kh i ch

ng

trình. i u đ c bi t là t l hoàn tr và l i nhu n – t nh ng kho n vay dành cho các h nghèo
c a các

n v Desas (nay là Ngân hàng Micro c a BRI) còn cao h n k t qu cho vay đ i v i

khách hàng công ty c a NHTM thu c BRI16. Theo hãng tin Reuters, giá tr v n hóa th tr
c a BRI hi n là 163.630.496 tri u Rp, t

ng đ

ng

ng 17,799 t USD, l i nhu n trên v n ch s

h u (ROE) đ t 34,89%, cao h n h n m c trung bình 5,94% c a ngành17.
2.4.3 Ngân hàng CARD - Philippines
Ti n thân c a Ngân hàng CARD là m t NGO ho t đ ng v TCVM tr c thu c CARD (Center
for Agriculture and Rural Development - m t qu xã h i

Philippines). NGO này ra đ i n m

1989 nh m v n d ng mô hình GB vào Philippines, đ a các d ch v TCVM cho ph n nghèo
nông thôn, đ c bi t nh ng ph n không có đ t, giúp h kh i nghi p v i các d án kinh doanh
nh ho c m r ng các ho t đ ng s n xu t kinh doanh nh hi n có đ t o thu nh p, nâng cao
đ i s ng. N m 1997 sau 8 n m ho t đ ng, CARD NGO chính th c đ

c Ngân hàng Trung

ng Philippines c p gi y phép ho t đ ng nh m t ngân hàng nông thôn t i thành ph San
Pablo, v i v n góp ban đ u Php 5.000.000 (167.000 USD). T đây, Ngân hàng có c s pháp
lý đ huy đ ng ti n g i t công chúng và khai thác th tr
th c hi n ngh a v n p thu thu nh p.

ng cho vay th

ng m i đ ng th i

ây là m t ví d sinh đ ng chuy n đ i mô hình ho t

đ ng t m t NGO thành thành m t trung gian tài chính chính th c t i Philippine c ng nh các

15

Tác gi t ng h p t : BWTP : và
Mixmarket: />
16

Morduch (2005, tr.11).
Reuters (2012).

17


13

n

c trong khu v c ông Nam Á.

n tháng 01/2012, Ngân hàng này ph c v 617.285 khách

hàng, v i d n 2,47 t Php (58,56 tri u USD), t l hoàn tr đ t 99,18%18.

2.5 Bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam
Ba t ch c TCVM nói trên đã ph n nào ph n ánh s đa d ng trong c u trúc t ch c, con
đ

ng và cách th c chuy n đ i t m t d án, ch

ng trình hay m t NGO thành t ch c

TCVM chính th c – m t trung gian tài chính th c th .

c đi m chung sau khi chuy n đ i là

h đ u có th huy đ ng ti n g i t công chúng, nh ng chính sách u đãi thu đ i c a m i
chính ph v i t ng t ch c l i khác nhau ph thu c vào m c tiêu và tính ch t ho t đ ng:
th

ng m i hay xã h i, l i nhu n hay phi l i nhu n. Dù m c tiêu, tính ch t là gì thì TCVM

v n là ph
tr

ng ti n h u hi u đ gi m nghèo, có th thích ng và phát tri n theo c ch th

ng. Tuy v y, xu h

c n c a TCVM.

ng th

ng m i có th đ y nh ng ng

TCVM đ n đ

i nghèo nh t kh i ph m vi ti p

c v i thành ph n nghèo khó d

i đáy xã h i, c n khuy n

khích mô hình TC TCVM phi l i nhu n bên c nh mô hình TC TCVM th
đáng l u ý là TC TCVM phi l i nhu n v n có th t n t i d
đ ng ti n g i t công chúng (GB). Nhà n

ng m i. M t đi u

i hình th c ngân hàng và huy

c có th nâng đ ng

i nghèo thông qua chính

sách mi n, gi m thu cho các TC TCVM phi l i nhu n mà không c n tr c p. Vi c h t đ nh
v “phi l i nhu n” chính là cam k t xác đ nh lãi su t cho vay phù h p nh t v i ng

18

T ng h p t Mixmarket: />và Ngân hàng Card: Truy c p ngày 25/3/2012.

i nghèo.

14

CH
ÁNH GIÁ M T S

NG 3:

N I DUNG C A CÁC CHÍNH SÁCH HI N HÀNH

V T

CH C TÀI CHÍNH VI MÔ

3.1 N i dung đánh giá các chính sách v t ch c tài chính vi mô
3.1.1 Quá trình hình thành chính sách v t ch c tài chính vi mô
Quá trình hình thành chính sách v TC TCVM

Vi t Nam đ

c mô t tóm t t nh sau:

B ng 3.1. Quá trình hình thành chính sách v t ch c tài chính vi mô
09/03/2005

15/11/2007

Ngh đ nh
28/2005/ND-CP
nh ng quy đ nh

đ u tiên

02/04/2008

05/05/2008

10/12/2008

Thông t
Thông t
02/2008/ND-CP 02 có hi u
l c
h ng d n th c
hi n Ngh đ nh 28
và 165

Ngh đ nh 165/2007/ND-CP
S a đ i, b sung Ngh đ nh 28

16/06/2010
Lu t các t ch c tín
d ng s
47/2010/QH12 chính
th c xác đ nh t
ch c TCVM là t
ch c tín d ng

H n n p Gi y phép ho t đ ng cho
Ngân hàng Nhà n c (12 tháng k
t ngày Ngh đ nh 165 có hi u l c)

01/01/2011

06/12/2011
Quy t đ nh s
2195/Q -TTg
phê duy t
án
xây d ng và phát
tri n h th ng
TCVM t i Vi t
Nam đ n 2020

Lu t các t ch c tín d ng
s 47/2010/QH12
có hi u l c

Ngu n: L y t BWTP (2008), B ng 11, trang 19. Tác gi b sung thêm giai đo n t sau ngày
10/12/2008.
N

28 và N 165, c s pháp lý đ u tiên đ th

ng m i hoá ho t đ ng TCVM thông qua hai

hình th c: chuy n đ i ho c thành l p m i. Trong đó, chuy n đ i là “quá trình m t TC TCVM
t p trung vào tín d ng (m t NGO ho c m t d án) thành l p ho c tr thành m t trung gian tài
chính nh n ti n g i đ

c đi u ti t theo khuôn kh lu t pháp”19. Chuy n đ i trong th c t t i

Vi t Nam là vi c các t ch c, ch

ng trình, d án TCVM phi l i nhu n, ho t đ ng ch y u là

c p tín d ng b ng v n t có và các ngu n tài tr và huy đ ng ti t ki m t nh ng ng

i vay

v n nh m t bi n pháp đ m b o tr thành các TC TCVM chính th c, v i hình th c công ty
TNHH, có th nh n ti n g i t công chúng và ho t đ ng d
19

Ledgerwood et al (2007, tr.17).

i s đi u ti t c a NHNN. N

28


15

ra đ i là kh i đ u chính sách th

ng m i hoá t ng b

c ho t đ ng TCVM, cho phép TCVM

ho t đ ng nh m t ngành kinh doanh vì m c tiêu l i nhu n, theo đúng xu h
nghi m c a th gi i đ

B ng 3.2 Con đ

c t ng k t d

ng d n t i th

ng và kinh

i đây:

ng m i hoá tài chính vi mô

Ngu n: L y và d ch t Charitonenko (2003) trích trong Ledgerwood, Joanna et al (2007).
Hình I.1, trang xxvii.
Thông qua vi c cho phép các TC TCVM huy đ ng ti n g i t công chúng - ngu n v n th
tr

ng, TCVM Vi t Nam đã đ

c th

ng m i hoá. Tuy v y, còn nhi u n i dung trong các

chính sách ch a phù h p v i quá trình này.
3.1.2 N i dung đánh giá các chính sách tài chính vi mô
Nghiên c u này ch n l a phân tích, đánh giá m t s n i dung nh đi u ki n thành l p và ho t
đ ng, c c u t ch c và s h u c a các TC TCVM; c ch lãi su t, các kênh huy đ ng v n và
chính sách v thu TNDN đ i v i các t ch c này. Bên c nh đó, nghiên c u c ng phân tích
tác đ ng c a các chính sách đ i v i kh n ng ti p c n ng
TC TCVM chính th c ho c gia nh p th tr

i nghèo, đ ng c chuy n đ i thành

ng này thông qua vi c các ch th tham gia thành

l p các TC TCVM m i.
Các v n b n làm c s cho nghiên c u ch y u g m N

28, N

165 v t ch c và ho t đ ng

c a các TC TCVM trong m i quan h v i Lu t các TCTD và các v n b n pháp lu t có liên
quan khác.