Hướng dẫn học sinh ôn thi THPT Quốc gia bằng sơ đồ tư duy môn ngữ văn

BÁO CÁO KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN

Tên sáng kiến:
HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN THI THPT QUỐC GIA
BẰNG SƠ ĐỒ TƯ DUY

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
1. Lời giới thiệu
Trong nhà trường THPT môn Ngữ văn là một trong những bộ môn chiếm tỉ
lệ cao trong số các tiết học. Môn văn là môn vừa có nội dung nghệ thuật, vừa có
nội dung khoa học như các môn văn hóa khác, có thể nói bộ môn Ngữ văn quyết
định phần lớn con đường đi đến thành công của mỗi học sinh. Không phải ngẫu
nhiên kỳ thi THPT Quốc gia là môn thi bắt buộc cho tất cả các thí sinh. Môn
Ngữ văn chính là bộ môn công cụ góp phần hình thành và phát triển một số năng
lực cốt lõi cần thiết đối với mỗi học sinh như: năng lực giao tiếp tiếng Việt, năng
lực thưởng thức văn học, năng lực cảm thụ thẩm mỹ, năng lực tư duy sáng tạo,
năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực tự quản bản thân.
Theo dự thảo đề án đổi mới chương trình và sgk giáo dục phổ thông sau
năm 2015 nêu rõ: Một trong những quan điểm nổi bật là phát triển chương trình
theo định hướng phát triển năng lực đáp ứng các yêu cầu phát triển của xã
hội.Giáo viên được trang bị những phương pháp dạy học trải nghiệm phương
pháp dạy học thuyết trình, đàm thoại, giải quyết vấn đề.Các kĩ thuật dạy học
mới như thảo luận nhóm kĩ thuật khăn trải bàn, sử dụng sơ đồ tư duy…Trong
đó, sử dụng sơ đồ tư suy là một trong những phương pháp rất quan trọng, mới
mẻ, hiện đại đã và đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng.

1


Trong quá trình dạy học bằng sơ đồ tư duy, tôi nhận thấy đây là một

phương pháp rất hiệu quả góp phần giảm bớt tâm lí chán học văn, khơi gợi cho
học sinh niềm say mê sáng tạo, đem đến cho các em phương pháp học mới. Sử
dụng sơ đồ tư duy cũng giúp học sinh dễ dàng ôn tập, hệ thống kiến thức một
cách khoa học dễ hiểu, dễ nhớ. Hơn nữa, sơ đồ tư duy còn làm tăng khả năng
sáng tạo nghệ thuật, trí tưởng tượng phong phú…Sử dụng sơ đồ tư duy giúp cho
Học sinh dễ nắm bắt kiến thức, phát huy trí tưởng tượng,sự sáng tạo trong học
tập . Bên cạnh đó sử dụng sơ đồ tư duy cũng phát triển năng lực hội họa, khiếu
thẩm mỹ của học sinh. Việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học thật sự có hiệu
quả, bởi vì nó không chỉ lôi cuốn, hấp dẫn với học sinh mà rất khoa học, dễ sử
dụng, có thể sử dụng rộng rãi ở các khâu trong quá trình dạy học.Từ khâu kiểm
tra bài cũ, nội dung bài học cho tới khâu ôn tập, hệ thống hóa kiến thức.Với kinh
nghiệm của bản thân, tôi viết Sáng kiến kinh nghiệm với đề tài "Hướng dẫn
học sinh ôn thi THPT Quốc gia bằng sơ đồ tư duy ”để cùng trao đổi, chia sẻ
kinh nghiệm với đồng nghiệp, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến cho đề tài
hoàn thiện hơn .
2. Tên sáng kiến: "Hướng dẫn học sinh ôn thi THPT Quốc gia bằng sơ
đồ tư duy ”
3. Tác giả sáng kiến:
- Họ và tên:
4. Chủ đầu tư sáng kiến:
5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
- Công tác giảng dạy bộ môn: Ngữ văn trong trường THPT.
- Đối tượng áp dụng: Là giáo viên và học sinh THPT.
6. Ngày sáng kiến được áp dụng
Áp dụng từ tháng 9/2016.
7. Mô tả bản chất của sáng kiến.

2

NỘI DUNG SÁNG KIẾN
I. KHÁI NIỆM, CẤU TẠO, CÁC BƯỚC THIẾT KẾ MỘT SƠ ĐỒ TƯ DUY.

1. Khái niệm
Sơ đồ tư duy hay còn gọi là lược đồ tư duy, bản đồ tư duy (iMindMap) là
PPDH chú trọng đến cơ chế ghi nhớ, dạy cách học, cách tự học nhằm tìm tòi,
đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức
bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ
viết với sự tư duy tích cực. Đặc biệt, đây là một dạng sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ
lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lý, các em có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhanh,
mỗi em có thể vẽ một kiểu khác nhau, dùng những màu sắc, hình ảnh, chữ viết
và các cụm từ diễn đạt khác nhau... Tuy cùng một chủ đề nhưng mỗi em có thể
"thể hiện" nó dưới dạng sơ đồ tư duy theo cách riêng của mình. Do đó, việc lập
sơ đồ tư duy phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người.Học sinh ,giáo
viên có thể vẽ sơ đồ tư duy trên giấy , trên phần mềm PowerPoi hoặc phần mềm
iMindMap.
2. Cấu tạo của một sơ đồ tư duy :
- Ở giữa sơ đồ là một hình ảnh trung tâm (hay một cụm từ) khái quát chủ đề.
- Gắn liền với hình ảnh trung tâm là các nhánh cấp 1 mang các ý chính làm
rõ chủ đề
- Phát triển các nhánh cấp 1 là các nhánh cấp 2 mang các ý phụ làm rõ mỗi
ý chính.
- Sự phân nhánh cứ thế tiếp tục để cụ thể hóa chủ đề, nhánh càng xa trung
tâm thì ý càng cụ thể, chi tiết. Có thể nói, sơ đồ tư duy là một bức tranh tổng thể,
một mạng lưới tổ chức, liên kết khá chặt chẽ theo cấp độ để thể hiện một nội
dung, một đơn vị kiến thức nào đó.
3. Các bước thiết kế một sơ đồ tư duy.
Để thiết kế một sơ đồ tư duy dù vẽ thủ công trên bảng, trên giấy...hay trên
phần mềm iMindMap, chúng ta đều thực hiện theo thứ tự các bước sau đây:
Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm với từ, cụm từ thể hiện chủ đề (có thể vẽ hình ảnh

3


minh họa cho chủ đề - nếu hình dung được) . Để việc vẽ trên máy tính được
thuận tiện ta thiết kế sẵn ý tưởng ra giấy ,sau đó mới tiến hành vẽ . Trước hết ta
vẽ cụm từ trung tân ( tên tác phẩm ,hay một chủ đề ).

Bước 2: Từ hình ảnh trung tâm (chủ đề) chúng ta cần xác định: để làm rõ
chủ đề, thì ta đưa ra những ý chính nào. Sau đó, ta phân chia ra những ý chính,
đặt tiêu đề các nhánh chính, nối chúng với trung tâm.

4


Bước 3: Ở mỗi ý chính, ta lại xác định cần đưa ra những ý nhỏ nào để làm
rõ mỗi ý chính ấy. Sau đó, nối chúng vào mỗi nhánh chính. Cứ thế ta triển khai
thành mạng lưới liên kết chặt chẽ.

Bước 4: Cuối cùng, ta dùng hình ảnh (vẽ hoặc chèn) để minh họa cho các
ý, tạo tác động trực quan, dễ nhớ.
* Lưu ý:
- Nên chọn hướng giấy ngang để khổ giấy rộng, thuận lợi cho việc vẽ các
nhánh con.
- Nên dùng các nét vẽ cong, mềm mại thay vì vẽ các đường thẳng để thu
hút sự chú ý của mắt, như vậy SĐTD sẽ lôi cuốn, hấp dẫn hơn.
- Các nhánh càng ở gần trung tâm thì càng được tô đậm hơn, dày hơn.
- Chú ý dùng màu sắc, đường nét hợp lý để vừa làm rõ các ý trong sơ đồ
đồng thời tạo sự cân đối, hài hòa cho sơ đồ.
- Không ghi quá dài dòng, hoặc ghi những ý rời rạc, không cần thiết, nên

dùng các từ, cụm từ một cách ngắn gọn.
- Không dùng quá nhiều hình ảnh, nên chọn lọc những hình ảnh thật cần
thiết góp phần làm rõ các ý, chủ đề.
- Có thể đánh số thứ tự ở các ý chính cùng cấp.
- Không dùng quá nhiều thời gian vào việc "làm đẹp" sơ đồ bằng vẽ, viết,
tô màu...
- Không vẽ quá chi tiết, cũng không vẽ quá sơ sài.
5


- Người lập sơ đồ được phép vẽ và trang trí theo cách riêng của mình .

II. QUY TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SĐTD TRÊN LỚP.

Hoạt động 1: Cho học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân thông qua
gợi ý của giáo viên.
Hoạt động 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo,
thuyết minh về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện SĐTD
về kiến thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học
sinh hoàn chỉnh SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị
sẵn hoặc một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho học sinh
lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đó.
III. CÁCH SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG QUÁ TRÌNH TỔ CHỨC CÁC
HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC.

1. Sử dụng sơ đồ tư duy trong kiểm tra bài cũ:
Giáo viên đưa ra một từ khóa (hay một hình ảnh trung tâm) thể hiện chủ đề
của kiến thức cũ mà các em đã học, yêu cầu các em vẽ sơ đồ tư duy.

Ví dụ : Hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng ?

6


2. Sử dụng sơ đồ tư duy trong qúa trình dạy bài mới.
Trong quá trình dạy học bài mới, giáo viên phân nhóm cho học sinh tóm tắt
các đơn vị kiến thức bằng sơ đồ tư duy.
Ví dụ 1: Dạy tác phẩm Việt Bắc( Tố Hữu ) bằng sơ đồ tư duy :
Giáo viên phân lớp thành 4 nhóm:
Nhóm 1 : Tìm hiểu về tác giả Tố Hữu ( cuộc đời , sự nghiệp sáng tác ,
phong cách nghệ thuật ) .
Nhóm 2 : Tìm hiểu khái quát về tác phẩm Việt Bắc của Tố Hữu ( Xuất xứ,
hoàn cảnh sáng tác , thể loại , cấu tứ , bố cục )
Nhóm 3: Phân tích Việt Bắc là khúc tình ca kháng chiến . ( Khúc chia li
giữa người đi và kẻ ở , Việt Bắc trong nỗi nhớ của người ra đi )
Nhóm 4 : Việt Bắc là khúc hùng ca Cách mạng ( Không khí kháng chiến ,
không khí chiến thắng .)
Nhóm1:Tìm hiểu về tác giả Tố Hữu .

7


Nhóm 2 : Tìm hiểu khái quát về tác phẩm Việt Bắc ( Tố Hữu )

8


9

10


Nhóm 3 : Việt Bắc là khúc tình ca kháng chiến :

11


12


Nhóm 4: Việt Bắc là khúc hùng ca Cách mạng và kháng chiến :

13


14


Sau khi đại diện từng nhóm lên thuyết trình, giáo viên cho học sinh các nhóm
thảo luận và nhận xét. Giáo viên rút ra kết luận chung về kiến thức cần ghi nhớ
bằng sơ đồ tư duy.

15


16

Ví dụ 2: Ôn tập THPT Quốc gia phần đọc hiểu

Kiến thức phần đọc hiểu bao gồm : Các biện pháp tu từ ( nhân hóa , so sánh
,ẩn dụ ,điệp ngữ ,chơi chữ ,nói quá ,nói giảm nói tránh…).Các biện pháp tu từ cú
pháp (Đảo nữ ,lặp cấu trúc ,chêm xen ,đối lập ,câu hỏi tu từ).Các phương thức
biểu đạt (Tự sự ,miêu tả ,biểu cảm ,thuyết minh ,nghị luận ,hành chính công
vụ ).Các phong cách ngôn ngữ ( Sinh hoạt ,Khoa học ,nghệ thuật ,Báo chí,chính
luận,hành chính )
17


SƠ ĐỒ TƯ DUY CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ

18


SƠ ĐỒ TƯ DUY CÁC PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠT

19


SƠ ĐỒ TƯ DUY PHONG CÁCH CHÍNH LUẬN

20


SƠ ĐỒ TƯ DUY : PHONG CÁCH NGHỆ THUẬT

21

SƠ ĐỒ TƯ DUY : PHONG CÁCH NGÔN NGỮ BÁO CHÍ

22


SƠ ĐỒ TƯ DUY PHONG CÁCH NGÔN NGỮ HÀNH CHÍNH

23


24


SƠ ĐỒ TƯ DUY : PHONG CÁCH SINH HOẠT

25