Giáo trình Triệu chứng Đau bụng – Nguyên nhân và hướng xử trí

Triệu chứng Đau bụng – Nguyên nhân và hướng xử trí



Đau bụng là một triệu chứng rất thường gặp. Ổ bụng có nhiều cơ quan, nội
tạng, do đó chẩn đoán một trường hợp đau bụng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Bài
viết sau đây sẽ điểm lại phần lớn các nguyên nhân đau bụng nhằm giúp bệnh nhân có
một cái nhìn tổng quan, hướng xử trí ban đầu ở nhà và trong những tình huống cần
thiết phải đi khám bệnh.
1. Định nghĩa:
Đau bụng là đau ở bất cứ vị trí nào giữa ngực và vùng bẹn. Danh từ thay thế
(Đau dạ dày; Đau vùng bụng; Bụng đau; Đau quặn bụng).
2. Tổng quan:
Ổ bụng có nhiều cơ quan. Đau vùng bụng có thể xuất phát từ một trong những
cơ quan ấy, bao gồm:
Các cơ quan của hệ tiêu hoá - dạ dày, phần cuối thực quản (tâm vị), ruột non và
ruột già (Đại tràng) , gan, túi mật, tuỵến tuỵ.
Động mạch chủ - động mạch lớn đi thẳng từ ngực xuống bụng.
Ruột thừa - một bộ phận nhỏ ở bụng dưới phía bên phải không còn tác dụng gì
nhiều.
Hai thận - hai cơ quan có hình giống hạt đậu nằm sâu trong ổ bụng.
Tuy nhiên, đau có thể xuất phát từ một nơi khác – như ở ngực hay vùng chậu.
Nhiễm trùng lan toả sẽ ảnh hưởng đến nhiều phần của cơ thể, như cúm hoặc viêm
họng do vi khuẩn streptococcus chẳng hạn.
Cường độ của cơn đau không nhất thiết phản ánh độ trầm trọng của nguyên
nhân gây đau. Đau bụng dữ dội đôi khi chỉ vì những tình trạng nhẹ như đầy hơi, hoặc
đau quặn khi bị viêm dạ dày ruột do virus. Ngược lại, đau ít hoặc không đau lại có thể
biểu hiện cho những tình trạng nặng đe doạ tính mạng như ung thư đại tràng hoặc
viêm ruột thừa giai đoạn sớm.
3. Nguyên nhân thường gặp

Rất nhiều bệnh có thể gây đau bụng. Điều quan trọng nhất là hiểu rõ khi nào
cần phải đi khám bệnh ngay. Trong đa số các trường hợp bạn chỉ cần chờ đợi, dùng
các thuốc đơn giản trong tủ thuốc gia đình và sau cùng nên đi khám bệnh nếu triệu
chứng đau không giảm bớt.
Các nguyên nhân có thể gặp bao gồm:
+Trướng hơi hệ tiêu hoá; Táo bón mãn tính
+Không dung nạp đường lactose (không dung nạp sữa)
+Viêm dạ dày ruột do virus (tiêu chảy cấp do siêu vi)
+Hội chứng ruột kích thích; Chứng xót thượng vị và khó tiêu
+Trào ngược dạ dày thực quản; Loét dạ dày tá tràng
+Viêm túi mật cấp do sỏi hoặc không do sỏi; Viêm ruột thừa cấp
+Bệnh túi thừa Meckel, Viêm túi thừa nhỏ ở ruột (diverticulitis)
+Tắc ruột—ngoài triệu chứng đau còn có thêm buồn nôn, sình bụng, nôn ói và
bí trung tiện, đại tiện
+Dị ứng thức ăn; Ngộ độc thực phẩm (do vi khuẩn salmonella, shigella)
+Thoát vị (ruột không nằm đúng vị trí)
+Sỏi thận; Nhiễm trùng đường tiểu; Viêm tuyến tuỵ
+Lồng ruột – tuy ít gặp nhưng đây là một tình trạng nghiêm trọng, trẻ bị lồng
ruột thường nằm bó gối và kêu khóc.
+Phình bóc tách động mạch chủ bụng - chảy máu vào thành động mạch chủ.
+Nhiễm ký sinh trùng (Giardia);
+Cơn tán huyết do hồng cầu liềm (Sickle cell crisis)
+Bệnh Crohn hoặc viêm loét đại tràng; Viêm bờm mỡ đại tràng (Epiploic
appendagitis)
+Đau do zona vùng ngực bụng, rất khó chẩn đoán ở giai đoạn đầu khi chưa có
biểu hiện ngoài da
- Khi một cơ quan trong ổ bụng bị viêm, vỡ ra và thoát dịch, bệnh nhân không
những bị đau dữ dội mà bụng còn cứng và thường kèm sốt. Đó là tình trạng viêm phúc
mạc do nhiễm trùng lan toả ổ bụng. Viêm phúc mạc do vỡ ruột thừa viêm là một cấp
cứu y khoa.

- Ở trẻ nhỏ, khóc lâu không rõ nguyên nhân thường do đau bụng và sẽ hết khi
trẻ đánh hơi hoặc đi tiêu được.
- Đau bụng khi hành kinh (thống kinh) có thể do co thắt cơ trơn hoặc do một
vấn đề ở bộ phận sinh dục. Thống kinh có thể do lạc nội mạc tử cung (endometriosis)
xảy ra khi niêm mạc tử cung đóng ở những vị trí khác thường như vùng chậu hoặc
buồng trứng, do u xơ tử cung, u nang buồng trứng, ung thư tử cung, hoặc do bệnh lý
viêm vùng chậu - viêm bộ phận sinh dục, thường do các bệnh lây truyền qua đường
tình dục.
- Đau bụng có thể do nguyên nhân từ một cơ quan trong lồng ngực, như phổi (
viêm phổi) hoặc tim (nhồi máu cơ tim), hoặc đau do vặn cơ ở thành bụng.
- Ung thư đại tràng và các loại ung thư khác ở ống tiêu hoá là những bệnh lý
nặng nhưng tương đối ít gặp hơn.
- Một nguyên nhân khác gây đau bụng ít gặp là rối loạn cơ thể hoá
(somatization disorder), có căn nguyên là rối loạn cảm xúc nhưng biểu hiện bằng
những bất ổn trên cơ thể (như đau bụng tái đi, tái lại). Viêm họng do vi khuẩn
Streptococcus ở trẻ em có thể có triệu chứng đau bụng.
4. Chăm sóc tại nhà
Khi đau nhẹ, bệnh nhân nên:
+Uống một ít nước lọc
+Tránh thức ăn đặc. Nếu có nôn ói, nhịn ăn trong 6 tiếng. Sau đó ăn một ít thức
ăn nhẹ.
+Nếu đau thượng vị và đau sau bữa ăn, các thuốc kháng acid có thể làm dịu
đau, nhất là khi bệnh nhân cảm thấy xót ruột hay no hơi.
+Tránh dùng chanh, thức ăn béo, thức ăn chiên xào, các sản phẩm có cà chua,
cà phê, rượu và nước ngọt có gaz.