Các nhân tố tác động đến sự vận dụng hệ thống kế toán chi phí đựa trên cơ sở hoạt động (ABC) nghiên cứu ở các doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn TP HCM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

---------------

NGUYỄN THỊ HƯƠNG GIANG

CÁC“NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ VẬN DỤNG HỆ
THỐNG KẾ TOÁN CHI PHÍ DỰA TRÊN CƠ SỞ HOẠT
ĐỘNG (ABC) – NGHIÊN CỨU Ở CÁC“DOANH NGHIỆP
SẢN XUẤT TRÊN ĐỊA BÀN TP.HCM.””

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

TP.HCM, năm 2019


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

---------------

NGUYỄN THỊ HƯƠNG GIANG

CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN SỰ VẬN DỤNG HỆ
THỐNG KẾ TOÁN CHI PHÍ DỰA TRÊN CƠ SỞ HOẠT
ĐỘNG (ABC) – NGHIÊN CỨU Ở CÁC DOANH NGHIỆP
SẢN XUẤT TRÊN ĐỊA BÀN TP.HCM.
Chuyên ngành: Kế toán (Hướng Nghiên cứu)
Mã ngành: 8340301

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Hà Xuân Thạch

TP.HCM, năm 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, dưới sự
hướng dẫn của PGS TS. Hà Xuân Thạch. Các số liệu trong luận văn là hoàn toàn
trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tất cả
những tài liệu tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung nghiên cứu của toàn bộ luận
văn này.

Tác giả
Nguyễn Thị Hương Giang


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ
TÓM TẮT
ABSTRACT
PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC CÓ LIÊN QUAN VỀ VIỆC

ÁP DỤNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN CHI PHÍ DỰA TRÊN CƠ SỞ HOẠT ĐỘNG (ABC)
6
1.1. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu..............................................................................6
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới................................................................................6
1.1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam.............................................................................10
1.2. Nhận xét và xác định khe hỏng nghiên cứu..............................................................12
Kết luận chương 1............................................................................................................14
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT....................................................................................15
2.1. Tổng quan về lý thuyết hệ thống ABC......................................................................15
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống ABC.................................................15
2.1.2. Vai trò hệ thống ABC.........................................................................................16
2.1.3. Nội dung hệ thống ABC.....................................................................................17
2.1.4. Qui trình thực hiện hệ thống ABC..................................................................... 19
2.1.5. Hình thức thể hiện trong ứng dụng hệ thống ABC............................................21
2.2. Lý thuyết nền ảnh hưởng đến nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng
ABC................................................................................................................................. 22
2.2.1. Lý thuyết dự phòng............................................................................................22
2.2.2. Lý thuyết tâm lý.................................................................................................22
2.2.3. Lý thuyết hệ thống............................................................................................. 23
2.3. Những nhân tố tác động đến vận dụng hệ thống ABC vào các doanh nghiệp sản
xuất...................................................................................................................................23
Kết luận chương 2............................................................................................................25
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................. 26
3.1. Khung nghiên cứu và quy trình nghiên cứu..............................................................26


3.1.1. Khung nghiên cứu..............................................................................................26
3.1.2. Quy trình nghiên cứu......................................................................................... 27
3.1.3. Đề xuất mô hình, giả thuyết, thang đo nghiên cứu các nhân tố tác động đến vận
dụng hệ thống ABC tại các doanh nghiệp sản xuất tại TP.HCM................................. 27

3.2. Nghiên cứu định tính................................................................................................ 32
3.2.1. Thiết kế nghiên cứu định tính............................................................................ 32
3.2.2. Khảo sát ý kiến chuyên gia................................................................................ 33
3.3. Nghiên cứu định lượng............................................................................................. 33
3.3.1. Thiết kế bảng câu hỏi khảo sát...........................................................................33
3.3.2. Mẫu nghiên cứu và quy trình thống kê mẫu...................................................... 34
3.3.3. Phương pháp đo lường và tính toán dữ liệu.......................................................35
Kết luận chương 3............................................................................................................39
CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN............................................... 40
4.1. Kết quả nghiên cứu định tính....................................................................................40
4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng.................................................................................40
4.2.1. Kết quả thống kê mô tả...................................................................................... 40
4.2.2. Kết quả kiểm định và đánh giá thang đo............................................................43
4.2.3. Phân tích hồi quy tuyến tính.............................................................................. 47
4.3. Bàn luận kết quả nghiên cứu.....................................................................................53
4.3.1. Kết quả nghiên cứu tương tự gần nhất...............................................................53
4.3.2. Bàn luận kết quả nghiên cứu..............................................................................53
Kết luận chương 4............................................................................................................57
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý.............................................................................. 58
5.1. Kết luận.....................................................................................................................58
5.2. Hàm ý lý thuyết.........................................................................................................58
5.3. Hàm ý chính sách......................................................................................................59
Kết luận chương 5............................................................................................................62
KẾT LUẬN CHUNG.......................................................................................................... 63

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

ABC: Kế toán chi phí trên cơ sở hoạt động
BCTC: Báo cáo tài chính
DNNVV: Doanh nghiệp nhỏ và vừa
KTQT: Kế toán quản trị
TP. HCM: Thành phố Hồ Chí Minh


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Bảng Thang đo đề xuất........................................................................... 31
Bảng 4.1 Đặc điểm đối tượng khảo sát.................................................................... 41
Bảng 4.2 Thống kê đặc điểm doanh nghiệp............................................................. 42
Bảng 4.3: Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha.....................................43
Bảng 4.4: Kết quả phân tích các nhân tố khám phá EFA......................................... 45
Bảng 4.5. Nhóm nhân tố các biến độc lập............................................................... 47
Bảng 4.6. Kết quả phân tích hệ số........................................................................... 47
Bảng 4.7. Tóm tắt mô hình...................................................................................... 48
Bảng 4.8. Bảng thống kê phần dư........................................................................... 48
Bảng 4.9. Kết quả phân tích ANOVA...................................................................... 51
Bảng 4.10. Bảng xếp hạng mức độ tác độ của các biến độc lập..............................52


DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ SƠ ĐỒ
Hình 2.1. Mô hình ba cấp độ của quản trị hoạt động…………………………… ..18
Sơ đồ 2.1. Mô hình hai chiều của ABC……………………………………………19
Sơ đồ 2.2. Các bước phân bổ chi phi phí theo quan điểm ABC ……….…………19
Sơ đồ 3.1 Quy trình nghiên cứu………………………………………………… ..27
Sơ đồ 3.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất……………………………………………27
Hình 4.1. Đồ thị phân tán giữa giá trị dự đoán và phần dư từ mô hình hồi quy…. 48
Hình 4.2. Đồ thị Histogram của phần dư - đã chuẩn hóa……………………… ....49
Hình 4.3. Đồ thị P-P plot của phần dư - đã chuẩn hóa…………………………....50

TÓM TẮT
Trong bối cảnh nền kinh tế cạnh tranh gay gắt như hiện nay thì việc tạo nên vị
thế cạnh tranh vững chắc là một vấn đề cần thiết và để làm được điều này thì nhà
quản trị cần hiểu rõ về tình hình hoạt động kinh doanh tại doanh nghiệp của mình.
Với những tính năng vượt trội mà hệ thống ABC mang lại cho nhà quản trị là cung
cấp thông tin kế toán chi phí cần thiết một cách kịp thời và chính xác để hỗ trợ cho
việc ra các quyết định quản trị thì việc vận dụng hệ thống ABC vào doanh nghiệp là
một vấn đề vô cùng cần thiết. Nhận thấy vấn đề này nên tác giả đã quyết định chọn
đề tài “Các nhân tố tác động đến sự vận dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ
sở hoạt động (ABC) – nghiên cứu ở các doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn
TP.HCM” để thực hiện. Tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp bao gồm
định tính và định lượng với sự hỗ trợ từ phần mềm SPSS để phân tích dữ liệu được
thu thập trong năm 2019 tại các doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn TP. HCM. Kết
quả nghiên cứu cho thấy rằng việc vận dụng hệ thống ABC bị ảnh hưởng bởi các
nhân tố: (1) sự cạnh tranh, (2) sự hỗ trợ và tham gia của quản lý cấp cao, (3) chất
lượng của hệ thống công nghệ thông tin, (4) công tác huấn luyện và đào tạo,
(5)

quy mô doanh nghiệp và (6) mức độ quan trọng của thông tin chi phí.
Từ khóa: Kế toán quản trị, hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động,

doanh nghiệp sản xuất.


ABSTRACT
In the context of a fiercely competitive economy today, creating a strong
competitive position is a necessary issue and in order to do this, managers need to
understand the business situation at his business. With the outstanding features that

the ABC system brings to the administrator to provide necessary cost accounting
information in a timely and accurate manner to support the making of administrative
decisions, the application of the ABC system into the business is a necessary
problem. Recognizing this problem, the author decided to choose the topic “The
factors affecting the application of Activity-based costing system (ABC)
-

research in local manufacturing enterprises in Ho Chi Minh City” to implement.

The author uses a mixture of qualitative and quantitative research methods with the
support from SPSS software to analyze the data collected in 2019 in manufacturing
businesses in the Ho Chi Minh city. The research results show that the application of
ABC system is influenced by the following factors: (1) competition, (2) the support
and participation of senior management, (3) the quality of Information technology
systems, (4) training and education, (5) enterprise size, and (6) the importance of
cost accounting information.
Keywords: Activity – Based Costing, Managerment Accounting,
Manufacturing enterprises.


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề nghiên cứu
-

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay, việc tăng cường sức mạnh
cạnh tranh của doanh nghiệp đối với các đối thủ là một điều vô cùng quan
trọng và cấp thiết. Nếu doanh nghiệp muốn duy trì vị thế cạnh tranh của
mình về thị phần, sản phẩm, chất lượng,… thì doanh nghiệp cần phải có một

hệ thống quản lý, kiểm soát chặt chẽ các hoạt động kinh doanh của mình. Để
đảm bảo rằng, các nhà quản lý luôn cập nhật một cách kịp thời và chính xác
nhất các thông tin biến động về tình hình hoạt động kinh doanh của doanh
nghiệp như doanh thu, chi phí, lợi nhuận,… để có thể đưa ra các quyết định
chiến lược tốt nhất thì việc vận dụng một hệ thống kế toán chi phí hiện đại
và chuẩn xác hơn so với hệ thống kế toán chi phí truyền thống là một điều
vô cùng quan trọng. Do đó, việc vận dụng một hệ thống kế toán chi phí mới
– hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động ABC là một việc vô
cùng cần thiết.

-

Hệ thống ABC là hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động đã có
quá trình hình thành, phát triển lâu dài và đã được vận dụng một cách thành
công tại rất nhiều doanh nghiệp ở các nước phát triển trên toàn thế giới. Bởi
vì những ưu điểm vượt trội hơn hệ thống KTCP thông thường mà hệ thống
này mang lại, cụ thể là, phương pháp này đã cung cấp một phương pháp
chính xác hơn trong việc ghi nhận cũng như phân bổ các nguồn lực gián
tiếp, các chi phí hỗ trợ trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh mà
phương pháp kế toán chi phí truyền thống gặp nhiều khó khăn trong việc xử
lý. Theo kế toán chi phí truyền thống, việc phân bổ các chi phí gián tiếp
được phân bổ thông qua các đối tượng chi phí nguyên vật liệu và chi phí
nhân công. Trong khi đó, với phương pháp kế toán chi phí trên cơ sở hoạt
động, các chi phí gián tiếp được ghi nhận và phân bổ dựa theo các hoạt động
gây nên chi phí. Với phương pháp ghi nhận trực tiếp theo các hoạt động tạo
ra chi phí như vậy sẽ giúp cho việc ghi nhận chi phí gián tiếp


2

phát sinh tại doanh nghiệp được ghi nhận một cách chính xác và rõ ràng
hơn. Để từ đó, góp phần làm cho các thông tin liên quan đến việc ra quyết
định sẽ được cung cấp một cách kịp thời và có độ chuẩn xác cao hơn. Vì
vậy, hệ thống này đã được các nhà quản lý sử dụng tại rất nhiều doanh
nghiệp trên toàn cầu. Tuy nhiên, ở việt nam nói chung và ở tại khu vực có
nền kinh tế mũi nhọn như TP.CHM nói riêng thì hệ thống ABC vẫn chưa
thật sự phổ biến ở tại các doanh nghiệp.
-

Ngoài ra, do trong quá trình học tập và nghiên cứu, tác giả đã được biết và
có sự quan tâm đặc biệt với hệ thống ABC, với những đặc điểm nổi bật của
hệ thống này mang lại mà phương pháp kế toán truyền thống không thể so
sánh được. Mặc dù,việc vận dụng hệ thống này đã được tiến hành nghiên
cứu rất nhiều trước đây. Tuy nhiên, ở khu vực TP. HCM thì hệ thống ABC
rất ít được biết đến. Thêm nữa, tác giả còn nhận thấy rằng, hiện nay, nền
công nghệ đang không ngừng phát triển, điển hình là cuộc cách mạng công
nghệ 4.0 đang nổ ra và nó ảnh hưỏng đến rất nhiều khía cạnh của xã hội mà
trong đó không thể không kể đến đó là mặt kinh tế. Sự cạnh tranh trên thị
trường ngày càng tăng cao, đòi hỏi các doanh nghiệp phải luôn không ngừng
cải tiến, không ngừng phát triển để giữ vững vị thế của mình. Trong bối
cảnh cạnh tranh gay gắt như vậy thì việc đưa ra một quyết định chiến lược
chính xác ở tại thời điểm then chốt là điều vô cùng quan trọng. Điều này đòi
hỏi doanh nghiệp cần phải áp dụng một hệ thống kế toán chi phí mới hiệu
quả hơn.

Chính vì những điều trên mà tác giả đã quyết định lựa chọn đề tài “Các nhân tố
tác động đến sự vận dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC)
– Nghiên cứu ở các doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn TP.HCM.” để thực hiện
trong luận văn này. Vì số lượng doanh nghiệp doanh nghiệp đang hoạt động tại
TP.HCM là rất lớn và hoạt động với rất nhiều lĩnh vực khác nhau, do vậy, tác giả

quyết định chọn thực hiện khảo sát tại các doanh nghiệp sản xuất để phù hợp với
điều kiện cho phép và nhằm đạt được hiệu quả cao hơn.


3

2. Mục tiêu nghiên cứu và nội dung nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu là được trình bày cụ thể như sau:
1. Tìm hiểu, xác định các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng hệ thống kế
toán dựa trên cơ sở hoạt động của các doanh nghiệp.
2. Đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đã được xác định đến việc vận
dụng hệ thống kế toán dựa trên cơ sở hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất
hoạt động trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, tác giả đề xuất hàm ý chính sách đến việc vận
dụng hệ thống kế toán dựa trên cơ sở hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất hoạt
động trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh.
2.2. Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu của luận văn đề ra ở trên, nội dung chính của luận văn
cần phải trả lời được các câu hỏi sau:
1. Các nhân tố nào tác động đến việc vận dụng hệ thống kế toán dựa trên cơ sở
hoạt động của các doanh nghiệp?
2. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố được xác định đến việc áp dụng hệ thống
kế toán chi phí trên cơ sở hoạt động của các doanh nghiệp?
3.

Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: ABC và các nhân tố tác động đến việc vận dụng ACB

vào doanh nghiệp sản xuất kinh doanh.

Phạm vi nghiên cứu:
a. Phạm vi về không gian: Nghiên cứu vận dụng vào các công ty sản
xuất đang hoạt động trên địa bàn TP. HCM.
b.

Phạm vi về thời gian: Dữ liệu được khảo sát và nghiên cứu trong

giai đoạn năm 2019.
4. Phương pháp nghiên cứu


4

Nghiên cứu này được tác giả áp dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, trong
đó, để tăng tính bảo đảm sự đúng đắn, tác giả sử dụng phương pháp định tính làm
cơ sở giới thiệu các nhân tố ảnh hưởng trong mô hình nghiên cứu và kiểm định lại
các nhân tố trong mô hình nghiên cứu này có cần thiết phải thay đổi hay không tại
địa bàn nêu trên.
Sau đó, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng như công cụ chủ
yếu, cụ thể:
-

Thu thập dữ liệu thông qua việc khảo sát, phỏng vấn những người làm công
việc quản lý và kế toán tại các công ty sản xuất trong địa bàn TP.HCM.

-

Thực hiện phân tích dữ liệu thu thập được từ việc khảo sát, phỏng vấn tại các
công ty bằng phần mềm SPSS.

5. Đóng góp mới của nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu sẽ cho thấy các nhân tố ảnh hưởng đến việc vận dụng hệ
thống kế toán dựa trên cơ sở hoạt động của các doanh nghiệp sản xuất ở Việt Nam
nói chung và trên địa bàn TP.HCM nói riêng. Từ đó, đề xuất một số kiến nghị góp
phần tăng khả năng áp dụng ABC vào tổ chức KT chi phí và quản lý chi phí SXKD
tốt hơn, cung cấp các thông tin kế toán chi phí cho các nhà quản lý một cách kịp
thời và chính xác hơn. Từ đó, có cơ sở đúng đắn để đề ra các chương trình, chiến
lược cũng như các quyết định kinh doanh chính xác hơn.
6. Kết cấu của luận
văn Phần mở đầu
Phần này bao gồm các vấn đề nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và
phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, đóng góp mới của nghiên cứu và kết
cấu của luận văn.
Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu trước có liên quan về việc vận dụng
hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC)
Chương này sẽ tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam liên quan
về việc áp dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động, từ đó, đưa


5

ra được những kết quả đạt được và vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để có thể đưa ra
được khe hỏng nghiên cứu cho luận văn.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết
Chương này trình bày các khái niệm, thuật ngữ quan trọng và các lý thuyết nền
tảng có liên quan, kết hợp cơ sở lý thuyết này và tổng quan nghiên cứu ở chương 1,
đề xuất mô hình nghiên cứu và phát triển giả thuyết nghiên cứu.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Chương này trình bày các nội dung về quy trình nghiên cứu, phương pháp
nghiên cứu, kỹ thuật phân tích dữ liệu và thiết kế nghiên cứu.

Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận
Chương này trình bày các phân tích và bàn luận về kết quả nghiên cứu.
Chương 5: Kết luận và hàm ý
Chương này đưa ra nhận xét chung và trên cơ sở đó, đề xuất các kiến nghị đối
với các đối tượng liên quan đến việc vận dụng hệ thống kế toán dựa trên cơ sở hoạt
động của các doanh nghiệp trên địa bàn TP.HCM hiện nay.


6

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC CÓ LIÊN QUAN
VỀ VIỆC ÁP DỤNG HỆ THỐNG KẾ TOÁN CHI PHÍ DỰA TRÊN CƠ SỞ

HOẠT ĐỘNG (ABC)
Nội dung chính của chương này, tác giả tổng quan các công trình nghiên cứu
trên thế giới và Việt Nam liên quan đến việc vận dụng hệ thống kế toán chi phí dựa
trên cơ sở hoạt động ABC, để trên cơ sở đó tác giả tìm ra khe hỏng nghiên cứu đề
xuất hướng nghiên cứu cho luận văn, vì vậy, nội dung chương này bao gồm:
-

Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu;

-

Khe hỏng nghiên cứu;

-

Nhận xét.

1.1. Tổng quan về lĩnh vực nghiên cứu
1.1.1. Các nghiên cứu trên thế giới
Có khá nhiều các nghiên cứu liên quan đến hệ thống ABC ở các góc độ tiếp cận
khác nhau và đã được công bố trên các tạp chí khoa học hàng đầu thế giới như
nghiên cứu các nhân tố tác động đến sự lựa chọn áp dụng hệ thống ABC hay là
nghiên cứu việc triển khai hệ thống ABC tại một tổ chức cụ thể. Do đó, tác giả sẽ
tiến hành thống kê một số nghiên cứu đã được công bố trong những năm gần đây
nhằm chỉ ra xu hướng nghiên cứu và áp dụng hệ thống ABC trên toàn thế giới, cụ
thể như sau:
Nghiên cứu thứ nhất: Nghiên cứu của(Ruhanita Maelah, 2007) “Factors
influencing activity based costing (ABC) adoption in manufacturing industry”.
Nhóm tác giả đã tiến hành nghiên cứu các doanh nghiệp sản xuất được niêm yết
trên thị trường chứng khoán Kuala Lumpur (KLSE) và các doanh nghiệp sản xuất
đa quốc gia đang hoạt động tại Malaysia. Đồng thời, đề ra mô hình nghiên cứu với
sự tác động của bảy nhân tố đến việc áp dụng ABC, nhưng kết quả cho thấy rằng,
chỉ có ba nhân tố có tác động tích cực, bao gồm: (1) Thông tin kế toán chi phí có
ảnh hưởng đến việc ra quyết định; (2) Sự hỗ trợ của tổ chức (quản lý doanh nghiệp
và các phòng ban); (3) Đo lường hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Nhóm tác
giả còn chỉ ra rằng việc áp dụng ABC tại Malaysia tại thời điểm


7

nghiên cứu là còn rất thấp, chỉ chiếm tỷ lệ 36% trong số tổng các doanh nghiệp
được khảo sát và việc triển khai ABC chỉ đang ở giai đoạn ban đầu.
Nghiên cứu thứ hai: Nghiên cứu của (Al-Omiri and Drury, 2007) “A survey of
factors influencing the choice of product costing systems in UK organizations.”
Al-Omiri và Drury đã nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn hệ thống
ABC của các tổ chức ở vương quốc Anh và nghiên cứu này đã được công bố trên
tạp chí Management Accounting Research vào năm 2007. Nghiên cứu này đã chỉ ra

rằng trong chín nhân tố được đưa ra thì có tới sáu nhân tố tác động tích cực đến việc
lựa chọn hệ thống ABC của các tổ chức tại Anh. Các nhân tố được đề cập đến trong
bài nghiên cứu này bao gồm: (1) Tầm quan trọng của thông tin chi phí; (2) qui mô
doanh nghiệp là có mức tác động quan trọng; (3) Mức độ cạnh tranh và (4) ngành
nghề kinh doanh là nhân tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận hoặc không chấp nhận
ABC; (5) Mức độ sử dụng các kỹ thuật sáng tạo trong kế toán quản trị và (6) mức
độ sử dụng các kỹ thuật sản xuất tinh gọn thì nhóm tác giả cho rằng nó có sự ảnh
hưởng đáng kể đến việc vận dụng ABC trong các tổ chức. Các biến khác được đưa
ra trong mô hình nghiên cứu của nhóm tác giả là (7) chất lượng công nghiệp thông
tin; (8) sự đa dạng của sản phẩm và (9) cấu trúc chi phí thì không có ảnh hưởng
đáng kể đến việc vận dụng ABC. Đồng thời, để kiểm tra được mối quan hệ của các
biến dự đoán, sự tinh vi của hệ thống kế toán chi phí và các đặc điểm của hệ thống
kế toán giá thành sản phẩm, nhóm tác giả đã đề ra bốn công cụ đo lường khác nhau
thay vì chỉ sử dụng việc áp dụng hay không áp dụng hệ thống ABC để làm thước đo
như các nghiên cứu đi trước.
Nghiên cứu thứ ba: Nghiên cứu của (Ahmadzadeh, Etemadi et al., 2011)
“Exploration of Factors influencing on Choice the Activity Based Costing System in
Iranian Organizations”.
Tác giả đã thực hiện nghiên cứu này vào năm 2009, tại hơn 170 doanh nghiệp
được niêm yết trên sàn chứng khoán Tehran. Các tác giả đã sử dụng phương pháp
phân tích hồi quy Logistic, mô hình nghiên cứu và đo lường các biến và kiểm định
mức độ tin cậy Cronbach’s Alpha. Trong bày nghiên cứu này, tác giả


8

đã sử dụng mô hình hồi quy Logistic với phần mền SPSS. Mô hình này được áp
dụng khi biến phụ thuộc chỉ có hai kết quả và chỉ nhận một giá trị là 0 hoặc 1, trong
đó 1 tương ứng với việc có phụ thuộc và 0 tương ứng với việc không phụ thuộc.
Trong bài này, tác giả đã nghiên cứu sự ảnh hưởng của năm nhân tố đến ABC

là: (1) Ngành nghề hoạt động, (2) Quy mô của tổ chức, (3) Cấu trúc chi phí, (4)
Mức độ quan trọng của thông tin chi phí và (5) Sự đa dạng về sản phẩm và dịch vụ.
Kết quả của bài nghiên cứu cho thấy việc áp dụng ABC tại các doanh nghiệp tại
Iran chịu ảnh hưởng tích cực của nhân tố ba trong số năm nhân tố đã đề ra trong mô
hình nghiên cứu ban đầu là: Cấu trúc chi phí, Mức độ quan trọng của thông tin chi
phí, Sự đa dạng về sản phẩm và dịch vụ.
Nghiên cứu thứ tư:Nghiên cứu của (Appah, Ebimobowei et al., 2013)
“Analysis of factors influencing activity based costing application in the hospatality
industry in Yenagoa, Nigeria”.
Nghiên cứu này được thực hiện tại các doanh nghiệp hoạt động trong ngành
khách sạn tại Yenagoa, Nigeria nhằm xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến việc ứng
dụng chi phí dựa trên hoạt động trong lĩnh vực này. Dữ liệu được sử dụng trong bài
bao gồm cả hai loại dữ liệu thứ cấp và dữ liệu sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các
sách, báo, tạp chí, các tài liệu nghiên cứu chưa được công bố và internet. Dữ liệu sơ
cấp bao gồm phỏng vấn và một bảng câu hỏi khảo sát được gửi đến 250 người là
những người làm công việc quản lý và kế toán tại 50 khách sạn ở Yenagoa, Nigeria.
Kết quả đã thu về được 165 phiếu khảo sát đạt yêu cầu trên tổng số 250 bảng câu
hỏi gửi đi.
Trong bài nghiên cứu này, các tác giả đã đưa ra năm nhân tố ảnh hưởng đến
việc áp dụng ABC như sau: (1) khả năng sai lệch về giá, (2) mức độ hữu dụng của
thông tin kế toán, (3) sự hỗ trợ của các nhà quản lý cấp cao, (4) quản lý đo lường
hiệu quả hoạt động, (5) đào tạo và huấn luyện.
Kết quả bài nghiên cứu này cho thấy cả 5 nhân tố trên đều ảnh hưởng đến việc
áp dụng ABC tại các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ khách hàng.


9

Ngoài ra, kết quả còn cho thấy từ các mẫu khảo sát được thu thập là hầu hết các
khách sạn đều không áp dụng ABC và việc áp dụng ABC vào ngành khách sạn cũng

còn ở giai đoạn sơ khai. Các tác giả còn đưa ra nhận định là cần có việc đầu tư vào
các quỹ để đào tạo và huấn luyện, phát triển phần mền và phần cứng và sự cam kết
thực hiện của các nhân viên trong ngành dịch vụ khách hàng.
Ngoài các nghiên cứu gần đây được thực hiện tổng hợp trình bày như trên thì
tác giả xin trình bày lướt qua những nghiên cứu đã được thực hiện trong giai đoạn
trước đó như sau:
Một nghiên cứu khác của (Khandwalla, 1972) “The Effect of Different Types of
Competition on the Use of Management Controls” được thực hiện vào năm 1972,
dữ liệu khảo sát được lấy từ 92 doanh nghiệp sản xuất đang hoạt động ở Mỹ ở thời
điểm đó. Kết quả của nghiên cứu này chỉ ra rằng yếu tố cạnh tranh có ảnh hưởng
tích cực đến việc quản lý trong doanh nghiệp, cụ thể các yếu tố sau: cạnh tranh về
giá, cạnh tranh về sản phẩm, cạnh tranh về marketing và cạnh tranh về phân phối và
khuyến mãi.
Một nghiên cứu khác của (Cagwin and Bouwman, 2002) đã nghiên cứu về sự
cải thiện hiệu suất tài chính có liên quan đến việc sử dụng thông tin chi phí dựa trên
hoạt động (ABC), kết quả nghiên cứu này cho thấy thực sự có mối quan hệ tích cực
giữa ABC và sự cải tiến trong ROI. Trong đó, nghiên cứu cũng đã đề ra nhóm ba
nhân tố tác động đến việc áp dụng ABC trong các doanh nghiệp là mức độ quan
trọng của thông tin chi phí trong việc ra quyết định; giảm giá thành sản phẩm và dự
báo cho doanh nghiệp.
Thêm nữa, vào năm 1995, nhà nghiên cứu Michael D. Shields đã công bố bài
nghiên cứu của mình mang tên “An empirical analysis of firms' implementation
experiences with activity-based costing” (Shields, 1995). Dữ liệu khảo sát được
thực hiện tại 143 doanh nghiệp. Trong bài nghiên cứu này, tác giả đã chỉ ra rằng
việc áp dụng ABC bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như hành vi, tổ chức và kỹ thuật tại
doanh nghiệp.


10

Như vậy, trên thế giới cũng đã có khá nhiều các công trình nghiên cứu có liên
quan đến việc vận dụng ABC tại các doanh nghiệp. Trong đó, mỗi nghiên cứu
thường tập trung vào một hoặc vài nhóm nhân tố có tác động đến việc vận dụng
ABC như: sự cạnh tranh, mức độ quan trọng của thông tin chi phí, chất lượng công
nghệ thông tin, công tác đào tạo và huấn luyện,… Hầu hết các nghiên cứu đã sử
dụng mô hình hàm hồi quy Logistic ((Ahmadzadeh, Etemadi et al., 2011), (Ruhanita
Maelah, 2007), (Appah, Ebimobowei et al., 2013), (Shields,
1995)) và có nghiên cứu sử dụng cả hai loại dữ liệu sơ cấp và thứ cấp ((Appah,
Ebimobowei et al., 2013)).
1.1.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam
Tại Việt Nam, chủ đề liên quan đến việc vận dụng ABC vào các doanh nghiệp
cũng đang ngày càng được quan tâm và thực hiện nghiên cứu, các công trình nghiên
cứu này cụ thể như sau:
Nghiên cứu thứ nhất:Nghiên cứu của TS. Bùi Thị Minh Hải “Rào cản và khó
khăn trong áp dụng kế toán chi phí trên cơ sở hoạt động (ABC)”. (Bùi Thị Minh
Hải, 2012)
Nội dung bài nghiên cứu được chia thành 4 nội dung chính: quá trình chuyển
đổi từ kế toán truyền thống sang kế toán chi phí theo cơ sở hoạt động, thực tế áp
dụng kế toán chi phí theo cơ sở hoạt động ở các nước trên thế giới, các rào cản và
khó khăn cho việc áp dụng kế toán chi phí theo cơ sở hoạt động tại Việt Nam và bài
học kinh nghiệm được rút ra từ nghiên cứu này.
Kết quả đạt được từ nghiên cứu này là tác giả đã tìm ra 3 nhóm nhân tố là rào
cản và khó khăn trong việc áp dụng ABC ở Việt Nam, bao gồm: các vấn đề kỹ thuật,
các vấn đề hành vi và các vấn đề về hệ thống. Và từ đó, tác giả đã đưa ra tín hiệu
cho các doanh nghiệp ở Việt Nam là các doanh nghiệp có nhiều dòng sản phẩm và
dịch vụ khác, chi phí gián tiếp chiếm tỷ trọng cao, đa dạng kênh phân phối, sự yếu
kém của hệ thống kế toán chi phí hiện tại và áp lực cạnh tranh thị trường ngày càng
cao. Thêm vào đó, tác giả còn đưa ra thêm một yếu tố cần thiết để áp dụng ABC là
một đội ngũ trực tiếp tham gia vận hành ABC.

11

Nghiên cứu thứ hai: Nghiên cứu của Trần Tú Uyên “Nghiên cứu các nhân tố
ảnh hưởng khả năng áp dụng phương pháp kế toán chi phí theo hoạt động (ABC)
trong các doanh nghiệp dược phẩm Việt Nam”. (Trần Tú Uyên, 2016)
Nghiên cứu này được thực hiện nhằm nghiên cứu sự ảnh hưởng của 7 nhân tố
đến việc áp dụng ABC tại các doanh nghiệp dược phẩm tại Việt Nam. Các nhân tố
bao gồm: Quy mô doanh nghiệp, đầu tư nước ngoài, cấu trúc chi phí, sự đa dạng của
sản phẩm, năng lực cạnh tranh, mức độ quan trọng của thông tin và mức độ tự động
hóa. Tác giả cũng đã sử dụng mô hình hồi quy Logistic để phân tích sự ảnh hưởng
của các nhân tố này.
Kết quả bài nghiên cứu này cho thấy việc áp dụng ABC tại các doanh nghiệp
dược Việt Nam không bị ảnh hưởng bởi sự đầu tư nước ngoài mà chỉ bị phụ thuộc
vào các nhân tố còn lại như đã đề cập phía trên.
Nghiên cứu thứ ba: Nghiên cứu của Nguyễn Việt Hưng (2017) “Những nhân
tố cản trở đến vận dụng phương pháp phân bổ chi phí ước tính theo mức độ hoạt
động trong các doanh nghiệp Việt Nam”.(Nguyễn Việt Hưng, 2017)
Tác giả đã xây dựng bảng câu hỏi khảo sát theo thang đo Linkert 5 mức độ và
tiến hành khảo sát các giám đốc tài chính, kế toán trưởng và kế toán tổng hợp tại các
công ty. Tác giả cũng đã sử dụng hệ số tương quan biến tổng và hệ số Cronbach
Alpha để đánh giá mức độ tin cậy của thang đo, nếu hệ số tương quan biến tổng bé
hơn 0.3 và hệ số Cronbach Alpha bé hơn 0.6 thì sẽ loại biến đo lường đó. Sau đó,
tác giả sẽ sử dụng mô hình hồi quy Logistic để đánh giá mức độ tác động của các
biến đo lường trong mô hình đã đề ra.
Kết quả phân tích cho thấy, có đến 10 nhân tố có tác động cản trở đến việc áp
dụng ABC tại các doanh nghiệp, bao gồm: (1) Hạn chế nhận thức về phương pháp
ABC; (2) Hạn chế nguồn nhân lực ảnh hưởng đến thiết kế phương pháp ABC;
(3) Tâm lý ngại sự thay đổi; (4) Chiến lược kinh doanh không liên quan đến ABC;
(5) Thiếu sự ủng hộ của lãnh đạo; (6) Hạn chế về kỹ thuật vận dụng; (7) Huấn luyện

và đào tạo ảnh hưởng đến ABC; (8) Cấu trúc tổ chức công ty không phù hợp


12

với ABC; (9) Xây dựng mục tiêu từng giai đoạn, gắn với khen thưởng; (10) Hạn chế
vận dụng ABC vào doanh nghiệp.
Một nghiên cứu của Bùi Minh Nguyệt (2014) “Vận dụng phương pháp tính giá
trên cơ sở hoạt động (ABC) phục vụ cho việc ra quyết định chiến lược tại Công ty
TNHH Ý Chí Việt” (Nguyệt, 2014). Tác giả đã tiến hành nghiên cứu thực trạng hiện
tại của doanh nghiệp và đề xuất các nhân tố để có thể triển khai thành công hệ thống
ABC, bao gồm: sự hỗ trợ của hệ thống thông tin tại doanh nghiệp, xác định các
trung tâm chi phí và tiêu thức phân bổ cụ thể của nó.
1.2. Nhận xét và xác định khe hỏng nghiên cứu
Qua việc tổng quan các công trình nghiên cứu đã được công bố trên thế giới, có
thể nhận thấy rằng, việc áp dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động
(ABC) là một vấn đề đã và đang rất được quan tâm bởi các nhà nghiên cứu. Vì vậy,
hiện nay đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về chủ đề này trên thế giới, ở khu
vực các nước có nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên, xét đến thời điểm hiện tại, ở Việt
Nam có rất ít nghiên cứu về vấn đề này, chủ yếu các nghiên cứu chỉ tập trung vào
việc nghiên cứu cách ứng dụng ABC tại một doanh nghiệp cụ thể. Có rất ít nghiên
cứu mang tính chất áp dụng rộng rãi cho các doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt
Nam, chủ đề này vẫn còn rất hạn chế, qua sự tổng hợp của tác giả thì chỉ có một vài
nghiên cứu như nghiên cứu của Trần Tú Uyên (2016), Nguyễn Việt Hưng (2017) và
TS. Bùi Minh Hải (2012) thực hiện về vấn đề này.
Đối với các nghiên cứu về chủ đề này được thực hiện tại Việt Nam, tác giả đã
tổng quan các công trình nghiên cứu ở Việt Nam như phần trên, tác giả có một vài
nhận xét như sau:
-

Tại Việt Nam các nghiên cứu về chủ đề hệ thống ABC được thực hiện chậm
và rời rạc hơn so với các quốc gia trên thế giới, tuy nhiên, trong những năm
gần đây, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu dành nhiều thời gian hơn để quan tâm
đến chủ đề này.

-

Bên cạnh những mặt đã đạt được, tại Việt Nam số lượng các nghiên cứu liên
quan chủ đề này vẫn còn rất ít và thực tế vẫn hệ thống ABC vẫn chưa được


13

vận dụng một cách rộng rãi tại các doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn TP.
HCM.
Như vậy, từ việc tổng quan các công trình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam,
có thể nói rằng, tại Việt Nam các nghiên cứu liên quan đến việc tìm hiểu các nhân tố
tác động đến việc áp dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC)
tại các doanh nghiệp là một vấn đề cần thiết. Các nhà nghiên cứu đi sau cần tiếp tục
kế thừa và phát huy các công trình nghiên cứu trước để tiếp tục tiến hành làm rõ hơn
các bằng chứng thực nghiệm, các rào cản, hạn chế từ các nghiên cứu đã được công
bố trước đó, từ đó, đưa ra các giải pháp, kiến nghị để giải quyết các vấn đề, câu hỏi
thời sự còn chưa được giải đáp trong thời buổi kinh tế đang dần hội nhập với thế
giới như hiện nay tại Việt Nam.


14

Kết luận chương 1
Một nội dung khá cần thiết của luận văn đã được trình bày ở chương này đó là

tổng quan về các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam liên quan đến việc tìm hiểu
các nhân tố tác động đến hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC)
tại các doanh nghiệp. Qua nội dung này chúng ta thấy được rằng, chủ đề này đã
được các rất nhiều các nhà nghiên cứu trên thế giới đặc biệt quan tâm và tiến hành
thực hiện, kết quả đạt được đã cung cấp một nền tảng cơ bản các lý thuyết nền và
làm cơ sở lý luận cho các nghiên cứu vận dụng sau đó. Tuy nhiên, ở Việt Nam thì
các nhà nghiên cứu mới bắt đầu nghiên cứu chủ đề này trong những năm gần đây,
do đó, số lượng các nghiên cứu về chủ đề này còn khá ít và chưa được áp dụng rộng
rãi tại các doanh nghiệp.
Vì vậy, theo tác giả cần có một công trình nghiên cứu liên quan đến việc tìm
hiểu các nhân tố tác động đến việc vận dụng hệ thống ABC tại các doanh nghiệp ở
khu vực TP. HCM hiện nay nhằm đáp ứng mục tiêu không ngừng đổi mới để phát
triển và hội nhập với nền kinh tế thế giới của nước ta.
Chương kế tiếp sẽ phân tích các lý thuyết nền tảng để trên cơ sở kết hợp với kết
quả của chương này, tác giả sẽ xây dựng mô hình nghiên cứu và phát triển các giả
thuyết nghiên cứu của luận văn.


15

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Nội dung chính của chương này, tác giả sẽ phân tích các lý thuyết nền tảng có
liên quan, dựa trên cơ sở đó kết hợp với sự tổng quan các nghiên cứu ở chương 1,
làm nền tảng để tác giả xây dựng mô hình nghiên cứu và các giả thuyết nghiên cứu.
Vì vậy, nội dung chương này bao gồm:
-

Tổng quan về lý thuyết hệ thống ABC;

-

Lý thuyết nền tảng liên quan đến nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hệ
thống ABC.

2.1. Tổng quan về lý thuyết hệ thống ABC
2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống ABC
Quá trình hình thành và phát triển của hệ thống ABC được chia thành 4 giai
đoạn như sau:


Giai đoạn 1:

Là giai đoạn đầu trong quá trình hình thành hệ thống ABC nên còn rất nhiều
hạn chế, ở giai đoạn này, hệ thống ABC được bắt đầu nghiên cứu mô hình cụ thể,
chủ yếu dựa trên hệ thống kế toán chi phí truyền thống. Hệ thống ABC được xem là
một phiên bản phức tạp hơn nhằm mục đích cải tiến và nâng cao tính chính xác của
chi phí, phân loại chi phí gián tiếp phát sinh trong quá trình sản xuất sản phẩm theo
các đối tượng liên quan phát sinh chi phí.


Nguồn: (Noreen, 1991)
Giai đoạn 2:

Hệ thống ABC tập trung vào chi phí của toàn bộ quy trình sản xuất, hoạt động
kinh doanh thay vì chỉ tập trung vào chi phí của từng sản phẩm như ở giai đoạn
trước đó.
Ở giai đoạn này, hệ thống ABC đã tập trung vào nhận diện các hoạt động và mối
quan hệ giữa chúng với chi phí phát sinh trong quá trình sản xuất kinh doanh nhằm
mục đích phân bổ chi phí sản xuất chung chính xác hơn để đưa ra các