Công nghệ chế tạo máy - Chương 2

16

Chỉång 2

ÂËNH VË V ÂÄƯ ÂËNH VË

2-1. Âënh nghéa va u cáưu âäúi våïi âäư âënh vë.
2-1-1. Âënh nghéa:
Quạ trçnh âënh vë l sỉû xạc âënh vë trê chênh xạc tỉång âäúi ca chi tiãút so
våïi dủng củ càõt trỉåïc khi gia cäng.
2-1-2.u cáưu âäúi våïi âäư âënh vë.
Khi âënh vë chi tiãút trãn âäư gạ, ngỉåìi ta dng cạc chi tiãút hay cạc bäü pháûn
tiãúp xục trỉûc tiãúp våïi bãư màût dng lm chøn ca chi tiãút, nhàòm âm bo âäü
chênh xạc vãư vë trê tỉång quan giỉỵa bãư màût gia cäng ca chi tiãút våïi dủng củ càõt.
Cạc chi tiãút v bäü pháûn âọ âỉåüc gi l âäư âënh vë (cå cáúu âënh vë, chi tiãút
âënh vë ) .
Sỉí dủng håüp lê cå cáúu âënh vë s mang lải hiãûu qu kinh tãú thiãút thỉûc vç cọ
thãø xạc âënh chênh xạc vë trê ca chi tiãú
t mäüt cạch nhanh chọng, gim âỉåüc thåìi
gian phủ v náng cao nàng sút lao âäüng.
Âãø âm bo âỉåüc chỉïc nàng âọ, cå cáúu âënh vë phi tho mn nhỉỵng u
cáưu ch úu sau âáy :
1) Cå cáúu âënh vë cáưn phi ph håüp våïi bãư màût dng lm chøn âënh vë ca
chi tiãút gia cäng vãư màût hçnh dạng v kêch thỉåïc.
2) Cå cáúu âënh vë cáưn phi âm bo âäü chênh xạc láu di vãư kêch thỉåïc v
vë trê tỉång quan.
3) Cå cáúu âënh vë chi tiãút cọ tênh chäúng mi mn cao, âm bo tøi th qua
nhiãưu láưn gạ âàût. Âäü mn ca bãư màût lm viãûc cå cáúu âënh vë âỉåüc tênh nhỉ sau:
Nu β=

Trong âọ: u- Âäü mn
[µ
m
]
;
β
- Hãû säú phủ thüc vo váût liãûu v tênh cháút
tiãúp xục âỉåüc xạc âënh bàòng thỉûc nghiãûm. Thäng thỉåìng, hãû säú β nàòm trong
khong 0,2
÷
0,4; N- Säú láưn gạ âàût phäi trãn âäư âënh vë.
Váût liãûu lm cå cáúu âënh vë, cọ thãø sỉí dủng cạc loải thẹp 20X, 40X,
Y7A,Y8A, thẹp 20X tháúm C hồûc thẹp 45...Nhiãût luûn âảt âäü cỉïng 50÷60 HRC.
Âäü nhạm bãư màût lm viãûc R
a
= 0,63
÷
0,25; cáúp chênh xạc IT6
÷
IT7.
Táút c cạc loải âäư âënh vë âỉåüc trçnh by trong pháưn ny â âỉåüc tiãu chøn
hoạ. Cạc thäng säú hiình hc, âäü chênh xạc, kêch thỉåïc v cháút lỉåüng bãư màût â
âỉåüc cho trong cạc säø tay cå khê, säø tay cäng nghãû chãú tảo mạy, säø tay thiãút kãú âäư
gạ. Bãư màût ca chi tiãút gia cäng âỉåüc sỉí dủng lm chøn âënh vë thỉåìng gàûp :
- Chøn âënh vë l màût phàóng.
- Chøn âënh vë l màût trủ ngoi.
- Chøn âënh vë l màût trủ trong.

17

- Chøn âënh vë kãút håüp (hai läù tám; mäüt màût phàóng v hai läù vng gọc
våïi màût phàóng âọ; mäüt màût phàóng v mäüt läù cọ âỉåìng tám song song hồûc thàóng
gọc våïi màût phàóng ...).
Tỉång ỉïng våïi cạc loải chøn nãu åí trãn, ta cáưn xạc âënh cạc cå cáúu âënh vë
mäüt cạch håüp lê. Sau âáy ta xẹt củ thãø.
2-2. Âënh vë chi tiãút khi chøn âënh vë l màût phàóng
.
Thỉåìng ngỉåìi ta láúy màût phàóng trãn chi tiãút lm chøn âënh vë. Khi âọ, âäư
âënh vë thỉåìng dng l chäút tç, phiãún tç...
2-2-1. Chäút tç cäú âënh.
Chäút tç cäú âënh dng âãø âënh vë khi chøn l màût phàóng, gäưm cọ 3 loải
nhỉ hçnh 2-1.
Hçnh 2-1a v b dng khi chøn âënh vë l màût thä.
Hçnh 2-1c dng khi chøn âënh vë l màût tinh.
Chäút tç cọ thãø làõp trỉûc tiãúp lãn thán âäư gạ hồûc thäng qua mäüt bảc lọt (hçnh
2-1d).
Chäút tç cọ âỉåìng kênh D
≤
12mm âỉåüc chãú tảo bàòng thẹp cạc bon dủng củ
cọ hm lỉåüng C = 0,7÷0,8 % v täi cỉïng âảt HRC= 50÷60. Khi D> 12mm, cọ thãø
chãú tảo bàòng thẹp cạc bon cọ hm lỉåüng C=0,15÷0,2%, täi cỉïng sau khi tháúm
than âa
ût âäü cỉïng HRC =55
÷
60.
Säú chäút tç âỉåüc dng åí mäüt màût chøn âënh vë bàòng säú báûc tỉû do m nọ cáưn
hản chãú.
2-2-2. Chäút tç âiãưu chènh .
Chäút tç âiãưu chènh âỉåüc dng khi bãư màût lm chøn ca chi tiãút l chøn
c)

a)

d)

45
0

d

dH7/k6
b)

D D
d d
R

c
×
45
0

0,25-0,5

r

A

D

L

H

b
dH7/j
s
6

A

Hçnh 2- 1: Cạc loải chäút tç cäú âënh
0,5

0,25 ÷0,5

2

0,5


18

thä, cọ sai säú vãư hçnh dạng v cọ kêch thỉåïc tỉång quan thay âäøi nhiãưu. Kãút cáúu
chäút tç âiãưu chènh nhỉ hçnh 2-2.
Hçnh 2-2a: Âáưu 6 cảnh, dng cå lã âiãưu chènh.
Hçnh 2-2b: Âáưu trn.
Hçnh 2-2c: Chäút vạt cảnh, dng cå lã âiãưu chènh.
Hçnh 2-2d: Chäút âiãưu chènh làõp trãn màût âỉïng ca âäư gạ.
Trãn màût phàóng âënh vë ca chi tiãút, ngỉåìi ta cọ thãø dng hai chäút tç cäú âënh

v mäüt chäút tç âiãưu chènh nhàòm chènh lải vë trê ca phäi .
2-2-3. Chäút tç tỉû lỉûa :
Chäút tç tỉû lỉûa âỉåüc dng khi màût phàóng âënh vë l chøn thä hồûc màût báûc.
Do âàûc âiãøm kãút cáúu ca chäút tç tỉû lỉûa, nãn màût lm viãûc ca chäút tç tỉû lỉûa ln
ln tiãúp xục våïi màût chøn, âäưng thåìi tàng âäü
cỉïng vỉỵng ca chi tiãút v gim ạp
lỉûc trãn bãư màût ca cạc âiãøm tç.
Vê dủ chäút tç tỉû lỉûa 3 v 4 trãn hçnh (hçnh 2-3). Tuy loải chäút tç ny tiãúp xục
våïi phäi åí hai âiãøm nhỉng nọ chè hản chãú mäüt báûc tỉû do.
2-2-4. Chäút tç phủ.
Chäút tç phủ khäng tham gia âënh vë chi tiãút, m chè cọ tạc dủng náng cao
Hçnh 2-3: Chäút tç tỉû lỉûa
A

1

2

3

4

A

A-A

c)

a)

b)
d)
Hçnh 2-2: Chäút tç âiãưu chènh

19

âäü cỉïng vỉỵng ca chi tiãút khi gia cäng. Chäút tç phủ cọ nhiãưu loải (hçnh 2-4a,b).
Khi gạ âàût chi tiãút, chäút tç phủ åí dảng tỉû do, chỉa cäú âënh. Dỉåïi tạc dủng ca l
xo 2 lm cho chäút 1 tiãúp xục våïi màût tç ca chi tiãút cáưn gia cäng â âỉåüc âënh vë
v kẻp chàût xong. Sau âọ dng chäút 4 v vêt 3 âãø cäú âënh vë trê ca chäút .
2-2-5. Phiãún tç .
Phiãún tç l chi tiãút âënh vë khi chøn l màût phàóng â âỉåüc gia cäng (chøn
tinh) cọ diãûn têch thêch håüp (kêch thỉåïc trung bçnh v låïn).
Vãư kãút cáúu,
phiãún tç cọ
3 loải (hçnh 2-5), mäùi lai cọ âàûc âiãøm v phảm vi ỉïng dủng riãng :
Loải 2-5a phiãún tç phàóng âån gin, dãù chãú tảo, cọ âäü cỉïng vỉỵng täút, nhỉng
khọ lm sảch phoi vç cạc läù bàõt vêt lm xúng, thỉåìng làõp trãn cạc màût thàóng
âỉïng.
Lai 2-5b phiãún tç cọ rnh nghiãng sỉí dủng thûn tiãûn cho viãûc lm sảch,
bo qun nhỉng chãú tảo täún kẹm hån cạc loải khạc.
Loải 2-5c phiãún tç báûc, bãư màût lm viãûc dãù quẹt sảch phoi v lm sảch do
Hçnh 2-4 : Chäút tç phủ
1

2

3

4

h
b)

1

a)

W

W W W
a)

d
1
d
0,63

H
h
L
45
0

B/2

B

b
A

A

A-A

h
1

h
1

h

B

L
c
1
c
b
Hçnh 2- 5: Cạc loải phiãún tç
b)

c)
0,32

h

b

A

A

A-A


20

cọ rnh lm 1÷2mm, vç chiãưu räüng B låïn nãn khọ gạ âàût trong âäư gạ, êt dng hån.
Ngỉåìi ta sỉí dủng 2 phiãún tç hay 3 phiãún tç tảo thnh mäüt màût phàóng âënh vë
(chụ nãúu dng 2 phiãún tç, thç 1 phiãún tç hản chãú 2 báûc tỉû do, phiãún tç cn lải
khäúng chãú 1 báûc tỉû do; Nãúu dng 3 phiãún tç, thç mäùi phiãún tç hản chãú 1 báûc tỉûû
do).Cạc phiãún tç âỉåüc làõp vo thán âäư gạ bàòng cạc vêt kẻp v âỉåüc mi lải cho
âäưng phàóng v âm bo âäü song song (hay vng gọc våïi âãú âäư gạ) sau khi làõp .
Phiãún tç thỉåìng lm bàòng thẹp cọ hm lỉåüng cạc bon C=0,15
÷
0,2%, täi sau
khi tháúm than âãø âảt âäü cỉïng HRC =55÷
60, qua mi bọng R
a
=0,63÷0,25.
Phiãún tç â âỉåüc tiãu chøn hoạ v cho trong cạc säø tay cå khê, säø tay chãú
tảo mạy, säø tay thiãút kãú âäư gạ.
2-2-6. Sai säú âënh vë khi âënh vë bàòng màût phàóng,
Sai säú âënh vë xy ra do sai säú chãú tảo bãư màût âënh vë ca chi tiãút gia cäng
v bãư màût âënh vë ca chi tiãút âënh vë ca âäư gạ.
2-3. Âënh vë khi chøn âënh vë l màût trủ ngoi.
Khi chøn âënh vë l màût trủ ngoi, chi tiãút âënh vë thỉåìng dng l:
2-3-1. Khäúi V :

Khäúi V dng âãø âënh vë khi màût chøn âënh vë ca chi tiãút l màût trủ ngoi
hồûc mäüt pháưn ca màût trủ ngoi. Ỉu âiãøm khi âënh vë bàòng khäúi V l âënh tám
täút, tỉïc l âỉåìng tám ca màût trủ âënh vë c
a chi tiãút bo âm trng våïi màût
phàóng âäúi xỉïng ca hai màût nghiãng lm viãûc ca khäúi V, khäng bë nh hỉåíng
ca dung sai kêch thỉåïc âỉåìng kênh màût trủ ngoi. Mäüt khäúi V cọ thãø âënh vë
âỉåüc nhỉỵng chi tiãút cọ âỉåìng kênh khạc nhau.
- Kãút cáúu ca khäúi V. Hçnh 2-6a trçnh by kãút cáúu ca khäúi V, cọ hai loải :
α
Hênh 2-6: kãút cáúu khäúi V
C

D
H
h
h
1

L

B
B
1

B
2

B
3

L
1

d
1

d
2

h
2

O
a)
d

b)
c)

21

+ Khäúi V di: Tỉång âỉång våïi 4 âiãøm tiãúp xục v hản chãú 4 báûc tỉû do
(hồûc khäúi V cọ chiãưu di tiãúp xục L ca nọ våïi màût chøn âënh vë ca chi tiãút sao
cho L/D >1,5 ; D-âỉåìng kênh ca chi tiãút). Khäúi V di âënh vë nhỉỵng chi tiãút cọ
âỉåìng kênh låïn, thỉåìng khoẹt lm nhỉ hçnh 2-6b. Âãø gim bãư màût gia cäng ca
khäúi V, ngỉåìi ta dng hai khäúi V ngàõn räưi làõp trãn mäüt âãú (hçnh 2-6c).
+ Khäúi V ngàõn:Tỉång âỉång 2 âiãøm tiãúp xục v hản chãú 2 báûc tỉû do (hồûc
khäúi V ngàõn l khäúi V m màût chøn âënh vë trãn chi tiãút gia cäng chè tiãúp xục
våïi nọ trãn chiãưu di L, våïi L/D< 1,5) .
Khi âënh vë theo cạc màût chøn âënh vë thä ca chi tiãút, thç màût âënh vë ca

khäúi V phi lm nh, bãư räü
ng tỉì 2
÷
5mm hồûc khêa nhạm.
Vë trê ca khäúi V quút âënh vë trê ca chi tiãút, nãn khäúi V phi âỉåüc âënh
vë chênh xạc trãn thán âäư gạ bàòng hai chäút v dng vêt âãø bàõt chàût.
Khäúi V tiãu chøn cọ gọc α=60
0
, α=90
0
v α=120
0
.
Khäúi V âënh vë âỉåüc chãú tảo bàòng thẹp 20X, 20; màût âënh vë âỉåüc tháúm cạc
bon sáu 0,8
÷
1,2mm; täi cỉïng âảt HRC=58
÷
62. Âäúi våïi nhỉỵng khäúi V dng lm
âënh vë cạc trủc cọ D>120mm, thç âục bàòng gang hồûc hn, trãn màût âënh vë cọ
làõp cạc bn thẹp täi cỉïng, khi mn cọ thãø thay thãú âỉåüc.
-Tênh toạn chn khäúi V.
Khäúi V â âỉåüc tiãu chøn hoạ, cọ thãø tra cạc kêch thỉåïc liãn quan trong
cạc säø tay cäng nghãû chãú tảo mạy. Âäúi våïi kêch thỉåïc H do ngỉåìi thiãút kãú quút
âënh. H l kêch thỉåïc âo tỉì tám o ca trủc kiãøm cọ âỉåìng kênh D âãún màût âạy
ca khäúi V, kêch thỉåïc D láúy bàòng kêch thỉåïc trung bçnh ca kêch thỉåïc màût trủ
ngoi ca chi tiãú
t. Trong sn xút, thỉåìng ngỉåìi ta láúy tám o ca trủc kiãøm (cng
chênh l tám màût trủ ngoi âënh vë ca chi tiãút) âãø âiãưu chènh vë trê ca dao, vç váûy
trãn thỉûc tãú tám màût trủ ngoi ca chi tiãút cng chênh l chøn âënh vë khi chi tiãút

láúy màût ngoi âãø âënh vë trãn khäúi V, do âọ kêch thỉåïc H biãøu thë chiãưu cao kêch
thỉåïc chøn âënh vë, nọ cáưn phi âỉåüc ghi trãn bn v lm viãûc ca khäúi V v
dng lm càn cỉï cho viãûc kiãøm tra khi chãú tảo v âiãưu chènh khäúi V.
Tỉì hçnh 2-6a, ta cọ :
⎟
⎟
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎜
⎜
⎝
⎛
−+=
2
tg
C
2
sin
D
2
1
hH
αα

Khi α=90
0

, ta cọ : H=h+0,707D-0,5C
Khi gọc α= 1 H=h+1,087D-0,289C.
Trong âọ : h v C- chn theo kãút cáúu tiãu chøn ca khäúi V; D- Kêch thỉåïc
trung bçnh ca âỉåìng kênh màût ngoi âënh vë ca chi tiãút .
- Tênh sai säú âënh vë khi chi tiãút âỉåüc âënh vë bàòng màût ngoi trãn khäúi V.

22

Nhỉ trãn â trçnh by, tám màût ngoi âënh vë ca chi tiãút l chøn âënh vë,
vç váûy, tênh toạn sai säú âënh vë chênh l tênh lỉåüng biãún âäøi låïn nháút ca tám màût
ngoi trong mäüt loảt chi tiãút gia cäng.
Så âäư tênh nhỉ hçnh 2-7, khi chi tiãút cọ âỉåìng kênh låïn nháút l D
+
∆
D
, tám
màût ngoi l
O
; khi chi tiãút cọ âỉåìng kênh bẹ nháút l D
-
∆
D
, chi tiãút dëch xúng âãún
khi tiãúp xục våïi khäúi V. Lục ny âiãøm A trãn chu vi s dëch chuøn âãún A
1
,
tỉång ỉïng tám
O
dëch chuøn âãún
O

1
.
OO
1
chênh l lỉåüng biãún âäøi vë trê ca
chøn âënh vë do sai säú vë trê màût âënh
vë gáy ra. Tỉì quan hãû hçnh hc, ta âỉåüc
:

2
sin2
D
OO
1mdvdv
α
⋅
δ
==∆=ε

Sai säú âënh vë phủ thüc vo
dung sai kêch thỉïåïc màût chøn âënh vë
ngoi ca chi tiãút δD v trë säú gọc α
ca khäúi V.
2-3-2.Mám càûp :
Khi chøn l màût trủ ngoi, nãúu gia cäng trãn nhọm mạy tiãûn hồûc nhọm
mạy phay thç âäư âënh vë l cháúu kẻp ca mám càûp 3 cháúu tỉû âënh tám. Mám càûp
l cå cáúu âënh vë vản nàng, cọ kh nàng âiãưu chènh trong mäüt phảm vi khạ räüng
tu theo kêch thỉåïc bãư màût chøn âënh vë thay âäøi. Mám càûp l cå cáúu âënh vë
nhỉng âäưng thåìi cng l cå cáúu kẻp chàût.
2-3-3.ÄÚng kẻp ân häưi:

Khi chøn âënh vë l màût trủ ngoi, cọ âäü chênh xạc nháút âënh, nãúu gia
cäng trãn nhọ
m mạy tiãûn hồûc mạy phay âäư âënh vë cọ thãø l äúng kẻp ân häưi.
ÄÚng kẻp ân häưi l cå cáúu tỉû âënh tám cọ kh nàng âënh tám (khong
0,01÷0,03mm) cao hån mám càõp 3 cháúu.
ÄÚng kẻp ân häưi âỉåüc chãú tảo tỉì cạc thẹp 20X, 40X, Y7A, Y10A, 9XC,
thẹp 45. Cạc bãư màût ca chụng phi âỉåüc täi âảt âäü cỉïng 45
÷
50 HRC.
(Trong chỉång cå cáúu tỉû âënh tám s trçnh by ké hån mám càûp, äúng kẻp
ân häưi...)
2-4. Âënh vë khi chøn âënh vë l màût trủ trong
.
Khi láúy màût trủ trong ca chi tiãút lm chøn âënh vë, ta cọ thãø dng cạc chi
tiãút âënh vë: chäút gạ, cạc loải trủc gạ...
2-4-1.Cạc loải chäút gạ. (hçnh 2-8).
Hçnh 2-7: Så âäư tênh sai säú chøn
D
+
∆
D

D
-
∆
D

δ
D/2

O

O
1

A
A
1
α

H
2

H
‘
2

∆
mâv