Xây dựng và sử dụng một số chủ đề địa lý tự nhiên trong dạy học địa lý lớp 10 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ KHĂM

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN
TRONG DẠY HỌC LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN THỊ KIM LIÊN

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và
kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì một công trình nào khác.

Tác giả

Nguyễn Thị Khăm

ii


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự tri ân sâu sắc nhất đến Cô TS. Nguyễn
Thị Kim Liên, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh là người đã trực
tiếp giảng dạy, hướng dẫn tận tình và chỉ bảo tôi trong suốt quá trình thực hiện đề
tài luận văn.
Chân thành cảm ơn quý Ban giám hiệu, phòng Đào tạo sau đại học, quí
Thầy - Cô trong khoa Địa lí đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
học tập và nghiên cứu.
Ban Giám Hiệu, Thầy cô giáo, đồng nghiệp và các em học sinh trường
THPT Xuân Tô, huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang và quý Thầy cô giáo trong địa bàn
tỉnh An Giang đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát và thực hiện một số
nội dung liên quan đến đề tài luận văn.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn gia đình, bạn bè, những người thân
yêu luôn ủng hộ, động viên, giúp đỡ và góp ý để tôi hoàn thành việc học tập và
nghiên cứu.
Xin chân thành cảm ơn!

Tác giả

Nguyễn Thị Khăm

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i

Lời cam đoan ................................................................................................................ i
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
MỤC LỤC ................................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................... 4
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH.............................................................................. 5
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 6
1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 6
2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 7
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 7
4. Giới hạn đề tài ......................................................................................................... 7
5. Lịch sử nghiên cứu .................................................................................................. 8
6. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 9
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ THPT ....................................................................... 11
1.1. Các khái niệm cơ bản ......................................................................................... 11
1.1.1. Khái niệm chuyên đề và chủ đề ...................................................................... 11
1.1.2. Khái niệm dạy học theo chuyên đề dạy học và dạy học theo chủ đề dạy học 12
1.1.2.1. Dạy học theo chuyên đề ............................................................................... 12
1.1.2.2. Dạy học theo chủ đề ..................................................................................... 13
1.1.3. Phân loại .......................................................................................................... 15
1.1.4. Dấu hiệu đặc trưng của dạy học theo chủ đề .................................................. 16
1.1.5. Tác dụng của dạy học theo chủ đề .................................................................. 18
1.1.6. Những thuận lợi và khó khăn khi dạy học theo chủ đề ................................... 20
1.2. Chương trình địa lí lớp 10 THPT ....................................................................... 22
1.2.1. Mục tiêu của chương trình địa lí lớp 10 THPT [ ............................................ 22
1.2.1.1. Về kiến thức ................................................................................................. 22
1.2.1.2. Về kĩ năng .................................................................................................... 22

1

1.2.1.3. Về thái độ và hành vi ................................................................................... 22
1.2.2. Cấu trúc và nội dung chương trình địa lí lớp 10 THPT .................................. 23
1.2.3. Đặc điểm chương trình SGK địa lí lớp 10 THPT ........................................... 23
1.2.4. Những thuận lợi và khó khăn của nội dung chương trình địa lí THPT đối với
dạy học theo chủ đề ................................................................................................... 24
1.3. Đặc điểm tâm sinh lí và nhận thức của học sinh lớp 10 THPT ......................... 25
1.3.1. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh lớp 10 THPT ........................................... 25
1.3.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh lớp 10 THPT ............................................ 28
1.4. Thực trạng của dạy học theo chủ đề ở trường THPT......................................... 29
1.4.1. Phương pháp khảo sát ..................................................................................... 29
1.4.2. Kết quả khảo sát .............................................................................................. 29
1.4.2.1. Kết quả khảo sát giáo viên ........................................................................... 29
1.4.2.2 Khảo sát học sinh .......................................................................................... 33
1.4.2.3. Kết luận chung về thực trạng dạy học theo chủ đề ...................................... 36
Chƣơng 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN
TRONG DẠY HỌC LỚP 10 THPT ...................................................................... 37
2.1. Xây dựng một số chủ đề trong dạy học phần địa lí tự nhiên lớp 10 THPT ....... 37
2.1.1. Nguyên tắc xây dựng chủ đề dạy học ............................................................. 37
2.1.1.1. Đảm bảo sự phù hợp với nội dung chương trình ......................................... 37
2.1.1.2. Đảm bảo tính hệ thống ................................................................................. 37
2.1.1.3. Đảm bảo sự phát triển năng lực học sinh ..................................................... 38
2.1.1.4. Đảm bảo sự phân hóa học sinh .................................................................... 39
2.1.1.5. Đảm bảo tính thực tiễn ................................................................................. 39
2.1.2. Quy trình xây dựng chủ đề .............................................................................. 40
2.1.2.1. Xác định vấn đề ............................................................................................ 40
2.1.2.2. Xây dựng nội dung của chủ đề ..................................................................... 40
2.1.2.3. Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ ................................................. 41
2.1.2.4. Xác định và mô tả mức độ yêu cầu .............................................................. 41
2.1.2.5. Biên soạn câu hỏi, bài tập ............................................................................ 42

2.1.3. Đề xuất một số chủ đề địa lí tự nhiên trong dạy học địa lí 10 THPT ............. 44

2


2.2. Cách thức tổ chức hoạt động dạy học theo chủ đề ............................................. 44
2.2.1. Những vấn đề cần lưu ý khi tổ chức dạy học theo chủ đề .............................. 44
2.2.2. Cách thức tổ chức hoạt động dạy học theo chủ đề .......................................... 45
2.2.2.1. Phát hiện vấn đề cần giải quyết .................................................................... 45
2.2.2.2. Đề xuất giải pháp ......................................................................................... 45
2.2.2.3. Giải quyết vấn đề ......................................................................................... 46
2.2.3. Giới thiệu một số chủ đề đã xây dựng ............................................................ 47
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 80
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .................................................... 80
3.1.1. Mục đích.......................................................................................................... 80
3.1.2. Nhiệm vụ ......................................................................................................... 80
3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm .................................................................. 80
3.2.1. Đối tượng ........................................................................................................ 80
3.2.2. Nội dung .......................................................................................................... 80
3.3. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................. 81
3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm ................................................................................... 81
3.3.2. Các bước tiến hành thực nghiệm..................................................................... 81
3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................................... 82
3.4.1. Nhận xét kết quả định lượng ........................................................................... 82
3.4.2. Nhận xét kết quả định tính .............................................................................. 85
3.4.3. Nhận xét chung về kết quả dạy học theo chủ đề ............................................. 88
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 89
1. Kết luận ................................................................................................................. 89
2. Kiến nghị ............................................................................................................... 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 91

PHỤ LỤC

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Số thứ tự

Viết tắt

Viết đầy đủ

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

NXB

Nhà xuất bản

4

SGK

Sách giáo khoa

5

THCS

Trung học cơ sở

6

THPT

Trung học phổ thông

4


DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH
BẢNG
Bảng 1.1. Khảo sát GV về dạy học theo chủ đề........................................................30
Bảng 1.2. Kết quả khảo sát GV về hiệu quả của phương pháp dạy học theo chủ đề ....31
Bảng 1.3. Những khó khăn khi tổ chức dạy học theo chủ đề ...................................32
Bảng 1.4. Hứng thú đối với môn Địa lí và nhận thức tầm quan trọng của môn Địa lí ....33
Bảng 1.5. Nhận thức về dạy học theo chủ đề và sự tiếp cận với dạy học theo chủ đề
trong môn địa lí .........................................................................................................34
Bảng 1.6. Hiệu quả của phương pháp dạy học theo chủ đề ......................................35

Bảng 1.7. Các dạng chủ đề địa lí học sinh đã được học tập......................................35
Bảng 2.1. Mô tả 4 mức độ yêu cầu và biên soạn câu hỏi/bài tập ..............................42
Bảng 3.1. Điểm số lớp đối chứng: ............................................................................82
Bảng 3.2. Điểm số lớp thực nghiệm..........................................................................83
Bảng 3.3. Phân phối tần suất điểm số của nhóm thực nghiệm và đối chứng............83
HÌNH
Hình 3.1. Biểu đồ phân phối tần suất điểm lớp thực nghiệm....................................84
Hình 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất điểm lớp đối chứng........................................84
Hình 3.3. Biểu đồ so sánh điểm giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng .................85

5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong mọi thời đại, các chương trình giáo dục được áp dụng tuy có khác
nhau về chương trình, phương pháp và nội dung,... nhưng tất cả đều hướng tới mục
tiêu phát triển nhân cách người học. Trong đó việc hình thành phẩm chất và năng
lực con người được đặt lên vị trí hàng đầu. Qua mỗi giai đoạn khác nhau, yêu cầu
về sự phát triển nhân cách và năng lực của người học cũng có những thay đổi cho
phù hợp với yêu cầu mới của xã hội.
Hòa mình theo xu thế mới của thời đại, nền giáo dục nước ta đang trong quá
trình đổi mới cơ bản và toàn diện. Mục tiêu giáo dục hiện nay là giáo dục toàn diện
người học và giúp người học hình thành được những phẩm chất và năng lực cần
thiết, đáp ứng được yêu cầu mới của xã hội. Mỗi cấp học, môn học sẽ có những yêu
cầu về những năng lực riêng, dần dần qua quá trình giáo dục, năng lực và phẩm chất
người học sẽ hình thành, góp phần hoàn thiện nhân cách con người trong thời đại
mới. Giáo dục phổ thông nước ta hiện nay đang thực hiện bước chuyển từ chương
trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, từ chỗ quan
tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì

qua việc học.
Trong nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học theo yêu cầu đổi mới đang thử
nghiệm, vận dụng thì dạy học theo chủ đề là một trong những yêu cầu được thực
hiện từ năm học 2014-2015 đến nay. Thay cho việc dạy học đang được thực hiện
theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa như hiện nay, các tổ/nhóm chuyên môn căn
cứ vào chương trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng
các chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực
trong điều kiện thực tế của nhà trường. Trên cơ sở rà soát chuẩn kiến thức, kĩ năng,
thái độ theo chương trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho
học sinh theo phương pháp dạy học tích cực, xác định các năng lực và phẩm chất có
thể hình thành cho học sinh trong mỗi chủ đề đã xây dựng. Học tập theo chủ đề tạo
điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức tổng hợp liên quan đến nhiều môn học,

6


gắn với vấn đề thực tiễn, qua đó các năng lực chung và năng lực chuyên môn được
hình thành và phát triển [24]
Phần địa lí tự nhiên trong chương trình lớp 10 tương đối khó và trừu tượng.
Việc dạy học theo phân phối chương trình, từng tiết, từng bài đôi lúc làm cho kiến
thức bị rời rạc, khó đảm bảo tính hệ thống dẫn đến tình trạng học sinh quên kiến
thức cũ, khó tiếp thu kiến thức mới, dần cảm thấy mất hứng thú với môn học. Dạy
học theo chủ đề sẽ góp phần khắc phục những khó khăn trên và tạo cho học sinh
khả năng tự liên kết các nội dung trong cùng một chủ đề cũng như giữa các chủ đề;
Liên hệ được kiến thức bài học với thực tiễn, đồng thời có thái độ đúng đắn trong
ứng xử với tự nhiên.
Với những lí do trên, tôi chọn đề tài “XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG MỘT
SỐ CHỦ ĐỀ ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN TRONG DẠY HỌC LỚP 10 TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG” làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới
giáo dục phổ thông trong giai đoạn mới.

2. Mục tiêu nghiên cứu
Xây dựng được một số chủ đề phần địa lí tự nhiên lớp 10 trung học phổ
thông và đề xuất phương pháp sử dụng, nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy
học bộ môn địa lí ở trường trung học phổ thông.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học theo chủ đề trong môn địa
lí ở trường trung học phổ thông.
- Tiến hành điều tra thực trạng dạy học theo chủ đề môn địa lí lớp 10 trung
học phổ thông.
- Xây dựng một số chủ đề địa lí tự nhiên trong dạy học lớp 10 trường trung
học phổ thông.
- Xác lập cách thức sử dụng chủ đề.
- Thực nghiệm sư phạm.
4. Giới hạn đề tài
- Thời gian: thực hiện đề tài trong khoảng thời gian từ tháng 4 năm 2017
đến tháng 5 năm 2018.

7


- Không gian: trường Trung học phổ thông Xuân Tô, huyện Tịnh Biên, tỉnh
An Giang.
- Nội dung: phần địa lí tự nhiên lớp 10 trung học phổ thông.
5. Lịch sử nghiên cứu
Liên quan đến đề tài này có một số tài liệu nghiên cứu sau:
- Tài liệu từ Bộ giáo dục và đào tạo:
Công văn Số: 5555/BGDĐT-GDTrH của Bộ giáo dục và đào tạo ngày 0810-2014 nhằm hỗ trợ các trường phổ thông, các trung tâm giáo dục thường xuyên
triển khai có hiệu quả việc đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh
giá chất lượng giáo dục, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên về phát
triển kế hoạch giáo dục nhà trường theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

- Luận văn thạc sĩ:
+ Luận văn “Dạy học theo chủ đề và sự vận dụng nó vào giảng dạy phần
kiến thức các định luật bảo toàn vật lí lớp 10 THPT với sự hỗ trợ của công nghệ
thông tin”, luận văn thạc sĩ của Trần Văn Hữu, trường Đại học sư phạm Thành phố
Hồ Chí Minh, 2005. Nghiên cứu vận dụng quan điểm dạy học theo chủ đề với sự hỗ
trợ của công nghệ thông tin vào dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của
học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học. Kết quả cho thấy khi áp dụng phương
pháp dạy học theo chủ đề kết hợp với ứng dụng công nghệ thông tin giúp học sinh
hứng thú hơn với học tập, phát huy được tính tích cực, tự học và khả năng hợp tác
giữa các em, huy động được kinh nghiệm của học sinh và rèn kĩ năng cho các em.
+ Luận văn: “Luận văn Vận dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học chương
“chất khí” lớp 10 THPT ban cơ bản”, luận văn thạc sĩ của Nguyễn Ngọc Thùy
Dung, trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, 2008. Đề tài đã tiến hành
nghiên cứu việc áp dụng dạy học theo chủ đề để nâng cao chất lượng giảng dạy ở bộ
môn Vật Lí, kết quả thực nghiệm cho thấy chất lượng học tập của học sinh được
nâng lên, học sinh hứng thú, tự tin hơn với môn học và chúng ta có thể áp dụng
phương pháp này cho các đối tượng học sinh có học lực khác nhau như học sinh
khá, giỏi, trung bình thậm chí là dưới trung bình vẫn có thể áp dụng được.
+ Luận văn: “Xây dựng và sử dụng một số chủ đề địa lí tự nhiên trong dạy

8


học lớp 12 trường trung học phổ thông”, luận văn thạc sĩ của Nguyễn Viết Cam,
trường Đại học Huế, Đại học sư phạm, 2016. Đề tài này đã nghiên cứu cơ sở lí luận
của dạy học theo chủ đề và đã vận dụng vào dạy học địa lí ở một số phần, chương
trong chương trình địa lí lớp 12 THPT.
- Bài báo khoa học:
+ 5 bước xây dựng chủ đề dạy học, thcsyennghia.edu.vn của trường THCS
Yên Nghĩa, 2015. Hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy

học và kiểm tra, đánh giá; xác định qui trình xây dựng chủ đề dạy học; Tổ chức và
quản lí các hoạt động chuyên môn của trường trung học, trung tâm giáo dục.
+ “Dạy học theo chủ đề, thcsphudong.pgddailoc.edu.vn của trường THCS
Phù Đổng, huyện Đại Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế”. Trao đổi về cách thức dạy học
theo chủ đề ở trường THCS Phù Đổng.
Qua tìm hiểu cho thấy dạy học theo chủ đề là một phương pháp dạy học khá
tích cực, giúp học sinh phát huy được tính tích cực, chủ động, đồng thời góp phần
nâng cao chất lượng học tập của học sinh, tạo hứng thú đối với môn học. Bên cạnh
đó, qua các tài liệu sưu tầm được bản thân nhận thấy chưa ai nghiên cứu về việc xây
dựng và sử dụng chủ đề trong dạy học địa lí 10 ở trường THPT, vì vậy tôi mạnh dạn
nghiên cứu vấn đề này với mong muốn sẽ góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới giáo
dục môn địa lí trong giai đoạn mới.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Phương pháp sưu tầm tài liệu: Thu thập các nguồn tài liệu liên quan để xây
dựng cơ sở lí luận của đề tài.
Phương pháp phân tích tài liệu: Tiến hành xem xét, xác định và lựa chọn tư
liệu liên quan đến đề tài được biên soạn và đăng tải từ nguồn đáng tin cậy.
Phương pháp tổng hợp tài liệu: Phân loại, hệ thống các nguồn tài liệu liên
quan đến các phần, mục của đề tài làm cơ sở khoa học sau khi đã được phân tích.
6.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Phương pháp khảo sát điều tra: Điều tra khảo sát tình hình dạy học theo chủ
đề trong môn địa lí lớp 10 ở trường THPT Xuân Tô tỉnh An Giang.

9


Phương pháp quan sát: Sử dụng phương pháp quan sát để tìm hiểu tình hình
dạy học theo chủ đề ở trường, theo dõi sự phát triển về nhận thức, các năng lực trí
tuệ, năng lực hành động của học sinh trong quá trình thực nghiệm.

Phương pháp phỏng vấn: Thông qua phương pháp phỏng vấn với Ban giám
hiệu, giáo viên, học sinh,... tìm kiếm thông tin về dạy học theo chủ đề ở trường
THPT.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm ở trường
THPT Xuân Tô tỉnh An Giang nhằm đánh giá tính khả thi của đề tài. Sau đó kiểm
tra kết quả thực nghiệm, rút ra nhận xét.
Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng các phương pháp thống kê toán
học để xử lí phiếu điều tra, nội dung góp ý kiến của GV và HS, xử lí các số liệu đã
thu thập được từ kết quả học tập của học sinh để làm cơ sở rút ra những nhận xét,
kết luận khách quan trong quá trình thực hiện cũng như kết quả thực nghiệm.

10


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG CHỦ ĐỀ
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ THPT
1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm chuyên đề và chủ đề
* Chuyên đề:
Theo từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Hà Nội 1994), chuyên đề là
một vấn đề chuyên môn có giới hạn được nghiên cứu riêng. Ví dụ: nghiên cứu từng
chuyên đề. Hội nghị chuyên đề.
Theo từ điển Tiếng Việt (Kỳ Duyên, Đăng Khoa chủ biên – NXB Thanh
niên, 2016), chuyên đề là đề tài, vấn đề riêng. Ví dụ: thảo luận chuyên đề.
* Chủ đề:
Theo từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Hà Nội 1994), chủ đề được
hiểu theo 2 nghĩa:
Một là, chủ đề là vấn đề chủ yếu được quán triệt trong nội dung một tác
phẩm văn học nghệ thuật, theo một khuynh hướng tư tưởng nhất định. Ví dụ: chủ đề

của tác phẩm.
Hai là, chủ đề là đề tài được chọn làm nội dung chủ yếu của một đợt hoạt
động nhằm giáo dục tư tưởng đạo đức. Ví dụ: Sinh hoạt chủ đề đoàn thanh niên về
con người mới.
Theo từ điển Tiếng Việt (Kỳ Duyên, Đăng Khoa chủ biên – NXB Thanh
niên, 2016), chủ đề là vấn đề chính, đề tài chính. Ví dụ: sáng tác theo chủ đề.
Đồng thời qua quá trình học tập, tiếp thu kiến thức từ thầy cô, bản thân rút ra
được khái niệm như sau: chủ đề là vấn đề chủ yếu nhất, cơ bản nhất, toàn diện và
xuyên suốt trong ý tưởng của người lập chủ đề. Là một vấn đề chủ yếu có thể chứa
đựng mâu thuẫn cần giải quyết. Chủ đề có thể là một nội dung chính sẽ dạy học
sinh, có tính xuyên suốt trong 1 tiết hay nhiều tiết học, hay có thể là từ nhiều cái đã
có tổng hợp lại thành 1 cái mới.
Nhìn chung, chuyên đề thường có phạm vi rộng hơn chủ đề và có giới hạn
riêng. Trong một chuyên đề có thể chứa nhiều chủ đề, mỗi chủ đề lại bao hàm một
số vấn đề cần giải quyết.

11


Tóm lại, chuyên đề là 1 vấn đề tổng thể, gồm nhiều nội dung nhỏ hợp thành
một tổng thể thống nhất. Tổng thể đó có thể bao gồm nhiều nội dung khác nhau,
trong đó nội dung nổi bật, trọng tâm, xuyên suốt nhất chính là chủ đề. Đối với dạy
học THPT thì sử dụng chủ đề để dạy học thích hợp hơn dạy học theo chuyên đề vì
chủ đề mang tính vừa sức hơn đối với học sinh, hiệu quả sẽ cao hơn so với sử dụng
chuyên đề để dạy học.
1.1.2. Khái niệm dạy học theo chuyên đề dạy học và dạy học theo chủ đề dạy học
1.1.2.1. Dạy học theo chuyên đề
Theo công văn 5555/BGDĐT-GDTrH V/v hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn
về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt
động chuyên môn của trường trung học/trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng

của Bộ giáo dục và đào tạo, chủ đề dạy học địa lí được xác định như sau: Thay cho
việc dạy học đang được thực hiện theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa như hiện
nay, các tổ/nhóm chuyên môn căn cứ vào chương trình và sách giáo khoa hiện hành,
lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng
phương pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trường. Trên cơ sở rà
soát chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện hành và các hoạt động
học dự kiến sẽ tổ chức cho học sinh theo phương pháp dạy học tích cực, xác định
các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho học sinh trong mỗi chuyên đề đã
xây dựng.
Dạy học theo chuyên đề có nhiều điểm khác biệt với việc dạy theo bài học
thông thường nhưng vẫn phải đảm bảo hết các chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ của
chương trình và sách giáo khoa hiện hành, ngoài ra còn được nâng lên một mức độ
nhất định cao hơn. Tuy nhiên trong quá trình áp dụng dạy học theo chuyên đề, giáo
viên cần chú ý đến tính vừa sức của chuyên đề: cân đối giữa khối lượng và mức độ
kiến thức trong chuyên đề.
Nội dung của các chuyên đề giúp học sinh có những hiểu biết về những kiến
thức cơ bản của chương trình, sách giáo khoa mà học sinh THPT cần đạt được. Từ
những kiến thức đó để học sinh có thể tổng kết, hệ thống hoá kiến thức, củng cố,
thực hành, rút ra quy luật và bài học,... và tự nghiên cứu, đào sâu kiến thức đã

12


học. Các nội dung của chuyên đề là những nội dung riêng biệt nhưng có liên quan
với nhau, những nội dung đó có thể từ những đơn vị kiến thức nhỏ nhất đến đơn vị
kiến thức lớn nhất như từ 1 bài học đến 1 giáo trình, sách giáo khoa, môn học.
Vấn đề được học tập trong chuyên đề phải là một vấn đề cơ bản của chương
trình, sách giáo khoa trung học phổ thông có mối quan hệ mật thiết với nhau, có
những điểm tương đồng về nội dung kiến thức, khi hình thành chuyên đề thì tạo nên
một chuỗi các vấn đề học tập cần giải quyết. Khi giải quyết được nhiệm vụ học tập

đó sẽ tạo thành một nội dung hoàn chỉnh, toàn diện cả chiều dọc lẫn chiều ngang
của chuyên đề.
Kênh hình, tư liệu tham khảo của chuyên đề phải góp phần tạo điều kiện
cho học sinh tham gia các hoạt động học tập và hình thành phát triển năng lực
trong học tập.
Nội dung chuyên đề không dừng lại ở biết mà nâng cao trình độ nhận thức.
Giúp cho học sinh hiểu, lý giải, xâu chuỗi tìm ra các mối quan hệ, tác động, ảnh
hưởng của các nội dung kiến thức; tăng cường khả năng vận dụng các kiến thức đã
học vào giải quyết những vấn đề khác trong học tập và thực tiễn.
Các chuyên đề cho học sinh trường THPT rất chú trọng đến việc giáo dục
thái độ, tình cảm, tư tưởng. Dạy học theo chuyên đề chú trọng đến các mạch kiến
thức, đến mối quan hệ giữa các nội dung trong một chuyên đề. Tuy nhiên dạy học
theo chuyên đề không chú trọng đến phần kiến thức trọng tâm.
1.1.2.2. Dạy học theo chủ đề
Ở đây chúng tôi xin nói riêng về khái niệm chủ đề dạy học, chủ đề dạy học là
một tập hợp của những kiến thức có nội dung liên quan mật thiết với nhau, thống
nhất và logic với nhau.
Chủ đề dạy học là một kế hoạch tổng thể các hoạt động dạy của giáo viên và
học tập của học sinh được thiết kế trong một khoảng thời gian xác định. Trong kế
hoạch đó, các yêu cầu về mục tiêu bài học, chuẩn bị của giáo viên và học sinh được
thể hiện rõ, các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học được thiết kế cụ thể, rõ
ràng ngoài ra còn cả phương pháp đánh giá kết quả học tập của học sinh.
Trong dạy học theo chủ đề, phần quan trọng nhất cần được đọng lại sau mỗi chủ

13


đề đã được thực hiện. Mỗi chủ đề đó có thể ngắn gọn trong một tiết học hay dài hơn từ 2
đến 4 tiết nhưng đều phải nhấn mạnh sự xuyên suốt, nội dung trọng tâm của mỗi chủ đề.
Và như thế, chủ đề dạy học môn Địa lí được xác định như sau: thay vì dạy

học theo từng bài, từng tiết trong sách giáo khoa địa lí như hiện nay, giáo viên của
các tổ nhóm chuyên môn sẽ căn cứ vào chương trình của SGK hiện hành, tiến hành
chọn lựa các nội dung để xây dựng thành các chủ đề dạy học phù hợp điều kiện
thực tế và qui định của nhà trường.
Dạy học theo chủ đề dạy những nội dung chủ yếu theo những mạch riêng. Có
nhiều cấp độ rộng hẹp khác nhau. Chọn một nội dung đột phá trong bài học để dạy
cả bài. Với mô hình dạy học này giáo viên chỉ đi sâu vào một vấn đề nổi bật, hấp
dẫn học sinh, mang tính thiết thực, sau đó lan tỏa ra xung quanh.
Dạy học theo chủ đề là mô hình dạy học mà nội dung học được xây dựng
thành các chủ đề có ý nghĩa thực tiễn và thể hiện mối liên hệ liên môn, liên lĩnh vực
(chủ đề tích hợp) để học sinh có thể phát triển ý tưởng một cách toàn diện.
Dạy học theo chủ đề là hình thức tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, đơn vị
kiến thức, nội dung bài học, chủ đề,… có sự giao thoa, tương đồng lẫn nhau, dựa
trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học
hoặc các hợp phần của môn học đó (tức là con đường tích hợp những nội dung từ
một số đơn vị, bài học, môn học có liên hệ với nhau) làm thành nội dung học trong
một chủ đề có ý nghĩa hơn, thực tế hơn, nhờ đó học sinh có thể tự hoạt động nhiều
hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn.
Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và
hiện đại, ở đó giáo viên không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ (xây dựng) kiến
thức mà chủ yếu là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức
vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn.
Dạy học theo chủ đề là một mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho
lớp học truyền thống (với đặc trưng là những bài học ngắn, cô lập, những hoạt động
lớp học mà giáo viên giữ vai trò trung tâm) bằng việc chú trọng những nội dung học
tập có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học
sinh và nội dung tích hợp.

14

Qua nghiên cứu cho thấy, nhiều tác giả nhầm lẫn giữa chủ đề dạy học và
chuyên đề dạy học, sử dụng cùng lúc cả 2 cụm từ.
1.1.3. Phân loại
Nhìn chung có nhiều cách phân loại dạy học theo chủ đề nhưng chúng tôi
nhận thấy có 2 cách phân loại chủ yếu là:
- Phân loại theo hướng tích hợp: có 2 loại chủ đề
+ Chủ đề tích hợp nội môn: nội dung kiến thức chỉ chủ yếu trong một môn
học (địa lí). Không đề cập đến kiến thức của các môn học khác.
Ví dụ: Với chủ đề Các mùa trong năm (bài 6 SGK địa lí 10), khi tổ chức dạy
chủ đề này giáo viên chỉ dạy các kiến thức nội môn, không đề cập đến bất cứ môn
học nào khác. Các nội dung trong bài chỉ xoay quanh vấn đề vận động quay quanh
Mặt Trời của Trái Đất tạo ra 3 hệ quả địa lí trên Trái Đất.
+ Chủ đề tích hợp liên môn: nội dung kiến thức có sự kết hợp của nhiều môn
học có liên quan đến môn địa lí như: giáo dục công dân, vật lý, lịch sử, hóa học,
sinh học, tin học, toán học, ...
Ví dụ: Khi dạy chủ đề Sông ngòi – Ảnh hưởng của sông đến sản xuất và đời
sông (bài 15 SGK địa lí 10), giáo viên cần kết hợp kiến thức vật lí để giải thích về
tốc độ dòng chảy, cần giáo dục ý thức bảo vệ rừng đầu nguồn để hạn chế lũ quét,
nâng cao ý thức của học sinh về sử dụng tiết kiệm nguồn nước, giá trị kinh tế của
sông ngòi,...
- Phân loại theo thời lượng:
+ Trong 1 tiết học: chủ đề chỉ tiến hành trong 45 phút (1 tiết), đây là dạng
chủ đề ngắn, chỉ làm nổi bật một nội dung cốt lõi trong bài học rồi từ đó lan tỏa ra
xung quanh. Dạng chủ đề này tập trung vào 1 nội dung chủ yếu, 1 chỗ hẹp rồi từ đó
liên hệ đến các nội dung khác của bài học.
VD: Trong bài 6 SGK Địa lí lớp 10, hệ quả chuyển động quay quanh Mặt
Trời của Trái Đất, cả ba hệ quả đều xuất phát từ một nguyên nhân là Trái Đất quay
quanh Mặt Trời với trục nghiêng và trong suốt năm không đổi phương. Chuyển
động đó tạo ra 3 hệ quả địa lí là: chuyển động biểu kiến hàng năm của Mặt Trời, các

mùa trong năm, ngày đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ. Trong đó hệ quả các

15


mùa trong năm là cơ bản nhất, xuyên suốt trong bài nên ta có thể cấu trúc lại nội
dung và xây dựng thành chủ đề có tên là: Các mùa trong năm. Với nội dung chủ đạo
và xuyên suốt là các mùa trong năm từ đó chúng ta liên hệ qua 2 hệ quả còn lại.
+ Trong nhiều tiết: chủ đề được xây dựng qua nhiều tiết, từ 2 đến 5 tiết, với
dạng chủ đề này nội dung kiến thức tương đối nhiều. Đòi hỏi phải sắp xếp theo trình
tự logic, có tính khoa học. Trong chủ đề này chứa đựng nhiều vấn đề khác nhau
nhưng các vấn đề đó có tính liên quan với nhau trong 1 tổng thể, có thể có một vài
điểm chung. Các nội dung được tập hợp lại phải đảm bảo đặc điểm của chuyên đề,
đồng thời thể hiện mạch nội dung trọng tâm, xuyên suốt.
Ví dụ: Với chủ đề bản đồ 2 tiết, gồm các nội dung như các phương pháp biểu
hiện bản đồ, xác định phương pháp biểu hiện trên bản đồ và thiết kế 1 bản đồ đơn
giản về tỉnh An Giang. Nội dung kiến thức của cả chủ đề khá nhiều, tuy nhiên các
nội dung có mối liên hệ với nhau, có thể xây dựng thành chủ đề có mạch trọng tâm
xuyên suốt là xây dựng bản đồ.
Ngoài ra hai dạng này còn có sự kết hợp với nhau, khi phân loại theo hướng
tích hợp liên môn có thể qua nhiều tiết nhưng cũng có chủ đề chỉ xây dựng trong
một tiết. Khi phân theo thời lượng thì dù trong một tiết hay qua nhiều tiết cũng có
dạng nội môn hay tích hợp liên môn.
1.1.4. Dấu hiệu đặc trưng của dạy học theo chủ đề
Đặc điểm cơ bản nhất của dạy học theo chủ đề là các nội dung dạy học trong
chủ đề có mối liên quan với nhau, trong đó có một nội dung xuyên suốt, trọng tâm
nhất. Nội dung học tập trong chủ đề mang tính ứng dụng thực tế, khả năng vận dụng
những kiến thức đã học vào thực tế cao.
Ví dụ: sau khi học xong chủ đề Bản đồ - Xây dựng bản đồ, học sinh có khả
năng áp dụng những gì đã học (Phương pháp biểu hiện các đối tượng địa lí trên bản

đồ) để thiết kế một bản đồ giáo khoa đơn giản như bản đồ Dân cư tỉnh An Giang
hay bản đồ Diện tích đất nông nghiệp và diện tích tự nhiên tỉnh An Giang,...
Từ các nhiệm vụ học tập được giao, học sinh quyết định chiến lược học tập
với sự chủ động hỗ trợ, hướng dẫn của giáo viên. Với mô hình này, học sinh có
nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống

16


và liên quan đến nhiều kiến thức khác nhau. Các em thu thập thông tin từ nhiều
nguồn kiến thức. Việc học của học sinh thực sự có giá trị vì nó kết nối với thực tế
và rèn luyện được nhiều kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. Học sinh cũng được tạo
điều kiện minh họa kiến thức mình vừa nhận được và đánh giá mình học được bao
nhiêu và giao tiếp tốt như thế nào. Với cách tiếp cận này, vai trò của giáo viên chỉ là
người hướng dẫn, chỉ bảo thay vì quản lý trực tiếp học sinh làm việc.
Kiến thức thu được là các khái niệm trong một mối liên hệ mạng lưới với
nhau. Có mối liên hệ chặt chẽ và mang tính xuyên suốt trong cả quá trình thực hiện
chủ đề.
Theo mô hình này, học sinh có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải
quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức khác
nhau. Học sinh thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức. Việc học của học sinh
thực sự có giá trị vì nó kết nối với những gì thực tế và rèn luyện được nhiều kĩ năng
hoạt động và kĩ năng sống. Học sinh được tạo điều kiện minh họa kiến thức, được
đánh giá trao đổi và giao tiếp.
Dạy học theo chủ đề ở cấp trung học phổ thông là sự cố gắng tăng cường sự
tích hợp kiến thức, làm cho kiến thức có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều, là sự
tích hợp vào nội dung học những ứng dụng kỹ thuật và đời sống thông dụng làm
cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. Do đó, giáo viên không dạy toàn bộ
nội dung học mà học sinh phải tự tìm hiểu qua SGK, tài liệu, sách báo, internet,…
Giáo viên có thể tạo ra các tài liệu hỗ trợ hoặc công cụ tổ chức để hướng dẫn học

sinh học tập, giúp học sinh tránh đi quá xa so với câu hỏi đặt ra.
Công cụ của dạy học theo chủ đề chính là giáo án về chủ đề đó, có liên quan
đến ít nhất kiến thức của hai đơn vị nội dung học hoặc bài trong một bộ môn hoặc
hai bộ môn trở lên. Trong quá trình này, phương pháp dạy học có thể sử dụng chính
các phương pháp tích cực trong dạy học hiện nay để khai thác chủ đề (phương pháp
dự án, thảo luận, thực hành,…). Đồng thời, chú trọng đến yếu tố công nghệ thông
tin như một phương tiện hỗ trợ đắc lực khi khai thác chủ đề. Không gian tổ chức có
thể tại lớp, sân trường,… khuyến khích không gian trải nghiệm (các hoạt động thực
hành, trải nghiệm, xưởng sản xuất, đi thực tế, tham quan,…).

17


Dạy học theo chủ đề đảm bảo được tính mềm dẻo và thích ứng cao của giáo
dục đối với người học, với đặc điểm cá nhân và nhân cách của học sinh.
Rèn luyện được khả năng làm việc theo nhóm, ý thức cộng đồng, tính hợp
tác trong việc giải quyết vấn đề.
Kết quả chủ yếu, căn bản cần đạt được khi dạy học theo chủ đề phải trả lời
cho câu hỏi: Sau chủ đề học, học sinh biết làm gì? Hình thành năng lực gì?
Phát huy được tính chủ động, tự tin, tự khẳng định, tự thúc đẩy và tự vận
động của người học, xu hướng năng động và cải biến của hoạt động học tập. Phát
triển tư duy độc lập, sáng tạo, khả năng suy ngẫm, óc phê phán, tính độc đáo và
ham hiểu biết của học sinh.
Ưu tiên bảo đảm tính thực tiễn, có tính ứng dụng cao trong thực tế, giúp
người học vận dụng được kiến thức đã học vào thực tiễn.
Tên chủ đề phải là tên riêng, là tên mới không giống tên trong sách giáo
khoa, bản thân tên của chủ đề phải làm nổi bật được nội dung của chủ đề, mang tính
xuyên suốt trong toàn bài.
1.1.5. Tác dụng của dạy học theo chủ đề
Qua nghiên cứu tài liệu, chúng tôi thấy dạy học theo chủ đề có những lợi thế

hơn so với cách dạy truyền thống ở những điểm sau: Các nhiệm vụ học tập được
giao cho HS, các em chủ động tìm hướng giải quyết vấn đề. Giáo viên không đơn
thuần là truyền thụ kiến thức cho học sinh mà hướng dẫn học sinh tự tìm cách để
chiếm lĩnh tri thức dưới sự hướng dẫn, chỉ đạo của giáo viên.
Kiến thức không dạy riêng lẻ mà được tổ chức lại theo một hệ thống xuyên
suốt nên kiến thức các em tiếp thu được là những khái niệm trong một mạng lưới
quan hệ chặt chẽ với nhau. Kiến thức các em thu nhận được không chỉ đơn thuần
là hiểu, biết, vận dụng mà còn ở mức độ phân tích, tổng hợp, đánh giá. Kiến thức
cũng không chỉ đơn thuần là những kiến thức riêng lẻ mà những kiến thức đó liên
quan đến những lĩnh vực nào trong cuộc sống, vận dụng nó như thế nào, gắn với
thực tiễn ra sao.
Trình độ nhận thức có thể đạt được ở mức độ cao: Phân tích, tổng hợp,
đánh giá.

18


Kết thúc một chủ đề học sinh sẽ có một tổng thể kiến thức gắn với thực tiễn
cuộc sống, tinh giản, chặt chẽ.
Hiểu biết có được sau khi kết thúc chủ đề thường vượt ra ngoài khuôn khổ
nội dung cần học do quá trình tìm kiếm, xử lý thông tin ngoài nguồn tài liệu chính
thức của học sinh.
Có thể hướng tới, bồi dưỡng các kĩ năng làm việc với thông tin, giao tiếp,
ngôn ngữ, hợp tác.
Các kiến thức cần dạy nằm trong một cấu trúc tổng thể với sự liên hệ chặt
chẽ với nhau, việc nhận thức của học sinh đối với những kiến thức đó được định
hướng một cách logic dựa trên hệ thống câu hỏi, từ những câu hỏi khái quát cho đến
những câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung.
Dạy học theo chủ đề có thể khai thác tối đa kiến thức kinh nghiệm của học
sinh, tối đa hóa sự tham gia của người học, hạn chế đến mức tối thiểu quyết định và

can thiệp, áp đặt của người dạy trong quá trình học tập. Chính vì thế: Kiến thức
mang đến cho học sinh gần gũi với thực tiễn, quá trình học tập không gò ép, cưỡng
bức, ban phát, mà tạo điều kiện, tạo cơ hội, tạo triển vọng học tập, nuôi dưỡng tính
sẵn sàng, tính tích cực; ý chí, kể cả sở trường của người học để rèn luyện ý chí, phát
huy sở trường và đạt mục đích học tập.
Phương thức chủ đạo của dạy học theo chủ đề là dựa trên những câu hỏi định
hướng, những yêu cầu đã được thỏa thuận giữa giáo viên và học sinh, người học có
thể tự hoạt động cá nhân để nhận thức, tự phát triển, tự thực hiện, tự biểu hiện, tự
kiểm tra, tự đánh giá và tự hoàn thiện trong môi trường luôn được kích thích động
cơ và đảm bảo tối đa quyền tự do trong lựa chọn, quyết định, ứng xử, hoạch định,
làm việc, thay đổi, cải thiện trong các yếu tố học tập. Phát huy được tính chủ động,
tự tin, tự khẳng định, tự thúc đẩy và tự vận động của người học, xu hướng năng
động và cải biến của hành động học tập. Phát triển tư duy độc lập, sáng tạo, khả
năng suy ngẫm, óc phê phán, tính độc đáo và ham hiểu biết của học sinh.
Dạy học theo chủ đề đảm bảo được tính mềm dẻo và thích ứng cao của giáo
dục đối với người học, với đặc điểm cá nhân và nhân cách của học sinh về nhu cầu,
tình cảm, giá trị, mục đích.

19


Rèn luyện được khả năng làm việc theo nhóm, ý thức cộng đồng, tính hợp
tác trong việc giải quyết vấn đề.
1.1.6. Những thuận lợi và khó khăn khi dạy học theo chủ đề
* Thuận lợi:
Dạy học theo chủ đề là mô hình dạy học mới, được khuyến khích áp dụng vào
dạy học ở các trường học nói chung và các trường trung học phổ thông nói riêng.
Tránh những kiến thức, kỹ năng bị trùng lặp; phân biệt được nội dung trọng
tâm và nội dung ít quan trọng; Các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm sống của học
sinh, dễ hiểu và nhớ lâu hơn.

Trong toàn bộ nội dung chương trình dạy học của môn địa lí ở trường trung
học phổ thông, có nhiều bài có mối quan hệ chặt chẽ, giáo viên dễ dàng trong việc
chọn lựa để xây dựng thành chủ đề dạy học.
Bộ môn có nội dung phong phú, kiến thức đa dạng từ địa lí tự nhiên đến địa
lí kinh tế xã hội, nguồn tài liệu dồi dào để HS tìm hiểu, GV tham khảo trong việc tổ
chức cho HS học tập.
Mối liên hệ giữa bộ môn với các môn học khác tương đối nhiều, thuận tiện
để giáo viên xây dựng thành các chủ đề tích hợp hay liên môn. Góp phần thực hiện
mục tiêu tinh lược, giảm tải những nội dung không cần thiết, lặp đi lặp lại nhiều lần
ở các môn học khác nhau trong cùng một chương trình cấp học.
Là một môn xã hội nên liên hệ thực tiễn đời sống khá dễ dàng. Đó là những
định hướng để ta có những yêu cầu HS ứng dụng vào thực tế.
Với đặc điểm sử dụng các phương pháp dạy học tích cực vào tổ chức hoạt
động dạy học nên việc truyền thụ kiến thức đạt hiệu quả tương đối cao. Học sinh
hứng thú hơn trong học tập. Tiếp thu kiến thức nhanh chóng và nhớ lâu hơn so với
cách truyền thụ kiến thức truyền thống hay sử dụng.
Cùng với việc thực hiện các nhiệm vụ giáo viên đặt ra, học sinh tích cực,
năng động hơn trong học tập, chủ động hơn trong quá trình chiếm lĩnh tri thức; từ
đó các năng lực chung và năng lực riêng bộc lộ và hình thành; góp phần hình thành
năng lực cho học sinh, thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục.

20


* Khó khăn:
Bên cạnh những ưu điểm, cách tiếp cận dạy học theo chủ đề cũng gặp phải
những khó khăn hạn chế cả về yếu tố chủ quan lẫn khách quan:
- Đặt tên cho chủ đề là vấn đề tương đối khó và mất khá nhiều thời gian. Bởi
vì tên của chủ đề phải là tên mới, khác với tên bài học sẵn có. Tên chủ đề phải bao
hàm hết nội dung nên khi chọn tên đặt cho chủ đề giáo viên phải suy nghĩ kĩ càng,

nhiều khía cạnh để chọn một cái tên hợp lí. Vấn đề này chiếm không ít thời gian của
giáo viên khi soạn một chủ đề. Nhiều khi phải đặt đi đặt lại nhiều lần để có thể chọn
được 1 cái tên hợp lí nhất.
- Trong khi khai thác các chủ đề, một số câu hỏi học sinh đưa ra có thể vượt
ra khỏi phạm vi chương trình, đôi khi giáo viên khó tìm được một câu trả lời thỏa
đáng, gây không ít khó khăn cho quá trình dạy học.
- Học sinh phải được học tập và sinh hoạt trong một môi trường sư phạm mà
việc học phải thật sự là nhu cầu của học sinh, theo nhu cầu của học sinh và hướng
vào học sinh. Trong khi thực tế có rất nhiều học sinh lười học, không yêu thích việc
học, xem việc học là chuyện bắt buộc, dẫn đến đôi khi tổ chức dạy học theo chủ đề
đạt hiệu quả không cao.
- Người giáo viên phải năng động, sáng tạo và là những người có vai trò nhất
định trong việc xây dựng kế hoạch và lựa chọn nội dung chương trình học tập của
học sinh. Giáo viên phải nghiên cứu nhiều tài liệu, sách báo có liên quan đến chủ đề
để xây dựng được một chủ đề dạy học có nội dung hay. Đồng thời tổ chức các hoạt
động học tập phải sinh động, hấp dẫn lôi cuốn học sinh, điều đó đòi hỏi nhiều công
sức và đầu tư.
- Để đạt hiệu quả cao trong khi tổ chức dạy học theo chủ đề, đòi hỏi phải vận
dụng nhiều phương pháp và phương tiện dạy học hiện đại kết hợp với phương pháp
dạy học truyền thống, nên sẽ gây khó khăn cho một số giáo viên ở các trường thiếu
thốn về phương tiện dạy học.
- Cần có sự thay đổi về nhận thức và ý thức. Đổi mới bước đầu bao giờ cũng
gây khó khăn cho giáo viên vì thay đổi một thói quen là điều không dễ dàng.
- Nội dung không có sẵn chương trình từ sách giáo khoa, sách giáo viên mà

21


giáo viên tự biên soạn, cấu trúc lại chương trình. Những gì là nội dung chủ đạo,
những gì cần lược bỏ, những gì cần tích hợp vào,… tự giáo viên quyết định vì thế

đôi khi mang tính chủ quan cao.
- Đối với những chủ đề thực hiện trong nhiều tiết, khoảng cách thời gian giữa
các tiết không gần nhau, vì thế giáo viên phải xâu chuỗi kiến thức giữa các tiết nên
mất nhiều thời gian.
- Tỉ lệ học sinh tích cực, chủ động trong học tập địa lí còn khiêm tốn. Khả
năng tự học hạn chế đã làm ảnh hưởng lớn đến chất lượng tiết học.
1.2. Chƣơng trình địa lí lớp 10 THPT
1.2.1. Mục tiêu của chương trình địa lí lớp 10 THPT [
1.2.1.1. Về kiến thức
Hiểu và trình bày được các kiến thức phổ thông, cơ bản về:
- Trái Đất và ý nghĩa là môi trường sống của con người bao gồm các thành
phần cấu tạo và tác động qua lại của chúng, một số quy luật chủ yếu của lớp vỏ địa lí.
- Địa lí dân cư và một số khía cạnh văn hóa, xã hội của dân cư.
- Các hoạt động kinh tế chủ yếu của con người trên Trái Đất.
- Các mối quan hệ giữa dân cư, các hoạt động sản xuất với môi trường và sự
phát triển bền vững.
1.2.1.2. Về kĩ năng
Củng cố và tiếp tục phát triển các kĩ năng:
- Quan sát, nhận xét, phân tích, tổng hợp, so sánh các sự vật, hiện tượng địa
lí cũng như kĩ năng đọc và sử dụng bản đồ, biểu đồ, số liệu thống kê.
- Thu thập và trình bày các thông tin địa lí.
- Vận dụng kiến thức trong chừng mực nhất định để giải thích các sự vật,
hiện tượng địa lí và giải quyết một số vấn đề của cuộc sống, sản xuất, gần gũi với
học sinh trên cơ sở tư duy kinh tế, tư duy sinh thái, tư duy phê phán.
1.2.1.3. Về thái độ và hành vi
- Có tình yêu thiên nhiên, con người, ý thức và hành động thiết thực bảo vệ
môi trường xung quanh.
- Có ý thức quan tâm đến một số vấn đề liên quan đến Địa lí học ở trong và
ngoài nước.

22