Đánh giá khả năng dự báo hạn mùa của một số mô hình khí hậu khu vực cho Việt Nam : Luận văn ThS. Khoa học khí quyển và khí tượng: 61 44 87
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (9.26 MB, 124 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------
T
T
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG DỰ BÁO HẠN MÙA CỦA MỘT SỐ
MÔ HÌNH KHÍ HẬU KHU VỰC CHO VIỆT NAM
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN
---------------------
T
T
ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG DỰ BÁO HẠN MÙA CỦA MỘT SỐ
MÔ HÌNH KHÍ HẬU KHU VỰC CHO VIỆT NAM
Chuyên ngành: K
t
n và k
ậu
Mã số: 61.44.87
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS V T n H n
Hà Nội - 2015
LỜI C M N
T
i xin ày t l n
T n H n
n
i n
n
u và t
T
i
ộm nK
n
v n
n n
i lời
m n
n n i ri n và
un
n
t
ã i p
i
tron t ời i n qu Cuối
n và n
luận v n
n t àn
t y
vi n t n
ớ
n
t i
ời t n ã lu n
n ộ
tron K o K
n mon muốn
n t
n
t o i u ki n t uận l i
Trun t m T n tin và D li u k
tới i
i p
i n luận v n
n i
n
ời t y ã tận t m n i t t n
n xin
t
i t n s u sắ tới GS TS P n V n T n TS V
t
m n
n t
yv n ã
i mon muốn
n
n
ộn vi n
i p
t
n T
t
i
n t
y v n và H i
oàn t àn luận
n
n n i p tron
tl n
i p
i lời
m n
k ắ p
vi n
n t àn
k
k n
t k t qu tốt n t.
L T
T
n
M C
C
NG .............................................................................................................. i
DANH M C
DANH M C H NH NH ..................................................................................................... ii
DANH M C C C K HI U VI T TẮT ............................................................................. iv
MỞ Đ U 1
CHƯ NG 1 TỔNG QUAN ............................................................................................. 4
1 1 K i qu t
un v
o t ời ti t và
ok
ậu ........................................... 4
1.1.1 Khát quát chung ................................................................................................ 4
1.1.2 C
p
1.1.3 C
n p p
m
n
1 2 Tổn qu n n
1.2.1 Tr n t
ok
ok
i n
u
n
ậu ................................................................... 6
ậu ............................................................................. 8
i s n p ẩm
o m ......................................... 13
iới .................................................................................................... 13
1.2.2 Tron n ớ ...................................................................................................... 17
13Đ n
i s n p ẩm
1.3.1 M
o ..................................................................................... 18
và ý n
1.3.2 C
ĩ
n uy n lý
un
vi
n
o ài to n
i s n p ẩm
n
i
tl
o............................... 18
n s n p ẩm
o ..... 20
CHƯ NG 2 PHƯ NG PH P MÔ H NH VÀ SỐ LI U............................................. 21
21P
n p p
22M
n
n
i
ok
o m ........................................................................ 21
ậu k u v
o Vi t N m.................................................... 30
2.2.1 Mô hình RegCM 4.2 ....................................................................................... 30
2.2.2 Mô hình clWRF (Climate Weather Research and Forecasting) ..................... 35
2 3 Số li u và x lý số li u........................................................................................... 38
CHƯ NG 3 K T QU .................................................................................................. 41
3 1 N i t ộ trun
3.1.1 T
n ................................................................................................ 41
n qu n ..................................................................................................... 41
3.1.2 S i số trun
3.1.3 C
số
n ............................................................................................. 46
n
3.1.4 P n ố t n su t
32N i t ộ
3.2.1 T
op
........................................................................... 51
o n t Tx ........................................................................................... 52
n qu n ..................................................................................................... 52
3.2.2 S i số trun
3.2.3 C
i t ốn k .......................................................................... 49
số
n ............................................................................................. 55
n
3.2.4 P n ố t n su t
i t ốn k .......................................................................... 57
op
........................................................................... 59
3 3 N i t ộ t p n t n ày ......................................................................................... 59
3.3.1 T
n qu n ..................................................................................................... 59
3.3.2 S i số trun
3.3.3 C
số
n ............................................................................................. 64
n
3.3.4 P n ố t n su t
34L
n m
i t ốn k .......................................................................... 66
op
........................................................................... 67
............................................................................................................. 68
K T LUẬN.......................................................................................................................... 73
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................... 75
PH L C ............................................................................................................................ 81
DANH M C BẢNG
n 11 Đ n
n 21
i k t qu
o
Finley (1884) ........................................................ 14
n t ốn k n ẫu n i n ................................................................................... 24
n 22 D n s
tr m k
t
n ................................................................................... 39
n 3 1 C số t ốn k ối với n i t ộ trun
n t n
m
n R CM và WRF
............................................................................................................................. 50
n 32
n p n ố t n su t
n 33
n
số n i t ốn k
m
n R CM và WRF o n i t ộ
o n t t n ...................................................................................................... 58
n 34
n s i số t ốn k
m
n R CM và WRF o n i t ộ t p n t t n
............................................................................................................................. 67
n 3 5 P n ố t n su t
R CM với n
op
o T2m
............................................... 51
op
o l n m n ày t n 1 v n 1
m
n
o 3 t n ......................................................................... 69
n 3 6 P n ố x su t
o t o p l n m n ày
m
n WRF với n
o 6 t n .......................................................................................................... 70
n 3 7 P n ố x su t
11 v n 4 với n
o t o p l n m n ày
m
n R CM t n
o 3 t n .................................................................... 70
n 3 8 P n ố x su t
1 v n N1 với n
o t o p l n m n ày
m
n R CM t n
o 3 t n .................................................................... 71
n 39
n
m
số n i t ốn k
m
n R CM và WRF o tổn l n
t n ............................................................................................................ 72
i
DANH M C HÌNH ẢNH
Hn 21 M p
n to n
H n 2 2 Qui tr n
H n 2 3 Mi n t n
Hn 24 P nv n k
t
i m ................................................................................... 21
o ................................................................................................... 35
om
n
ok
ậu k u v
ậu Vi t N m N u n: k
.................................................. 37
ậu Vi t N m .................................. 40
H n 3 1 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n R CM
t n 1 12 4 và 9 t tr n xuốn
ới với n
o3
t n
o k u v Vi t N m ......................................................................... 42
H n 3 2 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n R CM t n 1 v n N1 với n
o 3 t n và t n 1 v n N3
với n
o 6 t n ....................................................................................... 43
H n 3 3 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 1 12 2 và 9 o k u v Vi t N m n
o3
t n ................................................................................................................... 44
H n 3 4 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 1 12 4 và 9 o k u v Vi t N m n
o6
t n ................................................................................................................... 45
H n 3 5 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
ot n 6v n
1 và t n 2 v n N3 với n
o3
t n ................................................................................................................... 45
H n 3 6 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
T2mt t
m
n WRF
o t n 7 8 v n N2 t n 5 v n 1 và t n 9 v n N3
với n
o 6 t n ....................................................................................... 46
H n 3 7 Đ t s i số trun
n t n
T2m t m
n R CM và WRF với n
o 3 t n .......................................................................................................... 47
H n 3 8 S i số trun
n t n
T2m t m
n R CM và WRF với n
o6
t n .................................................................................................................... 48
H n 3 9 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n R CM
ot n 2 o
v n 1 N1 và
N2 t n n với n
o 6 t n ................................................................ 53
Hn 31
Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 5 o
v n N2 t n 1
v n N1 và t n 5 v n N3 với n
o 3 t n ........................................ 53
H n 3 11 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 2 o
v n 2 3 4
t n n với n
o 3 t n ...................................................................... 54
H n 3 12 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
o n t n ày Tx t m
n WRF
ot n 3 o
v n 3 t n 2
v n 4 t n 1 v n N1 và t n 8 v n N3 với n
o 6 t n ........... 54
ii
H n 3 13 S i số trun
và WRF với
n
n
n i t ộ o n t trun
n t n
m
n R CM
o 3 t n ......................................................................... 55
H n 3 14 S i số trun
n
n i t ộ o n t trun
n t n
m
n R CM
và WRF ............................................................................................................... 56
H n 3 15 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n R CM
o t n 6 7 o v n N2 và t n
7 v n 4 với n
o 3 t n ..................................................................... 60
H n 3 16 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n R CM
o t n 1 12 o v n
4 và
t n 7 v n N3 với n
o 6 t n ........................................................... 61
H n 3 17 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n WRF
o t n 7 8 o v n N2 và t n 7
11 v n 2 t n 11 v n 1 t n 7 v n N3 với n
o 3 t n ........ 62
H n 3 18 Đ t t i m i u i n mối t n qu n i
o và qu n trắ
n i t ộ
t p n t n ày Tn t m
n WRF
ot n 1 6 ov n 2 t n 1 7
v n N2 t n 1 8 v n N1 và t n 8 12 v n N3 với n
o6t n
............................................................................................................................. 63
H n 3 19 S i số trun
WRF với n
n t n
n i t ộ t p n t n ày
m
n R CM và
o 3 t n .............................................................................. 64
Hn 32
n t n
n i t ộ t p n t n ày
m
n R CM và
o 6 t n .............................................................................. 65
S i số trun
WRF với n
iii
DANH M C CÁC KÍ HIỆU VI T TẮT
AFWA
AGCM
AOGCM
B1
B2
B3
B4
BATS
BoM
CFS
CGCM
CHLB
CN
ECMWF
ETA
Fcs
GCM
HRM
JMA
KHTN
KTTV
MM5
N1
N2
N3
NAM/SAM
NCAR
NCEP
Obs
PDO
PNA
RCM
RegCM
REMO
SLP
SST
C k t n k n qu n
M
n oàn l u un k quy n
M
n k
ậu k t p oàn l u un k quy n i
n
V n k
ậu T y ắ
V n k
ậu Đ n ắ
V n k
ậu Đ n
n ắ ộ
V n k
ậu ắ Trun ộ
S
t n t sin quy n-k quy n
C qu n K t n Austr li
H t ốn
ok
ậu
NCEP T NCEP Clim t For
System)
M
n k
ậu toàn u p Coupl Glo l Clim t Mo l
Cộn
li n n
C n n
Trun t m
ok t n
nv C u u
M
n
o t ời ti t p i t y tĩn
D
o For st
M
n k
ậu toàn u Glo l lim te models)
M
n k uv
ộ p n i i o Hi -resolution Regional
Model)
Tổ
k t n N ật n
K o
t n i n
K t n t yv n
M
n k t n ộn l qui m v (Mesoscale Meteorological Model)
V n k
ậu N m Trun ộ
V n k
ậu T y N uy n
V n k
ậu N m ộ
N i u ộn ắ N m n u T Nort rn n Sout rn
hemisphere Annular Modes)
Trun t m Quố i n i n u k quy n
Trung tâm
o m tr ờn Quố i N tion l C nt r or
Environmental Prediction)
Qu n trắ O s rv
(Pacific Decadal Oscillation)
Pacific/North American
M
n k uv
M
n k
ậu k u v
R ion l Clim t Mo l
M
n k uv
T -Regional-Model)
K p m t i n Sea Level Pressure)
N i t ộ m t n ớ i n (Sea Surface Temperature)
iv
st
TSKH
WMO
WRF
XTNĐ
Ti n sĩ k o
Tổ
k t n t
Mô n n i n u
Xo y t uận n i t ới
iới Worl M t orolo i l Or niz tion
o t ời ti t W t r R s r For st
v
MỞ Đ U
Tron n
n n
n n m
y
ộ Vi
với
ok
uy n i v
t
t ời ti t
n
m i n
tr n
ut
o lĩn v
tl
n
m
vào p
số
tối u
n
v
o
o
tl
t
nhiên – Đ i
Quố
v
Vi t N m n
Tr ớ
p
y vi
n
n nào
oK
t
n t
o và
iới
n
t
n
n
n
i m t àn
ã và
và t n
ớ
oK
t
n
n
ập n ật N
t
i nn y
n
n và
ã
BoM, ETA, JMA, HRM
ok
n
o
o KTTV Trun
n số
i t
u và
1 m
i p v t i Trun t m D
n n
n
o Đ
n i n
o àn n ày li n t
i Hà Nội
quố t
n
ậu N m 2
ã
on n
y v n Trun
o
n n y Trun t m D
o
n T
n i u k n li n l
v
ớ n o t tron
n
yN àn ớ
i
o t ời ti t n
ậu k u v
m
n p i i nt
i n
n T y v n và H i
ok
i nt
n t yv nn mn n
n CHL Đ
n tin
t uộ K o K
n
t
y n i p v một số m
n này t o r một
p nn n
t
n . C o
n ận s n p ẩm và
n n ày àn
tron m ời n m trở l i
ok
p
K
n tron
y v n Trun
p
n àn
o n i p v t ời ti t và k
u ti n HRM t C
vào s
i
o số tr ti n ti n tr n t
n tron
lớn ối
i nn yt
n tuy n i n k
t n i u tr n t i t
t ốn r
n
n n
nt n v
t
i nt
o Hi n n y Trun t m D
lắp
t
n v t n su t mà
iới
n x
n
ã
lắp
m
o sớm
Với p
và
n
T
kĩ t uật và
o một
ã
n n
o n tr n t
t và qui luật i n ổi
o n ã
n
n t ời ti t
n t y v n n ày àn trở t àn t
t p Với s ti n ộ k o
l
i nt
ở Vi t N m n ày một i t n k
ờn
p
n
n
k
i n
n
n
ậu
uy n i k
Tr ờn Đ i
n n
n t àn
u
t
K o
yt
o
n
p
n
T
i m
nm
ok u
n RegCM, WRF và MM5.
o k
n p p t ốn k truy n t ốn
ậu
o
n m
p
1
t
ờn
n p p t ốn k n
t
i n
n
n
i tr t n
to n
t n trun
ok
t
n
n
số
o
Tuy n i n với p
n k
ậu
k n
ậu m
om
n
i u ki n k
n k
ok
t
o nàn t n
ov
Tr ớ n
n tr
i
n
o và
o n o
n
ip i
một s
i t là
t
t t ốn k
p
i
ok uv
Vi t N m Do vậy n
n
n
ti p ận và
u
o k t qu
n
u
nm
n p p này
n
n t
n
m
n
n
n p p
lớn tron
n n m
vào t
n tin
y
i m
o
n
ok u
v
Mỗi m
n
n u tron
i u ki n
và vật lý
t n m
n
i
i mm n
s n p ẩm
i u
o
n
n
n
i
tl
m
một số m
s n p ẩm
k ắ p
n
n s n p ẩm
tron
Với mon muốn
Vi t N m
n
ok
pp nn n
vi n
n k
n
o
một số m
Luận v n
i t àn
n vi
tr n
n n
n
n
i
t
n là m
ti u
ts
nt i t
n t yv n
tl
n
ok
ậu
i k
n n
o Vi t N m” n m
n k
n
t
y là một vi
tài luận v n là “Đ n
ậu k u v
o
m
t
ộn l
N oài r k i
t ốn
o và
n t
qu tr n
vào s
và i m y u
n T t
n u os k
tron
n
p t i n r s i số
n tốt
n s i số k
n n
Tr ớ k i m
t
ýn ĩ k o
k uv
i u ki n i n
k it
om
ài to n
và
n
o với n
ậu k u v
mới
n
t
nm
o
o
i
tl
n
n
n i m t i Vi t
Nam.
C
n 1: Tổn qu n Tron
un v
ok
tài l
n và
k
n
ậu t n
p
n n
n p p
n :
n này luận v n tr n
i n
n
ày k i qu t
u tron và n oài n ớ
i
un
o ài to n
li n qu n
n
n
i
o
ậu
C
n
n
n 2: P
n
i m
luận v n
n p p m
n
n tr n
n và số li u C
ok
ậu
ày t m tắt
l
u tr
2
p
n tron
n n
n p p
n này
qu tr n vật l
l
n
im
s
n
n
t
C
n
i n ài to n
n
i Tron
n
i
n 3: K t qu Tron
k t qu
im
l
ài to n
n
ã
n
i k
n 2
n tr n
ày p n số li u
o
n này luận v n tr n
n n
ok
n
3
ậu
ày k t qu p n t
ok uv
Vi t N m
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1 Khái quát chung về dự báo t ờ t t v
ự
ậu
1.1.1 Khát quát chung
D
k
t
o t ời ti t và
n
T ời ti t t
ok
ờn
ậu là n
i u là n
n ắn với qui m vài n ày tron k i
gian ài
n D
n ày là
m
o t 15 n ày
D
om
o i m
y
D
t ời ti t t
l i
i nt
o nx m i nt
n
t
yl
uẩn nào
17oC Với
t n su t xu t i n o
n
x yr
n t ời i m
n
i là
o
n ài v
o
n
t
yk
t
u o
t
m
u vào
n
Tron k i
m
i nt
n
ok
ậu
i nt
n t ời ti t tron t ời
n x
i tr trun
t n
t
n
mà
n
om
Đối với
y u tố n
o k o n x y r xun qu n một
: N i t ộ trun
o t ời ti t
n m
ờn
n t ời ti t n
n
sẽ x y r tron một vài t n ti p
y u tố k
n t n 2 n m 2 14 t i Hà Nội là 15-
ão m
lố nắn n n
n xu t i n mà k
12 n ày m
với
n
i ti t v
yl
: Tron t n 7 sẽ
t n 6t iT n H
K
y ài
y u tố k
o một
n t n
n m
v
i nt
xu t i n V
n n ắn t 3-5
i u ki n
i ti t
r
k n t
r p m vi
i tr
o
ậu k n t
ộ ẩm
o t ời ti t
n p i x l tốt số li u
t ời i n x y r
t
n i t ộ trun
n i t ộ
uy n i
t ời và
i n nào và t ậm
t
qui m t ời
i là
ờn
ok
thán n
n
o t ời ti t t
ố ắn p n
t o D
n
nx
t uộ r t n i u vào
o t ời ti t tốt t
n
i là
i nt
một vài t n
ậu
n àn
o El – Nino...
o t ời ti t p
n
n
n mở rộn
n một o
t
x y r tron k o n t ời i n
ậu là n
o
ok
Ấn Độ
D
t
t 5-1 n ày là
ài to n t
n
o tron p m vi 3 n ày
nv
D
k
n
k o n 3
n
o
o
t
t ời i n
n ão ổ ộ vào i n Đ n
y
.
om
k
n t n n ày t y vào
4
n
r tr n t i k
là t n tin
un v
quy n vào
i u ki n
k
quy n tron t n k o n t ời i n n t
t n
or
tron t ời
st
y
n tối
n
ok
ậu
Tron
ok
vài
t n
ok
ậu
t
K
o quy m lớn
o m
y
nt n t n
o
S son l Clim t
n T
or
t n m
–
n m
S son l
st
n
ậu
n
o
t
o
r t k i qu t
t
k i ni m k
nm
ộl
o
n 2-3 n m
stin
m
p ổ i n là 1 3 6 9 t n
n m
r
n
ậu
o
n
n tin
i u
m
n
[56].
và
Tron t
xét t quy m t n
t
s son l outlook
t u
k
n ài
ot n
n ài C
n k
t i n v n xu n
m
o
n 3 -45 n ày
so với i tr trun
ở v n n i t ới m
o t ời ti t
oi là
m t quy m m
i ut om
s son l or
n l i
mở rộn t
n một n m
K i ni m m
iới WMO [38] với ài to n
n m ời n ày tron t
ki n t ời ti t t n qu
m
nm
ẳn
là một n m [73]
Theo Tổ
o
o D
n
n
t
t
o
n
n một n m với
i u qu
n
s n p ẩm
báo.
D
p
o
nm
t quy m t n
t p mà s t àn
v mối qu n
i u i tv
i ti t
n
t
n t
i
qu tr n t
k
n t
k
t n k uv
m
qu n trắ n n
o
Đ
sở vật lý
i u
tr n k
n
n nắm
tl
ậu
k
n ớ
n quy m n m là một ài to n
om
này p
quy n và
i
n [38] Hi n t i với n
n
quy n –
i
n
n
n n
vi
n
n số li u ã t o r n
o
một n m k
n n
n t
i t so với
n
i t qu n tr n
n oàn l u toàn
u SST D t
ởi v
ộ
n với vi
i ti t
m p
t u t ập số li u o
o
n i u
nm
n n tố t o r
n mk
V vậy
n n tố này và
t
n t
ở quy m
u n uy n n n qu n tr n n t k i n
ậu t y ổi t n m này qu n m k
i n toàn
t uộ vào m
n ti n ộ tron
nm
o
t ời i n nào Tr n quy m toàn
tr n k
o
là s
ờn n i t ộ
ối l u s u tron k
u l ir tn y
n i t ộm t
m t i nởk uv
n i t ới là
quy n mi n n i t ới t
m với SST
5
i n ổi
n
ới Ở một số n i k
ộn lớn
n
C u
u và T y P i SST
k uv
qu n tr n n t Đối với k u v
x
o k
t
n
n n
k
o SST
pp n
Vi
nm
n i u n i tr n t
on
o
ok
n
m
ậu k u v
ok
tr n k
luật
n
t
t
n
ở
yt n
sốt rét [69].
ã
t
n
i mở
y N m Mỹ [23] và ã
n
tn
là
o
o
m
m
n
p
n k
ậu toàn
n k
ok
ậu t
p
n p p t ốn k là một
nm
P
ậu
ậu
n
m
lý t uy t x
k
nm
[10] Tr ớ k i
ậu
n một số n uy n lý
ậu
n số tr
n t
u
k
o n
n n
n v m
tron lĩn v
Mỹ [51], [71] Hàn Quố [65]
n rộn rãi tron
vận
ậu
n
Tron
tron lĩn v
o s l n truy n
n k
ti p ận
n k
n
n m
n tin ậy v s n l
o vi
n D
p ự báo khí hậu
p p t ốn k và
s
T i
qu tr n k
o
o
n n n tố
qu n
p
i
on ờ
y mi n t y Ấn Độ [14] và
iới n
1.1.2 . C c p
u và m
n
i nt
n k t qu k
C
n n
r n
p t n tin
o
i t là k u v
s n p ẩm
Australia [8], Châu Âu [13]
góp p n un
oi là một tron n
n i t ới
n i u qu
i pn
n
vào
n p p t ốn k tron k
su t t ốn k to n
ậu
t n to n t ốn
i i quy t một số ài to n tron n
i n
v n
tr ờn k
n n
li n qu n
n
u tr
u qui
quy n [5] .
D
p
vào
qu n
n tr n
i qui
o t ộn
i
y u tố tron k
m
n
xo y t uận n i t ới
n là n i t
ộ
m t n ớ
x y
luật
i n SST
n
n p p t ốn k “ ổ i n” này
n ối với
n n m
là p
n
i nt
y một p
n p p“
n
tn
n
ok
ột i n t
n p p t ốn k k
t p qui m ” t ốn k
6
n n tố
số ENSO
o
i
n
s
om
[10, 19, 47, 48] C
Os ill tion MEI Multiv ri t ENSO In x
u P
quy n và
os
ot
o
n l i
i nt
o s i số k
n
ờn
ElNino Sout rn
tr ờn t i p n t
tốt
n
s
st tisti l owns lin
n
toàn
qui
lớn Tron
n rộn rãi
Ởp
n
p p này n
ời t s
vào
o C
t i t
n tr ờn
này p
m ytn
n
trun t m
n
nn ờp
k t qu
n
p
tm t
toàn
p
iới sẽ
n
tron k i
vi
n à
i
ok
M
p
n
iới n
n n m
tổ
n toàn
u làm
u Đ y là n
m
n
n toàn
lớp p
m t
n i u ki n
n
n nỗ l
t
t m ki m i i p p
uối n
m
u nào
[18, 29, 30].
iới
r tn i um
ý n t là m
n k t
p
n này
m p
n
ậu tron qu k
ậu
n CFS T
yn
l n
s
n rộn rãi
NCEP Clim t For
n t ời i
vào
m
n t àn t ý
om
n k
y
n n m 198
n này
tr ờn k
i ti n
m
n k
st
quy n và
i p v t i NCEP N tion l
4 [63] H n
o tối
n CFS là 9 t n
N oài r
tr n t
ãm n l i
i p ối m n mẽ
Center or Environm nt l Pr i tion t t n 8 n m 2
m
qui
n p p t ốn k t l ới m
ậu t
tron
Đ n
n
m
o
o t ời ti t qui m v
System) [63]. Đ y là m
n
n p
p t tri n C
Hi n n y tr n t
m
n y u tố
uy n m n vẫn
n
n toàn
om
pn
n toàn
ộ
n
o [7].
ậu tron qu k
tron
o
làm tr n
nội suy
ậu ã
m
n
u
t
p
Tron một số tr ờn
y là n
n p p t ốn k tron
vào một m
v n
n s n p ẩm
p
Tron k i
tr ờn k
nội suy v
o n ận
o ộp n i i
Do
i ti n
u
n
k n
t ởn
ậu toàn
làm
n p t tri n với tr n
n p p này
tn
ok
o
ộn l
m
uv k uv
n
n
n x
m
ậu k u v
m
t uộ vào ộ
u lớn n n n i u
tính
tr ờn k
os
u
n ớ n
n p p t ốn k
u vào n n n p
k
C
n k Tuy n i n
i m
p với
o lớn tr n t
m n
o toàn
n
o
m
n i um
n
n
n k
ok
trun t m k
ậu
n mùa n
t ốn
t
n quố
om
n và n ập l t ở Hàn Quố [65] m
n RSM [43]
C u
o
u tron
n DEMETER
7
m tổ
i
m
o
p7m
n : CERFACS ECMWF INGV LODYC METEO FRANCE MPI và UKMO
[57] Tuy n i n k n p i m
n
t
t i mi n p
p ép li ns
n nào
n
t Int rn t một số
mới
s
n
n
ok
ậu m
k
p mi n p
p mi n p
một số m
t y t uộ vào i u ki n kin t quố
n m
un
n
Một số m
n p i
n l i p i tr p
t
p
n m i Do
i mà mỗi trun t m
ok
n us
n u
1.1.3 Các mô hình dự báo khí hậu
a. Mô hình dự báo khí hậu toàn cầu
M
t n
t
n k
u GCM (Global Climate Mo ls
n n m 1922 ởi Ri
p n
t
ậu toàn
p
r son L F
n tr n
o t ời ti t
uy n ộn
k
àn p
n
t ập k và t
oàn l u
quy n S u
un k
n àn
n và i n m
n
oàn l u
quy n
ậu C
n k
m
và
ậu toàn
ậu
n n
n k
u i nn y
i t là
ok
i
t i t lập n
n AOGCM ã
u ã
un k
n
t
ậu
n
ậu
m p
n n i t và ẩm
(2 T n l
n n i t và i n t
i uk i n i
(4 S
i n ổi ộ
ố
yt k
i
o i n ổi ộ
8
n
i
n n n vào
i
n vào m
n k
ậu k t
n n m 198
uẩn mới ối với m
n
i t
oàn l u
n i
un
quy n t àn m
một ti u
n m
p t tri n ở Ho k
oàn l u
AOGCM Ð n i
(1 T n l
(3 S
n này
Do t m qu n tr n
i n
oàn l u
ậu n uy n t y P ilip ã x y
m
u Austr li và n i u n i k
n AOGCM ã
u là i n
k [6].
tr n m
un k
k o
n k
o t ời ti t k
N m 1956 [6]
n n m s u này
n
n n n àn n ày m
n V vậy m
n rộn rãi tron vi
n ài
C u
n p ptn
t p và oàn t i n
s
n
p
u
n vài n ày với vi
quy n và i u ki n
n t ời ti t i n t i [6] C n với s p t tri n
n u n số li u p on p
n i n
n
p
m
o k
:
i
n vào lớp i n k
quy n vào
n ;
os n
i
n ;
quy n;
(5 C
k t qu
i
qu tr n qu n tr n k
s vận
k n k
uy n
xon k
m t
i
qui m t m
n m
n t
p n
GCM m p
mà mỗi t àn p n này
[61] GCM
n
n
n k t
i n và vận
p
o5 n m
n k
u
s
n
s
tn ớ
quy n -
i lớp k
m p
i
n là
uy n
n tổ
i uk i n
n
ậu toàn
ã
p6m
n
k uv
m p n k
ậu t
n n
n GCM t àn p n
n SST và
p t tri n
u tr n
i k
qu tr n
o xo y t uận n i t ới v n
o
n
ậu
quy n và một lớp
n k
n n i u n m [59] N m 1998 Row ll D vi
om
D
t
k
và n ớ
N m 1992 P ilip ã s
x o trộn
t im tp n
n
n
i n
i nĐ iT y
xo y Hi n n y GCM
n l i tron vi
n
i n
u i n ổi k
ậu
N n
un
oàn t i n v
m
ộ
m n s i số
n k
ờn t p
nt
t p
n n
v
này C
m
qu tr n
i nt
n
n
m
n k
n
o
nn
u
t àn
ãm p
ã
n
v n
n
i n
n k uv
u
nắm ắt
nm p
y u tố
tr n v n n i
n m
n
oởk u
so với t
n t n su t và s p n ố
n
n
t
m p n xo y t uận n i t ới
n
NAM SAM PNA và POD son
o
XTNĐ
i n ộn
t it o
k
một số
i n ộn này
ot ym p
m p n t i n
trun
ậu toàn
o o tuy t p
Christensen và CS (2007) [16] ã tổ
m
u
m p n l
n m
o n Đối với vi
n
ậu n o i n i t ới n
l
n
un vẫn m p n t i n t p l
ãm p n k
qu n trắ [41] C
i m
M
i ti p l
n n i
t
một số m
t
n i t ộởv n T yT n
p
ậu toàn
ậu toàn
o V
t ốn so với qu n trắ
n x
u
m
n x
y v n n i t ới t
tron
n
ộ tin ậy. Tuy nhiên, với một số y u tố và một số k u v
n i t ới t
t
m p
o
n l
n m
nn i t ộl i
p 21 m
và n i t ộ
n GCM m p
s i số
t ốn
m p n t i n t p so với t
9
n k
L
n
t ở
u
t
k uv
Đ n
là lớn
tron t t
m
n so với
k uv
tron n m S i số l
k
n ri n lẻ
nm p n
Hi n n y
m
n GCM k n n
t n
s
ối l u [6]. Ngoài ra,
t m số
n i n và on n
ộ p n i i và
ời vào m
n
n
và
n 1 4oC N m
Một số
n 6-7oC.
s i số l n
tri n t n qu vi
ở ắ
và lớn n t là ở C o n uy n T y T n
Đối với n i t ộ s i số p ổ i n là 2 5oC T y T n
m
n m
n
ut
i ti n
m
i n
oàn t i n và p t
mo ul qu tr n
n
n
ã
u i n ổi k
ộn l
t mt
và
ộn t
ậu tron t
n l i
n
n t àn
n
n
ối với k
ậu qui m
b. Mô hình dự báo khí hậu khu vực
M
tron vi
k uv
lớn
m
n k
m p n k
n
i m
GCM
ậu t
n p
ời tron k u v
t
n
t
m
ộp n i it p 25
i u ki n
n
u ã
t p
n này
ậu k u v
qui m
ộn l
m
n p p “l n
ép” một
i u t o r s n p ẩm
v
RCM tron
i u ki n
n
m
n toàn
m
u C
Hi n n y
n k
ối với l
2000) [58] Đã
n
ậu k u v
i n t
r tn i un
i n
tmr
t n m
C
o
i m
un
t
k o n 1
n
ắt
ởn
n
con
uy n i k
n k
ậu toàn
i là m
n k
u
n
ậu k u
n GCM.
t it o
5
n1
6
t
tr ờn n i t ộ
km2 với s i số
ới 2oC
y Gior i và S i l s 1999 [28]; Pan và CS,
u
Christensen và CS (1997) [15] ở C u
(1999a,b) [68]
n này
ộp n i in n mn
i n t y với s i số t p tr n k u v
và t 5-5
v p n
u và i u ki n i n là số li u t i p n t
n RCM
m
m
tốt
p
n k
p n
n37 ộ C
n k
n p p
n
i m t n i n và
[6] Đ m p
n p
t
n l i và qu k
Đ n N m
u
ãs
ậu toàn
n
i
m
n k
ậu k u v
n
u T kl và CS 1999 [68], Leung và CS
u i m n
i m và k
n n
n
n
n
m
m s i số
n k
ậu k u v
mô hình k u v
s uk i
n
(RCM) và s i số
10
i sẽ
or
mô hình toàn
i lo i s i số
u (GCM)
(Noguer và CS., 1998 [52]). Tron t ời i n
ã
n
n p t tri n
k uv
vi
vẫn
n
n k n
ts
k i m tốn C
k os t ộn y
m
n và k
m
n n
ộ
n
n k
n x
tr n k u v
t mk
n
tuy
ậu m
o
y u tập trun vào
s
t m số
n k
ậu k u v
ộn l
ok uv
ok
u i nn y
và
tr ờn t i p n t
n k V
n6
v
n
n vào
n i n
m
ậu k u v
v tin
ã i m
i mk o n 5
n
n
tron
số li u r
y m
i t là ộ n y
n n m p
ti n tron
n vi
n
ối l u tron
n ờn
s
s i số
n u n số li u
t ốn trun
n i t ộ i m k o n 2 oC
n
i
t m số
t n l nn ờ
n n
n
nl
n
n m
T o (Giorgi và Marinucci, 1996 [26]; Noguer và CS.,
1998 [52]; Jones và CS., 1999 [42]; Giorgi và CS., 1998b [32]; McGregor và CS.,
1998 [54]; Kato và CS., 2001[45] Tron t t
t
i m
L un và CS
(1999a,b), Laprise và CS (1998), Christensen và CS (1998) [16] và Machenhauer và
u
CS (1998) [53]
p với t
t
t
n p n
t ốn t p
p
n
ot yp n ốk
n
i n
n tron GCM v RCM ã i u i n
t i n với ộ p n i i
o
n T
n GCM o ộ p n i i n n
n n m p
n t
RCM
n k
CS (2004) [50] ã m p n l
n
MM5 tron p i n
n CMM5
p nt
p nt
n toàn
ộn
n và
ờn RCM
o
o s i số
n n t là tron
m
n
ậu n i u n m
m
o i i o n 1982-2
i n t y s tt
toàn
u C n t o Z u J và CS 2 7 [72] t
n và s i số n
không gian và ti n tri n t o t ời i n
n n
một số t
m p
n k
ậu ài
11
n
ã
n
x với
n
n
t o
oàn l u tốt
m với t m số
i k
[20], Bergant và CS (2006) [12] Z u và CS 2 7
RCM tron vi
m
CMM5 ã nắm ắt
n y
n
2 với số li u t i
n s i số
và mối qu n
u Tuy n i n CMM5 k
Ji o Y njun và CS 2 6
n m
u NCEP-DOE AMIP II K t qu là MM5 m p
i ti t l
n toàn
RCM Li n X Z và
i n t y tr n lãn t ổ Ho K
k
qu n
t
u tr n t y v n
Đ x m xét k
nm
tr ờn tron RCM p
ối l u
Du y và CS 2
n min
k uv
6
tn k
Vi
n
n
RCM tron
o i m
qu n t m C
quố
Ấn Độ Hàn Quố
i n
i
n n
i m
li n qu n
N ật
n
N m
nk uv
ã ti n àn t
i m
m
C u
Ð n
p nl n
C
t
t t n 6
n và k
n
n m
n t n 8 n m 199
n n n
n
t
u n
n
s i số
R CM
t ốn là m
p
t uộ
o i m
m t và i n t y
hình R CM3
op
n
n
t n 9n m2 3 N i t ộm p
n i tron m
khu v
p
n n
ộn
t
t
n
i nt
n
L
n
ối l u m
i n với số li u
m t
i
u vào k
n
qu m p n với qu n trắ t
i nt
k uv
s i số
m
p
Ð n
ATS và Z n
12
n m
m
ối l u m
m p n n i t
i m . Mô
và mi n n
t ốn là m
t uộ
n ão n i t ới
n s
n m
t
y
ã
n3
i t tr n
y u vào k
n n m
n là t
n R CM
n i m ộn y
n u NCEP và ERA4
i
n
n là t 1 t n 1 n m 2
ở P illipin s C
t t
n
i n
i l ới l n với ộ p n i i
ri n lẻ và
m
;L
i m R CM3
n
Fr n is o và CS 2 6 [22]
n i mm p n m
k ối qu
n m
n i un
n .
op
n
n t
ot yn i t ộm p
n
n
lớn và n
o Tri u Ti n tron t ời k
o Tri u Ti n T ời i n m p
i m
u C uP i
n
Ngoài ra,
n i tron m
n s
n với mi n lớn
n
m
Mỹ C u
ã
n
bán
i un
m p
p với qu n trắ T
ộn
yt
ok uv
l n một
6 km và 2 km t
n
k uv
Im E.S. và CS (2006) [40] ã
ộ
p
n là t
m m n k
trun t m m
n n m p n n
n ão n i t ới
o ri n k u v
m p n
k
C u
i t tr n
y u vào k
ri n lẻ và
M
un là p
i
Trun Quố
n RCM
i u i n
n tới n i t ộ
này n
n R CM
ởi R CM tr n k u v
R CM
ởn
ãs
nn
k t qu m p n
n
i
n i un àk o
n i m RCM
Liu, Giorgi và Washington (1994) [49] ã n
ậu k u v
ã
và s
o5m
t n l
Ðối
n
i uk t
o r n số li u t i p n tích ERA40
và s
p
tn t n l
n
i n t y
Vi
n t o ATS t
n R CM
m p
n t i tr n n i u ài
n vi
n
qu tr n
[22] t m số
tr
s
xon k
M
ối l u t
u và
ép vào
om
l
n m
m
n m
m
vật lý t
o
t
i
qu tr n
C u
ã
n n
tr n
ộn l
x m xét
o
m
ộ p n i i K to và CS 1999 [44]), vai
t ốn
n ởk uv
i n
WRF
o tổ
ộm
và
p CFS với
qui m WRF ã mở rộn
n u un
t p qui m
Với
mà t i
m t ã
tr m
n
n một số
n n
n 33
k uv
i u ki n
p một k
n i n
Trun Quố [70]. Nhìn chung WRF
x và
ờn
ã
ậu CFS
o tr n
C
i n t yn
k
ok
y tĩn
t i n t p so với CFS và i m s i số
ờn
So với
k uv
n [6] C
m
t
vật lý
o t ời ti t p i t
p WRF ã t n
tr n
p
i m
n u tron
ộn
n l n
qui m
ối với m
(Qian Y. và Giorgi, 1999 [60])
n n i n
n
n
m t Gior i và CS 1999 [25]; Francisco và CS., 2006
u n
ol
p
ậu k u v
t m số
ối với k t qu m p
x và
n k
ok
k os t ộn y
m
n
i
P illipin s
n
Á ã
n k ối
u
n
CFS
vào
o
n y
m với
o
uk
n u
o tổ
t
ổ sun
o tốt
o n u tr n
n t n qu qu tr n
tối u
T i trun t m t ời ti t quố
và
ã
o t ời ti t WRF
n với t i t k
i ở St Louis MO ã
i n
u
n ARW (Advance Research WRF)
u
H i mi n t n ri n
n
o
n
n (12km)
hình 12km NAM Nort Am ri n Mo l
n 4km l i s
n n
àn n ày. P i n
i l n mỗi n ày Mi n t n lớn
n
ym
n RAP R pi R
1.2 Tổng quan nghiên cứu đ
k ởi t o t
y ở NCEP tron k i
s Pro u t
sản phẩm dự báo mùa
1.2.1 Trên th giới
13
i t
y
o t ộn m
mi n t n
Ho t ộn
T y
n
u N
n
u
i
o
i
o
o và
ờn n
tl
i n P
n p p
L
u n t
ài
o
t
n
trên
n n m 185 ở USA và
o ã sớm
t
n
ã
i n
tr
o
nn
tuy n i n vi
n n m 188
i
o
i n vi
n
Finl y
i
o
li n qu n
o
i
o
i
t
ẽ
yk n
n k tron suốt m ời n m s u
n
Đ n
Finl y và
qu n t m r t n i u tron lĩn v
Murp y ã ki m n i m l i vi
n
i nt n
i n vào n m 1884 o n à k o
n
k t qu
Vi
t
k n
t
mẫu t
ão x y r
iv
u ti n
Kopp n t
n
o t ời ti t ã
n
i
Đ n n m 1996
Finl y
Finl y
t
i n
n
n
i
i un
n 1 1.
Đá h iá kết qu dự báo của Finley (1884)
Tron n
ộn n i n
o
ut
k 2
t
vi
n
n àn k
y u tập trun vào
tl
n
ot
t m
ut
om
vi
nn ắ
n
xu t
ok n
n
i
tl
n
x m là một o t
Tron t ời i n
n n ắn và
n n m 195
u
r t t ài
n ài
i
o qu n t m
o s p t tri n
o
n
n
s n p ẩm
n mới
qu n
n
N m 1991 All n Murp y ã
n
t
o
T n
i
m n
n một uốn s
i u và p
tron
t p
n
p
n k vào vi
n N m 1989 tổ
k ẳn
n vi
14
k
n
i
o
t
n t
iới
o t ời ti t và k
ậu p i
x mn
là một o t ộn quố t [39]. Do vậy
ot n
n n m 198
ã
x m xét
Hi n n y WMO ã un
dài. Tron
xu t
uốn s
p một
n
n p p
i
o và
n
i
o
n
n [66].
t ốn
n
i
uẩn
o
“Standard Verification System for Long-R n
nt n 2n m2
k uv
n
p
WMO x
n r t rõ ràn v
tập số li u
n
For
o
i C i ti t
sts”
n ài
tài li u này
t
t m k o t i Nhìn chung,
t n m 1997 k o n 57
n
n
n tr n
t
v
n
Trun t m K
n
i
p m vi
n
ur u
i
o
o
n
n
r
n
t
t uộ vào
n Ú s
N oài r
o
n
p
ki u
u ã
i
i
u
k
n u
i m số LEPS
o
tr ờn
qu n
n p p mới
o mới
i
m
n
n ài MSE và i m kĩ n n S1
n p p
y v n Quố
Tuy n i n ở mỗi quố
n up
Trun t m K
số k
n
n T
n t
i k
i tr s i số tuy t ối và p
t
t
o
n
n n ắn
s
n
o vi
n n
n
n
tr n s p t tri n
n
i n
n n
u
v tin
[66].
Tron n
n
k
n n m
ok
ậu
ậu tr ớ k i
tr n
N n
t
y với s p t tri n
n i m và
vào n
un
n
ot
tr n vi
n n
vào o t ộn
n lu n
k t qu
t ốn k truy n t ốn
s i số qu n p
n
n
C
i
ờn
tl
n
t n to n
i
số n
RMSE s i số tuy t ối trun
r tn i um
m
n
o
n một
n
p
s i số trun
t ận
n p p
n
ME
nh MAE s i số ộ l
uẩn
N m 2 11 Trun t m D
xu t
n uốn
t
n ài C
i
ớn
ẫn
iới t i u
số
o T ời ti t
s
o Us r ui
p
n
15
C u
to ECMWF or
n p p
n
nv
n
i
o
u ECMWF
ã
o
st Pro u ts tron
n n ắn
nv
và
i là RMSE MAE MSE và
số t
n
