QUAN ĐIỂM CỦA LÊNIN VỀ XÂY DỰNG CHÍNH ĐẢNG KIỂU MỚI

QUAN ĐIỂM CỦA V.I.LÊNIN VỀ XÂY DỰNG CHÍNH ĐẢNG KIỂU MỚI

Những thập niên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX đánh dấu một
bước ngoặt quan trọng của phong trào công nhân quốc tế. Lúc này, chủ
nghĩa tư bản bước vào giai đoạn chuyển sang chủ nghĩa đế quốc. Đồng
thời, giai cấp công nhân cũng đã lớn mạnh không ngừng về số lượng và
chất lượng, về chính trị và tổ chức, ý thức giác ngộ được nâng cao.
Những cuộc đấu tranh mạnh mẽ ở nhiều nước châu Âu đã chứng minh
rằng, giai cấp công nhân hoàn toàn có khả năng đoàn kết với những
người bị áp bức và bóc lột lật đổ chủ nghĩa tư bản và xây dựng xã hội
chủ nghĩa.
Những điều kiện lịch sử mới đòi hỏi giai cấp công nhân phải có
đường lối chiến lược, sách lược mới. Vai trò của đảng cộng sản được đề
cao trước yêu cầu của phong trào công nhân phát triển rộng khắp thế
giới. Trong khi đó, sau khi Ăngghen mất, những người lãnh đạo Quốc tế
II đã phản bội giai cấp công nhân, biến nhiều đảng lớn thành đảng cải
lương, phụ thuộc vào giai cấp tư sản, không còn khả năng lãnh đạo cách
mạng vô sản giành thắng lợi.
Do đó, V.I. Lênin đã bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác
trong điều kiện lịch sử mới. Người cho rằng cần phải có Đảng kiểu mới,
Đảng thực sự cách mạng của giai cấp công nhân. V.I. Lênin đã kế thừa,
phát triển sáng tạo những luận điểm của C. Mác và Ph. Ăngghen về
chính đảng độc lập của giai cấp công nhân dựa trên những kinh nghiệm
đã được tích lũy trong phong trào công nhân Nga với những điều kiện
lịch sử mới trong thời đại đế quốc chủ nghĩa và cách mạng vô sản.
Người đã xây dựng lên học thuyết về Đảng kiểu mới – một Đảng khác
hẳn về chất so với các Đảng cơ hội chủ nghĩa trong Quốc tế II.
Tư tưởng của Lênin về xây dựng một chính đảng kiểu mới được
thể hiện tập trung trong các tác phẩm “Làm gì?” được viết vào tháng 03
năm 1902 và tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” viết vào đầu năm
1904, chỉ rõ những nguyên lý cơ bản để xây dựng chính đảng kiểu mới,

cũng là những căn cứ, nguyên tắc để phân biệt một đảng cách mạng,
chính đảng kiểu mới của giai cấp công nhân với các tổ chức chính trị,

1


đảng phái khác. Hệ thống những nguyên lý về Đảng kiểu mới của V.I.
Lênin có thể khái quát thành 8 điểm sau:
1. Chủ nghĩa Mác là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động
của Đảng
V.I. Lênin đã chỉ ra rằng, giai cấp công nhân và chính đảng của
mình phải độc lập về hệ tư tưởng với các giai cấp khác. Hệ tư tưởng của
giai cấp công nhân và của Đảng Cộng sản là chủ nghĩa Mác.
Chủ nghĩa Mác được hình thành, từ sự kết tinh những giá trị tinh
thần sâu sắc, tiến bộ của lịch sử văn minh nhân loại, với những tiền đề về
khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và tư duy đã chín muồi, từ triết học
cổ điển Đức, kinh tế chính trị học Anh và Chủ nghĩa xã hội không tưởng
Pháp; Mác và Ănghen đã sáng tạo ra Chủ nghĩa xã hội khoa học.
Chủ nghĩa Mác là một hệ thống lý luận khoa học về cuộc cách
mạng của giai cấp công nhân nhằm tự giải phóng mình, là kết quả của sự
phát triển một cách khoa học những tư tưởng tiên tiến của xã hội loài
người, thể hiện đúng đắn lợi ích cơ bản của giai cấp công nhân, đã chỉ ra
cho giai cấp công nhân thấy rõ những phương hướng chính trị của tất cả
các mặt hoạt động cần thiết trong cuộc đấu tranh để thực hiện sứ mệnh
lịch sử của mình. Chủ nghĩa Mác là cơ sở khoa học của công tác xây
dựng đảng, là ngọn cờ đoàn kết những người cộng sản và là cơ sở để
vạch ra cương lĩnh hành động, chiến lược và sách lược của cách
mạng[1].
2. Đảng là đội tiên phong, là đội quân có tổ chức và là hình thức tổ
chức cao nhất của giai cấp công nhân

Theo V.I. Lênin, Đảng phải là đội tiên phong của giai cấp, người
đưa yếu tố tự giác vào phong trào cách mạng của công nhân và nhân dân
lao động, là người giáo dục và tổ chức cho quần chúng hành động cách
mạng. Đảng tiên phong trên ba phương diện:
Thứ nhất, Đảng tiên phong trên phương diện lý luận.
Khi đề cập đến các quan điểm về Đảng và xây dựng Đảng kiểu
mới, V.I. Lênin luôn đề cao vai trò của lý luận. Người cho rằng: “Chỉ
2


đảng nào được một lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có khả năng
làm tròn vai trò người chiến sĩ tiền phong”[2]. Và muốn có lý luận tiền
phong đúng, phải có thế giới quan và phương pháp luận cách mạng và
khoa học. Theo V.I. Lênin, chủ nghĩa Mác là cơ sở khoa học để Đảng
lãnh đạo trong công tác xây dựng Đảng, là ngọn cờ đoàn kết những
người vô sản, là cơ sở để vạch ra cương lĩnh hành động, chiến lược và
sách lược cách mạng, là nguồn gốc đi đến thắng lợi. V.I. Lênin còn
khuyên không nên áp dụng chủ nghĩa Mác một cách cứng nhắc, giáo
điều, đó không phải là một công thức sẵn có, hòn thiện mà phải biết vận
dụng và phát triển nó. V.I. Lênin khẳng định: “Không có lý luận cách
mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng”[3].
Thứ hai, Đảng tiên phong trên phương diện tổ chức.
Muốn làm tròn vai trò tiên phong thì Đảng phải được tổ chức hết
sức chặt chẽ, khoa học. Đảng là hiện thân của tính tổ chức, tính kỷ luật
chặt chẽ và nghiêm minh. Chỉ có như vậy mới đảm bảo được sự thống
nhất về ý chí và hành động của toàn Đảng.
Thông qua tổ chức đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng
biến thành hành động cách mạng của cán bộ, đảng viên và quần chúng
nhân dân lao động. Tổ chức là cốt vật chất để đảm bảo cho sự thống nhất
về chính trị, tư tưởng của Đảng. Tổ chức làm cho sức mạnh của Đảng

nhân lên gấp bội. Lênin đã từng chỉ ra rằng, tổ chức là một vũ khí nhờ đó
mà giai cấp vô sản sẽ tự giải phóng; không có vũ khí nào tốt hơn là sự tổ
chức, rằng: “Tính tự giác của đội tiên phong còn biểu hiện ở chỗ là nó
biết tự tổ chức. Mà sau khi đã được tổ chức, nó có một ý chí thống nhất,
và ý chí thống nhất ấy của một nghìn, một trăm nghìn, một triệu người
tiên tiến sẽ trở thành ý chí của một giai cấp”[4].
Thứ ba, Đảng tiên phong trên phương diện hành động.
Tiên phong trên phương diện hành động là nhằm biến các mục
tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng thành hiện thực. Vì vậy, đòi hỏi cán
bộ, đảng viên của Đảng phải gương mẫu đi đầu trong cuộc đấu tranh
chống lại mọi tập tục lạc hậu, những thói quen xấu đang cản trở quá trình
thực hiện nhiệm vụ chính trị mà Đảng đặt ra. V.I. Lênin khẳng định: tính

3


Đảng không chỉ thể hiện trên lời nói mà còn thể hiện ở việc làm. Những
đảng viên hữu danh vô thực thì cho không cũng không lấy. V.I. Lênin
cũng chỉ ra rằng: một đảng có thực sự là đảng của giai cấp công nhân
hay không, điều đó không chỉ phụ thuộc vào chỗ đảng đó có bao nhiêu
công nhân mà còn phụ thuộc cơ bản vào ai lãnh đạo; nội dung, hành
động và sách lược chính trị của đảng đó như thế nào[5].
3. Khi giành được chính quyền, Đảng là hạt nhân lãnh đạo của
chuyên chính vô sản
Đảng là đội tiên phong giác ngộ có tổ chức chặt chẽ nhất của giai
cấp, do đó, trong hệ thống chính trị của chủ nghĩa xã hội chỉ có đảng mới
đủ phẩm chất chính trị và năng lực xứng đáng là người lãnh đạo. V.I.
Lênin viết: “Chủ nghĩa Mác giáo dục đảng công nhân, là giáo dục tiên
phong của giai cấp vô sản, đội tiên phong này đủ sức nắm chính quyền
và dẫn dắt toàn dân tiến lên chủ nghĩa xã hội, đủ sức lãnh đạo và tổ chức

một chế độ mới, đủ sức làm thầy, làm người dẫn đường, làm lãnh tụ của
tất cả những người lao động và những người bị bóc lột để giúp họ tổ
chức đời sống xã hội của họ mà không cần đến giai cấp tư sản và chống
lại giai cấp tư sản”[6]. Người nhấn mạnh, về nguyên tắc Đảng Cộng sản
phải giữ vai trò lãnh đạo, đó là điều không phải nghi ngờ gì nữa.
Đảng phải thống nhất lãnh đạo mọi mặt, phối hợp hành động và
hướng hoạt động của nhà nước và các tổ chức khác vào mục tiêu chung
theo đường lối, chính sách của Đảng. V.I. Lênin khẳng định: Đảng là đội
tiên phong cầm quyền trực tiếp của giai cấp vô sản, Đảng là người lãnh
đạo. Sự lãnh đạo của Đảng là điều kiện tiên quyết bảo đảm công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội thành công. Buông lỏng sự lãnh đạo của
Đảng là sai lầm về mặt nguyên tắc, là thủ tiêu sức mạnh của Nhà nước,
của hệ thống chuyên chính vô sản[5].
4. Tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ bản trong xây dựng tổ chức,
sinh hoạt và hoạt động của Đảng
Trong Những luận cương trình bày tại Đại hội II – Quốc tế cộng
sản, khi nói về kết nạp thành viên của Quốc tế cộng sản, V.I. Lênin nhấn
mạnh: “Các đảng gia nhập Quốc tế cộng sản phải được xây dựng theo

4


nguyên tắc tập trung dân chủ. Trong thời kỳ nội chiến gay gắt hiện nay,
đảng cộng sản chỉ có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình nếu đảng được
tổ chức một cách tập trung nhất, nếu trong Đảng có một kỷ luật sắt, gần
giống như kỷ luật quân sự, và nếu Trung ương Đảng là một cơ quan có
uy tín mạnh mẽ, có quyền lực rộng rãi, được toàn đảng viên tin cậy”[7].
Lênin chỉ rõ: “Trước kia Đảng ta chưa phải là một khối chính thức và có
tổ chức, mà chỉ là một tổng số những nhóm riêng biệt và do đó, giữa các
nhóm ấy không thể có những quan hệ nào khác, ngoài sự tác động về

mặt tư tưởng. Hiện nay, chúng ta đã trở thành một Đảng có tổ chức, điều
đó có nghĩa là chúng ta đã tạo ra một quyền lực, biến uy tín về tư tưởng
thành uy tín về quyền lực, khiến cấp dưới phải phục tùng cấp trên của
Đảng”[8].
Đảng là một liên minh tự nguyện của những đại biểu ưu tú nhất
trong giai cấp công nhân và nhân dân lao động cùng chung lý tưởng và
lợi ích cơ bản. Thực hiện dân chủ là nhằm phát huy cao nhất trí tuệ và
mọi khả năng sáng tạo của những chiến sĩ tiên phong trong đảng. Đảng
còn là một tổ chức chiến đấu. Dân chủ trong đảng phải có sự chỉ đạo tập
trung để bảo đảm sự thống nhất ý chí và hành động trong đảng. Nguyên
tắc tập trung dân chủ trong đảng phải được thực hiện, vận dụng phù hợp
với điều kiện lịch sử cụ thể của cuộc đấu tranh giai cấp, với điều kiện
hoạt động và vị trí của Đảng trong đời sống xã hội. Coi nhẹ dân chủ là
phá hoại tính tập thể lãnh đạo và sẽ dẫn đến tình trạng tập trung quan
liêu, chuyên quyền, độc đoán. Buông lỏng tập trung sẽ rơi vào tình trạng
vô chính phủ, cục bộ, phá hoại sự thống nhất và làm giảm sức chiến đấu
của Đảng.
5. Đảng là một khối thống nhất ý chí và hành động; tự phê bình và
phê bình là quy luật phát triển của Đảng
V.I. Lênin khẳng định, sự nghiệp đấu tranh giành chính quyền,
cũng như sự nghiệp xây dựng xã hội mới, xã hội chủ nghĩa đều đòi hỏi
phải có sự thống nhất ý chí hết sức chặt chẽ. Sự thống nhất của Đảng
trước hết phải là sự thống nhất về tư tưởng trên cơ sở hệ tư tưởng của
giai cấp công nhân, vì “chúng ta không được quên rằng nếu không có cái
cơ sở tư tưởng chung thì không thể có vấn đề thống nhất”[9]. Sự thống
nhất về tư tưởng phải được củng cố bằng sự thống nhất về tổ chức, thống
5


nhất hành động và kỷ luật phải nghiêm minh, bắt buộc đối với mọi đảng

viên, không có ngoại lệ. Sự thống nhất của Đảng còn được bảo đảm bằng
việc kiên quyết loại trừ mọi phe nhóm, bè phái dù là nhỏ nhất ra khỏi
Đảng. Đoàn kết gắn bó máu thịt với quần chúng nhân dân là nguồn sức
mạnh vô tận của Đảng – một thuộc tính căn bản của Đảng kiểu mới của
giai cấp công nhân.
Để đảm bảo sự thống nhất trong Đảng luôn luôn được củng cố và
phát triển, đảng cần phải thường xuyên và nghiêm chỉnh thực hiện tự phê
bình và phê bình. Lênin chỉ rằng: “Thái độ của một chính đáng trước sai
lầm của mình là một trong những tiêu chuẩn quan trọng nhất và chắc
chắn nhất để xét xem đảng ấy có nghiêm túc không và có thực sự làm
tròn nghĩa vụ của mình đối với giai cấp mình và đối với quần chúng lao
động không. Công khai thừa nhận sai lầm, tìm ra nguyên nhân sai lầm,
phân tích hoàn cảnh đẻ ra sai lầm, nghiên cứu cẩn thận biện pháp để sửa
chữa sai lầm ấy – đó là dấu hiệu chứng tỏ một đảng nghiêm túc, đó là
đảng làm tròn những nghĩa vụ của mình, đó là giáo dục và huấn luyện
giai cấp, rồi đến quần chúng”[7]. Tự phê bình và phê bình không chỉ
vạch ra sai lầm, thiếu sót mà chỉ ra cách khắc phục. Tự phê bình và phê
bình phải có tính đảng, tính giáo dục và tính nguyên tắc cao. Nghiêm
cấm việc lợi dụng tự phê bình và phê bình để bôi nhọ, lăng mạ, làm mất
danh dự của nhau.
6. Đảng phải luôn luôn giữ vững mối liên hệ chặt chẽ với quần
chúng, kiên quyết đấu tranh để ngăn ngừa và khắc phục bệnh quan
liêu xa rời quần chúng
Đảng ra đời từ nhu cầu của cuộc đấu tranh giai cấp và để tổ chức,
lãnh đạo giai cấp đấu tranh nhằm giải phóng họ khỏi áp bức, bóc lột.
Mọi đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng chỉ trở thành hiện thực
khi được sự ủng hộ của quần chúng. V.I. Lênin khẳng định: Người cộng
sản chỉ như giọt nước trong đại dương nhân dân mênh mông. Chỉ riêng
với bàn tay những người cộng sản thì không thể xây dựng thành công
chủ nghĩa xã hội. Tính sáng tạo, sinh động của quần chúng, đó là nhân tố

cơ bản của xã hội mới. Chủ nghĩa xã hội không phải là kết quả của
những sắc lệnh từ trên xuống. Tính chất máy móc, hành chính quan liêu
không dung hợp được với tinh thần của chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã
6


hội sinh động, sáng tạo là sự nghiệp của bản thân quần chúng nhân
dân[5].
Khi đã có chính quyền, Đảng có nhiều điều kiện mới, công cụ mới
rất thuận lợi cho việc tăng cường mối liên hệ giữa Đảng và quần chúng;
đồng thời, trong Đảng cũng dễ nảy sinh bệnh quan liêu, chuyên quyền
làm cho một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu rèn luyện có thể rơi vào
tình trạng thoái hóa, biến chất, xa rời quần chúng. Lênin coi đó là một
trong những nguy cơ mà đảng cầm quyền cần chú ý đề phòng, khắc
phục.
7. Đảng được tăng cường do tích cực phát triển đảng và thường
xuyên đưa những người không còn đủ tiêu chuẩn đảng viên ra khỏi
đảng
Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân. Đảng chỉ có thể
làm tròn vai trò đó nếu trong Đảng chỉ bao gồm những chiến sĩ tiên
phong. Tích cực kết nạp những đại biểu ưu tú của giai cấp công nhân và
nhân dân lao động vào Đảng và thường xuyên đưa những người không
còn đủ tiêu chuẩn đảng viên ra khỏi đảng là biện pháp đặc biệt quan
trọng nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của đảng.
Kết nạp những đại biểu ưu tú của giai cấp công nhân và nhân dân
lao động vào đảng là để tiếp thêm sinh lực mới, cải thiện thành phần,
nâng cao chất lượng tổ chức đảng, là điều kiện quan trọng để nâng cao
uy tín và giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng.
Ở mỗi thời kỳ cách mạng, do nhiều nguyên nhân khác nhau, một
số người do trình độ nhận thức, năng lực hoạt động thực tiễn hạn chế; do

không kiên định về chính trị, thiếu tính tổ chức kỷ luật, thoái hóa, biến
chất, trở thành những kẻ quan liêu, tham nhũng, ức hiếp quần chúng.
Trong điều kiện Đảng cầm quyền, có những phần tử cơ hội tìm cách chui
vào Đảng, mưu đồ đặc quyền, đặc lợi phá hoại sự thống nhất đội ngũ của
Đảng, làm niềm tin của quần chúng với đảng bị giảm sút. Lênin cũng
nhấn mạnh rằng: “Cần phải đuổi ra khỏi Đảng những kẻ gian xảo, những
đảng viên cộng sản đã quan liêu hóa, không trung thực, nhu
nhược…”[10].

7


8. Tính chất quốc tế của đảng cộng sản
Trung thành với chủ nghĩa quốc tế vô sản là nét đặc trưng nổi bật
của đảng kiểu mới do V.I. Lênin sáng lập.
Đây là vấn đề xuất phát từ bản chất giai cấp của giai cấp công
nhân, đòi hỏi đảng kiểu mới phải kết hợp đúng đắn giữa lợi ích dân tộc,
lợi ích giai cấp trong từng nước và lợi ích quốc tế; giữa chủ nghĩa yêu
nước chân chính với chủ nghĩa quốc tế cao cả. Lênin chỉ rõ: “Liên minh
với những người cách mạng trong các nước tiên tiến và với tất cả các
dân tộc bị áp bức, chống bọn đế quốc chủ nghĩa thuộc bất cứ loại nào, đó
là chính sách đối ngoại của giai cấp vô sản”[10]. Trong quan điểm về
chủ nghĩa quốc tế vô sản, Người luôn nhấn mạnh phải tránh cả hai
khuynh hướng, chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi và chủ nghĩa sô – vanh nước
lớn, rằng: “Thắng lợi của cách mạng vô sản thế giới, đòi hỏi giai cấp
công nhân các nước tiên tiến phải hết sức tin cậy lẫn nhau, đoàn kết anh
em hết sức chặt chẽ với nhau và phải hết sức nhất trí trong các hành
động cách mạng của họ”[11].
Chủ nghĩa quốc tế vô sản của giai cấp công nhân là bản chất của
Đảng Cộng sản. Bản chất đó bắt nguồn từ vai trò, sứ mệnh lịch sử toàn

thế giới của giai cấp công nhân, từ yêu cầu của cuộc đấu tranh của giai
cấp vô sản chống giai cấp tư sản. Vì vậy, chủ nghĩa quốc tế của đảng
cộng sản là điều kiện tiên quyết đảm bảo cho giai cấp vô sản giành chiến
thắng trong cuộc đấu tranh chống giai cấp tư sản, lật đổ sự thống trị của
giai cấp tư sản, xóa bỏ chế độ tư bản chủ nghĩa và xây dựng xã hội chủ
nghĩa. Chủ nghĩa quốc tế vô sản đòi hỏi lợi ích giai cấp vô sản quốc tế và
các dân tộc đang chiến thắng giai cấp tư sản phải có khả năng và sẵn
sàng chịu đựng những hy sinh to lớn của dân tộc mình để lật đổ tư bản
quốc tế.

8