Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại việt nam trong giai đoạn hội nhập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

LÊ DUY PHONG

VẤN ĐỀ KIỂM SOÁT ĐỒNG VỐN VÀO TẠI
VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HỘI NHẬP

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NĂM 2007


1
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

LỜI MỞ ĐẦU
Những thành tựu về kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn vừa qua là rất ấn
tượng, GDP tăng ở mức cao qua nhiều năm liên tục, môi trường chính trò xã hội ổn
đònh, tạo được sự quan tâm chú ý của nhiều nhà đầu tư quốc tế. Tuy nhiên, để gia
tốc phát triển kinh tế nhằm tránh nguy cơ tụt hậu đòi hỏi phải thu hút vốn đầu tư
cho phát triển với quy mô và tốc độ nhanh hơn nữa.
Kể từ đầu thập kỷ 90 của thế kỷ XX, cùng với quá trình tự do hóa tài chính,
các dòng vốn quốc tế đã chảy mạnh vào các nước đang phát triển. Tuy nhiên, cùng
với những lợi ích mà các dòng vốn mang lại (vốn, công nghệ, kỹ năng quản lý, tăng
tính thanh khoản của thò trường v.v.), những rủi ro và bất ổn, thậm chí khủng hoảng
tài chính - tiền tệ đã ngày một gia tăng. Có thể thấy, dòng vốn vào qua đầu tư trực
tiếp và gián tiếp đã mang lại tính quyết đònh nhằm khuyến khích tăng tỷ lệ đầu tư

cao và mức tăng trưởng GDP ở Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Tuy vậy, dòng
vốn vào ngắn hạn mang tính đầu cơ cũng đã làm suy yếu sự ổn đònh của nền kinh tế
vó mô, do dòng vốn này đã làm biến động các biến tài chính chủ đạo kể cả biến tỷ
giá của nền kinh tế. Vì thế một số nước đã sử dụng đến những biện pháp kiểm soát
trực tiếp hay gián tiếp nhằm kiềm chế sự di chuyển của dòng vốn ngắn hạn, tránh
sự đảo ngược dòng vốn vào.
Chính vì thế, trong quá trình hội nhập và phát triển kinh tế, Việt Nam cũng
đang nỗ lực thu hút dòng vốn vào nhưng mục tiêu vẫn phải đảm bảo sự phát triển
ổn đònh, bền vững. Việc nhận đònh đúng bản chất của dòng vốn vào cùng với việc
nghiên cứu những tác động đến hệ thống tài chính của tiến trình tự do hóa tài khoản
vốn, cũng như những giải pháp nhằm kiểm soát dòng vốn vào trong quá trình hội
nhập là lý do thực hiện đề tài nghiên cứu “Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại
Việt Nam trong giai đoạn hội nhập”.
Mong muốn của đề tài cũng chỉ dừng lại bằng việc phân tích tác dụng của
dòng vốn đối với nền kinh tế, tính bất ổn của dòng vốn, nhận đònh những vò thế


2
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

cũng như cái giá phải trả của kiểm soát vốn và những bài học rút ra được từ việc
kiểm soát dòng vốn vào ở một số quốc gia. Trên cơ sở những vấn đề được nêu ra và
phân tích, kết hợp với những điều kiện thực tại của Việt Nam, đề tài đưa ra một số
giải pháp nhằm kiểm soát, đònh hướng dòng vốn theo hướng dài hạn, hạn chế sự
đảo ngược dòng vốn.
Đề tài sử dụng phương pháp phân tích số liệu thực tế, phương pháp so sánh
tương quan, phương pháp duy vật biện chứng làm các phương pháp thực hiện chủ

yếu.
Đề tài được bố cục theo 03 chương với nội dung cụ thể như sau :
Chương 1 : Dòng vốn vào và kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn ở một số nước đang
phát triển
Chương 2 : Thực trạng dòng vốn vào và việc kiểm soát vốn tại Việt Nam trong
những năm qua
Chương 3 : Một số giải pháp nhằm kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong
giai đoạn hội nhập


3
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

CHƯƠNG 1 :
DÒNG VỐN VÀO VÀ KINH NGHIỆM KIỂM SOÁT DÒNG VỐN Ở MỘT SỐ
NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN
1.1 TỔNG QUAN VỀ DÒNG VỐN QUỐC TẾ
1.1.1 Một số khái niệm
Dòng lưu chuyển vốn là các giao dòch quốc tế mua bán tài sản thực (bất động
sản, máy móc thiết bò, dây chuyền, công nghệ v.v.) và tài sản tài chính (cổ phiếu,
trái phiếu, các khoản cho vay, trái quyền đối với tiền gửi ngân hàng...). Ngoài ra,
còn có các giao dòch tài khoản vốn khác như: tín dụng tài chính, thương mại, giao
dòch trên các tài khoản ngân hàng, các nguồn vốn viện trợ chính thức và không
chính thức v.v. các dòng lưu chuyển vốn này được ghi nhận trong tài khoản vốn của
cán cân thanh toán.
Một quốc gia có thâm hụt tài khoản vốn còn được cho là có dòng vốn ra khi
nó tích lũy các trái quyền thuần trên phần còn lại của thế giới, đây là một hình thức

tiết kiệm quốc gia. Ngược lại, một quốc gia có thặng dư tài khoản vốn hoặc có dòng
vốn vào nếu phần còn lại của thế giới tích lũy trái quyền thuần trên nó.
Tại Việt Nam, theo Pháp lệnh Ngoại hối có hiệu lực kể từ ngày 01/06/2006
thì giao dòch vốn là giao dòch chuyển vốn giữa người cư trú và người không cư trú
trong các lónh vực : đầu tư trực tiếp (FDI), đầu tư vào các giấy tờ có giá (đầu tư
gián tiếp –FPI), vay và trả nợ nước ngoài, cho vay và thu hồi nợ nước ngoài, các
hình thức đầu tư khác theo quy đònh của pháp luật Việt Nam. Trong đó :
- Đầu tư trực tiếp (FDI) : là dòng vốn đầu tư vào quốc gia nhằm mục đích sở
hữu và nắm giữ quyền kiểm soát các hoạt động vào quốc gia nhằm mục đích
sở hữu và nắm giữ quyền kiểm soát các hoạt động kinh tế nội đòa. FDI chủ
yếu liên quan đến các giao dòch trên tài sản thực.
- Đầu tư gián tiếp (FPI) : là dòng vốn cổ phần đầu tư gián tiếp, bao gồm dòng
vốn vay nước ngoài của chính phủ hoặc các doanh nghiệp trong nước và
dòng vốn đầu tư cổ phần được tạo thành từ hoạt động của các quỹ đầu tư
quốc tế vào các tài sản tài chính nội đòa. Như vậy, FPI gồm phần lớn là các
giao dòch trên các loại chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu, khoản vay ngân
hàng, chứng khoán phái sinh và các hình thức khác nhau của tín dụng
(thương mại, tài chính, bảo đảm).


4
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

Khi dòng vốn đầu tư quốc tế chảy vào một nước thì FDI là dòng vốn ít bất ổn
nhất, dòng vốn FPI bất ổn nhiều hơn. Sự khác biệt này do dòng vốn FDI phải tốn
nhiều chi phí để có thể rút vốn về và do đó nó có liên quan đến những điều kiện và
nền tảng dài hạn hơn là những dao động ngắn hạn. Ngược lại, dòng vốn đầu tư gián

tiếp FPI lại rất nhạy cảm với tỷ suất hoàn vốn ngắn hạn. Hơn nữa, không như những
nhà đầu tư FDI, những nhà đầu tư gián tiếp có thể đa dạng hóa danh mục đầu tư cổ
phiếu hoặc trái phiếu của họ rất dễ dàng thậm chí ở những thò trường khác nhau.
Trong tiến trình tự do hóa tài chính, giữa FDI và FPI có mối liên hệ tương
quan với nhau rất lớn. Sự đa dạng hóa và giao thoa giữa hai nguồn tài trợ này càng
lớn thì mức độ hội nhập tài chính càng cao. FDI mang lại những lợi ích cho các nhà
tiếp nhận trong nước và đến lượt những chủ thể tiếp nhận FDI có khả năng tiếp cận
các nhà đầu tư vốn cổ phần quốc tế (nhà đầu tư gián tiếp) để thu hút nguồn vốn tài
trợ cho các dự án đầu tư tăng trưởng.
1.1.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến sự di chuyển của dòng vốn quốc tế
Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến sự luân chuyển của dòng vốn quốc tế và vì
thế ảnh hưởng đến cán cân tài khoản vốn. Khi mậu dòch tiến triển, chính phủ các
nước có thẩm quyền đối với dòng tiền lưu chuyển vào nước đó. Chẳng hạn như
chính phủ một nước có thể ấn đònh một loại thuế đặc biệt đánh trên thu nhập tích
lũy của các nhà đầu tư nội đòa đã đầu tư ở các thò trường nước ngoài. Một loại thuế
như vậy có thể ngăn chặn dân chúng chuyển vốn ra nước ngoài và nhờ đó có thể
làm tăng tài khoản vốn nội đòa. Tuy nhiên các nước khác bò ảnh hưởng của thuế này
có thể trả đũa bằng cách áp dụng một loại thuế tương tự cho dân chúng nước họ.
Kết quả là sự sụt giảm đầu tư của nước ngoài của các nhà đầu tư đa quốc gia.
Sự luân chuyển vốn cũng chòu ảnh hưởng bởi các biện pháp kiểm soát vốn
của các nước. Việc áp dụng các biện pháp này nhằm đối phó với một sự yếu kém
về cấu trúc trong vò thế các cân thanh toán của quốc gia. Ngay cả những nước như
Úc, Đan Mạch, Pháp, Na Uy có lúc cũng đã áp dụng biện pháp hạn chế chuyển nội
tệ ra nước ngoài, dù các năm gần đây trở nên thoáng hơn. Các nhà trung gian tài
chính đang mong chờ một ngày các hạn chế được nới lỏng để họ có thể cạnh tranh
mãnh liệt hơn trên cơ sở toàn cầu.
Kết cấu dân số cũng ảnh hưởng đến sự luân chuyển các dòng vốn. Trong
thập niên 1980, dân số Mỹ rất trẻ và nhìn chung những người trẻ cần nhiều vốn hơn
là cung cấp chi thò trường cơ bản. Sự thiếu hụt được trang trải bởi đầu tư không phải
của Mỹ trong các thò trường vốn Mỹ. Thời gian trôi qua, tuổi trung bình của dân số

5
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

thành niên Mỹ tăng lên, sự thâm hụt vốn giảm và do đó nguồn tài trợ từ các nhà
đầu tư không phải của Mỹ cũng giảm.
Các biến động tỷ giá hối đoái dự báo được do nhà đầu tư vào chứng khoán
cũng có thể ảnh hưởng đến tài khoản vốn. Nếu nội tệ một nước được dự kiến mạnh,
các nhà đầu tư nước ngoài có thể sẵn sàng đầu tư vào chứng khoán của nước đó để
hưởng lợi từ các biến động tiền tệ. Ngược lại, cán cân tài khoản vốn của một nước
dự kiến sẽ giảm nếu đồng nội tệ của nước đó được dự kiến suy yếu, khi các yếu tố
khác không đổi. Khi muốn đánh giá tính biến động của tài khoản vốn ta phải xem
xét đồng thời tất cả các yếu tố. Một quốc gia có thể có sự sụt giảm trong tài khoản
vốn ngay cả khi có lãi suất hấp dẫn, nếu đồng ngoại tệ của quốc gia này dự kiến sẽ
giảm giá. Ngoài ra, các nhân tố thuộc về luật lệ, chính sách điều hành của chính
phủ các nước cũng có tác động nhất đònh đến các dòng vốn quốc tế.
Bên cạnh đó, dòng luân chuyển vốn quốc tế còn được lớn mạnh lên từ việc
các nước bãi bỏ những hạn chế đối với các giao dòch trên tài khoản vốn đi cùng với
quá trình hội nhập tài chính toàn cầu. Quá trình tự do hóa thương mại đã khuyến
khích phát triển các giao dòch tài chính quốc tế cũng như sự hình thành và phát triển
những công cụ phái sinh (quyền chọn, hợp đồng tương lai, kỳ hạn, hoán đổi…) đã
giúp nhà đầu tư quốc tế giảm thiểu rủi ro trong hoạt động đầu tư của mình.
1.2 TÁC ĐỘNG CỦA DÒNG VỐN QUỐC TẾ
1.2.1 Vai trò và những ảnh hưởng của dòng vốn quốc tế đến nền kinh tế
Đối với hoạt động đầu tư cho tăng trưởng kinh tế của một nước, đặc biệt là
các nước đang phát triển, dòng vốn đầu tư quốc tế có vai trò quan trọng, khi mà tỷ

lệ tiết kiệm ở các quốc gia này còn hạn chế.
Ở các nước đang phát triển, các dòng vốn đầu tư quốc tế di chuyển tự do có
vai trò quan trọng đến nỗi chúng được coi là động lực của sự tăng trưởng kinh tế.
Vốn từ bên ngoài sẽ bổ sung vào sự thiếu hụt nguồn tài chính nội đòa cho yêu cầu
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế mà không cần phải gia tăng tỷ
lệ tiết kiệm.
Thông qua việc đầu tư vốn vào một nước, các nhà đầu tư quốc tế sẽ tạo sức
ép mạnh hơn từ bên ngoài đối với tính kỷ luật của chính sách kinh tế vó mô nội đòa.
Giúp phát triển thò trường và hoàn thiện các chính sách tài chính quốc gia. Họ cung
cấp các loại hình dòch vụ mới và các kỹ thuật đầu tư tiên tiến, giúp các tổ chức tài
chính nội đòa học tập kinh nghiệm phát triển và giúp các nước này hoàn thiện các


6
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

cơ chế quản lý giám sát của mình. Lưu chuyển vốn cho phép các quốc gia tránh
được những sự sụt giảm tiêu dùng và đầu tư trong thời kỳ khó khăn, giúp cho nền
kinh tế có điều kiện phục hồi vì nhu cầu và đầu tư vẫn được đảm bảo, đồng thời
cung cấp tài chính cho các quốc gia để cải tiến công nghệ, nâng cao năng lực sản
xuất và sức cạnh tranh của nền kinh tế nội đòa.
Trên phương diện toàn cầu, các dòng lưu chuyển vốn giúp phân bố có hiệu
quả và sử dụng tốt nhất các nguồn tiết kiệm thế giới. Không có các dòng vốn quốc
tế, thì không thể có sự cân bằng suất sinh lợi từ đầu tư giữa các nước, dẫn đến sự
phân bổ sai các nguồn lực : những dự án đầu tư có khả năng sinh lợi cao ở một số
nước có thể không được thực hiện vì thiếu vốn. Trong khi những dự án có tỷ suất
sinh lợi thấp hơn ở những nơi khác lại được cấp vốn. Luân chuyển vốn tự do làm

cho lãi suất toàn cầu trở thành chi phí sử dụng vốn và suất sinh lợi từ tiết kiệm
tương xứng, chứ không phải lãi suất quốc gia. Tiết kiệm và đầu tư sẽ cân xứng
trong phạm vi toàn cầu hơn là trong phạm vi một quốc gia. Như vậy, trong tình
huống lý tưởng, đầu tư sẽ được tái phân bổ hướng tới những dự án sinh lời nhất trên
cơ sở đã điều chỉnh rủi ro. Các dòng chảy vốn còn tạo ra cơ hội cho các giao dòch
tiêu dùng tương lai, đa dạng hóa danh mục đầu tư quốc tế và tối thiểu rủi ro v.v.
Ngoài ra, dòng vốn quốc tế còn thúc đẩy việc chuyển giao công nghệ, kỹ
năng quản lý và đào tạo nguồn nhân lực cho nước tiếp nhận. Qua đó, nước tiếp
nhận được dòng vốn có thể cải thiện được khu vực tài chính, tăng cường tính thanh
khoản của thò trường vốn, tạo sự phát triển sâu hơn và rộng hơn cho thò trường tài
chính nội đòa.
Tuy nhiên, đi cùng với những ưu điểm, thuận lợi tạo ra cho nước tiếp nhận
đầu tư, dòng vốn đầu tư quốc tế luôn tiềm ẩn những nguy cơ, rủi ro, bất ổn (đặc biệt
là dòng vốn đầu tư gián tiếp) mà thực tế đã minh chứng được qua các cuộc khủng
hoảng tài chính. Điều này buộc các nước tiếp nhận dòng vốn quốc tế cần nhận thức
rõ.
Trước hết, sự di chuyển quá mức của các dòng vốn quốc tế làm giảm tính
độc lập của chính sách tiền tệ và tỷ giá, sẽ khiến cho hệ thống tài chính của nước
tiếp nhận dễ bò tổn thương và rơi vào khủng hoảng một khi gặp phải cú sốc từ bên
trong hay bên ngoài nền kinh tế.
Sự di chuyển vốn tự do không phải lúc nào cũng mang lại những phân phối
tối ưu các nguồn lực, do các nhà đầu tư không thể đưa ra các quyết đònh đầu tư hoàn
toàn chính xác trong tình trạng thông tin không đầy đủ và thiếu cân xứng. Tình


7
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

trạng này cũng khiến cho họ không đánh giá được hết các rủi ro liên quan đến các
hoạt động của mình và do vậy, họ có xu hướng bắt chước theo những gì mà các nhà
đầu tư khác làm. Hiện tượng này được mô tả là “hành vi cư xử theo đám đông”.
Ngoài ra sự phát triển nhảy vọt trong lónh vực tài chính đã khiến các nhà đầu
tư có thể đầu tư vào bất kỳ một thò trường nước ngoài xa xôi nào hoặc rút vốn ra
khỏi thò trường đó một cách dễ dàng (điều này đặc biệt đúng với các trường hợp
vốn ngắn hạn). Kết quả là các dòng vốn có thể dễ dàng đổi chiều một cách bất ngờ
với quy mô lớn vượt ra ngoài tầm kiểm soát (hiện tượng đảo ngược dòng vốn), dẫn
đến thực trạng là : khi dòng vốn đổ vào một quốc gia nào một cách quá mức, nó có
xu hướng gây ra tình trạng phát triển quá nóng cho nền kinh tế, làm cho các hoạt
động đầu tư trở nên kém hiệu quả, đi kèm là tình trạng “bong bóng” trong giá tài
sản và lạm phát tăng cao, bên cạnh đó nguồn cung ngoại tệ dồi dào khiến cho tỷ
giá dễ có xu hướng bò đánh giá cao so với giá trò thực của nó. Ngược lại, tình trạng
rút vốn có thể xảy ra khi các nhà đầu tư mất niềm tin vào chính sách vó mô của
Chính phủ hay việc cơ cấu lại danh mục đầu tư. Lúc này với xu hướng bầy đàn và
tính bất ổn, sức công phá mạnh của dòng lũ vốn chảy ra có thể làm tiêu tan cả nền
kinh tế của một quốc gia. Sự di chuyển của các dòng vốn này nhiều khi không được
đưa vào thực trạng những nhân tố nền tảng của nền kinh tế quốc gia đó, kết quả là
ngay cả quốc gia có một nền tảng cơ bản vững chắc cũng khó có thể tránh khỏi sự
tấn công của các dòng vốn. Đây chính là bản chất các cuộc khủng hoảng mang đặc
điểm của thế kỷ 21, một cuộc khủng hoảng cán cân vốn, đối lập với cuộc khủng
hoảng cán cân vãng lai truyền thống của thế kỷ 20.
Việc tiếp cận quá dễ dàng với các nguồn tài trợ quốc tế có thể dẫn đến gánh
nặng nợ quá mức, gây tác động xấu đến sự thònh vượng và phát triển bền vững của
quốc gia đặc biệt là trong trường hợp nợ của nhà nước và các khoản nợ được vay
ngắn hạn. Nợ nhà nước lại là phần trách nhiệm của toàn thể đất nước, không phụ
thuộc vào thành công hay thất bại của một dự án riêng lẻ nào được tài trợ bằng
khoản tiền đi vay này, do đó khuynh hướng sử dụng không có hiệu quả nguồn vốn
này là trường hợp thường gặp, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Trong khi đó,

các nhà cho vay lại thường thích cung cấp tín dụng cho các chính phủ, bởi vì một
quan điểm đơn giản là nợ của những nước có chủ quyền thì dó nhiên sẽ được hoàn
trả. Như vậy việc vay nợ dễ dàng, trong khi hiệu quả đầu tư để đảm bảo trả nợ thì
lại thấp, dẫn đến tình trạng nợ chồng nợ và cuối cùng là mất khả năng chi trả.


8
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

Mặc dù với những rủi ro tiềm tàng và bất ổn khó dự đoán như trên, nhưng
trong quá trình phát triển kinh tế của bất kỳ một quốc gia nào không thể thiếu sự bổ
sung của nguồn lực quan trọng là vốn đầu tư quốc tế. Nên các quốc gia không thể
ngăn cản sự di chuyển của các dòng vốn qua biên giới. Vấn đề đặt ra là cần một
giải pháp nhằm tối đa hóa lợi ích mà vốn mang lại, trong khi tối thiểu hóa được các
rủi ro của chúng. Đối với những quốc gia có nền tài chính yếu kém, hệ thống ngân
hàng còn lạc hậu, các quy đònh kiểm soát còn mỏng manh, thì kiểm soát vốn là một
biện pháp hữu hiệu để bảo vệ thò trường tài chính nội đòa.
1.2.2 Nhận đònh vò thế kiểm soát vốn trong quá trình hội nhập tài chính
Kiểm soát vốn là bất kỳ chính sách nào nhằm giới hạn, kiểm soát hay đònh
hướng lại các giao dòch tài khoản vốn ra hoặc vào một quốc gia, nó mang rất nhiều
hình thức và được áp dụng cho nhiều mục đích khác nhau phụ thuộc vào bối cảnh
kinh tế và mục tiêu của chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia.
Tự do hóa tài khoản vốn từng được các nước xem là một yếu tố quan trọng
cho mô hình phát triển, vì các nước này thường xuyên thiếu vốn trong khi muốn
tăng trưởng. Trong khi nhiều nước đang phát triển đã hưởng được những lợi ích to
lớn từ dòng vốn nước ngoài chảy vào trong nước thì sự chấm dứt đột ngột và đảo
ngược các dòng vốn này lại dẫn đến các cuộc khủng hoảng với quy mô lớn. Và từ

đây kiểm soát vốn đang dành lại vò thế của mình trong cách nhìn nhận của các nhà
kinh tế cũng như các nhà hoạch đònh chính sách vó mô.
Có thể thấy rằng, việc sử dụng các biện pháp kiểm soát vốn một cách cực
đoan có thể ngăn ngừa vốn chạy ra nước ngoài trong thời gian ngắn hạn nhưng có
thể làm giảm niềm tin của nhà đầu tư. Cũng cần lưu ý rằng hiệu quả kiểm soát vốn
nên xử lý một cách cẩn thận không chỉ bởi vì khả năng của các cơ quan chức năng
thực thi quá trình này như NHTW, cơ quan thuế, mà còn vì không giải quyết được
những vấn đề tồn đọng một cách cơ bản.
Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy ở những nước đang phát triển nếu thả lỏng
dòng vốn vào sẽ phải đối mặt với áp lực đầu cơ gây ảnh hưởng xấu đến hệ thống
tài chính - tiền tệ, ngược lại nếu hạn chế hẳn thì sẽ bỏ qua cơ hội tận dụng vốn
quốc tế để phát triển kinh tế. Kiểm soát vốn là biện pháp hữu hiệu, vừa cho phép
dòng vốn vào, tạo cơ hội hoàn thiện thò trường tiền tệ trong nước vừa tránh được
những tác động tiêu cực của dòng vốn vào. Bởi lẽ kiểm soát vốn tạo ra một bức
tường bảo vệ nền kinh tế khỏi những bất ổn của các dòng vốn và ngăn chặn hiệu


9
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

quả việc đảo ngược dòng vốn đột ngột, đây vốn được xem là nguyên nhân chính
gây ra những bất ổn nghiêm trọng cho nền kinh tế của một quốc gia.
Kiểm soát vốn có khả năng ngăn chặn sự lây lan của các bất ổn tài chính
giữa các quốc gia, đó là các rào cản được thiết lập trong các giao dòch vốn có thể
cách ly một quốc gia khỏi những biến động từ quốc gia khác. Điều này có ý nghóa
quan trọng khi mà xu hướng toàn cầu hóa đang phát triển rất mạnh mẽ. Kiểm soát
vốn cho phép tiếp cận thường xuyên với các nguồn vốn quốc tế trong một phạm vi

có thể kiểm soát được, giúp chính phủ các nước hoàn thiện các chính sách quản lý
vó mô và tăng kinh nghiệm quản lý. Giới hạn vừa phải giao dòch tài khoản vốn có
thể làm cho nền kinh tế phát triển hơn bằng cách bù đắp cho sự bất hoàn hảo của
thò trường tài chính, bao gồm sự bất cân xứng về thông tin giữa các nhà đầu tư. Điều
này có được là do việc áp dụng các biện pháp kiểm soát trên các nguồn vốn quốc
tế đã tạo ra một cơ chế bảo hiểm mạnh mẽ hơn cho sự đầu tư được chấp thuận và
tăng cường công khai hóa về thông tin tài chính. Trong một cơ chế tỷ giá cố đònh
hoặc được quản lý chặt chẽ, kiểm soát vốn có thể giúp điều hòa các mục tiêu mâu
thuẫn nhau trong các chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia.
Ngoài ra, kiểm soát vốn còn tạo được một cơ chế bảo hiểm ngoại hối ngầm
để bảo vệ sự ổn đònh tài chính - tiền tệ của một quốc gia khi phải tiếp xúc với
những dòng chảy vốn nóng, nhất là trong trường hợp dòng vào quá nóng làm tăng
nguy cơ lạm phát hoặc khi các ngân hàng hay các thành phần kinh tế trong nước rơi
vào vò thế ngoại hối không được bảo đảm do nhận thức không đầy đủ về rủi ro.
Như vậy, với những ưu điểm của kiểm soát vốn và trước sự phát triển quá mạnh
của đầu tư quốc tế cũng như các hoạt động đầu cơ tiền tệ hiện nay, khi mà không
một quốc gia nào có đủ khả năng tận dụng hết các nguồn vốn cho sự phát triển mà
lại chắc chắn thoát được những biến động bất lợi của nó, các biện pháp kiểm soát
vốn cần thiết phải được áp dụng như là một cơ chế bảo hiểm cho nền tài chính nội
đòa. Vấn đề là lập thời gian biểu cụ thể cho lộ trình tự do hóa tài khoản vốn trong
quá trình hội nhập, nên xem xét và áp dụng một cách thận trọng các biện pháp
kiểm soát vốn. Và có thể thấy rằng, kiểm soát vốn ở Việt Nam là một điều cần
thiết, vấn đề còn lại là thực hiện như thế nào để không gây sốc với nhà đầu tư và
thò trường. Làm sao để TTCK tiếp tục phát triển nhanh, lành mạnh và bền vững,
bảo đảm lợi ích hợp pháp của các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước là những
việc làm nên được cân nhắc một cách cẩn thận.


10
Lê Duy Phong

Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

1.3 XU HƯỚNG CHUNG CỦA DÒNG VỐN TRONG NHỮNG NĂM GẦN ĐÂY
Theo Báo cáo của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), và Tổ chức Thương mại và
Phát triển Liên Hiêp Quốc (UNCTAD), tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)
năm 2006 đạt 1.225,5 tỷ USD, tăng 4,9% so với năm 2005 và vượt mức ấn tượng
1.000 tỷ USD năm 2000. Trên các thò trường mới nổi, đánh giá của Viện tài chính
quốc tế (IIF) cho rằng dòng vốn đầu tư tư nhân năm 2006 đạt 417,9 tỷ USD, tuy
giảm đôi chút so với mức tăng kỷ lục 479,6 tỷ USD năm 2005 nhưng đây vẫn là
năm có mức tăng cao liên tiếp trong vòng nhiều năm qua. Nhìn chung, xu hướng
dòng vốn trong những năm gần đây có thể được khái quát qua các số liệu như sau :
Bảng 1.1: Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thò trường mới nổi giai đoạn 2004 2007 (tỷ USD)
Năm

2004

2005

2006

Dự kiến
2007
1.Dòng vốn tư nhân
323,9
479,6 417,9
403,6
- Dòng vốn đầu tư cổ phần
185,3

240,7 259,7
245,2
- Đầu tư trực tiếp
146,8
185,7 201,9
193,7
- Đầu tư gián tiếp
38,5
55,0
57,7
51,5
- Dòng vốn tín dụng nợ
138,6
238,9 158,3
158,4
- Tín dụng ngân hàng thương mại
56,5
131,8
90,6
74,0
2. Dòng vốn tài trợ chính thức
-16,0
-56,1
-47,7
-5,9
- Từ các tổ chức quốc tế
-14,9
-39,3
-23,0
-4,4

- Tín dụng song phương
-1,1
-16,7
-24,7
-1,5
3. Tổng cộng
307,9
423,5 370,2
397,7
Nguồn : Capital Flows to Emerging Makert Economics, Institute of international Finance,
tháng 09/2006

Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thò trường mới nổi năm 2006 (370,2 tỷ
USD) có giảm hơn so với năm 2005 (423,5 tỷ USD), sự suy giảm này chủ yếu do có
sự sụt giảm nguồn vốn tín dụng của các NHTM và các TCTD khác trong năm 2006.
Trong khi đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp và đầu tư gián tiếp vẫn có xu hướng tăng
nhanh do chính phủ các nước tiếp tục thực hiện những chính sách kinh tế vó mô ổn
đònh, đẩy mạnh cải cách cơ cấu để tạo sự hấp dẫn về môi trường đầu tư.


11
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

Phân tích theo khu vực đòa lý, châu Á - Thái Bình Dương chiếm tới 40% tổng
dòng vốn đầu tư tư nhân vào thò trường mới nổi trong năm, đạt 178,6 tỷ USD, tiếp
theo là các nền kinh tế mới nổi châu Âu chiếm 39,9%, đạt 166,7 tỷ USD. Châu Mỹ
Latinh và châu Phi – Trung Đông sau nhiều năm liên tiếp vẫn là hai khu vực tiếp

nhận dòng vốn đầu tư tư nhân ít nhất trên thế giới, chỉ chiếm 9,1% và 8,2% dòng
vốn tư nhân vào thò trường mới nổi năm 2006.
Bảng 1.2: Dòng vốn nước ngoài chảy vào các thò trường mới nổi phân theo khu vực
giai đoạn 2004-2007 (tỷ USD)
Năm

2004

2005

2006

Dự kiến
2007
1.Dòng vốn tư nhân
323,9
479,6 417,9
403,6
- Mỹ Latinh
35,1
63,9
38
51,4
- Châu u
118,2
186,5 166,7
168,4
- Châu Phi – Trung Đông
10,9
30,4

34,6
29,3
- Châu Á- Thái Bình Dương
159,7
198,8 178,6
154,5
2. Dòng vốn tài trợ chính thức
-16,0
-56,1
-47,7
-5,9
- Mỹ Latinh
-7,7
-29,3
-17,9
1,6
- Châu u
-4,5
-27,8
-26,7
-5,8
- Châu Phi – Trung Đông
-3,1
-3,0
-0,4
-2,4
- Châu Á- Thái Bình Dương
-0,6
4,0
-2,6

0,7
Nguồn : Capital Flows to Emerging Makert Economics, Institute of international Finance,
tháng 09/2006

Trong khi dòng vốn đầu tư tư nhân có xu hướng đạt mức cao trong năm 2006, thì
dòng vốn tài trợ chính thức lại liên tiếp có sự suy giảm mạnh. Dòng vốn tài trợ
chính thức chảy ra khỏi các nền kinh tế mới nổi năm 2004 là 16 tỷ USD, năm 2005
là 56,1 tỷ USD, năm 2006 là 47,7 tỷ USD.
Nếu xét theo thành phần của dòng vốn, năm 2006 cơ cấu thành phần dòng
vốn quốc tế chảy vào các thò trường mới nổi có đặc điểm cơ bản sau :
- Đầu tư gián tiếp (FPI) tiếp tục có xu hướng gia tăng, năm 2006 đạt 57,7 tỷ
USD, vượt mức 55 tỷ USD của năm 2005. Sự gia tăng liên tiếp của dòng vốn
đầu tư gián tiếp trong nhiều năm qua và trong năm nay là do những biến
động theo chiều hướng có lợi của môi trường kinh tế ổn đònh ở nhiều nền
kinh tế mới nổi trên thế giới. Tuy nhiên, một thực tế cho thấy hơn 30 năm


12
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

-

qua đầu tư gián tiếp luôn chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng vốn đầu tư nước
ngoài trên thế giới, chỉ chiếm khoảng 10-15%. Khu vực châu Á -Thái Bình
Dương thu hút tới 40 tỷ USD vốn đầu tư gián tiếp trong năm, tăng nhẹ so với
mức 38 tỷ USD của năm 2005 và chiếm 2/3 tổng vốn đầu tư gián tiếp vào thò
trường mới nổi. Tại dây, Trung Quốc, Ấn Độ là hai nước chiếm tỷ lệ thu hút

đầu tư gián tiếp cao nhất, đạt 30 tỷ USD (Trung Quốc) và 6 tỷ USD (Ấn Độ).
Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) năm 2006 tăng mạnh, nhưng xu hướng
gia tăng trong từng khu vực đang có sự thay đổi. Chiều hướng tăng trưởng
kinh tế khả quan của các nền kinh tế cũng như các điều kiện tài chính hấp
dẫn đã tạo điều kiện thu hút một lượng lớn dòng vốn FDI trên các thò trường
mới nổi. Năm 2006, FDI vào khu vực các thò trường mới nổi là 201,9 tỷ USD,
một mức cao chưa từng có sau khi đã đạt mức tăng trưởng kỷ lục 185,7 tỷ
USD của năm 2005 và còn được dự báo sẽ là 190 tỷ USD năm 2007. Bên
cạnh 5 quốc gia được đánh giá là những nước tiếp nhận FDI hàng đầu thế
giới là Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, Thổ Nhó Kỳ và Braxin (chiếm tới hơn ½
dòng FDI đổ vào các thò trường mới nổi), các nước khác (trong đó có Việt
Nam) cũng đang nỗ lực cải thiện các chính sách đầu tư của mình như tái cơ
cấu ngành, cải thiện cơ sở hạ tầng, hoàn thiện các thể chế, luật pháp v.v. do
vậy dòng vốn FDI vào các nước này cũng không ngừng tăng lên. Một yếu tố
quan trọng khiến vốn FDI trên thế giới tăng kỷ lục năm nay là làn sóng tư
nhân hóa, các vụ mua bán và sáp nhập (M&A) diễn ra trong năm nhanh,
mạnh chưa từng có. Làn sóng này bắt đầu bùng nổ từ cuối tập kỷ 1990 và
trong năm 2006 các vụ mua bán và sáp nhập ước tính tăng 39% so với năm
trước đó. Xem xét sự phân bổ FDI theo từng khu vực, ta có thể thấy một
động thái của FDI trong năm nay. Sau nhiều năm tăng trưởng mạnh, năm
2006 dòng vốn FDI vào khu vực châu Á – Thái Bình Dương có chiều hướng
suy giảm. Mặc dù đây vẫn là khu vực đứng đầu trong các nền kinh tế mới nổi
trong thu hút FDI, năm 2006 thu hút FDI của khu vực này là 75,2 tỷ USD,
chiếm 37,2% tổng FDI vào các nền kinh tế mới nổi. Một điểm đáng chú ý là
FDI vào các nền kinh tế mới nổi châu Âu năm 2006 đạt 66 tỷ USD, tăng
78,37% so với năm 2005, do có sự đóng góp rất lớn của dòng FDI vào Thổ
Nhó Kỳ và Nga. Xu hướng FDI tập trung vào các ngành nhiều tài nguyên, sự
tăng trưởng kinh tế quá nóng của Trung Quốc đã mở ra cơ hội đầu tư trong
các ngành nguyên liệu thô (dầu mỏ, khí ga ở Nga và Angiêri). Ngoài ra,

13
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

-

-

-

cũng thấy được FDI trong những ngành công nghiệp sạch nhằm bảo vệ sức
khỏe và môi trường cũng đang có chiều hướng gia tăng.
Dòng vốn tài trợ chính thức có chiều hướng suy giảm. Năm 2006, dòng vốn
tài trợ chính thức (cả từ các tổ chức quốc tế và tín dụng song phương) đạt
47,7 tỷ USD, thấp hơn mức kỷ lục 56,1 tỷ USD của năm 2005. Phân theo khu
vực, các nền kinh tế châu Âu mới nổi chiếm thò phần lớn nguồn vốn tài trợ
chính thức, 26,7 tỷ USD và chiếm 56% tổng vốn tài trợ chính thức vào các thò
trường mới nổi. Tiếp theo là châu Mỹ Latinh cũng chiếm 37,5% và đạt 17,9
tỷ USD. Châu Phi và Trung Đông năm 2006 ghi nhận sự sụt giảm mạnh mẽ
vốn tài trợ chính thức, chỉ đạt 0,4 tỷ USD so với 3 tỷ USD của năm 2005, khu
vực châu Á -Thái Bình Dương chỉ đạt 2,6 tỷ USD. Tài trợ từ các tổ chức tín
dụng song phương năm 2006 đạt 24,7 tỷ USD tăng so với 16,7 tỷ USD của
năm 2005. Năm 2006, có khoảng trên 50% trong tổng số các nền kinh tế mới
nổi đạt được các mức vay nợ từ các tổ chức tín dụng song phương chính thức.
Theo khảo sát của IMF gần đây cho thấy, vào năm 2001 lợi nhuận từ vốn
FPI thế giới tăng gấp 2 lần vốn FDI. Trong vòng 4 năm, đầu tư gián tiếp của
toàn cầu đã tăng 2 lần; nước có tỷ trọng đầu tư gián tiếp lớn nhất là Mỹ

chiếm 24,5%, tiếp đó là Anh chiếm 10%. Dòng vốn FPI đang trỗi dậy mạnh
mẽ sau cuộc khủng hoảng tài chính 1997 và đang chuyển hướng đầu tư sang
các quốc gia đang phát triển có tiềm năng, nhằm hạn chế các rủi ro đầu tư.
Ngoài ra, trong những thập kỷ gần đây, nhiều nước đang phát triển và các
nước công nghiệp mới phải dựa vào tiết kiệm nước ngoài để tăng trưởng kinh
tế. Tích tụ nợ nước ngoài đã trở thành hiện tượng phổ biến ở các nước đang
phát triển. Mặc dù nguồn vốn vào có thể cung cấp cho nước nhận vốn nguồn
lực cần thiết để phát triển kinh tế, nhưng nó cũng có nhiều phí tổn. Phí tổn
chính ở đây là dòch vụ nợ có thể làm tăng quy mô và chi phí sử dụng nợ.
Trong vòng 20 năm, từ năm 1970 đến 1989, nợ nước ngoài của các nước
đang phát triển tăng từ 68,4 tỷ USD lên 1.262,8 tỷ USD tức tăng 1846%.
Thanh toán dòch vụ nợ tăng 1400% và vượt hơn 160 tỷ USD tính đến cuối
năm 1980. Dư nợ tích lũy và chảy máu vốn ngày một tăng, một số nước đang
phát triển trở thành con nợ. Rủi ro tiềm ẩn của nó được minh chứng là cuộc
khủng hoảng châu Á gần đây mang đặc điểm là một cuộc khủng hoảng tài
khoản vốn. Vốn chảy vào khu vực tư nhân và mang tính chất ngắn hạn, tiếp
theo là sự đảo ngược dòng vốn một cách đột ngột và ồ ạt.


14
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

1.4 KINH NGHIỆM VỀ KIỂM SOÁT DÒNG VỐN Ở MỘT SỐ QUỐC GIA
ĐANG PHÁT TRIỂN
Một điều rất rõ là mặc dù có sự khác biệt đáng kể về thời gian và quy mô,
nhưng dòng chảy vốn quốc tế đã chu chuyển rất mạnh mẽ suốt những thập niên vừa
qua. Dòng chảy ào ạt này có mối quan hệ chặt chẽ với quy mô của nền kinh tế, hơn

một nửa các nước trong tổng số 20 quốc gia theo khảo sát của WB đã nhận dòng
vốn đầu tư nước ngoài vào trong nước của mình trung bình hàng năm chiếm khoảng
4%GDP. Chi Lê, Malaysia, Thái Lan, Mexico là những nước sớm đón nhận dòng
chảy vốn quốc tế mạnh mẽ vào đầu thập niên 1990. Sau năm 1992, dòng vốn quốc
tế cũng chảy vào các nước Nam Á nhưng với quy mô nhỏ hơn, riêng các nước Đông
Âu, sau năm 1992, quy mô dòng vốn vào rất lớn, hơn cả những nước tiếp nhận vốn
đầu tư lớn nhất ở Châu Mỹ và Đông Á.
Trong giai đoạn trước cuộc khủng hoảng tiền tệ 1997-1998, những chỉ số
phản ánh mức tăng trưởng kinh tế cùng với những triển vọng phát triển ở châu Á đã
thu hút một lượng lớn vốn đầu tư nước ngoài vào những quốc gia này. Dòng vốn
quốc tế ào ạt đổ vào và rồi những dấu hiệu bất ổn trong nền kinh tế đã xảy ra.
Tăng trưởng kinh tế chững lại vào năm 1996, với sự tăng chậm của xuất khẩu, xuất
hiện tình trạng năng lực dư thừa trong nhiều ngành công nghiệp, những căng thẳng
kéo dài trong khu vực tài chính và bất động sản, sự trì trệ dai dẳng của kinh tế Nhật
Bản… Đến cuối năm 1997, khu vực châu Á đã lâm vào cuộc khủng hoảng tài chính,
tiền tệ toàn diện. Vào thời điểm đó, Việt Nam gần như “miễn nhiễm” với các tác
động của cuộc khủng hoảng. Nhưng hiện nay, khi chúng ta đang hòa nhập vào sân
chơi lớn của khu vực và thế giới bằng việc tham gia vào các tổ chức mậu dòch tự do,
là thành viên của WTO với nhiều cam kết hội nhập, TTCK Việt Nam đã ra đời và
đang trên đà phát triển, Việt Nam từng bước mở cửa tài khoản vốn và đang trong
tiến trình tự do hóa tài chính. Những tiền đề này thể hiện sự gắn kết giữa thò trường
Việt Nam và thò trường của các nước trong khu vực và thế giới. Những cuộc khủng
hoảng tài chính tương tự nếu có xảy ra thì chắc chắn Việt Nam cũng không còn
được nằm ngoài “tâm bão” nữa.
Chính vì vậy, việc đúc kết kinh nghiệm và rút ra những bài học từ thực tiễn
của các nước trong khu vực trong việc thu hút và kiểm soát đối dòng vốn đầu tư
quốc tế trong giai đoạn trước, trong cũng như sau khủng hoảng sẽ rất có ý nghóa đối


15

Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

với Việt Nam. Trong giới hạn luận văn này tác giả xin giới thiệu thực trạng việc thu
hút vốn và một số biện pháp kiểm soát vốn của các quốc gia có một số nét tương
đồng với Việt Nam trong đời sống văn hóa xã hội và cùng là những nước có cùng
nỗ lực thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế để tạo nguồn lực cho phát triển kinh tế.
Những biện pháp kiểm soát vốn, đặc biệt là kiểm soát dòng vốn vào FPI (mang
nhiều tính bất ổn) của những quốc gia này trong giai đoạn khủng hoảng có thể là
những giải pháp thành công đã mang lại sự ổn đònh cho khu vực tài chính của nước
họ, nhưng cũng có thể là những giải pháp chưa thật phù hợp v.v. Nhưng thiết nghó
tất cả sẽ là những bài học đầy giá trò cho Việt Nam, nhất là hiện nay khi mà TTCK
Việt Nam (kênh huy động vốn FPI nước ngoài chủ yếu) đang có những bước phát
triển”nóng” cả về tốc độ lẫn quy mô.
1.4.1 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Malaysia
Kể từ đầu những năm 1990 cho tới trước khi xảy ra khủng hoảng tài chínhtiền tệ châu Á 1997-1998, Malaysia luôn đạt được mức tăng trưởng cao nhờ chi tiêu
mạnh cho cơ sở hạ tầng và đầu tư nước ngoài. Khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu
Á cùng với việc các nhà đầu tư nước ngoài rút vốn đã khiến cho tăng trưởng của
Malaysia giảm 7% vào năm 1998. Tuy nhiên, khác với các nước khác Malaysia
không cần viện trợ từ IMF mà đã có những chính sách riêng, độc lập hơn và mềm
dẻo hơn, trong đó có chính sách kiểm soát sự di chuyển của dòng vốn tư nhân nước
ngoài gián tiếp để vượt qua khủng hoảng. Mặc dù còn nhiều tranh cãi song chính
sách này được coi là độc đáo và khá thành công trong điều kiện thực tế của
Malaysia.
Dòng vốn tư nhân nước ngoài ròng vào Malaysia trong thời kỳ 1990-1998 có
thể chia thành 4 giai đoạn khác nhau :
- Giai đoạn tăng mạnh 1990-1993, phản ánh tác động của chính sách tự do hóa tài
chính, triển vọng phát triển khả quan của nền kinh tế và môi trường kinh tế quốc

tế thuận lợi. Thực tế dòng vốn này đã tăng từ 2,83 tỷ USD năm 1990 lên đến
10,42 tỷ USD năm 1993 (trong đó dòng vốn ngắn hạn ròng đã tăng từ mức 0,5 tỷ
USD lên đến 5,41 tỷ USD năm 1993)
- Giai đoạn suy giảm mạnh năm 1994, từ 10,42 tỷ USD năm 1993 đột ngột xuống
còn 0,89 tỷ USD. Điều này phản ánh tác động của những biện pháp kiểm soát
dòng vốn vào trong thời kỳ này.
- Giai đoạn 1995-1996 ghi nhận sự gia tăng mạnh mẽ dòng vốn vào Malaysia.
Dòng vốn gián tiếp vào lên đến 9,18 tỷ USD trong năm 1996. Phản ánh việc


16
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

xóa bỏ những biện pháp điều tiết dòng vốn và tiếp tục chính sách tự do hóa tài
chính của Malaysia.
- Giai đoạn 1997-1998, phản ánh tác động của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á
1997-1998. Dòng vốn vào Malaysia giảm mạnh (giảm tới mức 0,55 tỷ USD năm
1997, và âm 3,1 tỷ USD năm 1998)
Bảng 1.3 : Vốn tư nhân nước ngoài ròng vào nền kinh tế Malaysia, thời kỳ 1990
-1998 (tỷ USD)
Năm

Dòng ngắn hạn

Dòng dài hạn

Tổng cộng

1990
0,50
2,33
2,83
1991
1,87
4,00
5,87
1992
4,69
5,18
9,87
1993
5,41
5,01
10,42
1994
-3,23
4,12
0,89
1995
1,01
4,17
5,18
1996
4,10
5,08
9,18
1997

-4,59
5,14
0,55
1998
-5,26
2,16
-3,1
Nguồn : Bank Negara Malaysia, Monthly Statistical Bulletin, June 2000. Trích lại từ
: UNCTAD (2003), Management of Capital Flows : Comperative Experiences and
Implications for Africa.
Dòng vốn tư nhân nước ngoài gián tiếp vào Malaysia được thực hiện dưới hai
hình thức : thông qua TTCK và thông qua việc Malaysia phát hành chứng khoán
(các công cụ cổ phần và công cụ nợ) ra thò trường vốn quốc tế. Trong đó, dòng vốn
FPI thông qua TTCK Malaysia thường được rút ra rất mạnh dưới tác động của
những chính sách kiểm soát vốn (năm 1994, hơn 47 tỷ USD đã được rút ra) hoặc
dưới tác động của bất ổn kinh tế (thời kỳ khủng hoảng1997-1998, lượng vốn rút ra
nhiều hơn lượng vốn chảy vào đã khiến cho dòng vốn FPI ròng vào Malaysia thông
qua TTCK đạt mức âm gần 7 tỷ USD năm 1997). Vốn FPI vào Malaysia thông qua
việc phát hành các công cụ cổ phần và công cụ nợ trên thò trường tài chính quốc tế
rất không ổn đònh với mức cao nhất là 3,14 tỷ USD năm1997. Trong đó, nếu việc
phát hành các công cụ cổ phần chiếm ưu thế trong thời kỳ 1992-1997 thì việc phát
hành các công cụ nợ lại chiếm ưu thế trong thời kỳ 1999-2003. Ngoài ra, lượng vốn
FPI mà Malaysia thu hút thông qua kênh này nhỏ hơn rất nhiều so với lượng vốn


17
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

mà nước này thu hút được thông qua TTCK. Điều này phản ánh tính bất ổn cũng
như những đánh giá ngặt nghèo của thò trường tài chính quốc tế đối với việc phát
hành chứng khoán của những nước đang phát triển.
Sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn FPI vào Malaysia trong những năm đầu
của thập kỷ 1990 được quyết đònh bởi hai nhân tố cơ bản. Thứ nhất, tăng trưởng
chậm chạp ở các nước công nghiệp phát triển, lãi suất quốc tế giảm và áp lực của
việc tìm kiếm lợi tức cao cũng như đa dạng hóa rủi ro đã thúc đẩy các nhà đầu tư
nước ngoài đầu tư vào Malaysia. Thứ hai, dòng vốn FPI vào Malaysia được hấp dẫn
bởi một loạt các nhân tố nội đòa như nền tảng kinh tế vó mô vững chắc, triển vọng
kinh tế tăng trưởng cao, chế độ chính trò ổn đònh, Chính phủ thân thiện với thò
trường, chính sách thu hút đầu tư hấp dẫn, cơ sở hạ tầng phù hợp, TTCK đang bùng
nổ, lãi suất nội đòa cao, đồng ringgit được dự tính sẽ tăng giá.
Tuy nhiên, sự chảy vào mạnh mẽ của dòng vốn tư nhân nước ngoài, đặc biệt
là vốn FPI trong những năm đầu thập kỷ 1990 cũng như sự rút vốn ồ ạt của các nhà
đầu tư nước ngoài trong những năm 1997-1998 đã gây ra những tác động tiêu cực
cho nền kinh tế Malaysia buộc nước này phải sử dụng những chính sách kiểm soát
đối với dòng vốn này.
Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Malaysia
Tùy vào từng giai đoạn của nền kinh tế và sự di chuyển của dòng vốn mà
Chính phủ Malaysia áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn khác nhau.
Trong thời kỳ 1990-1993, trước sự gia tăng mạnh của dòng vốn vào, Chính
phủ Malaysia đứng trước sự đánh đổi giữa một bên là sự cần thiết phải duy trì lãi
suất cao nhằm kiềm chế lạm phát với một bên là giảm khuyến khích đối với dòng
vốn ngắn hạn chảy vào, đặc biệt là dòng vốn có liên quan đến việc mua các chứng
khoán nợ cũng như sự gia tăng trong tài khoản ngoài của các NHTM. Dòng vốn này
rất nhạy cảm với chênh lệch lãi suất, rất dễ bò đảo ngược và mang tính đầu cơ cao.
Ngoài việc gây nên rủi ro cho nền kinh tế vó mô do tình trạng phát triển quá nóng,
dòng vốn nước ngoài đổ mạnh vào trong nước còn tạo nên rủi ro đối với khu vực tài
chính thông qua việc làm cho chất lượng tài sản có của các ngân hàng bò xấu đi (do

việc vay và cho vay quá mức cũng như việc gặp rủi ro lớn về thời hạn và tiền tệ).
Để đối phó với tình hình trên, Malaysia đã đặt ra mục tiêu ưu tiên chống lại
sự bất ổn đònh do dòng vào quá mạnh gây nên và khôi phục lại sự ổn đònh của thò


18
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

trường tài chính bằng cách phối hợp chính sách tiền tệ và các biện pháp kiểm soát
ngoại hối.
- Để tránh tác động tiêu cực của việc đồng ringgit lên giá, Chính phủ Malaysia đã
áp dụng áp dụng biện pháp can thiệp vô hiệu bằng cách phát hành trái phiếu để
thực hiện nghiệp vụ thò trường mở. Song song đó, để hạn chế sự gia tăng cung
tiền, Malaysia cũng đã áp dụng việc tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc (tỷ lệ này năm
1991 là 7,5%, năm 1992 là 8,5%).
- Lo ngại về khả năng mất kiểm soát đối với cung tiền, lạm phát cũng như bất ổn
trên thò trường tài chính đã khiến Chính phủ Malaysia đưa ra một loạt các biện
pháp trực tiếp cũng như gián tiếp đối với sự di chuyển dòng vốn vào. Các biện
pháp được đưa ra là : cấm những người cư trú Malaysia bán các chứng khoán
của thò trường tiền tệ có thời hạn dưới một năm cho những người không cư trú;
hạn chế các hoạt động đầu cơ ở thò trường nước ngoài bằng cách cấm các ngân
hàng tham gia vào giao dòch hoán đổi hoặc có kỳ hạn không liên quan đến
thương mại với những người không cư trú; hạn chế các khoản tiền gửi của những
người không cư trú ngoại trừ những khoản liên quan đến thương mại và đầu tư
trực tiếp; tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc; các biện pháp điều tiết thận trọng đối với
hệ thống ngân hàng cũng đã được thực hiện.
Trong thời kỳ xảy ra khủng hoảng, đứng trước tình trạng dòng vốn chảy

mạnh ra bên ngoài và sự giảm sút mạnh của dự trữ ngoại tệ, Chính phủ Malaysia đã
thực hiện một loạt các biện pháp kiểm soát vốn. Những biện pháp kiểm soát đối
với ngân hàng nhằm hạn chế các giao dòch hoán đổi bán ra (mua có kỳ hạn và bán
giao ngay đồng ringgit với những người không cư trú) không liên quan đến thương
mại, nhằm cắt đứt mối liên hệ giữa thò trường đồng ringgit trong nước và ngoài
nước, giảm thiểu áp lực đối với lãi suất trong nước. Ngoài ra, để xóa bỏ thò trường
đồng ringgit ở nước ngoài cũng như hạn chế đầu cơ đối với đồng tiền này, Chính
phủ Malaysia đã yêu cầu chuyển toàn bộ số ringgit trên thò trường nước ngoài về
nước (bao gồm cả tiền gửi bằng đồng ringgit trong tài khoản ngân hàng nước
ngoài); đòi hỏi cấp phép đối với việc chuyển khoản giữa các tài khoản ngoài, tất cả
các hoạt động xuất nhập khẩu phải thanh toán bằng ngoại tệ, mọi giao dòch mua
bán các tài sản tài chính đònh danh bằng đồng ringgit phải được thực hiện thông qua
thể chế tiền gửi được ủy quyền v.v.
Để khuyến khích các nhà đầu tư gián tiếp hiện hành đầu tư dài hạn và để
tăng cường thu hút dòng vốn mới đồng thời giảm thiểu sự bất ổn đònh của dòng vốn


19
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

ngắn hạn cũng như để việc rút vốn được tuần tự, không đột biến. Malaysia quy đònh
thời hạn duy trì vốn đầu tư gián tiếp sau 12 tháng mới được chuyển ra nước ngoài.
Áp dụng hệ thống thuế rút vốn giảm dần đối với việc rút vốn đầu tư vào cổ phiếu,
trái phiếu và các công cụ tài chính khác. Mức thuế giảm dần phụ thuộc vào thời
hạn đầu tư (mức 30% đối với việc rút vốn nếu thời gian đầu tư ít hơn 7 tháng, 20%
nếu thời gian đầu tư từ 7-9 tháng, 10% nếu thời gian đầu tư 9-12 tháng và 0% nếu
thời gian đầu tư trên 12 tháng). Không áp dụng kiểm soát vốn đối với những hình

thức đầu tư mang tính thanh khoản thấp hoặc vốn FDI.
Sau khi Malaysia thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn của mình đối với
các dòng vốn đầu tư nước ngoài, nhiều nhà kinh tế phương tây đã có những hoài
nghi về những biện pháp này vì cho rằng nó sẽ làm mất niềm tin của các nhà đầu tư
nước ngoài. Tuy nhiên, trên thực tế, những biện pháp này đã giúp Malaysia vượt
qua khủng hoảng mà không cần phải cầu cứu sự trợ giúp từ IMF.
1.4.2 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Thái Lan
Từ đầu những năm 1990 cho tới khi xảy ra khủng hoảng tài chính - tiền tệ
năm 1997-1998, Thái Lan luôn là điểm đến hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước
ngoài. Sự chảy vào mạnh mẽ của dòng vốn quốc tế đã góp phần giúp cho nền kinh
tế Thái Lan có tốc độ tăng trưởng cao và ổn đònh trong suốt thời kỳ này. Tuy nhiên,
cũng chính sự đảo ngược mạnh của dòng vốn đó đã khiến cho nền kinh tế Thái Lan
rơi vào khủng hoảng. Nguyên nhân nằm ở sự yếu kém của hệ thống ngân hàng
cùng với các biện pháp kiểm soát vốn không thận trọng đối với sự di chuyển của
dòng vốn tư nhân nước ngoài. Để vượt qua khủng hoảng, Thái Lan đã phải cầu cứu
sự viện trợ của IMF với việc chấp nhận những áp đặt chính sách của tổ chức này.
Theo thống kê của ngân hàng Trung ương Thái Lan (BOT), từ đầu thập kỷ
1990, dòng vốn nước ngoài đã chảy mạnh vào nền kinh tế Thái Lan, đạt mức trung
bình 355,639 tỷ baht/năm trong thời kỳ 1992-1996, sau đó lại đảo ngược mạnh với
mức âm 389,391 tỷ baht/năm trong thời kỳ 1997. Trong đó, sự chảy vào và đảo
ngược mạnh của dòng vốn thông qua hệ thống ngân hàng đạt mức 179,277 tỷ
baht/năm thời kỳ 1992-1996 và âm 336,781 tỷ baht/năm thời kỳ 1997.
Dòng vốn FPI vào Thái Lan được thực hiện thông qua việc các nhà đầu tư nước
ngoài mua chứng khoán cổ phần và chứng khoán nợ trên TTCK Thái Lan cũng như
các công cụ cổ phần và công cụ nợ trên thò trường quốc tế. Vốn FPI vào Thái Lan


20
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

tăng mạnh trong thời kỳ trước khi xảy ra khủng hoảng và liên tục giảm sút trong
thời kỳ sau khủng hoảng, Trong thời kỳ trước khi xảy ra khủng hoảng, FPI luôn có
tỷ trọng cao hơn FDI nhưng vẫn nhỏ hơn so với vốn vay qua ngân hàng, thời kỳ
1992-1996, dòng vốn FPI chiếm 18,8% tổng dòng vốn quốc tế vào Thái Lan, gần
gấp đôi so tỷ trọng của vốn FDI (9,9%) nhưng thấp hơn rất nhiều so vốn vay thông
qua hệ thống ngân hàng (50,4%). Tuy nhiên, trong thời kỳ sau khủng hoảng, vốn
FDI lại chiếm ưu thế hơn so với FPI, trong khi vốn FPI bò đảo ngược mạnh thì vốn
FDI vẫn tiếp tục đạt mức dương, thậm chí đạt tới mức cao kỷ lục trong hai năm
1998 (đạt 7 tỷ USD) và năm 1999 (đạt hơn 6 tỷ USD).
Sự gia tăng mạnh mẽ của dòng vốn tư nhân nước ngoài (trong đó có vốn FPI)
vào Thái Lan được quyết đònh bởi nhiều yếu tố. Đầu tiên có thể thấy được là vào
đầu thập kỷ 1990, Thái Lan đã tiến hành tự do hóa tài chính với việc tự do hóa lãi
suất đối với cả tiền gửi và tiền vay; loại bỏ hầu hết các kiểm soát về ngoại hối, tự
do hóa các giao dòch của tài khoản vốn với việc cho phép dòng vốn nước ngoài
được tự do ra vào trong nước. Ngoài ra, trong giai đoạn này, lãi suất ở Thái Lan
luôn duy trì ở mức cao hơn lãi suất thế giới (thời kỳ 1992-1998, lãi suất cho vay cơ
bản của Thái Lan luôn cao hơn khoảng 8,15% so với lãi suất LIBOR) đã khuyến
khích các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào Thái Lan cũng như các ngân hàng và
công ty tài chính trong nước vay mượn trên thò trường tài chính quốc tế để cho vay
lại ở trong nước. Cùng với mức chênh lệch lãi suất, chính sách tỷ giá cố đònh (nhà
đầu tư nước ngoài ít bò rủi ro về tỷ giá), triển vọng tăng trưởng cao của nền kinh tế
trong điều kiện dòng vốn được tự do di chuyển đã làm dòng vốn nước ngoài chảy
mạnh vào nền kinh tế Thái Lan, đặc biệt đáng lưu ý là vốn ngắn hạn.
Dòng chảy mạnh mẽ của của vốn nước ngoài vào trong nước đã thúc đẩy nền
kinh tế Thái Lan tăng trưởng nhưng đồng thời cũng đẩy nền kinh tế rơi vào tình
trạng phát triển quá nóng với biểu hiện là thâm hụt tài khoản vãng lai lớn, lạm phát
gia tăng, TTCK bùng nổ và thò trường bất động sản có tính bong bóng. Và đến

tháng 07/1997, khi mà các nhà đầu tư nước ngoài ồ ạt rút vốn đi kèm là xuất khẩu
giảm, tính bong bóng của thò trường bất động sản và TTCK tan vỡ, đô la Mỹ tăng
giá v.v. nền kinh tế Thái Lan rơi vào cuộc khủng hoảng trầm trọng.
Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Thái Lan
Nhận thức được những tác động tiêu cực do sự di chuyển quá mức của dòng
vốn nước ngoài, đặc biệt là dòng ngắn hạn. Từ năm 1995, Chính phủ Thái Lan đã


21
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

yêu cầu các NHTM phải gửi vào NHTW (không lãi suất) 7% tiền gửi kỳ hạn dưới 1
năm của những người không cư trú, nhằm mục đích tăng chi phí đối với dòng vốn
nước ngoài ngắn hạn. Tiếp đến, năm 1996, các NHTM và công ty tài chính được
yêu cầu phải gửi vào NHTW Thái Lan 7% giá trò vốn vay nước ngoài ngắn hạn
mới, nhằm mục đích khuyến khích thay đổi cơ cấu vay nước ngoài theo hướng vay
dài hạn.
Ngoài ra, Thái Lan còn áp dụng một loạt các biện pháp kiểm soát khác như
đưa ra những hạn chế về trạng thái ngoại hối của các NHTM; yêu cầu báo cáo kòp
thời về các biện pháp quản lý rủi ro trong các giao dòch ngoại hối và các công cụ
phái sinh. Đặc biệt, vào tháng 06/1997 trước sức ép mạnh mẽ của đầu cơ, Thái Lan
đã áp dụng những biện pháp như cấm một số giao dòch ngoại hối với người nước
ngoài (cho vay thông qua nghiệp vụ hoán đổi, các giao dòch kỳ hạn trực tiếp bằng
đồng baht…); phải thanh toán bằng USD cho bất kỳ việc mua hối phiếu bằng đồng
baht trước hạn cũng như cho các công cụ nợ khác; cấm các nhà đầu tư vào cổ phiếu
rút chuyển vốn bằng đồng baht; người nước ngoài phải sử dụng tỷ giá trong nước để
chuyển lãi bằng đồng baht từ việc mua cổ phiếu. Để hạn chế đầu cơ đối với đồng

baht, Thái Lan đã thiết lập thò trường tiền tệ hai cấp đối với nhà đầu tư nước ngoài
thông qua chế độ tỷ giá hối đoái kép.
Đồng thời với những biện pháp kiểm soát ngoại hối, Thái Lan đã thực hiên
chính sách thắt chặt tiền tệ thông qua việc tăng lãi suất chủ đạo, giảm tỷ lệ cho
vay/tiền gửi v.v. Biện pháp can thiệp vô hiệu cũng được thực hiện trên thò trường
ngoại hối nhằm bảo vệ tỷ giá cố đònh, tuy nhiên biện pháp này không mấy phát huy
tác dụng do khả năng phát hành trái phiếu nội đòa của Thái Lan không lớn và chi
phí lãi phải trả cho các trái phiếu này cao hơn lợi nhuận thu được do đầu tư bằng
ngoại tệ có được do can thiệp vô hiệu.
Thái Lan đã không đưa ra được những biện pháp kiểm soát cụ thể đối với sự
di chuyển của dòng vốn FPI mà chủ yếu là nhằm chống lại việc đầu cơ đồng baht
và duy trì tỷ giá cố đònh. Mặc dù những biện pháp trên có những tác động tích cực
đến cơ cấu dòng vốn vào Thái Lan, tỷ lệ vốn ngắn hạn đã giảm từ 62 % trong năm
1995 xuống còn 32% năm 1996, tỷ lệ nợ ngắn hạn trong tổng nợ cũng giảm. Thế
nhưng vẫn không ngăn được sự đảo ngược của dòng vốn đầu tư nước ngoài và Thái
Lan đã buộc phải thả nổi đồng baht và cầu cứu sự trợ giúp của cộng đồng tài chính
quốc tế.


22
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

Như vậy, trong suốt thập kỷ 1990, thậm chí ngay cả khi xảy ra khủng hoảng
tài chính - tiền tệ 1997-1998, Thái Lan vẫn kiên trì thực hiện chính sách tự do hóa
tài chính của mình và không có những chính sách, biện pháp kiểm soát thận trọng
đối với sự di chuyển của dòng vốn tư nhân (đặc biệt là dòng FPI). Những biện pháp
về quản lý ngoại hối và can thiệp vô hiệu đối với dòng vốn vào không mang lại

hiệu quả vì không có sự phối hợp với các chính sách kinh tế vó mô khác cùng sự
giám sát, điều tiết thận trọng của hệ thống tài chính nội đòa.
1.4.3 Kinh nghiệm kiểm soát dòng vốn tại Trung Quốc
Trong suốt thập kỷ 1990, thậm chí ngay cả khi xảy ra khủng hoảng tài chínhtiền tệ châu Á, Trung Quốc luôn đạt được mức tăng trưởng cao kỷ lục (tốc độ tăng
trưởng trung bình 9,5% thời kỳ 1990-1999) cùng với sự gia tăng xuất khẩu, tài
khoản vãng lai thặng dư liên tục, lạm phát được kiềm chế ổn đònh. Điều đáng lưu ý
là mặc dù có những chính sách kiểm soát nghiêm ngặt nhưng Trung Quốc lại là
nước thu hút vốn đầu tư nước ngoài cao kỷ lục trong số các nước đang phát triển.
Dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc đã tăng liên tục từ mức 10,3 tỷ
USD năm 1990 lên đến 58,6 tỷ USD năm 1998. Trong đó, dòng vốn FPI vào Trung
Quốc được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau : các nhà đầu tư nước ngoài
mua cổ phiếu được phát hành dành cho họ trên TTCK trong nước (cổ phiếu B) cũng
như cổ phiếu và trái phiếu của Trung Quốc phát hành trên thò trường quốc tế (cổ
phiếu N, H và L). Những đặc trưng cơ bản của giao dòch các loại cổ phiếu này như :
cổ phiếu B được đònh danh bằng nhân dân tệ nhưng lại được bán cho nhà đầu tư
nước ngoài bằng USD trên TTCK Thượng Hải và bằng đô la HongKong (HKD) trên
TTCK Thẩm Quyến. Cổ phiếu H là cổ phiếu của các công ty Trung Quốc được
niêm yết ở TTCK HongKong, những cổ phiếu này được đònh giá bằng Nhân dân tệ
nhưng được bán bằng HKD. Cổ phiếu N là cổ phiếu được phát hành dành cho
những nhà đầu tư nước ngoài trên TTCK Mỹ, cổ tức cũng được đònh giá bằng Nhân
dân tệ nhưng được chi trả bằng USD, cổ phiếu N này không được giao dòch trực tiếp
trên TTCK mà được phát hành thông qua chứng chỉ tiền gửi Mỹ (ADRs). Cổ phiếu
L là cổ phiếu được phát hành trên TTCK Luân Đôn theo biên bản ghi nhớ giữa
chính quyền Anh và Trung Quốc năm 1996.
Tuy nhiên, vốn đầu tư nước ngoài FPI vào Trung Quốc chiếm tỷ trọng nhỏ so
với vốn đầu tư trực tiếp (FDI), dòng FPI chỉ chiếm trung bình 7,6% dòng vốn FDI


23
Lê Duy Phong

Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

trong giai đoạn 1991-2002. Ngoài ra, trong khi dòng vốn FDI khá ổn đònh thì dòng
FPI lại luôn tăng giảm khá thất thường trong suốt thời kỳ được xem xét.
Những biện pháp kiểm soát vốn đã được sử dụng ở Trung Quốc
Để kiểm soát sự di chuyển của dòng vốn tư nhân nước ngoài gián tiếp, Trung
Quốc đã áp dụng một loạt các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, trong đó có những
biện pháp điều tiết thông qua TTCK và những biện pháp khác.
Để hạn chế tối đa sự thâm nhập của nhà đầu tư nước ngoài bằng các dòng vốn
ngắn hạn vào trong nước, Trung Quốc đã phân tách TTCK thành hai khu vực
(segments) : khu vực cổ phiếu A (dành cho người cư trú) và khu vực cổ phiếu B
(dành cho người không cư trú), đồng thời không cho phép các nhà đầu tư nước ngoài
đầu tư vào các công cụ nợ và công cụ phái sinh trên TTCK cũng như trên thò trường
tiền tệ.
Những biện pháp điều tiết trên được nới lỏng một phần vào năm 1996 khi
NHTW Trung Quốc cho phép các nhà đầu tư nước ngoài được phép mua cổ phiếu A
thông qua các công ty được ủy quyền, đây là một bước tiến trong việc thống nhất
TTCK vốn đang bò chia cắt. Những quy đònh mới nhằm mở rộng diện phát hành và
tăng mức giao dòch cổ phiếu B cũng được áp dụng. Bên cạnh đó, để hạn chế những
tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu Á đối với những
công ty niêm yết ở nước ngoài, Trung Quốc đã đưa ra những biên pháp nhằm nâng
cao yêu cầu đối với các công ty niêm yết ở nước ngoài trong việc chuẩn mực hóa
hoạt động, tăng cường tính minh bạch và cải tổ công ty, nâng cao hình ảnh của
những công ty này trên thò trường tài chính quốc tế.
Nhằm kiểm soát dòng vốn nước ngoài vào trong nước, Trung Quốc đã áp
dụng chính sách quản lý chặt chẽ đối với việc vay nợ nước ngoài. Việc vay nước
ngoài trung và dài hạn buộc phải đưa vào kế hoạch của Chính phủ và mỗi lần vay
phải được kiểm tra và cấp phép; áp dụng hệ thống báo cáo đối với việc trả nợ và

nhận thanh toán quốc tế, việc này sẽ cung cấp cho Chính phủ những số liệu tin cậy
để giám sát việc vay nợ nước ngoài, bao gồm cả dòng vào và dòng ra ngắn hạn.
Cùng với quá trình cải cách và mở cửa nền kinh tế, chế độ tỷ giá hối đoái ở
Trung Quốc luôn được đổi mới. Sau nhiều lần phá giá đồng tiền nội đòa, năm 1994
Trung Quốc xóa bỏ cơ chế đa tỷ giá và tuyên bố thiết lập chế độ tỷ giá thả nổi có
quản lý. Việc quản lý ngoại hối cũng được đổi mới : tự do hóa lãi suất tiền gửi
ngoại tệ, xóa bỏ hạn chế việc sử dụng ngoại tệ đối với người cư trú, xóa bỏ những
hạn chế đối với những giao dòch phi thương mại v.v. Tuy nhiên chế độ ngoại hối
của Trung Quốc vẫn nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Chính phủ. Cung cầu


24
Lê Duy Phong
Vấn đề kiểm soát dòng vốn vào tại Việt Nam trong giai đoạn hội nhập

Luận văn

ngoại tệ trên thò trường tiền tệ liên ngân hàng được Chính phủ kiểm soát thông qua
việc can thiệp vào thò trường ngoại hối và quy đònh các doanh nghiệp có nguồn thu
ngoại tệ hoặc có nhu cầu mua ngoại tệ đều phải xin phép NHTW. Trung Quốc còn
hạn chế khả năng tiếp cận thò trường ngoại hối, đặc biệt đối với những nhà đầu tư
nước ngoài bằng việc quy đònh chỉ những ngân hàng được chỉ đònh mới được tham
gia thò trường ngoại hối.
Có thể thấy, những biện pháp kiểm soát dòng vốn nước ngoài (chủ yếu là
vốn FPI) vào Trung Quốc chủ yếu được thực hiện thông qua những biện pháp hành
chính. Mục đích là khuyến khích sự chảy vào của dòng vốn dài hạn và hạn chế sự
di chuyển của dòng vốn ngắn hạn. Nó còn mang ý nghóa, kiểm soát chặt chẽ hơn tài
khoản vốn so với tài khoản vãng lai, tự do hóa một số ngành đối với sự di chuyển
của dòng FPI đồng thời kiểm soát chặt chẽ sự di chuyển của dòng vốn này đối với
một số ngành khác (ngân hàng, bảo hiểm, TTCK…. ).

Kết luận chương 1
Sự di chuyển của dòng vốn quốc tế đã mang lại những nguồn lực lớn cho sự phát
triển kinh tế của các quốc gia. Tuy nhiên, đi kèm theo đó là những rủi ro tiềm ẩn
gây bất ổn cho nền kinh tế khi có sự đảo ngược dòng vốn. Đã có nhiều bằng chứng
thực nghiệm chứng tỏ rằng kiểm soát vốn là một phần không thể thiếu trong bất cứ
nền kinh tế nào bởi rất khó để xây dựng một chính sách tiền tệ hoàn hảo đủ sức
kiểm soát và điều tiết mọi tác động của các dòng lưu chuyển tài chính. Kinh
nghiệm thực tế từ việc kiểm soát đối với sự di chuyển của các dòng vốn đầu tư
nước ngoài, đặc biệt là dòng vốn FPI của các nước đang phát triển - có một số nét
tương đồng về xu thế và khả năng phát triển với Việt Nam như Malaysia, Thái Lan,
Trung Quốc là rất ý nghóa đối với Việt Nam. Điều quan trọng hơn là những kinh
nghiệm này được rút ra từ trong giai đoạn mà các nước này phải đối đầu với cuộc
khủng hoảng tài chính-tiền tệ châu Á. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập với
nền kinh tế thế giới cả về thương mại lẫn tài chính, áp lực của việc tự do hóa tài
chính cũng như việc dòng vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài đang vào Việt Nam với
tốc độ và quy mô ngày càng cao. Những kinh nghiệm trên sẽ rất cần thiết cho các
nhà hoạch đònh chính sách vó mô của Việt Nam trong việc tìm ra những biện pháp
kiểm soát, điều tiết các dòng vốn đầu tư nước ngoài vào trong nước theo đònh hướng
sẽ là những nguồn lực bổ sung cho đầu tư phục vụ tăng trưởng kinh tế mang tính
chất dài hạn, bền vững.