Khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu suất trích ly dầu Gấc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.29 MB, 46 trang )
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM
BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Khảo sát khả năng diệt muỗi của
chế phẩm Enchoice
Ngành học: CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Niên khóa: 2001 – 2005
Sinh viên thực hiện: NGUYỄN THỊ LỆ NGỌC
Thành phố Hồ Chí Minh
Tháng 8/2005
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM
BỘ MÔN CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Khảo sát khả năng diệt muỗi của
chế phẩm Enchoice
Giảng viên hƣớng dẫn: Sinh viên thực hiện:
TS.BÙI XUÂN AN NGUYỄN THỊ LỆ NGỌC
Thành phố Hồ Chí Minh
Tháng 8/2005
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
LỜI CẢM TẠ
Con thành kính ghi khắc công ơn Cha và Mẹ đã sinh thành, nuôi dưỡng và
suốt đời tận tụy không ngại khó khăn, luôn dìu dắt và tạo điều kiện cho con
học tập để con có được ngày hôm nay.
Trân trọng biết ơn:
Ban giám hiệu trường ĐH Nông Lâm Tp HCM.
Ban chủ nhiệm Bộ môn Công nghệ sinh học.
Tất cả quý thầy cô đã truyền đạt kiến thức cho em trong suốt quá trình học
tại trường.
Em xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy:
TS. BÙI XUÂN AN, người đã nhiệt tình truyền đạt, hướng dẫn và tạo mọi
điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này.
Cảm ơn:
Các bạn bè thân yêu của lớp Công nghệ sinh học khóa 27 đã chia xẻ cùng
tôi vui buồn trong thời gian học, cũng như hết lòng hỗ trợ, giúp đỡ tôi
trong thời gian thực hiện khóa luận.
Tp HCM, Tháng 8 năm 2005
Sinh viên
Nguyễn Thị Lệ Ngọc
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
TÓM TẮT
Nhằm mục đích xác định liều lƣợng phun xịt đạt hiệu quả tốt nhất trong tiêu
diệt muỗi và ấu trùng muỗi trong dạng nƣớc tĩnh của chế phẩm Enchoice. Từ đó
đƣa ra kết luận đánh giá về khả năng sử dụng chế phẩm trong thực tế. Khóa luận:
“Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice ” đƣợc tiến hành với
các nghiên cứu kiểm soát và tiêu diệt muỗi trƣởng thành và ấu trùng muỗi.
Bố trí thí nghiệm trên muỗi trƣởng thành với các yếu tố liều lƣợng và nồng độ
chế phẩm; trên ấu trùng với yếu tố nồng độ bằng phƣơng pháp pha loãng trực
tiếp, yếu tố liều lƣợng và nồng độ bằng phƣơng pháp phun xịt trên bề mặt nƣớc.
1. Đối với muỗi trƣởng thành: nồng độ dung dịch chế phẩm Enchoice là 1:600
và liều lƣợng phun xịt 40ml thì hiệu quả đạt 98.98% sau 1 giờ. Muỗi trƣởng
thành bị ngộ độc ngay khi dính thuốc.
2. Đối với ấu trùng muỗi ở dạng nƣớc tĩnh :
Phƣơng pháp pha loãng trực tiếp: nồng độ chế phẩm Enchoice là
1 :2000 đạt hiệu quả giết chết ấu trùng 100% sau 2 giờ.
Phƣơng pháp phun xịt lên bề mặt nƣớc: phun xịt 60 ml dung dịch chế
phẩm Enchoice ở tỉ lệ pha 1:600, hiệu quả đạt 93,67% sau 4 giờ.
Với qui mô thí nghiệm nhỏ thì phƣơng pháp pha loãng trực tiếp đạt hiệu quả
chậm hơn nhƣng việc thực hiện đơn giản ít tốn công hơn so với phƣơng pháp
phun xịt lên bề mặt.
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
MỤC LỤC
CHƢƠNG TRANG
Trang tựa
Lời cảm tạ .............................................................................................................. iii
Tóm tắt .................................................................................................................. iv
Mục lục ................................................................................................................... v
Danh sách các hình .............................................................................................. viii
Danh sách các biểu đồ ......................................................................................... viii
Danh sách các chữ viết tắt ..................................................................................... ix
Danh sách các bảng ............................................................................................... ix
1.MỞ ĐẦU ...............................................................................................................
1.1. Đặt vấn đề .................................................................................................... 1
1.2.Mục đích và yêu cầu ..................................................................................... 2
1.3.Giới hạn khóa luận ........................................................................................ 2
2.TỔNG QUAN TÀI LIỆU ................................................................................... 3
2.1.Muỗi .............................................................................................................. 3
2.1.1. Đặc điểm sinh thái .................................................................................. 3
2.1.2. Đặc điểm sinh học của muỗi .................................................................. 4
2.1.2.1.Muỗi trƣởng thành ........................................................................... 4
2.1.2.2.Trứng ................................................................................................ 4
2.1.2.3.Ấu trùng ........................................................................................... 4
2.1.2.4.Nhộng ............................................................................................... 5
2.1.3.Chu trình phát triển của muỗi ................................................................. 5
2.1.4.Phân loại .................................................................................................. 6
2.1.4.1.Họ phụ Toxorhynachitinea ............................................................... 6
2.1.4.2.Họ phụ Anophelinea ......................................................................... 6
2.1.4.3.Họ phụ Culicinea ............................................................................. 6
2.1.5.Một số bệnh đặc trƣng do muỗi truyền ................................................... 6
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
2.1.5.1.Bệnh sốt rét ...................................................................................... 6
2.1.5.2.Bệnh giun chỉ ................................................................................... 7
2.1.5.3.Bệnh sốt xuất huyết Dengue ............................................................ 7
2.1.6.Một số phƣơng pháp khống chế muỗi ..................................................... 7
2.1.6.1.Dùng vi sinh vật ............................................................................... 7
2.1.6.2.Cải tạo môi trƣờng ........................................................................... 7
2.1.6.3.Bẫy điện ........................................................................................... 8
2.1.6.4.Dùng hóa chất .................................................................................. 8
2.1.6.5.Dùng muỗi biến đổi gen ................................................................... 8
2.1.6.6.Xua muỗi .......................................................................................... 8
2.2.Sơ lƣợc chế phẩm Enchoice ........................................................................ 14
2.2.1.Giới thiệu chung về công ty Enviromental Choice ............................... 14
2.2.2.Tổng quát chế phẩm Enchoice .............................................................. 14
2.2.3.Cơ chế hoạt động của Multi – enzyme
lên muỗi và ấu trùng muỗi ................................................................................... 16
3.VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP THÍ NGHIỆM ............................................ 18
3.1.Thời gian và địa điểm thí nghiệm ............................................................... 18
3.2.Vật liệu ........................................................................................................ 18
3.3.Phƣơng pháp thí nghiệm ............................................................................. 19
3.3.1. Đối với muỗi trƣởng thành .................................................................. 19
3.3.1.1. Ảnh hƣởng liều lƣợng lên muỗi trƣởng thành (TN1a) ................ 19
3.3.1.2. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên muỗi trƣởng thành (TN2a) .... 20
3.3.2. Đối với ấu trùng muỗi ......................................................................... 20
3.3.2.1. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp pha trực tiếp (TN1b) ................................................................ 21
3.3.2.2. Ảnh hƣởng liều lƣợng lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp phun xịt (TN2b) ....................................................................... 21
3.3.2.3. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp phun xịt (TN3b) ....................................................................... 21
3.4.Chỉ tiêu theo dõi .......................................................................................... 22
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
3.5.Phân tích số liệu .......................................................................................... 22
4.KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .......................................................................... 25
4.1. Đối với muỗi trƣởng thành ......................................................................... 25
4.1.1. Ảnh hƣởng liều lƣợng lên muỗi trƣởng thành (TN1a) .................... 25
4.1.2. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên muỗi trƣởng thành (TN2a) ........ 27
4.2. Đối với ấu trùng muỗi ............................................................................... 29
4.2.1. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp pha trực tiếp (TN1b) ................................................................ 29
4.2.2. Ảnh hƣởng liều lƣợng lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp phun xịt (TN2b) ....................................................................... 31
4.2.3. Ảnh hƣởng nồng độ chế phẩm lên ấu trùng muỗi
với phƣơng pháp phun xịt (TN3b) ....................................................................... 33
5.KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................... 35
6.TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 37
7.PHỤ LỤC
DANH SÁCH CÁC HÌNH
HÌNH TRANG
Hình 2.1:Cấu tạo muỗi trƣởng thành ................................................................... 10
Hình 2.2:Sự phát triển của muỗi .......................................................................... 11
Hình 2.3:Tƣ thế muỗi Aedes.spp hút máu ............................................................ 12
Hình 2.4:Tƣ thế muỗi Anopheles.sp hút máu ....................................................... 12
Hình 2.5: Ấu trùng loài Anopheles trong nƣớc .................................................... 13
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
Hình 2.6: Ấu trùng và nhộng loài Culicinea trong nƣớc ..................................... 13
Hình 3.1 : Thí nghiệm với ấu trùng muỗi ............................................................ 23
Hình 3.2 : (1) ấu trùng bị ngộ độc (2) muỗi trƣởng thành chết.......................... 23
Hình 3.3 : lồng lƣới thí nghiệm muỗi trƣởng thành ............................................. 24
DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ
BIỂU ĐỒ TRANG
Biểu đồ 4.1: Tỉ lệ muỗi chết theo thời gian trong các nghiệm thức (TN1a) ........ 25
Biểu đồ 4.2: Tỉ lệ muỗi chết theo thời gian trong các nghiệm thức (TN2a) ........ 27
Biểu đồ 4.3: Tỉ lệ ấu trùng chết theo thời gian trong các nghiệm thức (TN1b) ... 29
Biểu đồ 4.4: Tỉ lệ ấu trùng chết theo thời gian trong các nghiệm thức (TN2b) ... 31
Biểu đồ 4.5: Tỉ lệ ấu trùng chết theo thời gian trong các nghiệm thức (TN3b) ... 33
DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT
NT: nghiệm thức.
TN: thí nghiệm.
DANH SÁCH CÁC BẢNG
BẢNG TRANG
Bảng 3: Các thí nghiệm tiến hành ........................................................................ 19
Bảng 4.1a: Ảnh hƣởng của liều lƣợng phun xịt hiệu quả
chế phẩm theo thời gian (TN1a) .......................................................................... 25
Bảng 4.1b: Ảnh hƣởng của liều lƣợng phun xịt hiệu quả
chế phẩm theo thời gian (TN1a) .......................................................................... 26
Bảng 4.2a: Ảnh hƣởng của nồng độ chế phẩm đến hiệu
quả chế phẩm theo thời gian (TN2a) .................................................................... 27
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
Bảng 4.2b: Ảnh hƣởng của nồng độ chế phẩm đến hiệu
quả chế phẩm theo thời gian (TN2a) .................................................................... 28
Bảng 4.3a: Ảnh hƣởng của nồng độ chế phẩm lên
ấu trùng muỗi theo thời gian (TN1b) ................................................................... 29
Bảng 4.3b: Ảnh hƣởng của nồng độ chế phẩm lên
ấu trùng muỗi theo thời gian (TN1b) ................................................................... 30
Bảng 4.4a: Ảnh hƣởng của liều lƣợng đến hiệu quả
chế phẩm theo thời gian (TN2b) .......................................................................... 31
Bảng 4.4b: Ảnh hƣởng của liều lƣợng đến hiệu quả
chế phẩm theo thời gian (TN2b) .......................................................................... 32
Bảng 4.5a: Ảnh hƣởng của nồng độ đến hiệu quả chế phẩm
đối với ấu trùng muỗi theo thời gian (TN3b) ....................................................... 32
Bảng 4.5b: Ảnh hƣởng của nồng độ đến hiệu quả chế phẩm
đối với ấu trùng muỗi theo thời gian (TN3b) ....................................................... 34
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
PHẦN 1
MỞ ĐẦU
1.1-Đặt vấn đề
Ở hầu hết các nƣớc có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới các bệnh do muỗi
gây nhiều thiệt hại cho sức khỏe con ngƣời (trẻ em và cả ngƣời lớn), gây tử vong
cao và để lại nhiều di chứng ở trẻ em. Đây là vấn đề đƣợc ngành y tế đặc biệt
quan tâm. Vào mùa mƣa số lƣợng muỗi gia tăng nhanh, thƣờng có nhiều nguy cơ
gây thành dịch bệnh nhƣ là: bệnh sốt rét, bệnh sốt xuất huyết, bệnh viêm não,
bệnh giun chỉ…
Theo thống kê dịch tễ ở 20 tỉnh phía nam nƣớc ta trong năm 2004 có 66.151
ca sốt xuất huyết và 103 ngƣời chết, tăng 66,8% và 50% so với 2003. Tập hợp
thông tin từ nhiều nguồn khác nhau cho thấy số lƣợng muỗi và dịch bệnh do
muỗi năm 2005 này có thể khốc liệt hơn năm 2004.
Thực chất muỗi không có khả năng gây bệnh mà nó là vecteur truyền các virus
gây bệnh, là kí chủ trung gian của virus gây bệnh. Vấn đề ở đây là phải tiêu diệt
kí chủ trung gian này mới có thể khống chế và tiêu diệt đƣợc bệnh.
Hiện nay, tình trạng sử dụng hoá chất diệt muỗi nhiều trong thời gian dài, sử
dụng không đúng qui cách đã tạo cơ hội cho muỗi thích ứng và đề kháng với các
hóa chất này. Hơn nữa dùng hoá chất để diệt muỗi cũng có nhiều bất lợi nhƣ gây
mùi khó chịu, gây dị ứng với một số ngƣời, ảnh hƣởng đến môi trƣờng. Phải
nghiên cứu đƣợc thuốc diệt muỗi vừa có hiệu quả cao, vừa không ảnh hƣởng đến
môi trƣờng là cần thiết. Chế phẩm Enchoice là một hỗn hợp multi-enzyme tiêu
diệt côn trùng nhỏ bằng tác nhân sinh học có thể là một giải pháp hữu hiệu. Khóa
luận “Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice” đƣợc tiến hành
nhằm mục đích đƣa ra thêm một cách diệt muỗi và ấu trùng muỗi với tác động
thân thiện với môi trƣờng.
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
1.2-Mục đích – yêu cầu của khoá luận
1.2.1-Mục đích
Xác định liều lƣợng và nồng độ phun xịt đạt hiệu quả tốt nhất để tiêu diệt
muỗi và ấu trùng muỗi trong dạng nƣớc tĩnh của chế phẩm Enchoice. Từ đó
đƣa ra kết luận đánh giá về khả năng sử dụng chế phẩm trong thực tế.
1.2.2-Yêu cầu
Đối với muỗi trƣởng thành: đánh giá đƣợc hiệu quả tác động của chế phẩm,
theo dõi các chỉ tiêu:
Tỉ lệ chết của muỗi theo thời gian.
Tỉ lệ chết của muỗi ở từng nồng độ.
Đối với ấu trùng: đánh giá đƣợc hiệu quả tác động của chế phẩm, theo dõi
các chỉ tiêu:
Tỉ lệ chết của ấu trùng theo thời gian.
Tỉ lệ chết của ấu trùng ở từng nồng độ.
1.3-Giới hạn khóa luận
Các thí nghiệm đánh giá khả năng diệt muỗi cuả chế phẩm Enchoice đƣợc tiến
hành trong phòng thí nghiệm.
Khảo sát lăng quăng ở dạng nƣớc tĩnh.
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
PHẦN 2
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1.Muỗi
Phân loại khoa học:
Giới (Kingdom): Animalia.
Ngành (Phylum): Arthropoda.
Lớp (Classis): Insecta.
Bộ (Ordo): Diptera.
Họ (Fmilia): Culicidae.
Muỗi đã tồn tại trên hành tinh chúng ta khoảng 170 triệu năm. Họ Culicidae
thuộc bộ Diptera và chứa khoảng 2700 loài trong 35 giống gồm Anopheles,
Culex, Psorophora, Pchlerotatus, Aedes, Sabethes, Culiseta,…
Chúng có một đôi cánh vảy, một đôi cánh cứng, thân mỏng, các chân dài.
Muỗi đực hút nhựa cây và hoa quả để sống, muỗi cái hút máu ngƣời và động vật.
Kích thƣớc thay đổi theo loài, nhƣng ít khi lớn hơn vài mm. Đa số trọng lƣợng
khoảng 2 – 2,5mg. Chúng có thể bay với tốc độ từ 1,5 – 2,5km/h.
2.1.1. Đặc điểm sinh thái
Muỗi sinh trƣởng chủ yếu trong các đầm lầy, ao hồ hoặc các vũng nƣớc
đọng. Đẻ trứng xuống nƣớc, trứng nở thành ấu trùng gọi là bọ gậy hay lăng
quăng. Bọ gậy sống trong nƣớc một thời gian, sau phát triển thành nhộng, rồi
biến thái thành muỗi trƣởng thành, bay lên khỏi mặt nƣớc.
Nhiệt độ thích hợp cho muỗi sinh trƣởng và phát triển là khoảng 20
o
C đến
25
o
C. Vì vậy muỗi xuất hiện ở các nƣớc nhiệt đới, trong đó có Việt Nam.
Vòng đời của muỗi phụ thuộc vào loài và nhiệt độ, thay đổi từ vài ngày đến
khoảng một tháng.
Muỗi cái có vòi dạng đặc biệt có thể xuyên thủng da ngƣời và động vật để
hút máu. Muỗi cái cần hút thêm máu để có nguồn protein nuôi trứng. Thức ăn
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
bình thƣờng của muỗi là nhựa cây và hoa quả nên không đủ protein cho sự
phát triển của trứng. Phần lớn muỗi cái chỉ giao cấu một lần trong đời và chứa
tinh trùng trong túi chứa tinh. Tuổi thọ là điều kiện quan trọng cho số lần hút
máu và đẻ trứng, qua đó nguy cơ nhiễm bệnh và truyền bệnh sẽ cao hay thấp.
Muỗi cái xác định mục tiêu hút máu qua mùi vị và cảm nhận nhiệt. Đặc biệt
nhạy cảm với CO
2
trong hơi thở động vật và một số mùi trong mồ hôi. Một số
ngƣời. Ví dụ nhƣ nam giới, béo và thuộc nhóm máu O, hấp dẫn muỗi nhiều
hơn. Muỗi cảm nhận đƣợc tia hồng ngoại nên dễ tìm đƣợc đến động vật và
chim máu nóng.
Muỗi đực không có vòi thích hợp để hút máu, chỉ dinh dƣỡng bằng hút
nhựa cây và hoa quả, tuổi thọ ngắn, vai trò chủ yếu là thụ tinh cho con cái.
2.1.2. Đặc điểm sinh học của muỗi
2.1.2.1.Muỗi trưởng thành (xem hình 2.1): kích thƣớc 5 – 20 mm, cơ thể
có 3 phần rõ rệt: đầu, ngực và bụng.
Đầu: có 2 mắt kép, không có mắt đơn, trong vùng khuyết của mắt
xuất phát gốc ăng-ten dài 15 đốt ở con đực và 16 đốt ở con cái. Bộ
phận miệng kiểu chích gọi là vòi gồm các cơ quan gây tổn thƣơng, ở
con đực một số bộ phận này bị thoái hóa.
Ngực: hình cầu mang 3 đốt dính liền: ngực trƣớc, ngực giữa, ngực
sau. Mội đốt mang một đôi chân có 5 đốt. Đốt ngực giữa phát triển vì
mang đôi cánh, cơ cánh phát triển mạnh.
Bụng: 10 đốt, thấy rõ 8 đốt, mỗi đốt có một phần bụng và một phần
lƣng nối với nhau bởi một màng mỏng ở hai bên, có thể có lông tơ, vảy
trên đốt bụng. Những đốt bụng cuối tạo thành bộ phận sinh dục.
2.1.2.2.Trứng (xem hình 2.2): thƣờng đẻ ở mặt nƣớc, nổi đƣợc nhờ hiện
tƣợng sức căng bề mặt hoặc nhờ có phao ở hai bên hay ở đầu. Kích thƣớc,
màu sắc, hình dáng rất thay đổi tuỳ theo loài, trung bình dài 0,5mm. Số
lƣợng trứng một lần đẻ khoảng 100 – 400, khả năng đẻ trứng tổng cộng của
một con muỗi cái từ 800 – 2500 trứng trong cả đời.
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
2.1.2.3.Ấu trùng (xem hình 2.2): có 4 giai đoạn hình dạng giống nhau chỉ
khác nhau về kích thƣớc, ấu trùng giai đoạn 4 dùng để định danh. Cấu tạo
cơ thể ấu trùng cũng gồm 3 phần: đầu, ngực và bụng. Ấu trùng rất di động,
nhào xuống đáy khi chúng cảm thấy bị đe dọa hay để tìm thức ăn. Thức ăn
của ấu trùng là những sinh vật nổi, hoặc có thể chính là những ấu trùng
loài nhỏ hơn. Khi nghỉ ấu trùng lên mặt nƣớc, nằm song song với mặt
nƣớc hoặc nằm nghiêng với mặt nƣớc tuỳ theo cấu trúc bộ phận thở.
2.1.2.4.Nhộng (xem hình 2.2): hình dạng giống nhƣ dấu phẩy hay dấu
hỏi, gồm một phần đầu-ngực hình cầu và một phần bụng uốn cong. Ở
phần đầu-ngực có thể thấy hình ảnh của mắt và các bộ phận khác của con
trƣởng thành tƣơng lai. Có 2 ống thở hình loa kèn ở ngực trƣớc. Bụng 8
đốt, cuối bụng có bộ phận hình mái dầm để bơi. Cuối giai đoạn nhộng
muỗi trƣởng thành sẽ chui ra khỏi xác nhộng từ một vết nứt dọc ở ngực,
đầu, chân và bụng.
2.1.3.Chu trình phát triển của muỗi
Sơ đồ 2.1: Chu trình phát triển của muỗi
Trứng
Ấu trùng
Muỗi trƣởng thành
Nhộng
8 -12 ngày
1 – 5 ngày
2 – 3 ngày
5 -7 ngày
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
2.1.4.Phân loại
Thông thƣờng ngƣời ta chia họ Culicidae làm 3 họ phụ: Toxorhynchitinae,
Anophelinae và Culicinae, phân biệt chủ yếu vào hình thể ấu trùng và con
trƣởng thành.
2.1.4.1.Họ phụ Toxorhynchitinae: muỗi có kích thƣớc lớn, màu ánh kim
loại, không hút máu ở cả con đực và con cái, vòi dài và cong xuống dƣới.
Ấu trùng là loài ăn mồi, thƣờng là những ấu trùng của muỗi khác trong
cùng ổ. Muỗi không hút máu do đó không truyền bệnh. Trong y học, loài
muỗi này vì cơ thể có kích thƣớc lớn nên đƣợc dùng để phân lập virus trong
phòng thí nghiệm và dùng để tạo thành một tác nhân đấu tranh sinh học để
diệt những ấu trùng muỗi khác.
2.1.4.2.Họ phụ Anophelinae: con trƣởng thành có xúc biện hàm dài ngang
với vòi ở cả con đực và cái, bụng không có vảy. Ấu trùng không có ống thở
mà có 2 lỗ thở nằm sát ở mặt lƣng của đốt bụng thứ 8. Do đó ấu trùng khi
lên mặt nƣớc để thở, cơ thể phải nằm ngang với mặt nƣớc. Muỗi cái đa số
tấn công vào ban đêm và ở các ký chủ là động vật có xƣơng sống đẳng
nhiệt.
2.1.4.3.Họ phụ Culicinae: muỗi có vảy ở bụng, xúc biện hàm của con đực
dài tƣơng đƣơng với vòi, con cái ngắn hơn. Ấu trùng có ống thở hình chóp
ở đốt bụng thứ 8. Trong họ phụ Culicinae ngƣời ta nhận thấy có 3 giống là
vecteur truyền những bệnh quan trọng, nguy hiểm cho ngƣời là Aedes,
Culex, Mansonia.
2.1.5.Một số bệnh đặc trƣng do muỗi truyền
2.1.5.1.Bệnh sốt rét: do kí sinh trùng sốt rét thuộc giống Plasmodium gây
nên và chỉ đƣợc truyền bởi muỗi Anopheles. Trên thế giới có khoảng 400
loài Anopheles đƣợc biết, trong đó có khoảng 60 loài đƣợc coi là vecteur
chính truyền kí sinh trùng sốt rét. Khi muỗi cái hút máu ngƣời bệnh có giao
bào kí sinh trùng sốt rét vào dạ dày, kí sinh trùng lần lƣợt phát triển các giai
đoạn theo chu kì hữu tính trong muỗi, giai đoạn phát triển cuối cùng là thoa
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
trùng xâm nhập vào tuyến nƣớc bọt của muỗi và đƣợc truyền vào cơ thể
ngƣời khác khi bị muỗi chích.
2.1.5.2.Bệnh giun chỉ: muỗi là vecteur của một số loài giun chỉ gây bệnh
giun chỉ hệ bạch huuyết ở ngƣời. Có khoảng 40 loài muỗi thuộc 4 giống
Anopheles, Aedes, Culex và Mansonia truyền bệnh giun chỉ cho ngƣời.
Muỗi hút máu có phôi giun chỉ vào dạ dày, thoát khỏi màng bao dinh
dƣỡng, xuyên qua thành dạ dày để đến ngực và cƣ trú ở cơ cánh. Sau 2 lần
lột xác đạt ấu trùng giai đoạn 3 là giai đoạn gây nhiễm cho ngƣời. Ấu trùng
di chuyển lên vòi và xâm nhập qua da kí chủ ở lỗ của vết chích.
2.1.5.3.Bệnh sốt xuất huyết Dengue: do virus Dengue gây hội chứng sốt
cấp tính, phát ban hoặc sốt xuất huyết thƣờng gặp ở trẻ em vùng Đông Nam
Á. Ngƣời là tàng chủ thiên nhiên của virus, vecteur của virus là Aedes. Khi
muỗi hút máu ngƣời có virus trong máu, virus sẽ đến tuyến nƣớc bọt sau
một thời gian phát triển trong muỗi (8-14 ngày). Muỗi khi đó sẽ có khả
năng gây nhiễm suốt đời và cũng là nơi tồn trữ virus quan trọng.
2.1.6.Các phƣơng pháp khống chế muỗi
Trƣớc đây các hoá chất độc thƣờng đƣợc sử dụng để diệt muỗi. Nhƣng các
biện pháp hiện đại sử dụng các sinh vật có khả năng tiêu diệt muỗi, hoặc các
phƣơng pháp sinh học và vật lý khác, tránh sử dụng hoá chất độc gây hại cho
cơ thể con ngƣời và môi trƣờng.
2.1.6.1.Dùng sinh vật
Sử dụng thiên địch để diệt muỗi:
Dùng cá hoặc lƣơn nhỏ trong bể nƣớc để tiêu diệt ấu trùng.
Dùng chuồn chuồn ngoài đồng ruộng. Các ấu trùng chuồn chuồn
trong nƣớc ăn ấu trùng muỗi, còn chuồn chuồn trƣởng thành bắt muỗi
trong không trung.
Dùng bò sát nhỏ nhƣ thằn lằn để ăn muỗi trong nhà.
Bảo vệ dơi bắt muỗi trong không trung
2.1.6.2.Cải tạo môi trường
Mục đích là thu hẹp môi trƣờng sinh trƣởng của muỗi:
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
Nạo vét cống rãnh, vũng nƣớc.
Phát quang bụi rậm.
Sử dụng bồn chứa nƣớc sinh hoạt kín.
2.1.6.3.Bẫy điện
Đèn bẫy muỗi đƣợc chế tạo với một đèn phát ánh sáng hấp dẫn
muỗi và côn trùng tụ tập đến, bao quanh bởi lƣới kim loại có hiệu điện
thế thấp. Khi muỗi và côn trùng sa vào lƣới, dòng điện nhỏ sẽ phóng
qua và tiêu diệt chúng. Phƣơng pháp này sử dụng đƣợc trong nhà và
ngoài trời.
Vợt điện thiết kế là vợt bắt muỗi cầm tay, chỉ gồm lƣới kim loại có
điện thế, chạy pin. Vợt này đòi hỏi kỹ thuật sử dụng của ngƣời bắt
muỗi, có thể có ích trong nhà.
2.1.6.4.Dùng hoá chất
Thuốc xịt có thể đƣợc xịt ở những khu vực ngoài trời rộng lớn,
một số còn đƣợc dùng để tiêu diệt muỗi và các côn trùng khác trong
nhà ở. Việc dùng thuốc xịt gây nhiều tranh cãi, vì nó không chỉ độc
cho con ngƣời mà còn tiêu diệt các sinh vật ăn muỗi, làm mất cân
bằng sinh thái. Tuy nhiên khi có bệnh dịch mà nguyên nhân do muỗi
truyền xảy ra thì phƣơng pháp dùng hoá chất tiêu diệt vẫn đƣợc áp
dụng vì đạt hiệu quả nhanh chóng.
Hƣơng xua muỗi (còn gọi là nhang muỗi), có thể đƣợc đốt trong
nhà, tiêu diệt muỗi trong phạm vi nhà ở và không duy trì đƣợc tác
dụng lâu dài. Hƣơng xua muỗi có thể gây độc cho ngƣời, và có nguy
cơ gây hỏa hoạn.
2.1.6.5.Dùng muỗi biến đổi gen
Có thể tạo ra chủng muỗi đực bị mất khả năng sinh sản khi chiếu
phóng xạ rồi thả chúng vào tự nhiên. Các con muỗi đực vô sinh sẽ
cạnh tranh giao phối với muỗi đực bình thƣờng, giảm tỉ lệ sinh của
muỗi.
Khảo sát khả năng diệt muỗi của chế phẩm Enchoice
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nguyễn Thị Lệ Ngọc Niên khóa 2001 – 2005
2.1.6.6.Xua muỗi
Một cách khác để giảm thiểu khả năng bị muỗi đốt là ngăn cản không cho
chúng tiếp xúc với cơ thể.
Tạo luồn gió nhẹ bằng quạt để xua muỗi.
Màn ngủ là phƣơng pháp hiệu quả để phòng chống muỗi đốt khi
ngủ.
Lƣới cửa là các lƣới kim loại (hay nhựa) có lỗ nhỏ không cho muỗi
và các loại côn trùng vƣợt qua và xâm nhập vào nhà ở mà vẫn đảm
bảo thoáng khí và đủ ánh sáng.
Dùng thuốc bôi lên da để xua muỗi, tiện dụng khi di du lịch.
Máy phát siêu âm phát ra sóng siêu âm khiến muỗi không muốn lại
gần nhƣng tai ngƣời không nghe thấy đƣợc.
