sang kien king nghiem mon sinh hoc 9

Phơng pháp phát vấn câu hỏi
trong dạy học đặt và giảI quyết vấn đề
Năm học: 2008 2009
A. đặt vấn đề:
1. Cơ sở phát minh sáng kiến
* Vấn đề thay SGK và đổi mới phơng pháp dạy học có thể khẳng định có
khá nhiều giáo viên còn rất lúng túng trong việc tổ chức dạy học. Các hình
thức tổ chức dạy học khá phổ biến hiện nay là:
+ Hình thức 1: Lối dạy thông báo giải thích, lối học thụ động sách vở.
+ Hình thức 2: Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu tham khảo SGK yêu
cầu học sinh thảo luận nhóm trả lời câu hỏi lệnh SGK hoặc qua phiếu học tập do
giáo viên đã chuẩn bị sẵn. Ta thấy ở hình thức 2 đã thể hiện đổi mới phơng pháp
dạy học, học sinh học tích cực chủ động. Song thực tế hình thức này còn gặp
không ít khó khăn.
+ Thứ nhất: Khó thực hiện vì dung lợng các bài trong SGK quá nặng, lớp
học quá đông, sự cồng kềnh về bàn ghế
+ Thứ hai: Trình độ và ý thức của học sinh cha động đều, dẫn đến không ít
học sinh ỉ nại thụ động, thụ hởng ( khi giáo viên cho điểm chung cả nhóm).
+ Thứ ba: Các câu hỏi lệnh SGK khó nhiều câu chỉ có tính củng cố kiến
thức của từng phần học, những vấn đề cần đợc rút ra qua phần học,đó là những
yêu cầu về liên hệ, so sánh, vận dụng, nhận xét
+ Thứ t: Khả năng vận dụng của học sinh khi làm bài kiểm tra rất yếu. Với
nội dung của từng phần lục, bài học không chỉ chói gọn giải quyết bằng hình thức
tổ chức hoạt động nhóm thảo luận câu hỏi lệnh SGK. Gây ra sự thiếu sinh động
trong dạy học, học sinh khó định hình về nhiệm vụ của mình, khá nhiều học sinh ỉ
nại, thu động, thụ hởng.
- Vấn đề đặt ra ở sáng kiến này là làm thế nào để khắc phục những khó
khăn trên để nâng cao chất lợng dạy và học.
2. Phạm vi của đối tợng, mục đích của sáng kiến.
- Phạm vi: Sáng kiến này có thể áp dụng dạy cho tất cả các bài sinh học THCS.
- Đối tợng: áp dụng dạy học cho tất cả các đối tợng học sinh, đặc biệt có

tác dụng rất tốt đối với học sinh yếu và học sinh khá, giỏi.
- Mục đích: Khắc phục những khó khăn đã nêu, nâng cao chất lợng dạy - học.
B. Nội dung của sáng kiến.
I: Nội dung:
1. Cơ sở lí luận khoa học của sáng kiến.
- Ta biết mục tiêu của GD - ĐT là đào tạo học sinh thành những con ngời
năng động, độc lập sáng tạo, để tiếp thu đợc tri thức khoa học kĩ thuật hiện đại. Từ
đó biết vận dụng vào thực tiễn cho những vấn đề trong cuộc sống bản thân và xã
hội.
- Về t tởng cơ bản của việc đổi mới phơng pháp dạy học là tích cực hoạt
động học tập của học sinh theo hớng tổ chức cho học sinh đợc tự lực, chủ động
chiếm lĩnh tri thức khoa học. Trong đổi mới phơng pháp phải có sự hợp tác của
thầy và trò, có sự phối hợp hoạt động dạy với hoạt động học.
- Xã hội hiện đại phát triển nhanh, đất nớc trong thời kì công nghiệp hoá,
hiện đại hóa đòi hỏi 1 lớp ngời đủ sức giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực
tiễn phát triển của cá nhân, gia đình và công đồng. Năng lực này cần đợc trang bị
ngay trong nhà trờng.
- Vậy cơ sở lí luận của sáng kiến này là dựa vào mục tiêu của GD - ĐT,
quan điểm đổi mới phơng pháp dạy học, yêu cầu của xã hội và tình hình thực tế
dạy học môn sinh học THCS hiện nay.
- Vấn đề đặt ra ở sáng kiến này là dạy học theo phơng pháp mới phát huy
tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh bằng phơng pháp phát vấn câu hỏi
trong dạy học đặt và giải quyết vấn đề.
- Tại sao tôi lại dùng thuật ngữ: Phơng pháp phát vấn câu hỏi mà không
dùng thuật ngữ: Nêu vấn đề, đặt vấn đềHàm chứa ở đây là sự đối thoại
gợi mở trong phát vấn câu hỏi từ giáo viên đến học sinh và ngợc lại từ học sinh
đến giáo viên hoặc từ học sinh đến học sinh.
2. Đối tợng phục vụ quy trình nghiên cứu, xây dựng sáng kiến.
Môn sinh học 9 và toàn bộ chơng trình sinh học THCS.
Đối tợng học sinh Giỏi, Khá,Trung bình, Yếu

3. Nội dung giải pháp sáng tạo, phơng pháp nghiên cứu phát minh sáng kiến.
a. Nội dung giải pháp sáng tạo.
- Một trong những biện pháp tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh là
đặt câu hỏi gợi mở. Câu hỏi gợi mở thờng là một hệ thống các câu hỏi ở các
mức độ khác nhau.
- Các câu hỏi gợi mở phải đạt đợc các yêu cầu sau:
+ Thứ nhất: Giúp học sinh đạt đợc mục tiêu chung của bài học, sát với nội
dung của bàI học.
+ Thứ hai: Câu hỏi không quá rễ để học sinh không phải t duy và không quá
khó để đa số học sinh để có thể trả lời đợc.
+Thứ ba: Câu hỏi phải phù hợp với điều kiện giảng dạy.
- Việc đặt câu hỏi nhằm phát triển t duy học sinh trong giờ học chỉ có thể có
hiệu quả khi hệ thống các câu hỏi phù hợp với điều kiện dạy học, với trình độ
và đối tợng học sinh. Từ đó các em mới đạt đợc. Muốn vậy đòi hỏi ngời giáo
viên phải chuẩn bị một cách chu đáo từ việc xác định vấn đề thảo luận, thiết kế
hệ thống câu hỏi đến việc tổ chức thảo luận, cách đa ra câu hỏi , lắng nghe câu
trả lời của học sinh.
Các ví dụ minh hoạ
Ví dụ 1:
Bài 17 tiết 17: mối quan hệ giữa gen và ARN
I. ARN.
* ở phần này nếu giáo viên chỉ yêu cầu học sinh nghiên cứu thông tin SGK,
quan sát hình và yêu cầu học sinh thảo luận nhóm trả lời câu hỏi lệnh SGK. Quan
sát hình 17.1 và so sánh cấu tạo của ARN và ADN thông qua bảng sau:
Đặc điểm ARN AND
Số mạch đơn
Các loại đơn phân
- Thứ nhất ta thấy câu hỏi lệnh SGK mặc dù chứa đựng một nhiệm vụ học
sinh cần giải quyết. Những nhiệm vụ cần giải quyết này phải đợc rút ra qua nội
dung phần học, liên hệ để so sánh, có tính củng cố xâu chuỗi kiến thức. Do vậy

học sinh rất mất thời gian vào việc nghiên cứu thông tin, quan sát hình rồi liên hệ
bài học trớc để so sánh. Khi đã ra đợc kết luận hoàn thành bảng.
Đặc điểm ARN AND
Số mạch đơn
Các loại đơn phân
1 mạch
A, G, X, U
2 mạch
A, G, X, T
Mặc dù vậy, nội dung của phần học này vẫn cha đợc làm sáng tỏ, đặc biệt
với học sinh yếu và học sinh trung bình rất khó khăn khi làm bài kiểm tra. Để đạt
đợc nội dung của phần học, tránh mất thời gian việc giáo viên áp dụng lối dạy
thông báo giải thích là đơng nhiên. ở đây ta thấy sự khập khiễng giữa phơng pháp
mới và lối dạy cũ đang chồng chéo đan xen.
* Vấn đề nảy sinh ở sáng kiến này:
- Giáo viên nêu ra tình huống có vấn đề chứa đựng một nhiệm vụ cần giải
quyết trớc khi thảo luận câu hỏi lệnh SGK.
? Các em hãy nêu đặc điểm cấu tạo hoá học của ARN?
? Có mấy loại ARN , chức năng của từng loại là gì?
- Học sinh độc lập nghiên cứu thông tin SGK, t duy quan sát hình 17.1
- Giáo viên yêu cầu một vài học sinh trả lời, đây là cơ hội để học sinh yếu và
học sinh trung bình tham gia tích cực. Lúc này giáo viên sử dụng phơng pháp phát
vấn câu hỏi.
1. Cấu tạo ARN.
? ARN cấu tạo bởi các nguyên tố hoá học nào?
? ARN có thuộc loại đại phân tử không? so với AND thì sao?
? ARN là 1 chuỗi xoắn đơn hay chuỗi xoắn kép? Cấu tạo theo nguyên tắc
nào? gồm những đơn phân nào?
Qua phần phát vấn câu hỏi gợi mở học sinh sẽ trả lời đợc đặ điểm cấu tạo
hoá học của ARN.

2. Các loại ARN và chức năng của nó.
? m ARN gọi là gì có vai trò gì?
? t ARN gọi là gì có vai trò gì?
? r ARN gọi là gì có vai trò gì?
Qua đó học sinh sẽ trả lời đợc câu hỏi có mấy loại ARN, chức năng của
từng loại là gì. ở phơng pháp này giáo viên vừa phát vấn câu hỏi học sinh trả
lời giáo viên nhận xét thấy đúng kết hợp ghi bảng. Sẽ hoàn thành nội dung của
phần học, giúp học sinh làm bài kiểm tra tốt hơn, thuận tiện cho phần thảo luận
nhóm, học sinh đều chủ động tích cực.
- Việc yêu cầu học sinh thảo luận câu hỏi lệnh SGK không còn gặp khó
khăn về thời gian, chỉ cần thời gian không quá 2 phút học sinh sẽ hoàn thành. Qua
đó học sinh vừa nắm đợc nội dung của phần học, liên hệ và so sánh đợc.
- Nói về phơng pháp dạy học không có sự chồng chéo, đan xen giữa phơng
pháp mới và lối dạy cũ. ở đây là sự phối hợp phơng pháp dạy học bằng hoạt động
nhóm và dạy học đặt và giải quyết vấn đề có sự sử dụng phơng pháp phát vấn câu
hỏi gợi mở.
Ví dụ 2:
Bài 24, tiết 25: Đột biến số l ợng nhiễm sắc thể (tiếp theo).
III: Thể tam bội
- ở mục này chỉ cho học sinh thảo luận trả lời câu hỏi lệnh SGK. Vậy sẽ
không phát triển đợc t duy lí luận của học sinh.
- Để phát triển t duy lí luận của học sinh, mở rộng và khắc sâu kiến thức,
đặc biệt trong công tác bồi dỡng học sinh giỏi đòi hỏi giáo viên cần chú ý hơn
giáo viên có thể phát vấn các câu hỏi nh:
Câu 1: ? Do đâu ở thể đa bội kích thớc của các tế bào và cơ quan tăng?
Yêu cầu đối tợng học sinh giỏi trả lời.