Quá trình xây dựng và phát triển căn cứ địa kháng chiến U Minh Hạ (1954-1960)

DAI HOC Q U O C GIÀ HA N O I
TRITONO DAI HOC KHOA HOC XÀ HÓI VA NHÀN VÀN

TRAN NGOC LONG

QUA TRINH XAY DUNG VA PHAT TRIEN
CÀN CUT DIA KHÀNG CHIÈN U MINH HA
(1954-1960)

LUAN VÀN TRAC Si KHOA HOC LICH SI/

Chuyén ngành
: Lich su Viét Nam
Ma so
: 50315
Nguòi huóng dàn : POS. TS, Pham Xanh
OAI HOC O-UOC GiA HA NOI j

TRUNGTA.MTHnNGTllN.ntlfViFNi

Ha Nói - 2000


LÒI CAM DOAN

Tòt xin cara doari day là cóng trinh nghièn cùu
cita tòt di£ói sU huóng dàn cùa PGS. TS Pham Xanh.
Két qua nghièn cùu trong luàn vàn là trung thitCy
khàch quan va chi/a di£Oc cóng bo
Tàc già

Tran Ngoc

Long


MUC LUC
•

•

MÒ DAU

1

CHl/dNG I.

U MINH VA QUA TRÌNH HÌNH THÀNH CÀN CU
DIA KHÀNG CHIÉN

10

1.1.

Diéu kien tu nhièn va vi tri chien liidc cùa U Minh

10

1.2.

Dàn cU U Minh Ha va truyén thóng dau tranh chò'ng

xàm liidc

CHUdNG II.

19

QUA TRÌNH XÀY DlTNG VA PHÀT TRIÉN CÀN
Ctr DIA KHÀNG CHIEN U MINH HA

30

2.1.

Càn cu dia U Minh Ha sau Hiep dinh Gid-ne-vd

30

2.2.

Càn cu dia khàng chien U Minh Ha tùng h\i6c diidc
cùng co' va phàt trién, góp phàn xày dtfng thUc lUc
càch mang tien tói Dong Khòi

2.3.

Làng rùng-mot sàng tao doc dào cùa càn cu dia khàng
chien U Minh Ha

2.4.

41

53

Càn cu dia khàng chien U Minh Ha - cài noi nuòi
dildng va bàn dap tien cóng cùa lUc lUdng vù trang
càch mang

CHU'ONG

III.

79

VAI TRÒ CÙA CÀN CU DIA KHÀNG CHIEN U
MINH HA VA N H C T N G BÀI HOC KINH NGHIEM
VE XÀY DlTNG CÀN CU DIA

3.1.

Càn cu dia khàng chien U Minh Ha là hau phUdng
cùa mién Tày Nam Bo

3.2.

95

95

Càn cu dia khàng chien U Minh Ha va nhùng bài hoc

ve xày diing càn cu dia khàng chien

104

KETLUAN

110

TÀI LIEU THAM KHAO

115

PHU LUC


MÒDAU

I- LYDO CHON DE TAL

Hoc thuyét quan su Mac- Le Nin ve Càn cii dia càch mang
cho ràng: Càn cii dia là mot trong nhung nhàn to thuàng xuyén
quyét dinh su' thàng bai ciia cuoc chien tranh. Trong qua trinh lành
dao va hoat dong thuc tién cùa minh, Dàng cong san Viét Nam coi
vàn de xày dung Càn cu* dia khàng chien là mot bo phan quan
trong trong ducmg loi chien tranh nhàn dàn.

Trong suot 30 nàm khàng chien thàn thành cùa dàn toc ta
chong thuc dàn Phàp va de' quoc My xàm luac, cuoc dàu tranh
giành va giù vùng giài phóng, xày dung càn cu dia càch mang co
mot y nghia vó cùng to lan. No chi phoi toàn bo tién trinh cùa

cuoc chién tranh. No giù vai trò then chò't trong qua trinh tao the,
tao lue cho càch mang.

Thàng lai cùa cuoc khàng chién chong thuc dàn Phàp va de
quoc My là thành qua tóng hop cùa nhiéu nhàn to, trong do càc
Càn cu dia khàng chién giù mot vi tri dàc biet quan trong.

Ngày nay, trong chién tranh hien dai, co luàn diém cho
ràng Càn cu dia khàng chién khòng con phù hgp va khòng the
phàt huy dugc tàc dung trong

càc cuoc chién tranh dién tu,


nguyén tu va hoà hoc...Nhung trén thuc té, qua mot so cuoc chién
tranh gàn day nhu Chién tranh Vùng Vinh, chién tranh trén bàn
dào Ban càng cho thày càc ben tham chién déu rat coi trong viéc
tó chùc, xày dung Càn cu de khàng chién va tu ve.

Vi nhung ly do néu trén, tòi quyét dinh chon Càn cu: dia
khàng chien làm de tài nghièn cùu cho minh.

Trong 30 nàm chién tranh giài phóng, Viét Nam dà xày
dung duac mot he thong càn cu dia khàng chién suot tu Bàc tói
Nam, tu vùng rùng nùi dén trung du, tham chi cà vùng dong bang
ven bién. Càc Càn cu dia khàng chién, tuy theo quy mò, tinh chat
va vi tri cùa no, dà dong nhung vai trò khàc nhau trong càc cuoc
khàng chién thàn thành- Va lai, càc Càn cu dia khàng chién dò,
tuy theo yéu tó dia- quàn su va sue sàng tao cùa con ngUòi, biéu
hien tinh da dang va tinh phong phù va tham tri cà tinh dàc thù.

Trong lich su dàu tranh vù trang, ta dà co kinh nghiem ve xày
dung Càn cu dia khàng chién a mién nùi, trung du va vùng dong
bang ven bién; song xày dung càn cu dia khàng chién trong rùng
Tram, su vet ngap nuóc, kénh rach chàng chit là mot hien tugng
hoàn toàn mói me va tham chi chua co tién le cà vói thè giói. Vai
trò cùa Càn cu dia khàng chién U Minh dàc biet noi bàt trong qua
trinh chuyén huóng chién lugc cùa càch mang mién Nam ( 19541960). Dàng tiéc, so vói càc Càn cu dia khàng chién trong cà nuóc
thì Càn cu dia U Minh chua dugc nghièn cùu mot càch nshiém tue


ngang tàm vói vai trò, vi tri cùa no trong lich sù,xét cà trén hai
bình dién: ly luàn va thuc tién.

Trong khuòn khó mot bàn luàn vàn thac sy, tòi chi han
nghièn cùu mot phàn Càn cu dia U MìnWQuà trinh xày dung va
phàt trién Càn cu dia khàng chien U Minh Ha''

(1954-1960).

II - MUC DÌCH VA NHIÈM VU NGHIÈN CÙU:

- Tim hiéu qua trinh xày dung va phàt trién Càn cu dia
khàng chién U Minh Ha trong giai doan lich su néu trén.
- Tim hiéu nhung dàc thù va vai trò cùa nò dòi vói phong
trào Dong khai a mién Tày Nam Bo.

Trén ca sa do giùp chùng ta hiéu ro han quy luàt phàt trién
cùa càch mang mién Nam nhùng nàm dàu cùa cuoc khàng chién
chong My day thù thàch va song gió, thày dugc mói quan he giùa
Bàn de cuang càch mang mién Nam va qua trinh phàt trién cùa

Càn cu dia khàng chién U Minh Ha va Nghi quyét 15 lich su.

Qua viéc nghièn cùu qua trinh phàt trién va hoat dong cùa
Càn cu dia khàng chién U Minh Ha, rùt ra nhùng bài hoc kinh
nghiem phue vu cho viéc xày dung thè tran an ninh quoc phòng
trong su nghiép còng nghiép hoà, hien dai hoà vùng bàn dào Cà
Mau nói riéng, cà nuóc nói chung.


Nghièn cùu qua trinh phàt trién cùa càn cu dia khàng chién
U Minh Ha, thài ky 1954- 1960, se góp phàn làm phong phù
thèm lich su cuoc khàng chién chong My cùu nuóc cùa quàn va
dàn mién Tày Nam Bo cùng nhu quàn va dàn cà nuóc ta.

/// - LICH SU NGHIÈN CÙU VAN DE.

Nàm a tàn cùng phia Nam cùa Tó quoc, Càn cu dia khàng
chién U Minh Ha chiém mot mot vi tri chién lugc dàc biet quan
trong trong 30 nàm chién tranh giài phóng, nhàt là trong

suot

cuoc khàng chién chò'ng My cihi nuóc cùa dàn toc ta. Dà tu làu,
dàc biet là tu sau ngày mién Nam hoàn toàn giài phóng, nuóc nhà
thóng nhàt, U Minh nói chung, Càn cu dia khàng chién U Minh
Ha nói riéng là de tài hàp dàn thu hùt su quan tàm cùa giói nghièn
cùu trong va ngoài nuóc.

Hai muai nàm qua, trong khi nhiéu còng trinh nghièn cùu,
nhiéu cuón sàch nuóc ngoài viét ve chién tranh Viét Nam dà de

càp tói Càn cu dia U Minh thi a Viét Nam viéc nghièn cùu Càn cu
dia khàng chién U Minh Ha mói chi dugc de cap"thoàng qua"
trong mot so còng trinh lich su, tóng két chién tranh nhu: Lich su
cupe khàng chién chong My; Lich su Bang cóng san Viét Nam;
Lich su Quàn dpi nhàn dàn Viét Nam; Tóng két cupe khàng
chién chong My- Thàng loi va bài hpe; Lich su Quàn khu 9;


Minh Hai' 30 nàm chién tranh giài phóng; Lich su Dàng bò
Minh Hai; Lich su hau càn Quàn khu 9; Dia chi Minh
Hai...Cho dén nay chua co mot còng trinh nào nghièn cùu Càn cu
dia khàng chién U Minh Ha vói tu càch là mot dòi tugng nghièn
cùu doc lap. Trong thòi ky dàu cùa cuoc khàng chién chong Mythòi ky dugc coi là khó khan cùa càch mang mién Nam, vai trò
cùa Càn cu dia khàng chién là vò cùng to lón, song dàng tiéc lai
chua dugc nghièn cùu mot càch day dù va nghiem tue.

So vói càc càn cu dia, càc chién khu trong cà nuóc thi Càn
eli dia khàng chién U Minh Ha co nhiéu net dàc thù. Tinh chat
dàc thù dò dugc thè hien a qua trinh hinh thành, phàt trién, a quy
mò, tó chùc lue lugng va dàc biet là a nhùng yéu to' càu thành cùa
no. Chinh vi vày, nhùng gì ma càc còng trinh nghièn cùu vùa qua
co de càp dén U Minh nói chung, Càn cu dia khàng chién U Minh
Ha nói riéng chi mói là" net chàm phà" mang tinh ggi ma cùa mot
de tài day hàp dàn, chùa dung nhùng vàn de mang tinh ly luàn va
thuc tién sàu sàc ve chién tranh va càch mang.
IV - DÓl TVONG VA PHAM VI NGHIÈN CÙU
Dòi tucmg :
-Tàp trung làm rò qua trinh phàt trién cùa Càn cu dia khàng
chién U Minh Ha thòi ky 1954- 1960;ca càu tó chùc, hoat dong
cùa nhùng tó chùc dò.

-Tinh dàc thù cùa càn cu dia khàng chién U Minh Ha


-"Làng rùng" - mot sàng tao doc dào cùa Càn cu dia khàng
chién U Minh Ha nhàm bào tón thuc lue Càch mang.

- Dành già vi tri, vai trò cùa Càn cu dia U Minh Ha dòi vói
qua trinh chuyén huóng chién lugc cùa càch mang mién Nam nói
chung cùng nhu tién trinh phàt trién cùa cuoc khàng chién chò'ng
My a mién Tày nói riéng.

Phqm vi nghièn

cùu:

Càn cu dia U Minh hinh thành tu rat som va trai rong khàp
vùng bàn dào Cà Mau trén vùng dàt cùa càc tinh Kièn Giang, Bac
Liéu va Cà Mau ngày nay. Càn cu dia U Minh bao góm hai khu
vuc: U Minh Thugng va U Minh Ha. Càn cu dia khàng chién U
Minh Ha nàm tron trong phàn dàt cùa tinh Cà Mau. Vai trò nói
bàt nhàt cùa Càn cu dia khàng chién U Minh Ha trong suot chiéu
dai 30 nàm chién tranh giài phóng dugc thè hien trong thòi ky
1954- 1960. Chinh vi vày, pham vi nghièn cùu cùa bàn luàn àn
này cùng chi giói han trong khoàng thòi gian va khòng gian néu
trén.
V- PHUONG PHÀP NGHIÈN CÙU:
Dua trén nhùng quan diém ca bàn cùa chù nghia Màc-Lè
Nin, nhùng nguyén tàc va phuang chàm cùa Dàng cóng san Viét
Nam ve xày dung càn cu dia, trén ca sa nhùng tu liéu thành vàn

thu thap dugc tu nhiéu nguón, trong qua trinh nghièn cùu thuc


hien de tài này tàc già su dung phuong phàp lich su: va logie là
chù yéu. Tuy nhièn do tinh chat da phuang, da dién trong qua
trinh phàt trién cùa Càn cu dia U Minh Ha, ngoài nhùng phuang
phàp chù yéu nhu dà néu trén, tàc già con su dung mot so phuang
phàp khàc nhu so sành, va di dién dà diéu tra thuc dia

VI - NGUÓN TÀI LIEU:

Trong qua trinh nghièn cùu, tàc già dà dira vào càc tàc
phàm kinh dién cùa Màc- Le Nin, cùa Chù tich Ho Chi Minh; Càc
tài liéu vàn kien cùa Dàng. Dàc biet tàc già dà khai thàc va su
dung tòi da nguón tu liéu tu càc tài liéu tóng két chién tranh cùa ta
va cùa dich; càc còng trinh tóng két lich su cùa càc dia phuang co
lién quan; càc két qua nghièn cùu cùa mot so ngành nhu khào co
hoc, dàn toc hoc, tòn giào... va nguón tu liéu thu thap dugc qua
lai ké cùa càc nhàn chùng lich su...

VII - DONG GOP CU A LUAN AN:

Làm rò nhùng quan diém ca bàn cùa Dàng, tu Bo chinh tri,
Trung uang Dàng, Trung uang cuc, Khu uy dén càp uy càc dia
phuang, trong qua trinh chi dao xày dung va phàt trién Càn cu dia
khàng chién a mién Nam nói chung, mién Tày Nam Bò nói riéng.


Khài quàt nhùng buóc phàt trién cùa Càn cu dia

khàng

chién U Minh Ha thòi ky 1954- 1960, néu bàt vai trò cùa nò dòi
vói phong trào Dong khai 1960; mòi quan he giùa Càn cu dia
khàng chién U Minh Ha vói su ra dòi cùa bàn Nghi quyét 15 lich
su va U Minh Ha vói su ra dòi cùa nhùng dan vi vù trang dàu tién
a mién Tày.

Khàng dinh vi tri, vai trò hau phuang tai chò cùa càn cu dia
khàng chién; mòi quan he giua xày dung va bào ve càn cu dia.

Trén ca sa nhùng két qua nghièn cùu, rùt ra nhùng bài hoc
kinh nghiem rat càn cho su nghiép càch mang hien nay, nhàt là
trong viéc hoach dinh chién lugc an ninh quoc phòng, trong xày
dung thè tran chién tranh nhàn dàn trong thòi ky mói.

^ Két càu cùa luàn àn góm co Phàn ma dàu, Két luàn va 3
chuong.

Chmng I: U MINH VA QUA TRÌNH HÌNH THÀNH CÀN CI/ DIA
KHÀNG CHIÉN.

Chmng II: QUA TRÌNH XÀY DUNG, PHÀT TRIEN CÙA CÀN CU
DIA KHÀNG CHIÉN U MINH HA 1954-1960.

Chuang III: VAI TRÒ CÙA CÀN CU DIA KHÀNG CHIÉN U MINH
HA VA NHUNG BÀI HOC KINH NGHIEM VE XÀY DUNG CÀN CU DIA.


Ngoài ra, bàn luàn àn con co Phàn phu lue bao góm mot

so bàn do, sa dò, biéu do, ành tu liéu Ijch su...


CHl/ONG I

U MINH VA QUA TRÌNH RA DÒI
CÀN CU DIA KHÀNG CHIÈN
1.1. DIÉU KIÉN Tir NHIÉN VA Vj TRI CHIEN LLTOC CÙA U MINH.

U Minh là mot vùng dàt trai dai tu song Ong Dòc cho dén
Rach già, dàu tua vào"sòng lung" mién Tày, mat huóng ra Vinh
Thài Lan. Dòng song Trem va song Cài Tàu chia U Minh thành 2
vùng: U Minh Thugng ( phia Bàc, thuòc tinh Kién Giang) va U
Minh Ha ( phia Nam, thuòc tinh Cà Mau). Tuy co su phàn chia
tuang dòi ve mat cuang vuc nhu vày nhung U Minh là mot thè
thòng nhàt.

Nói dén Càn cu dia khàng chién U Minh Ha là nguòi ta
hiéu ngay mot vùng dàt co dién tich 151.000 ha kéo dai tu phia
Nam song Trem, song Cài Tàu xuòng tàn vùng rùng duóc Nàm
Càn chay doc theo tuyén bién bao boc mùi Cà Mau tu Dòng sang
Tày dai tói 253 km. Nhu vày, trén thuc té Càn cu dia khàng chién
U Minh Ha ròng lón han nhiéu so vói vùng dàt U Minh Ha xét ve
mat cuang vuc dia ly.

U Minh Ha là xù sa cùa rùng tram va rùng duóc. Theo so
liéu cùa ca quan Thuy Làm Sài Gòn thi truóc 1954, vùng U Minh

10

Ha co tói 90.000 ha rùng tram, trong dò co tói 46.500 ha dugc xép
vào loai"kinh doanh vinh vién"'^'^'"^' Rùng tram là nguón cung
càp làm san, dàc san quy. Rùng tram U Minh moc tuang dòi day,
khoàng trong giùa càc gòc moc xen kè nhiéu loai cày khàc nhau
nhu mòp, choai, ràng tao thành mot vùng rùng bat ngàn va mit
mùng tói nhu bung.Thàn cày tram co duòng kinh tu 30- 50cm,
vuan cao tói 20 mét, a nhiéu khu rùng già, tram con cao lón han .
Tram de thich nghi vói vùng ngap nuóc, moc tu nhièn va lón rat
nhanh. Cày tram là nguón nguyén liéu chù yéu cho nguòi dàn U
Minh làm nhà, làm hàm trù an va là nguón cui cung càp nàng
lugng. Rùng tram U Minh khòng giòng càc khu rùng a Viét Bàc, a
Tày Nguyén hay a mién Dòng Nam Bò. Tram moc bat ngàn
nhung ben trong lai chàng chit kénh rach ma khòng co duòng mòn
nhu trong rùng a càc nai khàc. Thó nhuong a day thuòc loai dàt
than bùn, day tu 2- 5m, tham chi co nai con day han do càc xàc
thuc vàt( là tram, bau, màm, su, vet...)tich tu hàng tram nàm tao
nèn. Lóp dàt mùn xòp va than bùn này dà làm cho viéc di lai rat
khó khan, bòi vày a Càn cu dia U Minh Ha hàu nhu khòng co càc
phuang tién giao thòng ca giói, ngoai trù xuóng mày. Tham chi
nhùng nguòi lan dàu tién vào rùng tram U Minh, néu khòng nàm
chàc dia hinh, thó nhuang va khòng thòng thuòc kénh rach, rat de
bi sa vào càc dàm lày khó long ma rùt chàn nói.

Su phàt tàn sinh sòi này nò nhanh cùa cày tram còng vói
tinh chat thiéu ón dinh cùa thó nhuang,xét ve gòc do dia - quàn

11

su, dà ành huang rat lón dén viéc ca dòng lue lugng, su dung ca
giói va dac biet là khòng cho phép thuc hien càc cuoc hành quàn
quy mò lón trong tàc chién tién còng. Rùng tram vùa co tàc dung
nguy trang tòt vùa là nhùng vat càn tu nhièn trong tàc chién phòng
ngu. Khòng nhùng thè, vói nhùng khu rùng tram day dàc va lién
hoàn, vói nhùng vùng bùn lày va thuòng xuyén ngap nuóc, viéc
tàc chién bang duòng khòng lai càng khòng the thuc hien dugc.
Day là diéu ma càc Càn cu dia khàng chién khàc khòng thè co.
Muòn tién còng dành chiém U Minh Ha khòng thè dùng "thièt xa
vàn" hay"trirc thàng vàn" nhu a ^ Bàc hay mot so nai khàc dugc
ma phài dùng ghe xuóng va tàu nhò là chù yéu.

Rìmg tram con cung càp mot nguón dugc liéu quy. Trong
chién tranh, tinh dàu tram là dugc liéu chù yéu dugc bào che de
càp cùu thuang binh, diéu tri benh binh.

Ben canh rùng tram là rùng duóc cùng thuòc loai dàc
chùng. Duóc là loai cày moc tu nhièn va de moc, phàt trién rat
nhanh. Mòi nàm duòng kinh thàn cày duóc tàng 0,75m, chiéu cao
tàng 0,85m. Dò cao trung binh cùa cày duóc khoàng tu 20- 25m.
Tuy tàn là khòng sum sue nhu cày tram nhung bò ré lai khà doc
dào, no giòng nhu nhùng chiéc nam càm sàu xuòng long dàt.
Duóc moc thành bài, thành rùng ma khòng bao giò moc doc lap.
Chùm ré duóc nhò khòi mat dàt tao thành nhùng chiéc hàm trù àn
cà nhàn rat tu nhièn. Mói mot gòc duóc dugc càc nhà quàn su xem

12


nhu mot chiéc hàm trù an va mot còng su de tién còng. Nhò cài

thè cùa bò ré ma sue song cùa cày duóc rat dèo dai, nò co thè chiù
dugc su tàn phà cùa gió bào va bom dan. Rùng duóc khòng giòng
nhu càc loai rùng khàc. Mòi khi cày duóc dà sinh sòi này nò thi
khòng con loai cày nào co thè tón tai trong rùng. Néu nhu Làng
khàng chién a dóng bang Bàc Bò thuòng dugc bao boc bòi nhùng
luy tre thi a mién Tày Nam Bò lai là cày duóc.

Duóc con mang lai mot nguón Igi kinh tè lón.Dò là than
duóc.
Thuc dàn Phàp va cà De quò'c My cùng vói càc thè lue
nguy quyén Sài Gòn luòn tim càch nàm lày U Minh Ha ngoài muc
dich chiém dia bàn chién lugc quan trong, tièu diet càc lue lugng
càch mang con co mot muc dich khàc khòng kém phàn quan trong
- do là nàm va khai thàc nguón than duóc dói dào a day. Truóc
nàm 1945, mói nàm U Minh Ha cung càp 60.000 tàn than duóc
phue vu cho nhu càu dàn sinh va quò'c phòng. Cà Nam Bò co
1.500 lo than thi riéng a U Minh Ha dà co 750 lo. ^^^'^^

Ngoài hai loai rùng chù yéu là tram va duóc thi U Minh Ha
con co rùng màm. Cày màm moc thành bài ven bién , là cùa nò
xanh tòt quanh nàm; tham chi chiù dugc cà chat doc hoà hoc.
Trong rùng màm co thè làm nai tàp két cho tàu, thuyén nhò bi mat
va an toàn; hoac co thè tó chiic dugc càc tran dia phòng ngu rat
hiéu qua. Rùng màm ven bién U Minh Ha dugc coi là vành dai

13


bào ve cho càn cu dia U Minh néu dòi phuang tién còng tu phia
bién vào. Trai màm luóc lén co thè àn thay luang thuc; nhiéu thè

he nguòi U Minh Ha co lue da àn trai màm thay cam de bàm tru
chién dàu.

U Minh Ha con co loai cày dàc thù là dùa nuóc. Dùa nuóc
moc day dàc hai ben song rach thuàn Igi cho viéc bò tri càc ó phue
kich ngàn chàn càc cuoc tién còng bang duòng thuy. Vói gò tram
cùng vói là dùa nuóc, nguòi dàn U Minh Ha da tao nèn nhùng
nép nhà, nhùng thòn xóm trong càn cu dia

Dia hinh U Minh Ha tuang dòi bang phàng, dòc thoài tu
Dòng Bàc xuóng Tày Nam vói do dòc tu 1 dén 1,5cm/km. Tuy co
bò bién dai nhung vùng tièp giàp vói bién lai là nhùng bài bòi
nhiéu cày su, vet, màm va dàm lày. Dia hinh này rat khó cho viéc
ra vào cùa tàu bè va càng khó cho viéc trién khai dò bò duòng
thuy trong diéu kien chién tranh xay ra.

U Minh Ha cùng chiém ky lue ve he thòng song ngòi, kénh
rach so vói cà nuóc, tóng chiéu dai kénh rach co dén trén 10.000
km. Song a U Minh Ha khòng nhùng giòng càc con song Tién,
song Hau ménh mòng; cùng khòng giòng càc con con song mién
Bàc, mién Trung dan doc chày qua dói nùi, long song màp mò
ghénh dà. Mot con song lón a day kéo vào minh nhiéu song con
va rach nhò, dòng nuóc chày lùng lo. U Minh Ha co 2 con song
lón là song Trem va song Cài Tàu con da phàn là càc kénh rach

14


nhò. Diéu này sé rat khó cho viéc ca dòng cùa càc loai tàu thuyén
lón. Trong chién tranh Viét Nam De quò'c My dà dua ra mot chién

thuàt mói giành cho chién truòng mién Tày Nam Bò- Do là"Ham
dòi nhò trén song", song cùng khòng mày két qua bòi he thòng
song rach day dàc va chàng chit ò day da tao nèn mot thè tran
phòng thù va phue kìch duòng thuy khà vùng chàc.

Do dàc tinh cùa rùng U Minh Ha là rùng ngap nuóc cho
nèn dia hinh phùc tap va luòn thay dói dién mao theo mùa. Tuy
vày, trong rùng vàn co nhùng gò dàt cao rào, nhò hep nhung vàn
co thè tao thành nhùng nai dòn trù cho con nguòi.Xen kè giùa
nhùng khu rùng ram rap là nhùng mành dàt màu ma phù sa, co
thè canh tàc lùa nuóc cho nàng suàt cao.

Khi hau a U Minh Ha là khi hau càn xich dao, gió mùa;
hàng nàm co hai mùa mua va khò rò rét. Quanh nàm hàu nhu
khòng co bào, do dò ma nhà cùa dugc càt, dung rat sa sài. Tuy là
vùng ngap man va phèn chua nhung chi càn dào sàu xuòng mot
mét là co thè gap nguón nuóc ngot dói dào. Day là diéu kien thuàn
Igi ma càc càn cu dia ven bién khàc khòng thè co dugc.

Là vùng dóng bang nhung mang luói giao thòng duòng bo
a U Minh Ha lai khòng phàt trién dugc do he thòng song rach
chàng chit, nèn dàt thap va mém lùn. O day viéc di lai chù yéu
trén song, rach. Vàn chuyén bang ghe thuyén là thè manh va cùng

15


là tàp quàn làu dòi cùa ngUÒi dàn U Minh Ha. Trén càc ngà song
nuóc, thuyén ghe tàp nàp hoac len loi trong càc kénh rach duói hai
hàng dùa nuóc, duói tàn rùng tram, rùng duóc; nguòi ta co thè di

dén mgi nai trong vùng ma khòng càn phài dàt chàn lén dàt lién vi
he thòng song rach tu nhièn va kinh dào déu thòng thuang nói lién
nhau. Chinh cài thè lién hoàn này ma trong Hai cuoc khàng chién
chong Phàp va chò'ng My, nhiéu chuyén tàu khòng so chò vù khi
tu mién Bàc vào chi trong mày tièng dóng ho càp ben, hàng hoà dà
dgc giài toà hét. Hàng tram chuyén hàng nhu thè càp ben an toàn
ma kè djch khòng hay bièt va ve sau khi dà bièt cùng khòng tài
nào ngàn chàn nói.

O U Minh Ha, hàu nhu con kénh, rach nào cùng co 2 con
nuóc trong ngày. Nuóc lón va nuóc ròng, do vày ma di huóng nào
cùng co thè xuói dòng. Nguòi dàn nai day thuòc long nhùng con
nuóc. Han nùa trong vó so nhùng ngà 3, ngà 4 trén song rach thi
ngoài dàn dia phuang ra nguòi la chàc chàn sé lac duòng, tham chi
khòng xàc dinh dugc huóng khi di lai trong Càn cu.

Con nguòi a U Minh Ha gàn bò vói song nuóc, vói con
thuyén. Sàch cu chép" Trong 10 nguòi co 9 nguòi bièt bai loi, thao
chèo thuyén som...", trong chién tranh ho dà làm ra nhùng chiéc
thuyén con kiéu"ba là" rat de ca dong. Tu bao dòi nay, nguòi U
Minh Ha di lai bang ghe, xuóng; dành giac bang ghe xuóng va co
lue àn ò trén ghe, xuóng. Thòi binh, song rach là mang luói giao

16


thòng, ghe thuyén là phuang tién vàn tài, là còng cu san xuàt thi
thòi chién song rach tra thành dia bàn hièm yéu de lap thè tran tàc
chién; ghe xuóng trò thành phuang tién quàn su, thành vù khi Igi
hai de chién dàu vói quàn thù.

Do mat dò ghe, thuyén day dàc nhu vày ma a U Minh Ha
nguòi ta co nhùng quy uóc riéng thay cho luàt le giao thòng.
Chàng han khi va cham hoac dàm nhau, chiéc nào chò nhe han va
di xuòi dòng sé phài chiù lòi; khi di trén song 2 thuyén gap nhau,
nguòi dùng mùi phài hò"Bàt" thay cho càu chào; hoac muòn càp
ben hay ré trai phài ho là"Cay". Nhùng quy uóc tuang nhu dan
gian dò nhung dà han che dugc rat nhiéu tai nan giao thóng duòng
thuy. Trong chién tranh, thòng qua nhùng quy uóc dò, ma nguòi
dàn dia phuang phàt hien dugc rat nhiéu thuyén ghe la cùa dich
tra tron vào hoat dóng trong khu vuc Càn cu.

Nói dén dia hinh U Minh Ha khòng thè khòng nhàc dén
chiéc càu khi, mot loai càu khà phó bién ò dóng bang Nam Bò.
Càu tao càu khi tuy dan giàn nhung vai trò cùa nò lai rat lón.
Khòng it cuoc hành quàn càn quét cùa kè dich da phài chùng lai
truóc su lùng tùng khi vugt qua nhùng chiéc càu khi. Trong khàng
chién chong Phàp, nguòi dàn U Minh Ha dà bién càu khi thành
chiéc bay tu nhièn de ngàn chàn su tién còng cùa dich vào U
Minh.

Y-^^/ ^z.^
17


U Minh Ha dà co dugc nhùng yéu tò"thièn thòi, dia Igi" de
co thè hinh thành mot càn cu dia. Han nùa yéu tó dia- quàn su ò
day dà khàng dinh U Minh Ha là mot dia bàn chién lugc quan
trong cho bàt cu ai, bàt cu mot lue lugng nào muòn nàm lày mién
Tày.

Kè tu khi nhà Nguyén dàt chàn dén vùng U Minh cho dén
nàm 1975, càc thè lue phong kién va thuc dàn, de quò'c luòn luòn
tim moi càch xàm chiém vùng này. Ngoài tiém nàng kinh té dói
dào, nguón Igi khai thàc rùng va thuy, hai san rat lón thi duói con
màt càc nhà quàn su, U Minh Ha dugc xem nhu mot tién dòn àn
ngù phia Tày Nam, mot bàn dap de khòng che tàt cà càc tinh phia
Nam song Hàu. Hay nói mot càch khàc, U Minh Ha co thè "còngthù" toàn dién ma nhùng càn cu khàc a Nam Bò khòng thè co
dugc.

Chiém dugc U Minh Ha co thè khòng che va kièm soàt
dugc toàn bò vùng bàn dào Cà Mau; triet tièu dugc su chi vien tièp
té tu phia bién Tày Nam vào. Dóng thòi cùng vói Hòn Dàt, Hòn
Chòng va mot loat càc dào khàc sé tao nèn mot tuyén phòng thù
vùng chàc chay dai suòt tu mùi Cà Mau cho tói Ha Tién. Khòng
phài ngàu nhièn ma sau khi cuoc khòi nghTa Nguyén Trung Truc
thàt bai, nghia quàn chay vào rùng U Minh va con tièp tue chién
dàu thèm dugc mot thòi gian dai. Dén cuoc khòi nghla Hòn
Khoai, néu khòng co Càn cu dia khàng chién U Minh Ha thi hàu
qua sé con nàng né han. Nàm 1949, sau khi Càn cu Dóng Thàp


Muòi dùng truóc nguy ca bi tién còng thi càc ca quan cùa Mién va
Xù uy lai kéo ve Càn cu dia khàng chién U Minh Ha. Ò day vùa là
hàu phuang lai vùa là tién tuyén. Diéu càn bàn nhàt là dia bàn
chién lugc U Minh Ha hòi dù càc yéu tò cho mot Càn cu dia
khàng chién tón tai va phàt trién trong bàt ky hoàn canh nào.

Lich su dà cho thày ai chiém dugc U Minh , kè dò kièm
soàt dugc cà mién Tày Nam Bò.
Tuy nhièn, tu thàn hai yéu to'" thién thòi, dja Igi" chua dù

de U Minh Ha tra thành mot Càn cu dia khàng chién.
1.2 - DÀN CU U MINH HA VA TRUYÉN THÓNG DÀU TRANH
CHONG XÀM LaOC.
I. DÀN CI/:

Nàm 1658, nhùng nguòi Viét dàu tién dà dén khai phà vùng
dàt mói U Minh va dén nàm 1714 thi vùng dàt này mói dugc ghi
tèn trén bàn dò ( thuòc Long Xuyén- tue Cà Mau ngày nay).
Trong buoi ban dàu, nhùng nguòi dén U Minh Ha lap nghiép da
phàn là tu mién Trung, mién Bàc hoac gàn han là tu ben kia song
Hàu, song Tién. Ho déu là nhùng nguòi nghèo khó va là nan nhàn
cùa cuoc tranh chà'p dàm màu kèo dai thòi Trinh- Nguyén. Bang
nghi lue phi thuòng, ho chà'p nhàn dòi màt vói rùng thiéng nuóc
doc de xày dung cuoc song tu do. Trong so cu dàn buoi dàu dén
U Minh Ha con co cà nhùng nguòi Hoa, chay loan Man Thanh;

19


nhùng nguòi Kha-me bi dòng ho Xixavàt tàn sàt dugc chùa
Nguyén cho vào nuang nàu cu trù làm àn.

Nhùng nguòi gòc Viét, nhùng luu dàn càc dàn toc anh em
quàn tu, he trg nhau vat lòn vói thién nhièn hoang dà va khàc
nghiet de tón tai, de tao dung cuoc song mói.

Nhùng cu dàn luu tàn khòi dàu tién, phong khai hoang, ma
dàt dò déu là nhùng con nguòi khao khàt song tu do, khòng khuà't
phue cuòng quyén bao lue; nhùng con nguòi gan da,thich mao
hiém"cùng dàu, cùng co". Ve nhùng cu dàn vùng dàt U Minh,

séicWDai nam nhàt thóng chi' co viét"Thói thuòng chuòng khi
tiè't, trong nghia khinh tài. Dàt nhiéu song rach, ai cùng bièt bai
lòi. Nguòi dù bòn phuang. Mòi nhà co tàp tue riéng

"

Tinh càch cùa nguòi U Minh Ha là thàt thà, thàng thàn, hào
hiep ,phóng khoàng, tao bao va thuy chung. Sàch Già dinh thành
thóng chi viét:" Co nguòi khàch dén nhà, dàu tién già chù dàng
tràu cau; sau dàng tièp cam bành, tièp dai trong hàu khòng kè thàn
sa ,quen la; tòng tich ò dàu àt déu thàu nap, khoàn dai. Co nhiéu
nguòi tròn xàu, làu thué di dén chò này an nàp co che de dung
thàn [34,12].Ho khòng rào dòn trong nói nàng, rat muc thuang
nguòi vói dàc trung là hào hiep; ho thuòng hay nòng này nhung
lai rat bièt phue thién. Vói mot thành phàn cu dàn phùc tap nhu
vày nhung nguòi U Minh Ha rat muc thuang yéu dùm boc làn

20


nhau ma khòng bi ràng buòc bòi tàp tuc,lé nghi. Ho chai vói
nhau"hét minh" va rat ghét thòi phu bac, vu Igi. Dàc biet su phàn
bòi trong quan he ban bè, trong quan he già dinh va su phàn bòi tó
quò'c, phàn boi cóng dóng déu bi ho cuc lue lén àn tày chay. Cài
de thày nhàt a con nguòi U Minh Ha là phàm chat anh dùng, giàm
xà thàn bào ve TÓ quò'c, bào ve què huang, bào ve ly tuòng cao
dep cùa minh.

Nguòi dàn U Minh Ha it chiù càu thùc bòi nhùng quan
niem, nhùng quy luàt trai vói tu nhièn. Ho yéu dòi, thiét tha vói

cuoc song; lac quan trong thiéu thòn ma khòng he suy bi. Chinh
mòi truòng song dà tao nèn tinh càch cùa nguòi dàn U Minh Ha;
va nguge lai tinh càch dò dà giùp ho trén buóc duòng chinh phue
thién nhièn, trong cuoc song va cà trong cuoc chién dàu chòng
cuòng quyén àp bue, chòng thù trong giac ngoài.Yéu tò dia ly,
yéu tò xà hòi dà hoà tron trong con ngUòi U Minh, de rói tra
thành nhùng net dàc thù trong tinh càch cùa con nguòi nai day.

2 - U MINH HA TRONG LICH SU DAU TRANH CHONG XÀM

LWC.

Nhu phàn trén dà de càp, cuoc di dàn Nam Tién cùa nguòi
Viét thòi càc chùa Nguyén vói mot thành phàn giai càp khà da
dang: quan quàn cùa chùa Nguyén di mò dàt khai hoang; tòi dò bi
luu day; nòng dàn bi boc lot tàn té khòng cam chiù cuoc song nò
né...Sàt canh vói ho là nhùng nguòi Kha-me luu tàn; nhùng nguòi

21


Hoa bàt phue tùng triéu dinh Man Thanh phiéu luu vugt bién tói
day. Mot cóng dóng cu dàn U Minh hinh thành trén ca sa tàp hgp
nhùng con nguòi khòn khó, bàn cùng. Bòi le dò, ngay tu buoi dàu
tuy ngòn ngù, tàp tue khàc nhau nhung ho dà biét dira vào nhau de
ma song, doàn két dàu tranh de ma sinh tón; trong ho hinh thành
mot y thùc phàn khàng de tón tai. P.Vi-An, nguòi dà tùng theo
chàn dao quàn vién chinh xàm lugc Phàp vào Viét Nam, dà nhàn
xét ve xù sa va nguòi dàn U Minh :" Nhà cùa hét si/c thua thàt,
hàu nhu chi nàm vài ràc theo song rach va bò vinh. Thòn dàn

khoé mqnh làm lì it nói, khi phàch hung tan, nguòi nào nguòi này
co ve là mot tén khòi loqn ngàm, san sàng chòng cvf bang bàt ky
phuang tien gì co trong tay ho nhu dao bika, gay gòc va dòi tay
khóng..:'^''''-''\

Kè tu sau nàm 1862, khi Triéu dinh Tu Due ky Hoà uóc
Nhàm Tuàt giao ba tinh mién Dòng Nam bò cho Phàp thi phong
trào "Ti dia" cùa càc sy phu yéu nuóc va nhàn dàn Nam bò dòn ve
mién Tày tim càch chò'ng thuc dàn xàm lugc ngày càng lén cao.
Ngon lùa dàu tranh bàt dàu dugc nhen nhóm trong rùng U Minh.
.Thàng 6 - 1868, duói su chi huy cùa Nguyén Trung Truc, nghTa
quàn tu trong rùng U Minh da kéo ra làm cuoc khòi nghTa bàt ngò
chiém giù thi xà Rach Già 6 ngày dém lién. Sau khi lành tu
Nguyén Trung Truc sa vào tay giac, cuoc khòi nghTa tan ra, nhiéu
nghTa quàn dà lai tim duòng tra ve U Minh tiép tue chò thòi ca
dành Phàp.

22