HÌNH THÀNH KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP LẬP CTHH HỮU CƠ 9

Đề tài hình thành kỹ năng lập công thức hóa học hợp chất hữu cơ

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Hoàng – Trường THCS Lao Bảo
1
PHỤ LỤC
1. THCS: Trung học cơ sở
2. GV: Giáo viên
3. HS: Học sinh
4. BT: Bài tập
5. HCHC: Hợp chất hữu cơ
6. CTHH: Công thức hóa học
7. GVCN: Giáo viên chủ nhiệm
8. GVBM: Giáo viên bộ môn
9. CTTQ: Công thức tổng quát
10. CTPT: Công thức phân tử
11. CTTN: Công thức thực nghiệm
12. CTĐG: Công thức đơn giản
13. n: Số mol
14. m: Khối lượng gam
15. M: Khối lượng mol
Đề tài hình thành kỹ năng lập công thức hóa học hợp chất hữu cơ
HÌNH THÀNH KỸ NĂNG LẬP CÔNG THỨC HÓA HỌC HỢP CHẤT HỮU
CƠ HÓA HỌC 9
I.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, nền giáo dục quốc dân cần phải có những đổi
mới phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế – xã hội, trong đó giáo dục và đào tạo
là động lực thúc đẩy là điều kiện cơ bản đảm bảo việc thực hiện mục tiêu kinh tế – xã
hội, xây dựng và bảo vệ đất nước…
Để thực hiện quan điểm trên, việc tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục và đào tạo
đã chỉ rõ: “ Đổi mới phương pháp dạy và học, kết hợp với việc học tập của học sinh
để bồi dưỡng cho học sinh năng lực sáng tạo, năng lực giải quết vấn đề, đồng thời tổ

chức và điều khiển học sinh chiếm lĩnh tri thức, tự lực hoạt động tìm tòi để dành kiến
thức mới. Là một GV dạy môn hoá học chắc hẳn ai cũng hiểu bộ môn hoá là bộ môn
mới và khó đối với HS bậc THCS. Số tiết phân bố trong chương trình còn ít nhưng
yêu cầu lượng kiến thức lại quá nhiều, lượng bài tập phong phú đa dạng song SGK
và sách bài tập lại chưa phân dạng từng loại bài tập cũng như chưa nêu lên cách thiết
lập phương pháp giải cụ thể cho từng dạng bài tập. Đó chính là cái khó cho học sinh
và cũng là nội dung mà mỗi GV dạy hoá phải trăn trở tìm tòi, biên soạn nội dung
giảng dạy làm thế nào để HS rèn luyện kỹ năng giải tốt các dạng bài tập theo yêu cầu
của chương trình, qua đó mỗi một giáo viên tự tìm hiểu nhằm đư ra một số phương
pháp đổi mới trong cách dạy giúp các em tự lĩnh hội kiến thức để làm thế nào giải
được một số bài tập cơ bản nhất về dạng bài tập mới ở lớp 9. Đối với các dạng bài
tập của hoá vô cơ và hoá học hữu cơ bậc THCS có điểm chung gần giống nhau chỉ
khác nhau ở dạng toán lập công thức phân tử các HCHC đây là dạng toán mới và khó
đối với học sinh lớp 9 hơn nữa sách bài tập lại không thiết lập cách giải cho từng
dạng cụ thể do vậy bản tôi nhận thấy hầu hết học sinh lớp 9 còn yếu về các dạng toán
này, do vậy qua khảo sát cuối năm gần 60% HS không làm được bài tập dạng xác
định công thức hợp chất hữu cơ, đó cũng chính là lý do mà chúng tôi luôn trăn trở để
chọn nội dung đề tài mới này làm phương châm cho việc giảng dạy trong các năm
học tiếp theo có hiệu quả thiết thực về cách hình thành kĩ năng giải bài tập dạng sau.

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Hoàng – Trường THCS Lao Bảo
2
Đề tài hình thành kỹ năng lập công thức hóa học hợp chất hữu cơ
“ HÌNH THÀNH KĨ NĂNG GIẢI BÀI TẬP DẠNG LẬP CÔNG THỨC HỢP CHẤT
HỮU CƠ ”
II. CƠ SỞ THỰC NGHIÊM.
1. Khảo sát chất lượng lần 1 vào cuối tháng 1 năm 2009
* Nội dung : thực hiện các bài tập lập công thức các hợp chất hưũ cơ đơn giản
theo SGK rồi mở rộng đến các bài tập trong sách bài tập, sách nâng cao hóa 9.
* Thời gian : Kiểm tra 45 phút kết quả thu được từ 2 lớp bản thân giảng dạy như

sau:
Số lượng GIỎI KHÁ T.BÌNH YẾU KÉM
9A 31 0 10 21 0 0
9G 36 20 12 4 0 0
% 67 29.9 32.8 37.3 0.0 0.0
- Từ những nguyên nhân trên năm học này bản tôi bắt tay vào việc tiến hành nghiên
cứu phân loại dạng bài tập lập công thức phân tử HCHC, bằng kinh nghiệm và kiến
thức của bản thân kết hờp với kiến thức từ các sách tham khảo chúng tôi tiến hành
biên soạn nội dung, nhằm tìm ra biện pháp thích hợp và chọn nội dung phù hợp trong
việc giảng dạy nội dung tôi tiến hành khảo sát thăm dò nguyện vọng của HS kết quả
như sau:
- HS biết làm toán lập công thức HCHC: 17%
- HS không biết làm toán lập công thức HCHC: 83%
Trong đó được chia ra:
- 16% thích học môn hoá, cảm thấy dễ hiểu
- 13% không thích học vì quá khó
- 16% Không hiểu bài
- 35% HS không biết thiết lập cách giải
- 20% HS cho là môn Hoá hữu cơ quá khó
- Qua kết quả trên cho thấy HS không làm bài được chủ yếu do không hiểu bài,
không phân được các loại bài tập trong dạng cũng như không biết thiết lập cách giải cụ
thể cho từng loại bài tập, GV hướng dẫn giải bài tập theo sách GV không đưa ra cách
giải cụ thể cho từng dạng bài tập. Đó cũng chính là nguyên nhân chúng tôi tiến hành
biên soạn và thực hiện đề tài .
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Kết thúc năm học qua kết quả chất lượng cuối năm và qua kết quả khảo sát như
trên, phần lớn quý thầy cô và bản thân tôi không thoả mãn với kết quả đã đạt của bộ
môn hoá học, vì vậy tôi đi sâu vào việc tìm các biện pháp giải quyết nhằm hạ thấp
được tỉ lệ học sinh không hiểu cách giải dạng bài tập lập CTHH đối với hợp chất hữu
cơ để góp phần hạ thấp tỉ lệ học sinh yếu kém của trường nói chung và bộ môn hóa

học nói riêng.
1. Thời gian thực hiện:
Tháng 10- 2009 – 12- 2009 -Nghiên cứu và biên soạn nội dung trên cơ sở tài liệu
Tháng 01- 2010 – 02- 2010 -Tổng hợp nội dung nghiên cứu
Tháng 05- 2010 - Báo cáo đề tài trước tổ chuyên môn Hóa – Sinh – Công nghệ
- Tiến hành khảo sát chất lượng 02 đối tượng:
Tháng 01 - 2010 : Lần1 khảo sát chất lượng ban đầu HS lớp 9A,G

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Hoàng – Trường THCS Lao Bảo
3
Đề tài hình thành kỹ năng lập công thức hóa học hợp chất hữu cơ
Tháng 04- 2010: Lần 2 khảo sát chất lượng HS lớp 9A,G sau khi áp dụng đề tài
Tháng 05/ 2010: Tổng hợp kết quả áp dụng, tổng kết kinh nghiệm
2. Phối hợp với GVCN các lớp thực nghiệm để có thời gian thực hiện công việc khảo
sát chất lượng và bố trí thời gian phụ đạo đồng thời thông qua các tiết dạy trên lớp.
3. Phối hợp với bộ phận chuyên môn nhà trường nhằm thực hiện tốt đề tài .
4. Bố trí thời gian thực hiện nội dung đề tài :
a. Sử dụng tốt thời gian dặn dò, bài tập của tiết dạy để hướng dẫn thiết lập cách
giải từng dạng và giáo cho các em một số phương pháp giải.
b. Biên soạn vào nội dung chuyên đề môn tự chọn để giảng dạy các nội dung
của đề tài .
c. Thông qua hệ lớp phụ đạo, trực tiếp giảng dạy cho HS khối 9
5. Phân đối tượng thực hiện : HS khối 9
IV. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
Dạng toán xác định công thức phân tử hợp chất hữu cơ là dạng bài tập rất phong
phú của bộ môn hoá học, đối với chương trình hoá học hữu cơ lớp 9 dạng bài tập này
trong SGK hầu hết tập trung vào phản ứng cháy. Do đó đề tài này tôi chỉ giới hạn ở
phạm vi : " Hình thành kĩ năng giải bài tập dạng lập công thức hợp chất hữu cơ dựa
vào kết quả phản ứng đốt cháy " Vì vậy để HS có cơ sở luyện giải dạng bài tập cơ
bản này đạt kết quả tốt, trước hết chúng tôi trang bị cho HS nắm vững các kiến thức cơ

bản về lý thuyết và phuơng pháp giải sau:
1. Những kiến thức cơ bản về lý thuyết cần trang bị cho học sinh :
1.1. Công thức tổng quát của các loại HCHC nhằm giúp HS xác định được số nguyên
tử của từng nguyên tố trong hợp chất khi gặp dạng cụ thể và để xác định công thức
hợp chất khi biết dạng tổng quát cũng như xác định tên hợp chất đã tìm được.
Phân loại các hợp chất hữu cơ
Hydrocacbon
( Phân tử chỉ có2
nguyên tố C và
Hydrocacbono (C
n
H
2n + 2
với n
1
≥
)
Hydrocacbon không no (C
n
H
2n
với n
2
≥
)
Hydrocacbon không no(C
n
H
2n - 2
với n

2
≥
)
Hydrocacbon thơm ( C
n
H
2n - 6
với n
6
≥

)
Dẫn xuất
hydrocacbon
Rượu đơn chức no: C
n
H
2n+1
OH (với n
1
≥
)
Axit đơn chức no: C
n
H
2n+1
COOH (với n
0
≥
)

Chất béo: (R-COO)
3
C
3
H
5
(với R là gốc
hydrocacbon )
Glucôzơ: C
6
H
12
O
6
Saccarozơ: C
12
H
22
O
11
Tinh bột và xenlulozơ: ( -C
6
H
10
O
5
-)
n

với : n = 1200

→
6000 : Tinh bột
n = 10000
→
14000 : Xenlulôzơ
1.2. Phương trình tổng quát các phản ứng cháy của hợp chất hữu cơ (HCHC) gồm
hiđrôcacbon và dẫn xuất hiđrôcacbon trong phạm vi chương trình hoá học lớp 9 như
sau :

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Hoàng – Trường THCS Lao Bảo
4
Đề tài hình thành kỹ năng lập công thức hóa học hợp chất hữu cơ
a) Hiđrôcacbon :
C
n
H
2n +2
+ (
2
13
+
n
)O
2

 →
0
t
n CO
2

+ (n + 1) H
2
O
C
n
H
2n
+
2
3n
O
2

 →
0
t
n CO
2
+ n H
2
O
C
n
H
2n -2
+ (
2
13
−
n

)O
2

 →
0
t
n CO
2
+ (n - 1) H
2
O
C
n
H
2n -6
+ (
2
33
−
n
)O
2

 →
0
t
n CO
2
+ (n - 3) H
2

O
+ Phương trình phản ứng cháy tổng quát của các loại hiđrôcacbon (A)
C
x
H
y
+ (
4
y
x
+
) O
2

 →
0
t
xCO
2
+
2
y
H
2
O
- Dựa vào số mol CO
2
và số mol H
2
O trong sản phẩm cháy suy ra loại hiđrôcacbon

(A) đem đốt :
Nếu nCO
2

〈
nH
2
O hay x
〈
2
y

⇒
A là Ankan
Nếu nCO
2
= nH
2
O hay x =
2
y

⇒
A là Anken
Nếu nCO
2

〉
nH
2

O hay x
〉

2
y

⇒
A là Ankin hoặc Aren
b) Dẫn xuất hiđrôcacbon :
C
n
H
2n + 1
OH +
2
3n
O
2

 →
0
t
n CO
2
+ (n +1) H
2
O
C
n
H

2n + 1
COOH + (
2
13
+
n
)O
2

 →
0
t
(n + 1) CO
2
+ (n +1) H
2
O
+ Phương trình phản ứng cháy tổng quát của các loại dẫn xuất hiđrôcacbon (A) :
- Hợp chất hữu cơ có chứa ôxy :
C
x
H
y
O
z
+ (
4
y
x
+

2
z
−
) O
2

 →
0
t
x CO
2
+
2
y
H
2
O
- Dựa vào số mol CO
2
và số mol H
2
O trong sản phẩm cháy suy ra loại dẫn xuất
hiđrôcacbon (A) đem đốt :
Nếu nCO
2

〈
nH
2
O hay x

〈
2
y

⇒
A có thể là Ankanol (Rượu)
Nếu nCO
2
= nH
2
O hay x =
2
y

⇒
A là Ankanoic (Axit ) đơn chức no
- Hợp chất hữu cơ có chứa ôxi và nitơ :
C
x
H
y
O
z
N
t
+ (
4
y
x
+

-
2
z
)O
2

 →
0
t
x CO
2
+
2
y
H
2
O +
2
t
N
2

2. Phân loại và phương pháp giải dạng toán xác định công thức phân tử hợp chất hữu
cơ dựa vào kết quả phản ứng đốt cháy :
2.1. Bài toán dạng cơ bản:
a) Sơ đồ phân tích đề bài toán:
m (g) + O
2
m
CO2

(g) ( hay n
CO2
(mol) , V
CO2
(lít) ở đktc )
HCHC m
CO2
(g) hay n
H2O
(mol)
(A) V
N2
(lít) ở đktc ( hay n
N2
(mol) )
- Yêu cầu : Xác định công thức phân tử hợp chất hữu cơ (A)
b) Phương pháp giải :

Giáo viên thực hiện: Lê Văn Hoàng – Trường THCS Lao Bảo
5
đốt cháy
hoàn toàn