Tiểu luận: “Phân tích mối quan hệ giữa vật chất và ý thức vận dụng vào việc xây dựng xã hội chủ nghĩa ở nước ta"

Phan tich moi quan hệ øiữa
vật chât và ý thức vận dụng
vào việc xây dựng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta


LOI MO DAU
Thé giới xung quanh ta có vơ vàn sự vật và hiện tượng phong
phú và đa dạng. Nhưng

dù phong phú và đa dạng đến đâu thì cũng

quy về hai lĩnh vực: vật chất và ý thức. Có rất nhiều quan điểm triết
học

xoay

quanh

vẫn

để về mối

quan

hệ giữa vật chất và ý thức,

nhưng chỉ có quan điểm triết học Mác - Lênin là đúng và đầy đủ đó
là: vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau. Vật chất quyết định
sự ra đời của ý thức, đồng thời ý thức tác động trở lại vật chất.
Trước năm

1986, đất nước ta đã gặp rất nhiều khó khăn bởi

một nên kinh tế trì trệ, một hệ thống quản lý yếu kém cũng là do một
phần không nhận thức đúng và đầy đủ về mỗi quan hệ giữa vận chất
và ý thức. Vân đề này đã được nhận thực đúng sau đổi mới ở đại hội
VI, và quả nhiên đã giành rất nhiều thăng lợi sau khi đã chuyển nền
kinh tế từ cơ chế quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản
lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Với mong

muốn tìm hêu thêm về vẫn dé này, em đã chọn để

tài: “Phân tích mối quan hệ

giữa vật chất và ý thức vận dụng vào

việc xây dựng xã hội chủ nghĩa ở nước ta".


NỘI DUNG
I. LY LUAN CHUNG VE MOI QUAN HE VAT CHAT VA Y THUC.
Quan điểm triết học Mác - Lénin da khang định trong mối quan

hệ giữa vật chất và ý thức thì vật chất và ý thức tác động trở lại vật
chat dé lam rõ quan diém này chúng ta chia làm hai phan.
1. Vật chất quyết định sự ra đời của ý thức.
Lê- Nin đã đưa ra một định nghĩa toàn diện sâu sac va khoa học
về phạm trù vật chất “Vật chất là một phạm trù triết học dùng dé chi
thực tại khách

quan

được

đem

lại cho

con người

trong cảm

giác,

được cảm giác của chúng ta chép lại phản ánh và được tôn tại không
lệ thuộc vào cảm giác”.

Từ định nghĩa của Lê Nin đã khăng định vật chất là thực tại
khách quan vào bộ não của con người thông qua tr1 giác và cảm giác.
Thật vậy vật chất là nguồn gốc của ý thức và quyết định nội dung của
ý thức.
Thứ nhất, phải có bộ óc của con người phát triển ở trình độ cao
thì mới có sự ra đời của ý thức. Phải có thể giới xung quanh là tự
nhiên và xã hội bên ngoài con người mới tạo ra được ý thức, hay nói
cách khác ý thức là sự tương tác giữa bộ não con người và thế giới
khách quan. Ta cứ thử giả dụ, nễu một người nào đó sinh ra mà bộ
não khơng hoạt động được hay khơng có

bộ não thì khơng thể có ý

thức được. Cũng như câu chuyện cậu bé sống trong rừng cùng bẩy
sói khơng được tiếp xúc với xã hội lồi người thì hành động của cậu
ta sau khi trở về xã hội cũng chỉ giỗng như những
hồn tồn khơng có ý thức.

con sói. Tức là


Thứ hai, là phải có lao động và ngơn ngữ đây chính là nguồn
gốc xã hội của ý thức. Nhờ có lao động mà các giác quan của con
người phát triển phản ánh tỉnh tế hơn đối với hiện thực... ngơn ngữ là
cần nối để trao đơi kinh nghiệm tình cảm, hay là phương tiện thể hiện
ý thức.

Ở đây ta cũng nhận thấy răng nguồn

gốc của xã hội có ý

nghĩa quyết định hơn cho sự ra đời của ý thức.
Vật chất là tiền để cho sự tôn tại và phát triên của ý thức nên

khi vật chất thay đối thì ý thức cũng phải thay đối theo.
VDI: Hoạt động của ý thức diễn ra bình thường trên cơ sở hoạt
động sinh lý thân kinh của bộ não người. Nhưng khi bộ não người bị
tơn thương thì hoạt động của ý thức cũng bị rối loạn.
VD2.

Ở Việt Nam,

nhận thức của các học sinh cấp

1, 2, 3 vé

công nghệ thông tin là rất yếu kém sở dĩ như vậy là do về máy móc
cũng như đội ngũ giáo viên giảng dậy cịn thiếu. Nhưng nếu vẫn đề
về co so vat chat duoc dap ing thì trình độ cơng nghệ thơng tin của
các em cấp 1,2, 3 sẽ tốt hơn rất nhiều.

VD2. Đã khăng định điều kiện vật chất như thế nào thì ý thức

chỉ là như thế đó.
2. Ý thức tác động trở lại vật chất.
Trước hết ta đưa ra định nghĩa của ý thức: ý thức là sự phản
ánh sáng tạo thé giới khách quan vào trong bộ não con người thơng
qua lao động mà ngơn ngữ. Nó là tồn bộ hoạt động tỉnh thần của con
người như: Tình cảm yêu thương, tâm trạng, cảm súc, ý trí, tập qn,
truyền thống,

thói quen

quan

điểm,

tư tưởng,

lý luận,

đường

lỗi,

chính sách, mục đích, kế hoạch, biện pháp, phương hướng.
Các

yêu t6 tinh than trên đều tác động trở lại vật chất cách

mạng mẽ. VD. Nếu tâm trạng của người cơng nhân mà khơng tốt thì


làm giảm năng suất của một dây chuyên sản xuất trong nhà máy. Nếu
khơng có đường lối cách mạng đúng đắn của đảng ta thì dân tộc ta
cũng khơng

thể giảng thang lơi trong hai cuộc kháng

chiến chống

Pháp và Mĩ cũng như Lê - Nin đã nói “ Khơng có lý luận cách mạng
thì cũng khơng thể có phong trào cách mạng”.
Như vậy ý thức khơng hồn tồn phụ thuộc vào vật chất mà ý
thức có tính độc lập tương đối vì nó có tính năng động cao nên ý thức
có thể tác động trở lại. Vật chất góp phân cải biến thể giới khách
quan thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
Ý thức phản ánh đúng hiện thực khách quan có tác dung thay
đầy hoạt động thực tiễn của con người trong quá trình cải tạo thế giới
vật chất. Khi phản ánh đúng hiện thực khách quan thì chúng ta hiểu
bản chất quy luật vận động của các sự vật hiện tượng trong thé gIỚI
quan.

VDI. Hiểu tính chất vật lý của thép là nóng chảy ở hơn 1000°C
thì con người tạo ra các nhà máy gang thép đề sản xuất cách loại thép
với đủ các kích cỡ chủng loại, chứ không phải bằng phương pháp thủ
công xa xưa.
VD2. Từ nhận thức đúng về thực tại nên kinh tế của đất nước.
Tư sản đại hội VI, đảng ta chuyên nên kinh tế từ trị cung, tự cấp quan
liêu sang nên kinh tế thị trường, nhờ đó mà sau gần 20 năm đất mới

bộ mặt đất nước ta đã thay đồi hăn.
Ý thức phản ánh không đúng hiện thực khách quan có thê kìm
hãm hoạt động thực tiễn của con người trong quá trình cải tạo thế
giới quan. VD. Nhà máy sử lý rác thải của Đồng Tháp là một ví dụ
điển hình, từ việc khơng khảo sát thực tế khách quan hay đúng hơn
nhận thức về việc sử lý rác vô cơ và rác hữu cơ là chưa đây đủ vì vậy


khi vừa mới khai trương nhà máy này đã không sử lý nổi và cho đến
nay nó chỉ là một đống phê liệu cần được thanh lý.
II. VẬN DỤNG MỖI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG

THUC

DOI VOI CON DUONG

DI

GIỮA VẬT CHÁT VÀ Ý

LÊN XÃ HỘI CHỦ

NGHĨA

CỦA

NƯỚC TA.
1. Để xây dựng xã hội chủ nghĩa phải nhận thấy nguyên lý

vật chất quyết định ý thức là phải xuất phát từ thực tế khách
quan và hành động theo nó.
Trươc thời kì đối mới, khi cơ sở vật chất con chưa có chúng ta
nơn nóng muôn đốt cháy giai đoạn nên đã phải trả giá. Ở thời kì này
chúng ta phat trién quan hệ sản xuất đi trước lực lượng sản xuất mà
khơng nhìn thây vai trò quyết định của lực lượng sản xuất. Sau giải
phóng đất nước ta là một đất nước nơng nghiệp với số dân tham gia
vào ngành này tới hơn 90%. Nhưng
máy

cơng

nghiệp

trong khi

chúng ta vẫn xây dựng các nhà

để nhanh

chóng

trở thành

nước

cơng

nghiệp hoá trong khi lực lượng sản xuất chưa phát triển, thêm vào đó
là sự phân cơng khơng hợp lý về quản lý nhà nước và của xã hội,
quyền lực quá tập trung vào Đảng, và Nhà nước quản lý quá nhiều
các mặt của đời sống xã hội, thực hiện quá cứng nhac lam cho toàn
xã hội thiếu sức sống, thiêu năng động và sáng tạo,. Các giám đốc
thời kì này chỉ đến ngồi chơi xơi nước và cuối tháng lĩnh lương, các
nông dân và công nhân làm đúng giờ quy định nhưng hiệu quả không
cao... Ở đây chúng ta đã xem nhẹ thực tế phức tạp khách quan của

thời kì quá độ, chưa nhận thức đây đủ răng thời kỳ quá độ lên xã hội
chủ nghĩa là quá trình lịch sử lâu dài và phải trải qua nhiều chặng
đường.


Từ đây, chúng ta phải có cơ sở hạ tầng của xã hội chủ nghĩa và
cơ sở vật chất phát triển. Chúng ta phải xây dựng lực lượng sản xuất
phù hợp quan hệ sản xuất. Chúng ta có thể bỏ qua tư bản chủ nghĩa
nhưng không thể bỏ qua những tính quy luật chung của q trình từ
sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn. Chúng ta cũng phải biết kế thừa và
phát triển tích cực những kết quả của cơng nghiệp tư bản như thành
tựu khoa học, kỹ thuật và cơng

nghệ

- mơi

trường,

là cơ chế thị

trường với nhiều hình thức cụ thê tác động vào quá trình phát triển

kinh tế.
Để vực nên kinh tế lạc hậu của nước nhà, Đảng

xác định là

phải phát triên nền kinh tế nhiều thành phần dé tăng sức sống và
năng động cho nên kinh tế, phát triển lực lượng sản xuất. Phát triển
các quan hệ hàng hố và tiền tệ và tự do

bn bán, các thành phần

kinh tế tự do kinh doanh và phát triển theo khn khổ của pháp luật,
được bình đăng trước pháp luật. Mục tiêu là làm cho thành phân kinh
tế quốc doanh và tập thể đóng vai trị chủ đạo. Song song q trình
phát triển nền kinh tế hàng hố nhiều thành phần thì chúng ta cũng
cần phát triển nên kinh tế thị trường theo định hướng

xã hội chủ

nghĩa. Hiện nay nên kinh tế thị trường ở nước ta cịn đang ở

trình độ

kém phát triển. Biểu hiện ở số lượng hàng hoá và chủng loại hàng
hoá quá nghèo nàn, khối lượng hàng hố lưu thơng trên thị trường va
kim ngạch xuất nhập khẩu cịn q nhỏ, chi phí sản xuất lại q cao
dẫn đến giá thành cdao, nhưng chất lượng mặt hàng là kém. Nhiều
loại thị trường quan trọng cịn ở trình độ sơ khai hoặc mới đang trong
quá trình hình thành như: thị trường vốn, thị trường chứng khoán, thị
trường sức lao động...


Chúng ta cũng cần mở rộng giao lưu kinh tế nước ngồi, nhanh
chóng hội nhập vào tổ chức thương mại thê giới WTO, AFTA và các
hiệp định song phương đồng thời phải xây dựng nên kinh tế độc lập
tự chủ. Muốn vậy, ta phải đa phương hoá và đa dạng hố hình thức
và đối tác, phải qn triệt trên ngun tặc đơi bên cùng có lợi, khơng
can thiệp vào cơng việc nội bộ của nhau và không phân biệt chế độ
chính trị - xã hội

phải triệt đề khai thác lợi thế so sánh của đất nước

trong quanhệ kinh tế quốc dân nhằm khai thác tiềm năng lao động,
tài nguyên thiên nhiên đất nước, tăng xuất nhập khẩu, thu hút vốn
kỹ thuật, công nghệ hiện đại và kinh nghiệm quản lý.
Thu hút vốn đầu tư nước ngoài và phát triên cơ sở hạ tầng cũng
là một trong chủ trương quan trọng của Đảng. Để làm điều này thì
chúng ta cần giữ vững ơn định chính trị, hồn thiện hệ thống pháp
luật, đối mới các chính sách tài chính và tiên tệ, giá cá, phát triển
các thị trường quan trọng như thị trường chứng khoán, thị trường
lao động... Nhà nước cũng cân hạn chế việc can thiệp trực tiếp vào
sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp mà nên tập trung tốt các

chức

năng

tạo mơi

trường,

hướng

doanh nghiệp nước ngồi. Xây

dẫn,

hỗ trợ cần thiết cho

các

dựng và hồn thiện hệ thống pháp

luật đồng bộ nhưng thơng thoáng lành mạnh để tạo sự tin tưởng cho
các nhà đâu tư của nước ngồi. Tránh tình trạng giấy tờ phức tạp rắc
rồi, trên bảo dưới không nghe làm cho q trình giải toả mặt bang

gap nhiêu khó khăn.
Với các chủ trương trên ta nhận thấy vai trò quyết định của vật
chất đơi với ý thức,

đó cũng

là bài học

quan trọng

của Đảng

là:

"Mọi đường lỗi chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn
trọng quy luật khách quan.


2. Để xây dựng

XHCN

cũng

cần phải hiểu sâu sắc vai trò

của ý thức tác động trở lại vật chất
Một rong chủ trương

quan trọng là phải lây chủ nghĩa Mác

-

Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho hành động. Tư
tưởng Hồ Chí Minh năm trong hệ tư tưởng Mác
nhất giữa chủ nghĩa Mác

- Lênin là sự thốn

- Lênin và thực tiễn của đất nước

Việt

Nam. Tư tưởng Hỗ Chí Minh đã bảo về và quán triệt chủ nghĩa Mác
- Lênin đúng đăn và hiệu quả nhất. Như vậy muốn hiểu sâu sắc và
vận dụng tư tưởng Hỗ
Lênin,

Chí Minh

nhất là phép biện chứng

phải nắm vững

chủ nghĩa Mác

duy vật và phải nghiên

-

cứu, nắm

vững thực tiễn. Chúng ta phải tập trung suy nghĩ về hai mặt:
Một là, về mục tiêu, lý tưởng va dao đức lỗi sông. Đây là yếu
tô cơ bản nhất chi phối mọi suy nghĩ, hành động của chúng ta quyết
định phâm chất của người cán bộ, đảng viên trong điều kiện chuyên

biến của thế giới và tình hình trong nước. Tư tưởng của Bác khăng
định mỗi người chúng ta hãy nâng cao đạo đức cách mạng, đạo đức
công dân và đạo đức của người cộng sản. Cụ thê, chúng ta phải "cần
kiệm liêm chính, chí cơng vơ tư”, ln vì sự nghiệp dân giàu nước
mạnh vì lợi ích của cá nhân và cả lợi ích của cộng đồng. Kiên quyết
và nghiêm khắc chống chủ nghĩa thực dụng với các biểu hiện tính
đa dạng trong nên kinh tế thị trường mở cửa, thực sự góp phan day
lùi nạn tham nhũng và tệ nạn xã hội, ngăn chặn sự thoái hoá biến
chất trong một bộ phận cán bộ, đảng viên.
Hai là, về yêu câu của nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ tơ quốc,
mỗi

người

nhiệm

trên cương

vị trách nhiệm

của mình,

phải hồn

thành

vụ với hiệu quả, chất lượng cao. Vì vậy, chúng ta phải đề

cao ý chi phan dau, phân đâu không mệt mỏi, không sợ hy sinh, gian

khổ, đồng thời phải ra sức trau dôi tri thức. Cần nâng cao tri thức
khoa học xã hội và nhân văn, đặc biệt là nâng cao trình độ lý luận
về chủ nghĩa Mác

- Lênin và tư tưởng Hồ

Chí Minh, nâng cao tri

thức về khoa học tự nhiên, đặc biệt là mũi nhọn về khoa học công
nghệ hiện đại. Phải năm vững phương pháp nhận thức và hành động
của Bác,

bám

sát thực tiễn, bám

sát cơ sở, thâm

nhập

dân

chúng,

đánh giá đúng khó khăn thuận lợi, thực trạng và triển vọng. Tự nội
lực, vì dân và thực sự dựa vào dân, thực hiện dân chủ lăng nghe và
tâm trạng ý kiến của dân mà tìm ra phương sách, biện pháp, nguồn
vốn sức mạnh vật chất và tỉnh thân, trí tuệ để vượt qua khó khăn và
thách thức.

Phân đấu tốt hai mặt trên là chúng ta đã thực sự quán triệt tư
tưởng Hồ
nghiệp

Chí Minh và làm theo di chúc của Người,

cách mạng

mà Người

đã chỉ đường

để xây

đây mạnh
dựng

một

sự
đất

nước Việt Nam hồ bình thơng nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh.
Vai trò ý thức tác động lại vật chất cũng phải được hiện rõ ở
khía cạnh phát huy tính năng động và tích cực và vai trị trung tâm
của con người, một số giải pháp cho van dé nay:

Một là, đổi mới hệ thơng chính trị dân chủ hoá đời sống xã hội
nhằm phát huy đây đủ tính tích cực và quyên làm chủ của nhân dân.
Hai là, đối mới cơ chế quản lý, hoàn thiện hệ thơng chính sách

xã hội phù hợp có ý nghĩa then chốt trong việc phát huy tính tích
cực của người lao động như:

cơ chế quản lý mới phải thể hiện rõ

bản chất của một cơ chế dân chủ, và cơ chế này phải lây con người
làm trung tâm, vì con người, hướng tới con người là phát huy mọi
nguôn lực. Cơ chế quản lý mới phải xây dựng đội ngũ quản lý có
năng lực và phẩm

chất thành thạo về nghiệp vụ.


Ba la, dam bao lợi ích của người lao động là động lực mạnh mẽ của q
trình nâng cao tính tích cực của con người: cần quan tâm đúng mức đến lợi ích
vật chật, lợi ích kinh tế của người lao động đảm bảo nhu câu thiết yếu của họ
hoạt động sáng tạo như ăn, ở, mặc, đi lại, học hành, khám chữa bệnh, nghỉ
ngơi. Cũng cân có chính sách đảm bảo và kích thích phát triển vé mat tinh than,
thê chất cho nhân dân, tăng cường xây dựng hệ thống cơ chế chính sách phù

hợp để giải quyết tốt vấn dé ba lợi ích tập thé, va lợi ích xã hội nhăm đảm bảo
lợi ích trước mắt cũng như lâu dài của người lao động.
Đảng và Nhà nước cũng cần khắc phục thái độ trông chờ và ÿ
lại vào hồn cảnh bằng cách nhanh chóng cổ phân hố các công ty
nhà nước để tạo sự năng động, sáng tạo trong hoạt động cũng như
cạnh tranh, nhất là trong thời kỳ hội nhập hiện nay. Đảng cũng phải
cương quyết giải thê các công ty làm ăn thua lỗ như: Tổng công ty
sành sứ Việt Nam,

Tổng công ty nhựa, Tổng công ty rau quả Việt

Nam... để tránh việc nhà nước bỏ vốn vào nhưng lại luôn phải bù lỗ
cho các công ty này.
Ngồi ra chúng ta cũng cần nâng cao trình độ nhận thức tri thức
khoa học cho nhân dân nói chung và đặc biệt đầu tư cho ngành giáo
dục. Chúng ta cân xây dựng chiến lược giáo dục, đào tạo, với những
giải pháp mạnh mẽ phù hợp để mở rộng quy mô chất lượng ngành
đào tạo, đối với nội dung và phương pháp giáo dục, đào tạo, cải tiến
nội

dung

chương

trình

giáo

dục,

đào

tạo

phù

hợp

với

từng

đối

tượng, trường lớp ngành nghê. Kết hợp giữa việc nâng cao dân trí,
phổ cập giáo duc với việc bơi dưỡng và nâng cao trình độ chun
mơn, nghiệp vụ của người lao động để đáp ứng nhu câu cao của sự
nghiệp công nghiệp hố, hiện đại hố. Thực hiện đồng bộ và có hiệu
quả các giải pháp trên sẽ kích thích tính năng động và tài năng sáng

10


tạo của người

lao động

ở nước ta. Sự nghiệp

đất nước

càng phát

triển thì tính tích cực và năng động của con người càng tăng lên một
cách hàng hợp với quy luật.

KẾT LUẬN
Nói tóm lại, vật chất bao giờ cũng đóng vai trị quyết định đối
với ý thức, nó là cái có trước ý thức, nhưng ý thức có tính lực năng
động tác động trở lại vật chất. Mối tác động qua lại này chỉ được

thực hiện thông qua hoạt động thực tiễn của con người.

Chúng

ta

nâng cao vai trò của ý thức với vật chất chính là ở chỗ nâng cao
năng lực nhận thức các quy luật khách quan và vận dụng các quy
luật khách quan trong hoạt động thực tiễn của con người.
Trong thời kì đổi mới của nước ta khi chuyền nên từ tập trung,
quan liêu sang nên kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước
theo định hướng

xã hội chủ nghĩa. Đảng

cộng sản Việt Nam

luôn

luôn xuất phát từ thực tế khách quan, tôn trọng và hành động theo
quy luật khách quan. Với chủ trương này chúng ta đã giành được
một số thắng lợi to lớn tuy nhiên vẫn cịn một số thiếu sót, đặc biệt
ở khâu hành

động.

Đề ra chủ trương

là vẫn để quan trọng nhưng

thực hiện nó mới là một vẫn đề thực sự khó khăn.

11


DANH MUC TAI LIEU THAM KHAO

ND

nF

wWN

. Tap chi Cong san, số 6, năm 2001
Tạp chí Cộng sản, số 8, năm 2001

Tạp chí Cộng sản, số 23, năm 1999
Tạp chí Cộng sản, số 5, năm 2001
Tạp chí châu Á - TBD,

số 2, năm 2000

Tạp chí Triết học, số 3, năm 2001

. Nhiều tác giả "Chiến lược kinh doanh", NXB Ha Ndi, 2001.

12


MỤC LỤC

P000...
Nội dung ............................ o5

.............
5 9999099.

1

90004.049.046 066 0896694.94 496 06 2

I. Lý luận chung về mỗi quan hệ vật chất và ý thức......................---- - + 2 s+szses¿ 2
1. Vật chất quyết định sự ra đời của ý thứỨc.......................--¿-s- ss+c+E+z£e+e+eeereeeeree 2
2. Y thức tác động trở lại vật TA

3

II. Vận dụng mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức đối với con
đường đi lên xã hội chủ nghĩa của nƯỚC {a .....................-- 555522223151 61

cssssss 5

1. Để xây dựng xã hội chủ nghĩa phải nhận thấy nguyên lý vật chất định ý
thức là phải xuất phát từ thực tế khách quan và hành động theo nó................. 5
2. Đề xây dựng XHCN

cũng cần phải hiểu sâu sắc vai trò của ý thức tác

động trở lại vật 1

8

Ce LE

rr 11

Tài liệu tham khảo ..................................
55G 5 0 9.99 99.9499559 995.96 966 960 908956 96968668856 12

13