Tại sao vi khuẩn lao kháng thuốc?

Tại sao vi khuẩn lao kháng thuốc?

Vi khuẩn lao dưới kính hiển vi.
Bệnh lao gây nên bởi vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis). Bệnh
lao được xếp vào một trong các bệnh xã hội như sốt rét, bướu cổ,... Điều kiện
thuận lợi cho bệnh lao phát triển là đời sống khó khăn, sống thiếu thốn (sống
ẩm thấp, thiếu ánh nắng, thiếu không khí...) tạo điều kiện thuận lợi cho vi
khuẩn lao tồn tại, phát triển đồng thời do sức đề kháng của cơ thể kém với
nhiều lý do khác nhau, trong đó có sự liên quan đến ăn uống không đầy đủ về
chất và lượng.
Vi khuẩn lao có những đặc điểm riêng của nó:
Vi khuẩn lao thuộc loại vi khuẩn có cấu tạo đặc biệt bởi lớp sáp do đó sức
đề kháng của chúng rất mạnh với môi trường bên ngoài khi chúng ra ngoại cảnh.
Ngay cả cồn và axit ở một đậm độ nhất định làm chết các vi khuẩn khác nhưng vi
khuẩn lao vẫn tồn tại. Vì vậy người ta gọi vi khuẩn lao là loại vi khuẩn kháng cồn-
kháng toan. Trong cơ thể của bệnh nhân lao,vi khuẩn lao rất dễ kháng lại một số
thuốc mà thầy thuốc dùng để tiêu diệt chúng. Người ta phân ra 4 loại vi khuẩn lao
chính là: vi khuẩn lao người (Mycobacterium tuberculosis), vi khuẩn lao bò
(Mycobacterium bovis), vi khuẩn lao chim (Mycobacterium avium) và vi khuẩn
lao không xếp hạng. Cần đặc biệt lưu ý là cả 4 loại vi khuẩn lao này đều gây bệnh
cho người với mọi hình thức lao.
Xét nghiệm bệnh lao ở tuyến cơ sở.

Tại sao vi khuẩn lao kháng thuốc?
Vi khuẩn lao càng ngày càng có xu hướng kháng lại thuốc dùng trong điều
trị. Hiện tượng kháng thuốc của vi khuẩn lao làm cho công tác điều trị gặp không
ít khó khăn. Tại sao vi khuẩn lao kháng thuốc? Đây là một vấn đề được thực sự
quan tâm của ngành y tế toàn cầu, có nhiều giả thuyết được đưa ra nhưng thuyết
do đột biến gen có sức thuyết phục hơn cả.
Hiện tượng vi khuẩn lao kháng thuốc xảy ra do sự thay đổi một cách tự
nhiên không cần sự tác động của thuốc chống lao. Thuốc chống lao chỉ có vai trò

chọn lọc mà thôi, tức là tiêu diệt những chủng còn chịu thuốc, như vậy các chủng
kháng lại thuốc vẫn tồn tại và đồng thời các chủng đề kháng thuốc càng ngày càng
tăng lên. Các nhà nghiên cứu cho rằng cơ chế kháng thuốc của vi khuẩn lao là do
di truyền ở tầm nhiễm sắc thể bằng cách đột biến sinh ra chủng vi khuẩn lao kháng
thuốc. Hiện tượng này diễn ra khi những chủng vi khuẩn lao chưa một lần tiếp xúc
với thuốc chống lao nhưng ngay từ khi tiếp xúc lần đầu tiên chúng đã kháng lại
thuốc đó. Vì vậy, nhiều tác giả đã khẳng định cơ chế kháng thuốc của vi khuẩn lao
là do sự đột biến ngẫu nhiên của nhiễm sắc thể của vi khuẩn lao đã trải qua sự sao
chép và có thể được chọn lọc do trong khi điều trị không sử dụng đầy đủ liều
lượng và không kết hợp các loại thuốc với nhau. Tần suất kháng thuốc của vi
khuẩn lao cũng không giống nhau ở từng loại thuốc trong cùng một chủng, ví dụ
INH tần suất là 10-6, RMP là 10-8.
Trong việc đề kháng thuốc của vi khuẩn lao có thể do tiên phát hoặc thứ
phát. Vi khuẩn lao kháng thuốc tiên phát là hiện tượng lây nhiễm bởi một chủng
đã kháng thuốc mà vi khuẩn này đã có sự đề kháng tự nhiên. Vì vậy bệnh nhân
mắc bệnh lao khi do sự lây nhiễm này, ngay từ đầu vi khuẩn lao trong cơ thể của
người bệnh đó đã đề kháng với thuốc đang sử dụng. Còn hiện tượng kháng thuốc
thứ phát xảy ra đối với các chủng vi khuẩn lao có ở bệnh nhân nào đó do dùng
thuốc chống lao không đúng quy cách như sự phối hợp thuốc, thời gian sử dụng
thuốc, liều lượng thuốc đối với từng bệnh nhân cụ thể. Trường hợp này vi khuẩn
lao có thể đề kháng với một hoặc hai thuốc chống lao trở lên mà ban đầu các
chủng lao này không hề đề kháng (hay còn gọi là vẫn nhạy cảm) với các thuốc
chống lao đó. Người ta cho rằng đây là hiện tượng kháng thuốc của vi khuẩn lao
do đột biến một bước nhiều gien. Hiện tượng vi khuẩn lao kháng thuốc thứ phát
thường xảy ra ở một số bệnh nhân lao khoảng sau 3 tháng dùng thuốc. Khi xuất
hiện hiện tượng kháng thuốc thứ phát ở một bệnh nhân lao nào đó là bắt đầu gặp
khó khăn cho việc điều trị. Nếu xuất hiện hiện tượng đa kháng thuốc của vi khuẩn
lao thì việc điều trị cho bệnh đó càng khó khăn hơn rất nhiều, đặc biệt trên những
bệnh nhân vừa bị lao vừa mắc bệnh AIDS.
Khi điều trị nghi có hiện tượng vi khuẩn lao kháng thuốc nên làm gì?

Để hạn chế vi khuẩn lao kháng thuốc, nếu có điều kiện nên tiến hành phân
lập, xác định vi khuẩn ngay từ đầu. Ở cơ sở y tế nào đã có điều kiện phân lập được
vi khuẩn lao thì nên tiến hành làm kỹ thuật kháng sinh đồ để biết được mức độ
nhạy cảm và đề kháng với thuốc của chủng vi khuẩn lao, trên cơ sở đó giúp cho
bác sĩ điều trị tham khảo và cân nhắc nên dùng thuốc gì và kết hợp thuốc như thế
nào cho có hiệu quả cao nhất (ví dụ kết hợp 3 loại thuốc là những thuốc gì, thời
gian tấn công kéo dài bao lâu là chấp nhận được...). Nhược điểm của phương pháp
nuôi cấy và làm kỹ thuật kháng sinh đồ là thời gian rất dài (thời gian nuôi cấy để
xác định được vi khuẩn thì thời gian để có kết quả kháng sinh đồ cũng mất xấp xỉ
ngần ấy). Vì vậy trong thời gian chờ đợi kết quả nuôi cấy và kết quả kháng sinh đồ
hoặc chưa có điều kiện nuôi cấy và làm kháng sinh đồ thì phải dựa vào phác đồ
điều trị của Bộ Y tế ban hành để điều trị ngay từ ban đầu khi đã chẩn đoán xác
định là bệnh lao.
Bên cạnh đó việc phát hiện càng sớm càng tốt và điều tri kịp thời đối với
bệnh nhân mắc bệnh lao cũng đóng góp đáng kể trong việc hạn chế vi khuẩn lao
kháng thuốc.