Toàn thư tự học chữ Hán: Phần 1

¥~
~

§

~
~
~
E3

[f)
NHA XUAT BAN TRE

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII IIII IIII IIW
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
VP.N&40-4'2 Ne,.T.M.Khlli. QJ_* D'I':8242151

N6

12010000008664

mwtlllll~tl~~ ~

111

9DhenDef18LU'U.QpT * DT: 2437584

Email:vwdan& *Website: L___v

- -----..S ia: 1 OO .OOOd

.,

-i

~

z

)>'

I
C.•
I

~

-+

n on ::J

.o

·C.
I


).

w

,

TRAN VAN CHANH

LE ANH

MINH

toan thu

- ,
TU'. HOC
. CHU' HAN
vAN NGON - PHAT THLJ - BACH THOAI - THLJ PHAP

¥J+E3~~~
X

p-

1~~-

8 ~3-~$

[f;
NHA XUAT BAN TRE TP. HO CHf MINH

Loi noi d~u
.......
....::.JI!J 6
ach nay duqc bien saq,n dif,c bift danh cha nhilng
guai tlj h9c chil Han . G9i la "Taan thu" kh6ng nhilm
y huang dq,t d~n slj taan difn, haan hda v6n kh6ng baa
gia c6 thljc, nhung vi n¢i dung cua sach baa g6m cd nhi~u
tr'inh d¢ danh cha nguai h9c chil Han tit nh¢p m6n d~n nang
caa, vai nhilng nhu cdu va m!fc dich c6 th~ khac nhau it nhi~u,
d6ng thai ciing c6 gdng cung dip m¢t luqng ki~n thuc c6 tinh
da dq,ng baa quat nhi~u lanh vljc, thu¢c nhi~u th~ laq,i van bdn
khac nhau cua chil Han.

6/J

Trang chi~u huang neu tren, ngaai PHAN MO DA U giai
thifU nhilng van d~ can bdn t6ng quat lien quan d~n chil Han,
sach con duqc cau tq,a bai cac ph&n chinh nhu sau:

I. N~P MON: G6m 126 bai h9c ngdn di tit d~ d~n kh6,
m6i bai d~u c6 phien am, dtch nghla, gidi thich tit mai va ngil
phap. Ngaai nhilng diim ngil phap gidi thich Clf th~ thea tung
bai, con c6 ph&n ngil phap ca bdn duqc giai thifu d&n d&n trdi
d~u thea cac bai h9c ma nguai h9c c6 th~ h9c ngay haif,c tuy
tifn cai lq,i trang nhilng luc rdnh r6i.
II. NANG CAO: Nguai h9c sau khi h9c ky ph&n nay (t6ng c¢ng
102 bai) c6 th~ ndm vilng them m¢t s6 tit vljng va tri thuc ngil
phap c&n y~u d~ d9c duqc h&u h~t cac sach chil Han thu¢c nhi~u
th~ laq,i va tr'inh d¢ khac nhau, tit nhilng tac phtlm tha, van, sit,
tri~t c6 dq,i cha d~n c¢n, hi~n dq,i, k~ cd nhftng Ph¢t thu va kinh

lu¢n Ph¢t giao u6n duqc vi~t Mng m¢t th~ laq,i Han ngil kha di;ic
thu c6 tinh trung gian va ph6i hqp giila Van ng8n vai Bq,ch thag,i v~

v


ca phu:ang di~n tit ngil Zan ngil phap. Khi soc;r,n phdn NANG CAO
nay, chung toi da co gdng tuy€n ch9n nhilng bai th(tt tieu bi€u cho
tung th€ loc;zi va thai ky, m8i bai d~u c6 phdn gim thi~u tac giatac pham, giup ngu:C!i h9c c6 n~n tang d€ vita niim vilng chil Han
vita c6 them ca hf)i thea doi ti~n trinh phat tri€n cua van, tri~t, sa
Trung Quae mf)t each t6ng quan, vita du ma khong phai mat qua
nhi~u thi gia trong khi cha c6 ca hf)i d€ di sau vao nhilng loc;zi sach
khac. Doi vm ngu:C!i khong chuyen tam vcw m~fc dicli h9c chil Han,
cilng c6 th€ coi day la mf)t t(tp "trich di~m" hay ''giup tri nh{f' nhilng
danh tac tha, van CUa Trung Quae von chita dljng nhi~u tinh hoa
cua tu: tu:(mg phu:ang Dong rat tham trdm, sau siic lien quan d~n
m9i Zanh Vljc cua dai song xa hf)i, tit kinh nghi~m song, Slj chiem
nghi~m ca nhan, cho d~n ngh~ thu(tt itng xu va trf mfflc...
Sach nay v€ ca bdn t¢p trung cho Van ngon (but ngil hay crf
ngil) nhi~u han cho Bg,ch thog,i (ngil th€ hay khdu ngil), nhu:ng
mf)t phdn VAN B~CH THO~! nho cilng du:~c them vao dog,n
cu6i cua ph&n NANG CAO nay, du:~c hiiu la "nang cao them
mf)t bu:ac" sau khi da hc;>c Van ngon di c6 thi dc;>c du:~c cac sach
tham khdo vitt biing titng Han hifn dg,i, chit khong nhiim vao
dg,y titng Pho? thong di n6i nang giao dfch. EJf)c gid c6 m~fc
dich h9c ti~ng Phrf thong (Bg,ch thog,i) c6 thi sil dlfng bat ky
sach nao khac hifn dang du:~c phrf bi~n rat rf)ng rai.

III.THU PHAP: Ph&n nay do anh Le Anh Minh chuyen trach
bien sog,n, c6 tinh chudn xac va kinh diin cd v~ ly thuytt Zan

thljc hanh, di giup nhilng bg,n yeu thich thu: phap c6 luon tai
li~u tham khdo chung trong mf)t bf) sach g9i la Toan thzt tlj
hpc chii Han nay.
Trang phdn NANG CAO, h&u h~t cac bai dfch chung toi d~u tl!
dfch leiy va coy dich sat theo titng chii d€ ti~n cho vi~c h9c t(tp.
Tuy nhien, thu th(tt la di vita da mat cong phdn nao, vita di cung
cap cho df)c gid mf)t so ban dfch c6 gia trf cila cac b¢c tuc nho ti~n
b6i, chung toi da tranh thu sa dlfng trong chitng mljc cho phep mf)t
s6 ban dfch cil cua nhilng ngu:ai di tn.fflc (nhu: Nguy~n Hilu Ti~n,
VI

Phan K~ Binh, Hoang Thuc Tram, Nguy~n Hi~n Le, Tr&n Tr9ng
San, Phan Ng9c ...J. Trang phdn dfch tha, ngoai phdn dfch xuoi do
chung toi tlj lam lay, con c6 bd.n dfch tha su:u tdm du:~c cua mf)t so
dfch gia n6i ti~ng tnfflc nhu: Phan Huy Vfnh, Tan Da, Trdn Tr9ng
Kim, Ng6 Tat TO, v.v ... nhiim mlfC dich cung cap cho ngu:ai h9C mf)t
SO tai li~u van h9c v{Ji nhilng ban dfch nrJi ti~ng d€ thu:(mg ngog,n,
tang them phdn hitng thu trong khi h9c t(tp chil Han. EJQ,c bi~t
trong phdn Kinh lu(t'n Ph(d giao, d€ bcw dam it c6 sai s6t v~ giao
ly giao ngh'ia, chung toi da khong tlj dfch ma su:u t&m va sa dlfng
phdn Zan bdn dfch cua cac tu s'i hoQ,c nha nghien citu Ph(tt giao. Rat
mong cac vf c6 bdn dfch trong sach nay hoan hi chap nh(tn di giup
cho nhilng ngu:ai h(tu h9c c6 them di~u ki~n tinh tan.
Ngoai nhilng nf)i dung chinh neu tren, sach con du:~c minh
hQa bifi nhi€u hinh ve va anh maud[ ngU:ai hQC CO them tU: [ifU
tham khdo ho(j,c xem them cho da chan. Nhan day, chung toi
xin ghi nh¢n slj giup da t¢n tinh cua cac anh Le Minh Bite, Tg,
Duy Chan, EJ8 Cong Minh (Nha sach EJg,i Th~ Giai) va co Thudn
Chanh (Thi~n vifn Vien Chi~u) trong vi~c cung cap cho rat
nhi~u tai [ifU Va hinh anh dung trong sach.

MQ,c du da co gdng nhi~u, chung toi van bitt khong c6 mf)t
quy€n sach duy nhat nao c6 thi du:a ngu:ai h9c dg,t d~n dinh dich
cu6i c-ling. Trai lg,i, y~u to thanh cong chinh la a bdn than ngliai
hQC, thi hi~n G Slj quy~t tam, kien tri, long say me Va tinh lien
t/fC cua vi~c hQC t¢p. Nen tim d9C them bat ky sach nao khac c6
lien quan di khong ngitng niim vilng nhilng tri thitc ca bdn v~
tit vljng, ngil phap ... , nhat la thu:ang xuyen t¢p dc;>c, t¢p dfch,
t(tp viet va tra citu tit diin ma k~t qud dg,t du:~c chile chiin se tg,o
cho ngu:ai hc;>c mf)t ni~m khich l~ va slJ tu:ang thu:ang thich dang.
Sau cung, chung toi mong nh¢n du:~c slj gop y cua nhilng
bg,n d6ng thanh khi, nhat la tit phia nhilng ngu:ai trljc ti~p dung
. sach di sau nay se brf sung, hoan chinh them khi c6 dfp tai bdn.

THAN v .AN ciiANH
VII


10. HOANG BiNH TRA.CH, Trung h9c sinh C6 thi van t1:1ng df?c
70 thien !=f:l~~ilg~)(§itHit+m (D6 van ban), Son
Dong My thu~t Xuat ban xa, Son Dong, 2001.

THU' Ml)C THAM KHAO
~:tt~§
1.

'*

DU NGUYEN DAM, Cao trung Quo'c van Tan djch
~
~X §i' D~i Chung Thu' Cl;IC an hfmh, Dai Loan.

1964.

wr

2.

VVONG UjC, C6 dt;~i Han ngil il{i:1~§1L Trung Hoa Thu
ct,Ic, Bac Kinh, 1962.

3.

TU MINH, Han tl! thuong thlic ~~
ban xa, Huang Cang, 1973.

4.

HO DO THl) (chu bien), Hi¢n dt;-i Han nga :£~ {i:/~§1§,
Thu'<;5ng Hai Giao dt,lc Xuat ban xa, Thu<;5ng Hai, 1999.

5.

HONG DOC NHAN, Hi¢n dt;~i Han ngil :£~{i:1~§g, H~ Mon
D~i hQc Ham tht,I be) , 1963.

6.

DAI VAN BINH, TIEN QUOC LQI (chu bien), Cao trung
Van ngon nha't ban thong~$)( 6 -:;;tjj D~i Lien Ly
cong D~i hQc Xuat ban xa, 2001.

7.

DANG KIEN ueT (chu bien), So trung Van ngon van
Tuong djch Tinh tich tJJ $ )( 6 )( 8¥ §i *~ .fJT, Van Hoi Xu at
ban xa, Thu<;5ng Hai, 2002.

,.

8.

9.

.....

'

;::

,..-"'

+ '*' 'J\, Tien Tu Xuat

?

DANG KIEN ueT (chu bien), Cao trung Van ngon van
Tuong djch Tinh tich ~'*X~ x§'f:§if~.fJT, Van Hoi
Xuat ban xa, Thu'<;5ng Hai, 2000.

Co? kim Danh tac Van tuyin il~~fFX~ (khong d~ tac
gia), Chinh Ngon Xuat ban xa, Dai Loan, 1970.

VIII

11. L Y MQNG SINH-SV LVONG CHIEU, Co? van quan
chl djch chu 6 )(_ WJt §iii (thu'<;5ng, h<;1, sach), Thuong Hai
C6 tich Xuat ban xa, Thu'12. HANH DVONG THOAI sf, Duong thi Tam bach
g~-=- B §' D~i Chung Thu' Ct,}C, Dai Loan, 1967.
thu

m

13. PHAN KE BfNH, Vi¢t Han van khao, M?c Lam xuat ban,
Sai Gon, 1970.
14. NGUYEN HIEN LE, Dt;~i cuong Van h9c su Trung Quo'c (t~p
I, II, Ill), NXB. Nguy~n Hien Le, SaiGon, 1964.
15. NGUYEN HIEN LE, Co? van Trung Quo'c, Van Dan, Sai
Gon, 1966.
16. LANG NHAN, Han van Tinh tuy, NXB. Thanh pho H6 Chi
Minh, 1992.
17. BO QUOC GIA GIAO Dl)C, Han Vi{:~t Tan kh6a ban (lop
D~ that va D~ 1t,lc), SaiGon, 1954.

18. NGUYEN VAN BA, Nho van Giao khoa thu, Vi~t Nam Van
Hien, Sai Gon, 1970.
19. TRAN TRQNG SAN, Han van, Bac D~u, SaiGon, 1963.
20. TRAN TRQNG SAN, Tho Duong (cuon I va II), Sai Gon,
1965.
21. v6 NHV NGUYeN -NGUYEN HONG GIAO,Han van Giao
khoa thu(t~p Iva II), NXB. Da Nang, 1997.
22. TRVONG vAN GTOI-LE KHAC KIEU Ll)C,

h9c tie'ng Hoa, NXB. Khoa hQc Xa h()i, 1998.

sJ tay

nguoi

23. HUYNH MINH DUC, Han van (quy~n 1), Minh Tri, Sai
IX


Gon, 1973.

24. CHIEM BINH, Tu thu tuC!ng gidi IZ.9~§$~~' Chinh Ngon
Xu at ban xa, 8ai Loan, 1964.
25. HOANG THO KY-TRUONG THI~N VAN, Chu Djch djch
chu JEJ ~ §J i1, Thu<;>ng Hai c6 tich Xuat ban xa, Thu'ting
Hai, 2ooo.
26. DUONG THIEN VO, Lg ky djch chu t-1 ~c §J i1, Thu<;5ng
Hai C6 tich Xuat ban xa, Thu<;>ng Hai, 1997.
27. KIM KHAI HOA, Quo'c phong kim djch ~ }!\:~§! , Kie'n
Van Thu Cl;IC, H6ng Kong, (nam ?).
28. TU KY DUONG,ThuQ'ng thu
xa, Quang Chau, 2001.

r6J ~,

Quang Chau Xuat ban

29. L Y MQNG SINH, Td truy?n djch chu, ti_ 1$: §J i1, Thu<;5ng
Hai C6 tich Xuat ban xa,Thu<;>ng Hai, 1998 .

~y,

36. HAROLD SHADICK, A First Course in Literary Chinese
(Volume I), Cornell University Press, Ithaca and London,
1992.
37. GREGORY CHIANG, Language of the Dragon (Volume I),
Cheng and Tsui Company, USA, 1998.
38. THICH HANH TR{), So ddng Phqt h9c Gido khoa thu,
Thanh h(ii Phi;it giao Thanh pho H6 Chi Minh-NXB. Thanh
pho H6 Chi Minh, 1997.
39. 80AN TRUNG CON, Chu kinh Tqp ylu, in ky dgu, Sai
Gon, 1970.

40. Uing nghiem kinh (ban chu Han).
41. THICH DUY UjC (Dich va lu<;>c giai), Kinh Lang nghiem,
NXB. Ton giao, 1999.
,
42. D~i thifa khoi tin lu(m (ban chu Han).

Quang Chau Xuat ban xa, Quang

43. THICH THI~N THONG (Vi~t dich),D~i thiia khoi tin !uqn
ddn nghia, 1994.

31. MA NGQC DINH, Him Phi til ~t~~r, Quang Chau Xuat
ban xa, Quang Chau, 2001.

44. LE MANH THAT, Tdng tqp Van h9c Phqt giao Vi?t Nam
(Phl;l ban Han van ":Ly ho~c lui;in"), NXB. TP. H6 Chi Minh,

32. KHUAT

2001.
45. Tho van Ly Trdn, NXB. Khoa hQc Xa h()i, Ha N()i, 1978.

30. THI MINH, Mijc til
Chau, 2001.

*1~

ffi',

TIEN-HO KIEN HOA, Chien quo'c sach
Quang Chau Xuat ban xa, Quang Chau, 2001.

33. VUONG THE CHINH-DAM NGQC THI~N, An til Xuan thu
tuyln djch ~ r~fjc~§J, Nhan Dan Van hQc Xuat ban
xa, Bac Kinh, 1994.
34. TRI~U cAT HU~-QUACH HAU AN (chu bien), Trung
Quo'c Nho h9c Tit diin r:j=l ~ f~ ~ §§] ~, Lieu Ninh Nhan
Dan Xuat ban xa, Th~m Duong, 1989.
35. J. BRANDT, Introduction to Literary Chinese, Ederick Ungar
Publishing Company, New York.
X

46. THICH TRf QUANG, Sa di- Sa di ni (khong ghi noi va nam
xuat ban).

47. TRAN TRQNG KIM, Phqt giao thuo xua va Phqt giao ngay
nay, Tan Vi~t, Sai Gon, 1953.

48. TRAN TRQNG KIM, Duong thi, NXB. Van hoa Thong tin,
1995.
49. THICH TRI T~NH, Di?u phdp lien hoa kinh (Phien am va
Dich nghia).
XI


50. THICH THONG BVU, Kinh Dg.i thaa Di¢u phap lien hoa
Giang lut;in, NXB. T6n Giao, 2002.

$

~:E~{i:11=6"1J~~' Hoa ngu Giao hQc Xuat ban xa, B~c

Kinh, 1989.

51 . CHANH TRi, Bat nha Ba la mt;it da Tam kinh Vi~t gidi, Sai
Gon, 1962.

63. TRAN VAN CHANH , Sa lur;c Ngil phap Han van (Van
ng6n), NXB. Da Nang, 1997.

52.TRAN DOAN CAT-HO TRUNG HANH (chu bien), !'ht;it
kir;h Van h9c Tuy bien NiH~X~f$~, ThueJng Hai C6 tich
Xuat ban xa, ThuQng Hai, 1999.

64. TRAN vAN CHANH, Ta ddn Hu ta-Han ngil
Hi~n dg.i, NXB. Tre, TP. HCM, 2002.

53. LA VI QUOC, Pht;it tg.ng dil Dg.o tg.ng 1~ffiW~ffi,

ThuQng Hai Thu diem Xuat ban xa, ThuQng Hai, 2001.
54. NHI~M KE DO (T6ng chu bien), Pht;it giao Tiiu ta diln
1~ ~5UJ\ ~P] ~, ThuQng Hai TU' thu Xuat ban xa, ThuQng Hai,
2001.
55. TRUNG QUOC PHAT GIAO HI~P HOI, Trung Quf/c Pht;it
gicio lf1 ~ 1~ ~, Dong Phuong Xuat ban Trung tam, Thu<;ing
Hai, 1996.
56. CHAN NGUYEN-NGUYEN TVCJNG BACH, Ta di!n Pht;it
h9c, NXB. Thu?n H6a, Hue, 1999.
57. TRUC LAM CV SI, Pht;it giao Nan tl! Ti! di!n
1~ ~iff ::f: ::f: ~, Thuong Xu an ThtJ Thu phong, Dai Loan,
1990.

cff dg.i

''Q

65. TRAN vAN CHANH, Tu diln Han Vi?t-Han ngil cff dg.i va
Hi¢n dg.i, NXB. Tre, TP. HCM, in 1ftn thu hai, 2001.
66. UONG L~ VIEM, Han ngil Ngil phap ¥:i§B
Hai D~i hQc Xuat ban xa, ThuQng Hai, 1999.

§B$;,

Thu<;ing

67. TRVdNG THV NHAM-VVdNG THIET CON, Gidn h6a tl!
Tdnguyen .W 1t ~ ~ ~ NgG'vanXufi'tbiinxa,BlicKinh, 1997.
68. AU DVdNG TRUNG THACH-KIM vAN xVdNG, Trung
Quo'c Thu phap Sa giam lf1 ~ ~! 5: ii, Trung c()ng Trung

uong Dang hi~u Xuat ban xa, 1993.

:e

69. TRVdNG TOAN HOI, So h9c Thu phap Ky xdo Nht;ip mon
~ $; H: J.1j A F~' Trung Quoc Thanh th! Kinh te Xa h()i
Xuat ban xa, B~c Kinh, 1989.

m :e

70. LVU NGH~, Trung Hoa Thu phap Dg.i diln, Quoc te Van
h6a Xuat ban C6ng ty, B~c Kinh, 1993.

58 . THICH THANH TU, Tham db hiin quye't, Thi~n vi~n
Thuong Chieu-NXB. Thanh pho H6 Chi Minh, 1997.

71. TRVdNG CAO PHONG, Thu phap Nht;ip mon, Thi6m Tay
LG' du Xuat ban xa, Thi6m Tay, 1995.

59. LVdNG VI, Tong thi Bach thuThiln thich*g~Ef§ 1~ ;f~,
V~n Ly Thu diem, Huang Cang, 1965.

72. VAN THANH LAU, Ldu Cong Quy~n Khdi thu Td phap,
Ngh~ thu?t D6 thu C6ng ty, Quang Chau, 1993.

60. NHLEU
1991.

D~CH GL.\, Tho Tong, NXB. Van HQc, Ha N()i,

61. KHONG DUC DINH TAN DUNG, Ta Tong, NXB. Thanh
pho H6 Chi Minh: 1992.
62. Trung

Quo'c

Hi~n

dg.i
XII

Tac

pha?m

Tuyln

bien,
XIII


~

~

?

TU' lll;: U HINH ANH
rgy

~:;~~~/

/.)g!j EB

1.

DAr DAT-CUNG THV Df,.C, Thi d6 bdn Trung QU(J'c Thong

sa

*~ ~
2001 .

2.

_iR IJ'-f

*

$ ~ .® 5::., Hai Ye'n Xuat ban xa, B~c Kinh,

PHONG LAP TRUNG-TRAN VAN KHON, Trung Quo'c

Ljch dc;Ii Danh nhan EJ6 h9i $ ~ frr {i; ~A [i];jl, HQc Uytin
Xuat ban xa, B~c Kinh, 1994.
3.

DVCiNG AM THAM, Trung Quo'c H9c thu(it gia Li¢t truy¢n

$~~Viti~ 1U 1$, Huang Cang Van Uyen Thu die'm Xuat

ban xa, Huang Cang, nam?
4.

TRVCiNG MAU TRACH (Chinh ly), Tli thu T¢ip chu (Sap d6

ban) rz:g ~ ~ il:
5.

MA

, Tam T§n Xuat ban xa,

THV BIEN,

Trung

1999.

Quo'c Ph¢it giao

Chu thdn

$ ~ 1~ ~ §i3 t$, Dofm Ke't Xu at ban xa, B~c Kinh, 1998.
6.

HA TV TOAN (chu bien), Trung Quo'c Ljch dc;Ii Danh tang

r:p

~ Jrr {i; ~ 11W, Ha Nam Nhan Dan Xuat ban xa, Ha Nam,

1996.
7.

H.VAN PRAAG, Sagesse de laChine, Marabout Universite,
1966.

XIV
Y2 CJTUUUUO-rVITl~,

Phtin miJdtiu

NHaNG vAN oE: cAN s.AN
h h. /h.
~7,!] Jf.!)

•
•

,..,J..

V~

cJ-

tt -:k-

~--

/f'-

\, ~"~
.fvO ~13\


Thi Kinh

TU' thu' Chuang cu T~p chu

Khuat Nguyen

Xuan thu Ta truy~n Chinh Nghia


~

:::r

n
:::r

1»,

c:n

~

·I»

Q

~·
c:n

-f

I.C

~

C>.

r-

I»•

~·

-f

I.C

~

I»

:;I

~·

-f

Q


:;I

I»'

C'D>

::::s

a<

Q.

n

2-

r-

~

::::s

C •

::r

""'C

~
0 >1

·I»

::r
n
::r

-1

>
::::s

IC

C'D>'

<

C.•<

:::;"c:


I»

en~

c::r

~I»
•Q. ::::s

n

......-

·C


cc

-f

:::::r

cc

~

I»

:;I

I»>'

~

:::::r

'C
~

·0>

-

3

~

1»,

1»,

-

cr

·I»>
'C

c
<(D>'

:I:

I»

·I»

-s

ttJ

CD>'

ttJ

0>'


roAN THU nJ HQC CHa HAN

17

Philn md dilu

NHUNG VAN E>:E cAN BAN
A.cHa HAN: rfNH cHAT vA c.Au r~o

van phong tu bao

I. TiNH CHAT CUA CHU HAN
Chu Han, thu chu cua t6 tien dan t()c Han, la mQt trong
nhG'ng h~ thong chu viet OU

Hi~n nay, chung ta chua biet dich xac chu Han phat sinh trong
thai gian nao, nhung tu the ky 15 truoc C6ng nguyen, doi nha
Thuong (1600-1028 tntoc CN), n6 da tr& thanh m()t lo~i chu viet
kha phat tri€n, truoc d6, chac h~n con c6 m()t lich sll' rat lau dai.
Hi~n nay, chung ta con tr6ng thay nhung chu viet xuat
hi~n each nay hon 3000 nam do nguoi doi Thuong dung trong
vi~c ghi chep. Bay gio hQ rat tin vao quy th~n, nen c6 vi~c gl
quan trQng thl thuong viet len mai rua, xuong thu, vl v~y du<;1c
gQi la "giap cot van". Thu chu nay luu truy~n den nay von la
c6ng Cl;l cua nguoi Han dung a€ ghi chep ng6n ngu Han, m?c du
each viet v~ co ban van kh6ng thay a6i.
Hi~n nay, chu viet cua ph~n IOn eac nude tren the gioi d~u
thu()c lo~i chu rap v~n, dung eac chu cai a€ ghi thanh am cua tu,
OQC ra thl hi€u dt1<;1C y nghia. D6 la truong h<;1p chu viet cua
nhi~u dan tQC a chau Au, chau My, va cua chu Vi~t Nam hi~n
d ~i.

Mlfc Huang ky Ian D~i quoc
(doi Minh)

Mlfc chu sa mau Tay Ho
th~p canh thi (doi Thanh)

Tinh chat cua chu Han l~i khac. N6i thea thu phap thl m6i
chula m()t hlnh th€ OQC l~p, khac voi hlnh thuc cua lo~i chu rap
v ~ n ; chu Han l~i kh6ng ket h<;1p m~t thiet voi ngu am: m6i chu
la m(}t dau hi~u cua am tiet, kh6ng th€ chi
am d QG GY~
' h - ,

T Hlf Y I~ N
I
mQt cac ro rang.
VNC PH VN
J

r
:.~

VAN · H/\ :\JH

l.sn
~~~ --};<6 7:.----- - - - - - UJ ill~ ·- -

> .

~-


18

TRAN VAN CHANH

C6 th~ chia chG' Han ra lam hai nh6m IOn: M()t nh6m thugn
tuy bi~u y , kh6ng c6 thanh phgn bi~u am; m()t nh6m chG' hlnh
thanh c6 thanh phfrn bi~u am. Cac hQc gia. til xua d~u nMn ding
chG' Han c6 6 nguyen de ca"u t;:to thuong gQi la Ll,lc thu.

II. L()C THU
Ll,lc thu kh6ng phai la nhG'ng nguyen uk do nguoi xua d~ t

ra truoc khi d~t chG' rna do nguoi doi sau din cu vao ket ca"u cua
chG' viet r6i quy n;:tp thanh ly lu?n, vl v?y each giai thfch cua
moi nha cung c6 vai cho chua nha"t tri.
Sach Han van gidi tl! cua Hua Th?n 1da k~ ra 6 nguyen tac
nhu sau: Chi stf, Tu<;1ng hlnh, Hlnh thanh, H()i y, Chuy~n chu,
Gia ta.
Han thz.t Ngh? van chi cua Ban C6'2 l;:ti c6 each gQi ten va
thu ttf hoi khac: Tu<;1ng hlnh, Tu<;1ng stf, Tu<;1ng y, Tu<;1ng thanh,
Chuy~n chu va Gia ta .
Hi~n nay nguoi ta thuong dung eac thu?t ngG' cua Hua
Th?n d~ gQi ten cho 6 nguyen tac ca"u t;:to chG' Han nhung xep l;:ti
theo thu ttf cua Ban Co: Tu<;1ng hlnh, Chi stf, H()i y, Hlnh thanh,
Chuy~n chu, Gia ta 3 .

1. Tzt(fng hinh
Dung phuong ph a p ve hlnh nhG'ng v? t c6 thtfc d~ d~ t ra
chG' viet gQi Ia phep tu<;1ng hlnh. Nhung chG' viet theo phuong
phap nay gQi la chG' tu<;jng hlnh.

Hua Th~n (khoang 58-147) Ia ngttoi dat Nhu Nam doi Dong Han, tu Ia Thuc
Trc,mg, ngoai Him \'(In Kii.ii f1! Ia m()t b() ll! di~n rat n6i tie'ng ( 14 thien) , 6 ng
con Ia lac gia cua sach NKil hanh kinh dj nKhlu.
2
Ban Co (32-92) tl! Ia Mc:tnh Kien, nguoi da't An Lang doi nha Han, lac gia
sach Him thu g6m 100 quy~n.
1

'Trinh Chung trong sach Chu tM', phiin chu giai lc:ti ghi Ia : Ttt<;ing hlnh , Hoi
ChuytSn chu, Xt'r S\1, Gi:i ta, Hlnh than h.

y,

roA N THL1 Tl/ HQC CHU HAN

19

Thf dl,l: )c. la hlnh ve m()t nguoi dang quy goi nhin theo
trilc di~n , bi~u thi "nhan" la nguoi . Sau, hlnh th~ chG' viet bien
a6i dgn, th~mh ra A .
Vl chG' viet bien d6i , nen ngay nay khi nhln vao m()t chG'
ta kh6ng con nh?n ra n6 la hlnh cua v?t gl. Trai l;:ti, (j Giap cot
van, m()t lo;:ti chG' viet so khai, ta tr6ng thay rat r6 (xem hinh 1).

q ~ ~
F~ ~ 1m
MON CUNG LQC TU0NG

P1

*

Hinh 1
Hgu het chG' tu<;jng hlnh den nay kh6ng con giong hlnh ve
nG'a, nhu cac chG' B (nh(jt: m~t troi), .f:l (nguyft: m~t trang), 4(ngz.tu: trau), .~ (ddu: chim), ... ; m()t so chG' khac da bien nghTa
nen ngay nay khi nhln vao m~t chG' ta rat kh6 doan n6 von la
chG' tu<;1ng hlnh, nhu chG' § (tl!) ban dgu c6 nghia la eai mui, chG'
~ (vtuong c?n voi rft.
Hua Th?n n6i: "ChG' tu<;jng hlnh la chG' ve thanh eac v?t
can cu theo hlnh th~ cua n6, nhu chG' nh?t, chG' nguy~t" (Tu<;1ng

hlnh gia, hQa thanh ky v?t, tuy th~ c?t khuat, nh?t nguy~t thida).

2. Chi S{l
Hua Th?n n6i: "Tha"y rna nh?n biet, xet rna r6 y, nhu chG'
thz.t(fng (__t_), chG' hq CT)'' (Chi stf gia, thi nhi kha thuc, sat nhi
kien y, thu<;1ng h;:t thi da) .
Qua cau "thay rna nh?n biet", ta thfry chG' chi Stf va tu<;jng
hlnh cung hoi giong nhau. Doi Thanh, Vuong Quan trong Thuye't
van cu gidi khi cat nghTa chG' 1J\ (difc: canh tay) da viet: "ChG'
nay do tu<;1ng hlnh bien thanh chi stf". Cac nha khao cuu van ttf
thuong cho ding chG' tu<;jng hlnh la do y theo hlnh th~ cua nhG'ng


II! II
!I

20

TRAN VAN CHANH

v~t c6 thlfc rna di;it ra, d~ chi m()t v~t Cl,l th~; con chu chi Slfla
din cu theo each tlidng nghT cua con ngi1C5i, dung chi cac khai
ni~m truu tlic;Jng, vi chu nay cling la m()t loi ve nhung c6 kha
nang bi~u th! dlic;Jc nhung slf v~t vo hinh.

Nhi~u nguC5i dlfa vao cau "xet rna ro y" cua hQ Hua ma
cho ding chu chi slf nit kh6 ph an bi~t voi chu h()i y. TM t ra, chU'
h()i y la do nhi~u b9 ph~n hc;Jp thanh, con chu chi slf chi dung
rieng m()t minh, nhu chu "thlic;Jng", chu "h~" Ia nhung chu dung
rieng chu khong phai do chu I (c6n) va chu- (nh(tt) hc;;p l~i .

Vai thi dl,l khac: - (nhcit: m()t)

=

(nhf: hai)
I (c6n: tren duoi thong nhau)
0 (vi: vay quanh)

3. Hf)ij
VI kha nang bi~u d~t cua chu tlic;Jng hinh va chi Slf c6 h~n
nen phai nghT den vi~c rap m()t vai dau hi~u hoi;ic m()t vai hinh
th~ d~ t~o ra m()t chu moi. £)6 la phep h()i y.
Theo Hua Th~n, chu h()i y la chu "hc;Jp y cua eac phftn d~
t~o duc;;c nghia, nhu chu .LEt (va) , chu {§ (tin)" (H()i y gia, ti lo~i
hc;;p nghi, dT kien chi vi, vo tin th! da).

*

Nhu chu
(thai: hai) la do chu !T\ (trdo: m6ng tay) va
chu
(mqc: cay) hc;Jp l~i, bi~u th! Slf vi~c "dung tay d~ hai qua
tren cay"; ket hc;Jp -z (chinh la -=f.: thu, nghia Ia tay), 51 (nhf:tc:
th!t) va * (k); :thftn) thanh ra chu~ (te': cling thftn ), 3 phftn \
51
, * bi~u th! y "dung tay bung thit d~ te tlf truoc thftn ".
Chu 7j5- (bq: di bang chan) bi~u th! khai ni~m "buoc" nen
duc;;c rap bdi hinh ti1Qng cua chan trlioc va chan sau, viet theo
Giap cot van la ~: hai chan di d()ng tung buoc, bi~u th! d()ng
tac "di ". Chu 7j5- (b9) hc;Jp voi chu 1j<: (thuy) thanh chu 1~ (thi¢p)

nghTa la l()i trong nuoc. D6i b() 1j<: (thuy) thanh b9 _$ (phf:t) ta c6

*

21

roAN THV Tl/ HQC CHU HAN
_:..;;---

chfi' ~& (trdc): "ph!,I" Ia go dat, di len go bi~u th! y len cao, vl
"giai " Ia "len cao". Neu dem chu ti5- (b9) trong ~& (trdc) dao l~i
th1 c6 chu ~il (gidng) la xuong.
Trong lo~i h()i y, c6 khi cung chi m()t slf v~ t rna c6 nhi~u
hlnh thai bi~u thi khac nhau.
Thi du:

- Ch~ ~ d;R: thai): ::K Ia "trai cay", =- la "tay", dung tay
d~ lay trai cay Ia "hai".
- Chu ~ (1~: dac): w la "d6 v~t" (~: b6i), X.la "tay"
(=f.: thu), d6 v~t nam trong tay c6 nghia Ia dliQC.
Chu ,c, trong t;R (thai), chu --1" trong 1~ (dac) d~u bi~u th!
"tay", trong each viet cua Khai thli con c6 m()t d~ng khac, nhu
bQ )!... (hl;(u) trong chu ~ (chich), bQ ..3.. (k¢) trong chu
(blnh)
cling d~u bi~u thi "tay". Dung tay bat chim C%: diiu) Ia ~
(chich), Giap cot van viet Ia A:f:. Chu "chich" ban dftu von c6
nghia Ia "bat dlic;Jc". Dung tay dm lua (%:: hoa) thanh ra
(b lnh ), Giap cot van viet"¥'\, c6 nghia "dm, nam ".
C6 m()t so chu h()i y VI nghia ban dftu bi m()t nghia khac
xa m chiem nen rat kh6 biet. Nhli chu ~ (ich), dien ta y nlioc

tra n ra khoi ch~u (;~ Ia nuoc, Jill. la eai ch~u) c6 nghla tuong
duong voi chu ~ ( dQ_t) ngay nay Ia "tran dfty". Chu !Ji: (mg_c)
bi~ u thi mi;it trC5i li;in trong dam co (:*:[ ~~ ]la co mQc urn tum, B
Ia mi;it trC5i), nay c6 nghia nhli chu "m9 "~ nghia la "bu6i
chi~ u ". Khi n6i "huu ich ", "m~c giao chi thlic;Jng d~" (dung cho
n6 gay (j tren canh), ta kh6 nh~n ra "ich" va "m~c" la nhung chu
,
Ql y.

*

*

h ~.

4. Hinh thanh
Tuc;;ng hlnh, Chi slf, H()i y d~u thu()c lm;ti chu bi~u y thuftn
tuy . Neu chi dung 3 phep t~o tlf nay thl khong th~ dap ling dfty
nhu du phat tri~n ngay cang cao cua xa h()i. Van tlf muon

au


22

TRAN VAN CHANH

a

phat tri€n ta't phai lien h~ den thanh am va ngu ngon.

cac
nude tren the gioi, chu viet d~u phat tri€n theo huang .tu bi€u y
len bi€u am. Chu Han cling khong ra ngoai I~ d6, nhung n6
khong phat tri€n thuftn tuy theo con duong bi€u am rna l<;li sinh
ra mot hlnh thuc trung gian vua bi€u y vua bi€u am gQi la chu
hlnh thanh.
Chung ta tha'y c6 nhi~u stf v?t va y tu&ng khong th€ dung
phep tu<;Jng hlnh ho~c hoi y d€ dien ta dUQC. Nhu "ngl;I'a" va
"Ilia" c6 hlnh d<;lng ra't giong nhau, thl khong biet phai ve the
nao d€ d~ t ra chu ljJl (lu: Ilia). Dung phep hoi y d€ bi€u thi "Ilia"
cling kh6, nen phai ngh1 ra phep hlnh thanh.
Theo Hua Th?n thl chu hlnh thanh la chu "lcly stf lam ten,
lcly bo ph?n c6 am dQC gfrn giong d€ so sanh doi chieu rna t(;lo
thanh, nhu chu giang ?I, chu ha iPJ" (Hlnh thanh gia, d1 stf vi
danh, thu thi tuong thanh, giang ha thida).
Nguyen rae hlnh thanh la dung mot phfrn lam dclu hi~u chi
y, con mot phftn khac lam dclu hi~u chi am. Phfrn chi y d<;li khai
neu len moi quan h~ giua chu d6 voi mot Slf v?t nao, phfrn con
l(;li chi am d€ cho biet am OQC giong ho~c gfrn giong cua chu.
Thi dl;l:
- Chu *(lai) do-++- (thdo) va *(lai) t(;lo thanh. "Thao"
(co) dung chi y, cho biet "Jai" thUOC V~ mot lo(;li CO, con "[ai"
(*)chi am dQc. Neu d6i "lai" (*) ra "lan" (l*j), ta c6 chu Jil
(lan) d€ chi ten mot loai co dQc la "lan ".
- Chu ~ (ehu) chi mot loai trung c6 ten la "chu ", trong d6
£E. (trung) d€ chi nghia,
(ehu) d€ chi am. Neu ta d6i bQ
"trung" ra bo ~ (thuy) thl c6 chu 1*(chu) chi mot con song c6 ten
dQc la "Chu ", mot nhanh cua song Tu thuoc tinh Son Dong.
Dclu hi~u chi nghia va chi thanh trong chu hlnh thanh c6 vi

tri khong nha't dinh, c6 th€ khai quat lam 6 truong h<;Jp :

*

-

roAN THLf Tl,/ HQC CHU HAN

23

_ Tren hlnh duoi thanh, nhu ~ (lai), 1ft (nham)
_ Duoi hlnh tren thanh, nhu ~ (cilu), ~ (ho(ie)
_ Trai hlnh phai thanh, nhu ~ (chu), ft (br;m)
_ Phai hlnh trai thanh, nhu ~U (tude), ~% (vu)
- Ngoai hlnh trong thanh, nhu Ef (gioi), ~ (ly)
_ Trong hlnh ngoai thanh, nhu rc.~ (mu9n), rt-Hhifn)
f)oi khi moi nhln mot chu nao d6 ta tu&ng la chu hlnh
thanh, nhung l<;li khong phai, nhu chu ~ (v~m), chu 1& (thifp).
Neu hi€u lfrm c6 th€ dt nghia sai.
Yi~c dt nghia cac dclu hi~u chi nghia cling dn c6 st,r uy€n
chuytin. Thi dt,I: Dfru -++- cua chu 1fi_(thdo) phfrn nhi~u dung a€
chi cac thtfc v?t thuoc lo(;li hoa thao, nhu 1&1 (ha: sen), ~ (cue:
hoa cue), ?f (mao: la tranh), ~ (edt: day leo). Nhung cling
nhung ChU CO bo "thao" tren dfru d~U thUOC
khong nen cho tftt
v~ de loai hoa ho~c co vl nhung chu chi cac loai rau trai cling
thuong viet voi bo "thao ", nhu ~ (lang: cu clu), ff (dn: rau
dn) ... f)oi voi nhung loai c6 quan h~ den hoa' thao hay quan h~
den mau sac, mui vi cua hoa, thao cling c6 th€ viet voi bo
"thao". Thi dt,I: ~ (hanh: cQng), 3f (nha: mfrm), J!j (phuong:

thorn), if (thuong: mau xanh) ...
Nhung chu dung bo "thao" lam dclu hi~u chi nghia doi khi
cling bitiu thi nhung y nghia khac, nhu chu ¥-& (lg.e: roi rt,Ing), chu
Jit (hoang: hoang vang). Truong h<;Jp nay th~t ra khong c6 gl mau
thu~n, VI nhu chu "l(;lC" voi bo thdo con CO nghia ban dft U Ja "luc
dfru khi la cay roi rt,Ing", c6 lien quan den la cay.
Rieng dau hi~u chi thanh (am dQc), hi~n nay ta thuong
tha'y n6 chi mot am dQc khong mcly chinh xac (nhu ?I (giang)
khong dQc la "cong" I), vl c6 st,r bien d6i cua ngu am. Thi dt,I:
cac chu dung 12_ (!6) dti chi thanh tuy phfrn nhi~u dQc la "lo ",
nhu nt, {f!, ~. I!. (l6), nhung voi chu ~Ji (lu) l<;li khac m~c du

ca


24

TRAN VAN CHANH

d€u dung chung m()t dau hi<$u d~ chi thanh ca. Chu if (rna) dung
}jjij (ma) chi thanh, nhu'ng ~ Va ~ thl l(;li do.c la "mi ", ~ Va fi:
thl l(;li doc la "rna", d€u kh6ng gi6ng voi am doc cua if "rna",
thanh mau cua 4 chu do con tuong d6ng voi Jjjij (rna) . Nhung co
tru'ong hQp thanh mau kh6ng gi6ng nhau, chi co v~n mau gi6ng,
nhu' chu ~f (khiem) , 9,l (hi~m) va • (liem) d€u dung 31Jt (kiem) d~
chi thanh, v~n mau d€u la "iem ".
Neu 2 chu dung cling m()t dau hi<$u chi thanh rna thanh
mau (pht,I am dgu), v~n mau (vgn cai) d6i voi dau hi<$u chi thanh
hoan toan khac thl vi<$c suy doan each doc kho khan kh6ng it,
nhu' ~ (di?u) va {ffl] (thich). Ngoai ra, kho khan han nua la d6i

voi tru'ong h<;jp tlf hlnh da bien d6i, khien ta kho nh~n ra dau
hi<$u nao dung d~ chi am doc. Thi dt,I: chu :& (kim), dung ~
(kim) chi thanh, chu ~' (c!lp) dung lJz (c(lp) chi thanh, rat kho
nh~n biet.
Tuy nhien kh6ng vl nhung ly do tren rna noi chu hlnh
thanh kh6ng co quy lu~t. Neu dlfa theo l!ch sll' am v~n cua Han
ngu va phuong ng6n hi<$n d<;1i, ta thay chu hlnh thanh co quy lu~t
r(;lch roi, nhu' chu K (ht) da dan khi nay, hi<$n nay dan Ci Tu
Xuyen, Trung Khanh d€u doc gi6ng nhu' am cua chu J1i. (!6) 4 .
Chu ~PJ (ha) dung OJ (khd) d~ chi thanh, hi<$n nay dan vung
Quang Chau doc thanh mau va v~n mau cua "ha" va "kha"
gi6ng nhau, chi khac chut it v€ thanh di<$u. Nghien cuu l!ch sll'
am v~n cua Han ngu, nguoj ta co th~ l<;1i dt,Ing cac dau hi<$u chi
thanh trong chCi' h'inh thanh d~ khao dinh SO lu'QC tlnh tr(;lng cac
~
"'
am
co.
Trong v6n chu Han, chu hlnh thanh chiem mot ti 1<$ rat
cao, co th~ len den 90 phgn tram, va ngay nay nguoi ta cling

4

Theo Tu Minh, Him t¥ thu&ng th!lc, tr.l6

roAN THU Tl/ HQC CHU HAN

25

thu'ong dung phep hlnh thanh d~ d;;it ra nhung chu moi. Thi dt,I:

f~ (cdo: lam), ~ffi (do: uranium), . ~ (nai: khi neon), 'I I (qt: SQ),
{nj (qtc: rat) ...
5. Chuyin clui.
Phep chuy~n chu trong Lt,Ic thu' la m()t tru'ong h<_ip r~c r6i
da sinh ra nhi€u van d€ tranh lu~n, nhi€u y kien giai thich khac
nhau:
Phai chu hlnh chu tru'ong dlfa vao hlnh th~ cua chu, nhu'
noi: Chu ~ (khdo) quanh v€ ben ta, chu ~ (lao) quanh v€ ben
huu, chu LlJ (son) nhln m?t ben thanh chu !j3. (phlf), ... Thuyet
nay kh6ng chinh xac.
Theo phai chu am, vl m()t chu thanh di<$u kh6ng gi6ng
nhau, am doc co khac nen nghia moi phan bi<$t ra, do Ia chuytin
chu. Thi dt,I: chu j;, doc "thi~u" nghia la "it", doc "thieu" nghia
la "tre".
Thlfc ra day chi la m()t hlnh thuc phat tri~n cua tlf nghia
(nghia chu).
Phai chu nghia cho ding tat d. nhung chu co y nghia tuong
d6ng, co th~ chu giiii Ian nhau la chuy~n chu.
Cac nha khao CUll phgn IOn c6ng nh~n thuyet nay, h<;jp voi
y kien giai thich cua Hua Th~n: "Chu chuy~n chula l~p nen mot
dgu b(), cling m()t y nh~n nhau, b6 tuc cho nhau, nhu' chu khao
~, chu lao ~, (Chuy~n chu gia, kien lo<;1i nhat thu, d6ng y
tuong tht,I, khao lao thida).
Trong Thuye't w'in, chu ~ (lao) la m()t bo thu (b() thu 302),
chu "khao" ~ thuoc v€ bo "lao". Chu "khao" la do chu "lao"
bot di r6i them vao am phu '7, tuc la cling mot dgu bo va hai chu
tu'ong d6ng co th~ chu thich Ian nhau (d6ng y tu'ong tht,I).
Tu'ong tlf nhu' the, cac chu lfU (hlnh: cat, giet) va ~u (h!nh:
cat c6 tlf til'),~ (dien: dinh, chop) va JJ[ (dinh: dinh, chop) d€u la

26

TRAN VAN CHANH

nhung chu chuy~n chu vi hai chu "hlnh" va "hlnh" cl~u thu<)c b<)
iJ (dao), hai chu "clien" va "cli'nh" cl~u thUQC bQ J[ (hift). Hai
c?p chu cl~u c6 each clQc g~n giong, y nghla thl nhu' nhau, c6 th~
dung chu thich Hin nhau clu'<;fc.
6. Gia ta
Nh?n thuc cua con nguoi cloi voi the' gioi khach quan ngay
m<)t phong phu, so tll' vj cGng d6i dao them. Ne'u moi tll' cl~u phai
t~o ra m<)t dau hi~u rieng cl~ ghi chep thl so dau hi~u se trd nen
qua nhi~u, kh6ng th~ t~o ra cho xie't va c6 khi cGng kh6ng th~
t~o clu'QC. VI v?y, ngu'oi ta cla dung m<)t bi~n phap rat tht,tc te':
Khi m<)t Stf v?t moi vll'a xuat hi~n ma kh6ng c6 ngay chu cl~ bi~u
thj, ne'u kh6ng b~t bu<)c t~o ra chu moi thl chi dn mu'<;fn dung
m<)t chu cl6ng am c6 san, c6 thanh am giong voi thanh am cua
ten gQi Stf v?t moi. 86 la phep gia ta.
Hua Th?n n6i gia ta la "von kh6ng c6 chu cl6, mu'<;fn thanh
va gdi Stf, nhu' chu l~nh -it, chu tru'ong
(Gia ta gia, ban v6 ky
ttf, y thanh thac stf, l~nh tru'ong thj da).
Thi dtf :
- Chu -% (lfnh) trong "hi~u l~nh" clu'Qc mu'<;fn lam chG'
"l~nh "trong "huy~n l~nh ".
- Chu ~ (d6) c6 nghla la "con clu'ong", sau clu'<;fc mu'<;fn
dung trong "cl6 cl~" (hQc tro ).
- Chu 11M£ (ly) von la chu chi' ten chim, sau clu'QC dung voi
nghla moi la "lla" (ly khai, ly bi~t, phan ly).

NhG'ng chG' gia ta sau khi clu'QC rnu'<;jn dung lau thu'ong mat
lu6n nghla ban cl~u. Thi dt;I: Chu ~(yen), theo Thuye't w'in la ten
"m<)t loai chim c6 mau vang", clu'<;fc rnu'<;fn dung lam m<)t hu' tU'
(xem Ngil phdp PHAN NHA.P MON, bai 110), vl mu'<;fn qua Iau,
kh6ng c6 ai dung l<;ii theo nghla cO nen nghla ban cl~u bj mat eli.
Chu ~ (v9n) chi ten m<)t loai rit (re't), sau cGng bj mat nghla.

*

-

roAN THtJ TIJ HQC CHU HAN

27

C6 nhi~u tru'ong h<;fp de l~m Ian khi v?n dt;Ing phep gia ta
a~ aoan nghla cua tll', nhu ~if51t (phu sa) nghTa la "canh la tot
tudi, sum se" de bj hi~u l~m la "canh rG la roi" vi chu "so"
nghla ban cl~u la "thu'a, it". ~i~ (w;mg duang) la nguoc nhln,
5
~ $ (w;ng duang) cGng la "nguoc nhln " de l~m la "tr6ng nhln
bi~n
hay "tr6ng nhln con de" vl "vQng" la "nhln ", chG'
''duong" thu nhat c6 nghTa la "bi~n ", chu duong thu hai thuong
c6 nghla la "con de".
T6m l<;1i, c6 th~ n6i c6 3 phep t<;1o ttf (cl? t chu) chinh:
Tu<;1ng hlnh, H<)i y va Hlnh thanh.
C6 th~ lu'QC bot phep Chi Stf vl n6 chi la hlnh thuc khac
cua iu<;1ng hlnh va H<)i y. Chuy~n chu va Gia ta cGng kh6ng
chinh thuc la phep t<;!O tl, VI muon dt ngh!a chu "lao" la

"khao" tru'oc he't phai c6 "khao" ho?c ngu'QC l<;ii; con Gia ta, cla
gQi Et "ta" (mu'<;fn) tat phai c6 san, chi rnu'Qn dung theo nghla
moi chu kh6ng cl? t ra chu rnoi.
Hi~n nay ly lu?n v~ Lt;Ic thu' c6 gia trj tht,tc tien trong nhi~u
truong h<;1p. Nhu n6i ffi vie't thanh do -++- va EB la clung, ne'u vie't
thanh do--- va E8 la sai, vl ffi (mieu: lua non) la h9i y cua--- va

ca"

83.
Doi voi chu hlnh thanh, chung ta c6 th~ dt,ta vao dau hi~u
chi' thanh va chi y, tharn bac voi ten cua cac stf v? t cla quen bie't,
cl~ OQC va hi~u clu'QC nghla cua rn<)t so chu rna kh6ng phai mat
c6ng tra cuu. Thi du: Ta cla bie't chu [PJ (d6ng), ne'u thay chu ~
s

'

· Ve til "v<;mg dttong" thu nhat, sach TrungTit, thien "Thu thuy" c6 diu : "Ha
Ba thuy tuy€n ky di~n ffi\)C VQng dttong httong nhltQC nhi than". v€ til "vQng
duong" thu hai, sach Sit ky, "Kh6ng Tii' the' gia" c6 diu : "M1,1c nhtt vQng
dttong". Thien "Thich danh" sach Nhl nhu c6 n6i : "Duong Ia khi dttong, y n6i
khi duong (J tren, ngttdc dfru cao len gi6ng nhu' nhln n6 v~y".
6
Dai Chan doi Thanh n6i : "Chuy€n chu, Gia ta chi Ia cai d1,1ng cua tt!''.


'!I

28

TRAN vAN CHANH

c6 b9 ~ (kim) ben tnli, thl khong dn tra til' di6n cGng c6 th6
doan chG' &rnJ OQC la "d6ng" va la ten cua m<)t thu kim lOi~i c6 ky
hi~u h6a hQc la Cu. Tuang tt,r nhu the, ta c6 th6 biet chu ,~, dQc
la "trung "va c6 nghia la "trung thanh" vl phfa duoi c6 b<)
IL-l (tam); chu ±)£ OQC la "thanh" va c6 nghia la "th ~mh trl" vl ben
trai c6 b<)
(thB) ... Doi voi nhung til' oa am, nha't la song am,
vi~c suy doan con d€ dang han, nhu g~p til' ~ ~, ta tha'y b<)
pMn tren cua chu thu nha't la 1t (h6a) , b<) ph~n tren cua chu thu
hai la ~ (t?), neu chung ta da c6 nghe qua danh til' "h6a t~" r6i
thl c6 th6 doan ngay ~~ OQC la "h6a t~" va c6 nghia thong
thuong la "ti€n t~" ... Ap dl,m g phuang ph a p nay' hQC thu<)c OQ
2000 chG' Han, chung ta c6 th6 OQC them OUQC 5,7 tram chG' moi
rna do phai ton cong.
Tuy nhien, cong dt,m g cua Lt,IC thu cGng c6 nhi€u ch6 h;;tn
che. Nhu chu H* (tram) nguyen la fB- va
§U (ti~n) la 1C d~t
tren fB-; m~. (ph!fc) do bo fB-, thanh It ngay nay bo ph~n fB- cua
3 chG' nay o€u viet thanh F3 (nguyfl) khien ta khong th6 can eli
theo LI.,IC thu a6 giai thfch 7 .

±

*;

,

,...?

?

.....

,...?

-

roAN THI.J Tl,l HOC CHO' HAN

D6n, each huy~n An Duong 5 d~m v€ phia tay b~c, thu<)c tinh
Ha Nam trong nam Quang Tt,r (1875-1908) doi Thanh. Nai day
la da't cG cua nha Thuong (1600-1028 truck CN.) nen c6 ra't
nhi€u di tich cua thai d;;ti nay. Til' d6 Giap cot van khong ngung
OUQC phat tri6n. Sau nam 1928, qua nhi€u CUQC khai qu~t Ion, so
luc;fng Giap cot van dao OUQC c6 han 15 V;;tn manh trong d6 ph§n
IOn C1 vao h~u ban ky cua doi Thuang (xem hinh 2).
Vi~c phat hi~n Giap cot van giup ta hi~u m<)t each chinh
xac Sl/ phat sinh va phat tri6n cua chG' Han. D6 la lo;;ti chG' dung
dao kh~c tren mai rua va xuang thu, nen net but thuong CO
duong th~ng (xem hlnh 3) ra't giong hlnh ve, c6 th6 tr6ng vao a6
doan duc;fc nghia, nhu cac chu f~ (b9c), iftJ (ngu), t$, ( quy),
~~ (ke) , l~dmii) (xem hlnh 4) c6 hlnh d;;tng ra't r6 rang. M<)t so

chu khac, nhu chu /:, (chuy: loai chim du6i ng~n) c6 hlnh chim,
chG' ~ (twJc: chen uong ruc;fu) la m<)t lo;;ti a6 dung uong ruc;fu
ella nguoi XUa, giong hlnh thu CUa IDQt chen uong ruc;fu; chG' ~
(xlf: ba:n) giong hlnh cay cung truang mGi ten sa:p ba:n ...

~~

,

B.Stj PHAT TRIEN CUA HINH THE CHa HAN

Am

<

Chu Han da c6 m<)t ljch sll' phat tri6n lau hon 3000 nam,
theo quy lu~t tien ttl bi6u y sang bi6u am (nhu ta da a€ c~p) va
di til' phuc t;;tp den don gian .
St,r thay o6i trong hlnh th6 chu Han c6 th6 chia ra lam 3
giai do;;tn chfnh: Til' van tt,r c6 doi Thuang den Tri~n thu - Til'
Tri~n thu den L~ thu- Tu L~ thu den Thao thu, Khai thu.
Giap cot van doi nha Thuang duc;fc phat hi~n C1 thon Ti6u

29

~

,,,

-2f:Ern
~

r1, ,,
~

~CJ

Slhf
Hinh2

7

Tu di~n Til hdi xep "trfrm " va "phuc " vao b<) "nguy~t'', xep "ti€n" vao b<)

"dao''.

Giap cot van giong hlnh ve, nhung VUQt qua hlnh ve m<)t
b~c, vl da d;;ti bi~u cho tUng til' trong ngu ngon, con v€ hlnh thuc


TRAN VAN CHANH

30

ghi chep da c6 gQt sll'a. Nhung chu Han dang dung hi~n nay
du'<;fc bien ra tli nhung co sC:J nhu' the.
Doi Chu (1027-771 truck CN.), chu viet chu yeu con lc;ti
tren m?t nhung cai chu6ng lam bang d6ng xanh, truck kia gQi la
"Chung dinh van", nay thu'ong gQi la "Kim van ". Hlnh th€ cua
Kim van nft giong Giap cot van, nhu'ng dyp han va ghi chep
cung ti~n han, kh6ng bat bUQC phai ve y theo hlnh tu'<;fng CUa S\f
v~t. C6 nhung chu Kim van don gian han Giap cot van, c6 nhung
chu h;ti nhi~u net han, nhu'ng n6i chung thu'ong gQn han (xem
hlnh 4).

Den thoi Van Chu (770-545 truck CN.), chu cac nu'oc dung
a€ bien chep so voi nhung chu khac tren chu6ng va v~c c6
nhi~u cho khac nhau. Nhung nu'oc Tfrn, m<)t nu'oc (J tren dat cu
cua nha Tay Chu, da ke thua van tlf cua Tay Chu lam cho chu
Han phat tri€n them m<)t bu'oc thanh Tri~n thu'.
Giap cilt van
1700-1400 truck CN

Chu d~i

tri~n

766-250 trtfdc C N

Chu tiiu tri~n
250 trtfChul~

·~~) ~ ~ ~
~t
~ tt ~
~~ ~~ ~ £1t ~

·n

i~ ~~. ~ 1:~ .~

25- 220 sau CN

Chu khai

3ll0 sau CN u.!n nay

Chu gian thi

it-;~
1}-

~~

t

!~ .~

"' 117

Jh

BQC NGV QUY KE MA

uay td C:hinh ca rua ga ngifa
Hinh 3
D?c dibut du'<;fc viet ra thanh tung net va du'<;fc sap xep kheo leo.
Lo~i chu viet dung vao dfru thoi Tfrn gQi la D~i tri~n. D~i
tri~n tu'ong ttf Chung dlnh van nhu'ng hoan chinh han. V~ sau D~i

roAN THV Tl,l HQC CHa HAN

31

tri~n l~i phat tri€n thfmh Tivoi D~i tri~n, d~ng chu cung c6 phfrn don gian han. Den nam 26

aoi Tfrn Thuy hoang (221 tru'oc CN.), sau khi da g6m thau sau
nu'oc, nha Tfrn thi hanh chinh sach thong nhat chu viet, "pham
nhung each viet chu cua sau nu'oc kh6ng h<;fp voi lo~i chu tri~n
cua Tftn d~u kh6ng dung", tu d6 Tichu tieu chufin. Den day chu Handa phat tri€n den a<) kha hoan
chinh.
Muon ti~n ling d1,mg, chu viet phai tien theo huang don
gian h6a. Chu Ticon nhi~u cho kh6ng ti~n. Vl v~y doi Tfrn con c6 m<)t chu gian
ti~n han gQi la L~ thu'.
L~ thu' do Tri~n thu' gian h6a di, ban dftu kh6ng khac Tri~n
thu' lam nhu'ng c6 phfrn ro net han, v~ sau phat tri€n dftn moi
thanh ra hai th€ chu khac nhau hoan toan.
Chu 1~ bay gio chi c6 nhung "d6 I~" (m<)t chuc quan nho
chuyen chep van thu', giay to) dung nen moi c6 danh xu'ng L~
thu'. L~ thu' rat ti~n cho vi~c bien chep nen lu'u hanh r<)ng rai,
den doi Han (tu 206 tru'oc CN.)trCJ th~mh th€ chu viet chinh thuc.
Sau khi di bien Tri~n thu', L~ thu' da lam mat du<;fc ve
m<)c m~c cua cac hlnh ve c6 so va trCJ thanh m<)t th€ chu vua
dyp vua ti~n voi nhung net but c6 tr~t ttf co djnh.
Doi Han, ngoai L~ thu' con c6 Thao thu', m<)t th€ viet thao
cua L~ thu'. Day la m<)t hlnh thuc viet gQn, net but li~n nhau va
chi dn so lu'<;fc, kh6ng bat bu<)c phai ro rang tung net, ra't ti~n
cho vi~c ghi chep nhu'ng l~i kh6 xem.
Tu cuoi doi Han v~ sau l~i c6 them Khai thu' (chu Khai).
Loc:ti nay du'<;fc di bien tU L~ thu' gian h6a di, viet do ton c6ng
han L~ thu va d€ xem han Thao thu', nen tu doi NgJJ.y Tan v~ sau

(tu 220 sau CN.) cho den hi~n tc:ti loc:ti chu nay du'<;fc dung lam


TRAN VAN CHANH

32

33

roAN THU Tl/ HQC cHa HAN

th~ chu viet chinh thuc.

rap vgn theo mau tl,I' la tinh. Da v?y, con co nhung chu cling am

Thai Ngt,1y Ta'n, ngoai Khai thu con c6 m<)t th~ trung gian
khac giua Khai thu va Thao thu gQi la Hanh thu'. Thu chu mdi
nay dl,I'a theo Khai thu, r6i pha phach chut it Thao thu, du<;jc
thong dt,1ng tu thai Ngt,1y Ta'n v€ sau.
Tu day, neu kh6ng k~ loi chu gian th~ sau nay, chu Han
kh6ng con ffiQt S\f bien d6i quan trQng nao nua.
Tom l<;1i, tu thu chu c6 dai Thuong, Chu, chu Han bien
thanh Tri~n thu', r6i L~ thu, Khai thu. D6 la 3 giai do(;ln ldn trong
sl,I' phat tri~n cua hlnh th~ chu Han vdi thai gian di~n bien ra't
dai, nhu'ng n6i chung chi thay d6i hlnh thuc, con v€ ban cha't cua
van tl,I' thl kh6ng c6 gl thay d6i. Xu the phat tri~n chung cua hlnh
th~ chu Han la di tu phiJc t<;1p den don gian, hphat tri~n ta't nhien do yeu du van tl,I' dn phai thich nghi vdi dai
song xa h<)i.

ho~c am dQc ggn giong nhau, c6 nhung chu

tt! d<;1ng ra't giong

nhau ... D6 la m<)t so nguyen nhan khach quan gay ra va'n d€ dQc
lilm va viet lgm.
Dudi day xin eli' ra m<)t so tru'ang h<;1p C\1 th~ :

m9: M(ban);~.~ (kim) ...

1. Nhilng chil d6ng am:

2.Nhilng chil c6 tl! hinh gdn giong nhau:

q~, q~ (6, minh);

H:, ;f5i: (ky, chi); -7, ~(hanh, huang); fw, ·1~. ~
7], 1J (dao, ll,I'c); *fk, ~ (lt,lc, duyen); ?!f, ~ (kh6,

?J, ?g (no, thu);
(v\1, hoi, mai);

.tt, lit

nhu'
(ti, thli');

fj(, fiE

(d6, ti); Jl\,

(ta'n, phiem); l)(, f)( (man, mai);

;ft (tai, th6n);

B. B

7K,

J1\. (trao, qua);

;=X:, ;=X:, 1)(: (thu, tua't, nhung); t;J,

*· * (m(;lt, vi, chu); ~. ~ (bgn, tham); C,,

(ky, dT, ti); $.

~ (b6ng, phung);ik ,

}!!!, 1~ (di~u, tr(;lo);ft:,

f-Lf

(b<;1c, b<;1);

ft( (cuu, cha);J\,

ft

*,

~ (l?t, phieu); ;~,

A. A. (bat,

nhan, nh?p);

(sung, doan); ~. ~ (tai, tai);

(thi, dai); {tJ[, tJ[, J.W (khuynh, khoanh, dinh); ~.

__!f!.,-* (tao, h<;1n);

~R, ?}1

f=¥, f=¥

W (yeu,

sQa);

r, -1- (ttl', kiet); fl&, f~ (vi, huy); {fE, ~~ (chua':n,

hoai) ...
Nhung chu c6 tl,I' hlnh ggn giong, am dQC l(;li giong ho~c ggn

Hinh 4: Chung dlnh van thoi Tay Chu

C. VAN

DE VIET CHO' HAN

Qua nhung slf ki~n da trlnh bay trudc, chung ta tha'y ca'u
t(;lO cua chu Han ra't phuc t(;lp, kh6ng giong vdi nhung thu chu

giong:

I;Jl, ttl (ban); ~, ~ (thli', thl,I'); 'I'~, f£ (nao);
•cmo);

Mt

tich ) ...

Jlj,

WU, wU (l(;lt, thich);
*il ,
fl (tt,lc, tich,

t~ (mo); ~. ~ (d~); ,_, Fft1 (rna);

·1~. f~ (nQa, nho ); ~. ~ (bich, phach);

¥. J;,

*''

34

TRAN VAN CHANH

D. VAN

TOAN THU Tl/ HQC CHCI HAN

DE GIAN HOA CHU HAN 8

35

tinh gian ai au'2. Nguyen tile viti clu1 Han gian tlzi

Van a€ gian h6a chu Han bao g6m hai m~t : Bo bot chu d~
9

C6 thS neu thanh 8 nguyen tac :
(l)Giu l~i phcin khung cua chu goc : ~ (~ ), ~ (~ ), ~

thS va hai la giam bot net but.
Ml,IC

(~),JJ!;t ("'" ).

dich cua vi~c gdn h6a la nham giam bot kh6 khan

(2)Bo bot bo ph?n kh6ng tieu biSu, giu l~i bo ph?n tieu biSu:

trong van a€ hoc t?p chu Han, doi voi ngu'oi Trung Quoc con

~
nham nang cao hi~u qua sll' d~.,Ing va phat huy mot bu'oc tac d~.,Ing


(3)86i thanh mot bo ph?n chi thanh (thanh bang) ho~c biSu

giao te cua chu Han.

(hlnh bang) tuong aoi gon hon:

1. Bo but clzil dj tlzi
Chu d! thS la nhung nh6m chu co am va nghia giong nhau

•

Thi d1.,1:

•

ffii,ffi.L\ ... cling c6

<~). 1P

nghia la "don vj dung

:t, ~. ~~---

(4 )T~o ra mot chu hoi

do ruong gcin bang 60 tru'Qng vu6ng".
- Chu "song":$,

:IE (ii),:ii (Jjf), H WID ...
D6i phcin hlnh bang: it& D6i d thanh bang Ian hlnh bang: t~~ (• ), $

eD6i phftn thanh bang:

nhu'ng each viet l~i khac.
- Chu "mau ": ~'

y moi

khac: ~ (~ ), 1*

(5)Khiii h6a chu thiio: Tuc la lay chu thao viet l~i theo loi
khai thu: Bt (B~ ),

*

C* ), -K: (~ ), ~ (~ ), 7g (~ ), 1t C$1- )...

(6)Dung mot dau hi~u aS thay the:
Phfrn nay chi d~ c~p mot each so lu'QC. Vi~c tlm hi€u chu gian th€ ciing Iii

mot each tiep t1,1c theo doi stf phat tri€n hlnh th€ chu Han sau giai doc_tn Khai
thu'.

lK (!@:), x~

Th~t ra, vi~c giiin h6a chu viet da c6 tu hon 1000 nam tru'oc. Theo Nhan Chi
Th6i doi Ba:c T~ (500-577), thoi bily gio chu gian th6' da du'<;ic ph6 bien. Sach
Can l(Jc It! thu cua Nhan Nguyen Ton da dtfa vao chu Han du'ong thoi chia
each viet ra lam 3 th€ : Tuc, Thong va Chinh. Th€ tuc bao g6m phfrn !On Iii
chu gian th€. Trong cac ban khi{c cua doi Tong, Nguyen (the ky X-XIV),
ngttoi ta thily c6 nhi~u chu gian th€. Hoang Ton Nghi, mot hQc gia song vao
cuoi Minh dfru Thanh ciing quen dung loc_ti chu nay. Ong n6i: Dung chu ti,IC d6
chep sach CO th€ 00 ton cong Ou'QC mot nlta.

thong tuc pinyin) : f[ (~ ),f§

N


(~) ...

cling c6 nghia la "cll'a s6".

Nguoi ta da dem du'<;ic 1405 nh6m chu dj thS nhu' tren va da

9

y

(~1:E),;f5Z. (ffl),

15Z ({.i ), ifX (J!fl ),

.!lft ( ~g~) ···

(7)Dung mot chu cling am aS thay the (dtfa tren am ph6

<1& )JL (~ ).~ (~ ),.fr (~ ), X

(!l:,t~ )...

(8)Dung mot thS chu c6 Xu'a:

e Dung mot chu goc c6:

£E

(n),

r:: (~),% (5}jt),

° Can ell' theoH6ng 8oc Nhiin, Hi~n cl9i Han nxu, thu'<;lng sach, Hc_t

1

Mon 8c_ti


36

TRAN VAN CHANH

M. (f;£),

~ (~),

::/if ( ~) ...

•Dun-gmqtchud!thtic6: lj(J;), ]G(~),·

J\Cm),*LO~) ...
eDung mqt d<).ng chu da bo:

,Itt (ij9j)

(~i la

chu goc cua §Jf, sau kh6ng con dung), *C*J?.) <*la chu

fl,

goc cua

sau kh6ng con dung).

roAN THli Tl,l HQC CH(/ HAN

iitC~)

-'fl- ( .'lfi )

JL(~)

:ffC~)

R CllX:)

5EC~)

~

~(~)

~(\t)

[,ftC$)

_)((~)

AU.(.ffi.)

~e::~n

~(Jel)

~Cit)

Jf('ftf)

*(;;;)

~(E£)

It'7C~)

-&ctn

~eft)

Ji: C~i~J

~(Mf)

!]'G ( *~)

Neu da quen hQC chG' ph6n thti (du net), ta c6 th~ dQC chG'
gian th~ bang hai each :
- Otfa vao 5 nguyen tac gian h6a tren d~ suy doan.
- Dung bang

C'&) ·

Clui tlziclz
Nhung thien bang gian h6a c6
cua chQ.

"Gian h6a ttf ki~m ttf bi~u" (Tong gian

ky hi$u ·chi dli<;ic dung ben tr6i

E.C6 TONG CQNG BAO NHIEU CHO' HAN ?

So ltt<;5ng chu Han rat IOn, va hil$n van con dang tang len

th~ tra ph6n th~, tong ph6n th~ tra gian th~) thttong c6 th~ tlm

dap ling nhu du di~n d~t moi cua xa h9i hil$n d~i. Ne1J
kh6ng k~ nhung chG' Gi::h ;c:ot van (c6 han 4500, nh~n biet 1lt'!C
hun 1700) va Chung dinn van (c6 hem 3500, nh~n biet dltQC hoi~
2000) thl bang lil$t ke sau day tren mot so ttf ditin ho?c tu di~n
tieu bi~u se giup ta hlnh dung kha chfnh xac t6rig so ltt<;5ng chu
Han dltQC ghi nh~n qua cac thai d~i:

oti

dltQ~ de dang 0 cac hil$u sach.

Bang d6i chie'u d:;mg gian th~-ph6n th~ m()t

s6

be? thii ho~c be? ph~n n~m ben ciia chii' (thien bang) .

t

37

!)1(~)

$($)

Nicndl.li

Ttf-tU di~n

-KC~)

n c~~)

*Oil~)

[XJ(Itlij)

~(~)

!IX(~)

~Ct)

MtC@.)

t .(i )

me~)

r~J(~)

~(,~)

~(~)

!}ifJ(trfj)

~(~)

(£(~)

~(,~)

~(~)

{K(JR[)

r-um)

=tz-CIJf.)

Dong Han ( 100)
Nguy (230)
Tan (t.k)' IV)
B~c Ng1,1y(t.k)' V)
Nam triTuy (601)
Duong (751)
Lieu (997)
T6ng ( 1008)
Tong (1066)
Tong< 1039)
Minh (1615)

Thuye't viin giiii ft!
Thanh lo(,li
Tt! Wm
Tt! thlfng
Ng(JC thien
Thie't v(j.n
DuilnK wJn
Long khdm thii Kidm
Quiing wJn
Lo(,li hien
T(j.p V(7n
Tt! hlfi

~ * ( ~)

9\!.(~)

~(iE)

f . (~)

{?;-(Aff)
0:(~)

h9c Ham thu b(l, thang 9. 1963.

*

(§")

Sol_ln ho~c chu bien

Hua Th~n
Ly Dang
Ly Thfim
Dttdng Thua Khanh
C6 Da Vttdng
L1,1c Phap Ng6n
Ton Mi~n
Thich Hanh Quan
Tr~n Banh Nien
TttMii Quang
Dinh D(l
Mai VngT(>

S6chft

9
11
12
13

353
520
824
734

!

22 726
12 150
15 000
26 430
26 194
31 319
53 525 '
3 3____1_22_j


I

!I'

I
1

i,

!Ill

1

TRAN vAN CHANH

38

1

':II·.

I"1'1

11'1'

~I

Minh (1671)
Thanh (1716)
Hi¢n d<).i (1915)
Hi~n dai (1962)
Hi¢n d~i (1988)
Hi¢n d~i (1985)
Hi¢n d~i (1994)

Chfnh ll! th(inx
Klwn g Hi If! clif n
Trun g Hou d(t i If! difn
Trung win ch,ti til difn
Tan hr) 1/ ' d<;ti It! (1/e'n
Hcin nxit d<;ti l~t clifn
Tr11ng Hou It! luii

1 Truong Tt! Li¢t

33 549
47 043
48 200
49 905
51 000
56 000

85 000

TrutJng NgQc Thu
Tu Nguyen Cao
Tniung Ky Quan
VLtcin~? True Khc
Ti:f "I rung ThLf
Lanh NgQc Long

Can cu vao bang tn~n. cGng c6 th~ coi t6ng so chiT Han c6
du'Qc Ia tren 85000 chiT, nhu'ng tren thtfc te chi c6 khoang tren
du'oi 12 000 chiT thu'ong dung, so con l?i phfrn IOn la chiT di th~ ,
nhG'ng chG' 1?, chG' c6 xu'a ho~c chG' viet nhfrm rat it khi dung den.
Theo eac nha nghien cuu, so lu<;~ng chiT Han thtfc te su dt,mg chi
nam trong khoang tu tren 6 000 den tren 12 000; neu khong tinh
nhG'ng chiT thu<)c lo?i chuyen dung thl so chiT khmlng 6-7 ngan chiT. Nam 1952, Bc6ng bo m<)t bang chiT thu'ong dung ("Thttong d1,1ng ttf bi~u")
chi g6m 2 000 chiT; den nam 1988 Uy ban Cong tac Ngon ngG'
Van tl;l' Quoc gia va Uy ban Giao dl.,lC Quoc gia con cong bo
them bang chiT Han hi~n d?i thuong dung ("Hi~n dai Han ngG'
Thu'ong d1,1ng Tl;f bi~u") g6m 2 500 chiT thu'ong dung va 1 000
chG' "ke muc thu'ong dung" (thu thu'ong dl.,lng).
,

""'

-

,.

'

,..?

F.CACH TRA VA DQC CHa HAN TRONG TO' DIEN
Tu di~n Ia lo?i sach cong Cl;l rat dn thiet doi voi chung ta
khi hQC chu Han.
v~ tU di~n Van ngon, nhG'ng cuon thu'ong du'QC dung nhat
la:

'I

roA N THV nJ HQC CHCI HAN

- Trung Hoa dt;zi lf! diin
- Han ngrl dt;zi tf! diln
- Han ngrl dt;zi tit diin
- c6 dt;zi Han ngrl tit diln ( ctla Thucmg V{J An thu quan).
- c6 Han ngrl thuang d{Jng lf! lf! diin (Thucmg V{J An thu /
quan)
- Tit vj
V~ til di~n Han - Vi~t (hay Trung-Vi~t, Hoa-Vi~t), tru
cuon cua Dao Duy Anh con c6 nhG'ng tac gia khac nhu': Thi~u
Chuu, Nguyen Van Kh6n, Nguyen Quoc Hung, Van Tan,
Nguyen Ton Nhan, Trfrn Van Chanh ... Lo?i tieng Han hi~n d?i
co rat nhi~u tac gia, co th~ k~: Hfru Han Giang (chu bien), Le
Van Quan (chu bien), Nguyen Kim Than, L?c Thi~n, Truong
Van Gidi ... Ngoai ra con rat nhi~u tu di~n Han ngu c6 d?i ho~c
hi ~n d?i khac do eac tac gia Tay phu'ong bien SO?n.

Du'oi day la phftn hu'ong dan so lu'QC each tra va each dQC
chG' Han trong eac tu di~n cua ngu'oi Trung Quoc SO?n 11 •
I. CACH TRA TO DIEN
Cac tu di~n Van ngon nhu' Tit nguyen, Tit hdi ... d~u tra
theo each nh~n b<) chG'. d day xin lay Tit hdi lam thf d1,1.
Muon tra m<)t chu nao d6, tru'oc het ta phai xem chu d6
thu<)c b<) gl trong so 214 b<) (til 1 net den 17 net). Xong ta l~t
vao nhung trang dfru noi ch8 "Tu hai b<) thu sach dan" xem b<)
d6 Ci trang thu may. Ta l~t dung trang c6 b<) do r6i do lftn theo
trang sach d~ tlm chu muon tra.
TU' di~n Han Vi~t c6 cuon tra theo b(> (nhu' cua Thi~u Chll'u, Tr~n Van
Cha nh), c6 cuon tra theo so net chu (nhu' cua Dao Duy Anh), ho~c theo am
ph6 thong (nhu cua Nguy~n Kim Than chu bien), d(>c giil c6 th~ can eli theo
ph~n huang diin ho~c pham I~ cua tac gia Cl dfru sach.
11

- Khang Hi.
- Tit nguyen.
-Tit hdi.

39