PHÂN TÍCH TÍNH ĐA HÌNH DI TRUYỀN HỆ IZOZYM CỦA CÁC NHÓM MỐI GÂY HẠI (ĐÊ ĐIỀU, NHÀ CỬA, CÂY TRỒNG,...), GÓP PHẦN XÁC ĐỊNH SỰ ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ PHÂN LOẠI CHÚNG

DAI HOC QUOC GIÀ HA NÓI
TRIIÒNG DAI HOC KHOA HOC TI) NHIÈN

PHAN TICH TINH DA HÌNH DI TRUYÉN
HE IZOZYM CÙA CÀC NHÓM MÒI GAY HAI {DE DlÉV,
NHÀ CÙA, CÀY TRÓNG...), GÓP PHAN XÀC DINH SlT
DA DANG SINH HOC VA PHAN LOAI CHÙNG.
MA SO: QTOl-41
CHI! TRÌ DE TÀI: CHU VAN MÀN
Càccan bó tham già:
PGS.TS. Trini! Dình Dal, Th.S.Nguyén Vàn Sang,
Th.S. Dinh Nho Thài, CN. Ngiiyèn Vàn Qiiàng,
CN Nguyèn Thi Thii Hién,

DAI HOC QUOC GIÀ HA NOI
TRUNG TÀM THÒNG TIN THU VitN

DT/ MG

HA NOI 9-2003


1. MUCLIJC

p

Trang
1. Muc lue
3
2. Bao cao tóm tat
4

3. Lòi madàu
8
4. Nói dung chinh
10
4.1. Tòng quan tài lieu
10
4.1.1. Tmh hình nghian cuti enzym ò con trìing
10
4.1.2. Lich su nghien cuu mói
11
4.1.3. Tmh hình bat cap trong phàn loai hình thài mói
14
4.1.4. Dai cuang ve izozym esteraza
16
4.2. Val lieu va phucyng phàp
17
4.2.1. Dói tugng nghian cuu
17
4.2.2. Vat lieu nghian cuti
19
4.2.3. Phuang phàp nghien cuu
20
4.3. Két qua va thào luàn
28
4.3.1. Bién di dien di enzym esteraza a hai loài mói nghian ciiu
28
4.3.2. Tàn sócàc locut izozym esteraza
41
4.3.3. Phàn tfch khoàng càch di tniyén theo locut esteraza giua
46

càc quSn the va càc loài mói theo còngt hòc NEI 72 bang phàn mém
NTSYS
Két luan
51
Kién nghi
51
Tài lieu tham khào
52
Phu lue
54


2. BÀO CAO TOM TAT
2.1. Tén de tài
Phàn tfch tfnh da hình di truyén he izozym cùa càc nhóm mói gay hai
(de dieu, nhà etra, eày tróng...), góp phàn xàc dinh su da dang sinh hoc va
phàn loai chùng.
Màsó: 0T()1-41
2.2. Chù tri de tài: ITiac sy Chu vàn Man
2.3. Càc càn bò phói hap:
PGS.TS. Trjnh Dình Dat, CN.Nguyén Thi Thu Hién,
Tli.S.Nguyén Vàn Sàng, Th.S.Dinh Nho Thài, CN.Nguyén Vàn Quàng.
2.4. Muc tiéu va nói dung nghien ciiru:
* Xàc dinh tfnh bién dj cùa he izozym esteraza thòng qua phàn tfch càc alen
cùa mói locut izozym esteraza.
* Phàn tfch khoàng càch di truyén giùa càc quan the va càc loài mó'i
* Góp phàn vào viec phàn loai mó'i a Viet Nam.
2.5. Càc két qua dat duoc:
- Su dung phuang phàp dien di tran gel polyacrylamid cùa C.A. Green
(1990) va phàn tfch két qua dian di bang phàn mém NTSYS tren mày vi tfnh

PC dà thu duac két qua dién di ò hai loài mói Macrotermes annandalei va
Oclontotermes yunnaneusis ve he izozym esteraza là rat da hình.
- Loài Odoniotermes yunnanensis thu thàp a Cùc phuang co 3 locut
gen vói 4 alen dóng tròi quy dinh, quan the cu trii tai Xuàn Mai cùng co 3
lociìt gen vói 5 alen dóng troi.
- Loài Macìolennes annandalei: màu thu thàp tai Cùc Phuang co 6
locùt gen vói 7 alen; màu thu thàp tai Xuàn Mai co 4 locùt gen vói 5 alen; màu
thu thàp tai Tam Dào thi co 3 locùt gen vói 6 alen.
- Phàn tfch két qua dien di bang chucrng irình NTSYS cho thay he so
tuiyng dóng di truyén (NEI72) giùa hai gióng Macrotermes va Odoniotermes
là rat thàp (1= 0,3). Két qua cùng cho thay he so luang dóng di truyén giùa hai

S'<^-


quàn thè Macrotermes annandalei à hai vùng sinh thài khàc nhau (ri^ng quóc
già Cùc Phuang va vùng dói Xuàn Mai) khà cao (1=0,88), tuang ihig vói
khoàng càch di truyén D là 0,143. Diéu này chùng tó bién di vón gen di
truyén cùa hai quàn thè này rat ró ret.
- Bài bào da còng bó: 01 bài.
- Dào tao: 01 cùnhàn.
2.6. Tình hình kinh phi ciia de tài:
Tóng kinh phf duac càp:

8000000 dóng.
Thua khoàn chuyén món, thù lao:
4800000 dóng.
Mua hoà chat nghien cuu:
3000000 dóng.
Quàn ly hành chfnh va chi phi khàc: 200000 dóng.

Cong
Dà quyét toàn xong nàm 2002

8 000 000 dóng

BCN Khoa

TT / ^ ^

Chù tri de tài

X^^'MT/;

y un

Chu Vàn Man

Ca quan chù tri de tài

"ì

PHÓ Hllu TR'JÓNC?


1.

Branch: Biology

2.

Project: Using izozym lo analyse the genetical polymorphism of the
termite damaging the housing, dyke, tree etc, in oder to contribute
exactly their classificalion and to conservet their biodiverty.

3. Numerical code: QTOl 41
4. Supervising agency: VNU
5. Responsible agency: Hanoi university of science
6. Combined agency:
7. Main responsible:

Ms. Chu Van Man

8. Combined responsible:
Dr. Trinh Dinh Dat, Bs. Nguyen Thi Thu Hien,
Ms.Nguyen Van Sang, Ms.Dinh Nho Thai,
Bs.Nguyen Van Quang
9. Implementing period: from 2001 lo 2002
10. The target of project:
11. Abstract of the content and the result:
- Result of Science and Technology:
The esterase isosyme syslein of Iwo termite species
annandalei

and Odontotemes

yunnanensis

from different

Macrotermes

location were

analyzed. NTSYS software was used for eletromoiph in polyacrylamide gel.
The result showed that:
The electromorph of esterase isosyme system was polymorphic. The
Cucphuong population of Odontotemes

yunnanensis

had 3 loci with 4

dominant alleles; the Xuanmai population of Odontotemes yunnanensis

also

had 3 loci with 5 dominant alleles respectively. The Cucphuong population of
Macrotermes

annandalei

with 6 loci, 7 alleles; the Xuanmai population

Macrotermes

annandalei

with 4 loci, 5 alleles; the Tamdao population of

Macrotermes

annandalei with 3 loci, 6 alleles were shown correlatively.

The genetic identity (I) bctween

Macrotermes

and

Odoniotermes

genera was small (I = 0.3) and the genetic identity between the Cucphuong
and Xuanmai Macrotermes

annandalei populations was 0.88 (I = 0.88). This


result showed Ihal the esteraza isosyme system of those two lermites species
was different.
- Result of training: 01 Bachelor degree
- To contruct the material and technical bases
- Practical application possibility: Contribution lo termite identification in
Vietnam.
- Publication: 01 paper


3. LÒI MÒ DAII
Mói là con irùng xà hói co y nghTa dàc biel quan trong, Nhiéu cóng
trình kién trùc, kho tàng, de dap, cày tróng bi mói phà hoai gay thiat hai hàng
ty dóng trong nén kinh té quóc dàn. Thành phàn loài mói a càc vùng khàc tran
càc dói tuang kinh té khàc nhau thi rà't khàc nhau. Cóng viec diet mói bang

phuang phàp sinh hoc dói hói phài co nhùng kién thùc phàn loai chfnh xàc
khòng gióng nhu diat mói bang hoà chat doc .
Càc loài dóng hình trong nhóm con trùng là khà phó bién, vf du nhu
muòi Anopheles minimus, Anopheles maculatus, ruói Drosopliila .v.v... Néu
su dung dau hieu hình thài da phàn loai trong nhiéu truóng hap mot so nhà
phàn loai hoc dà nhàm làn xép nhiéu loai khàc nhau vào mot loài vi hình dang
ban ngoài cùa chùng rat gióng nhau. Truóng hgp vói ho Rhinotermitidae cùa
mói cùng co tinh trang tuang tu. Càc loài dóng hình thuóng gap trong truóng
hap càc loài khàc nhau chiém càc 6 sinh thài gióng nhau do vay khòng the
hien rò su phàn hoà ve niàt hình thài.
Trong qua trình nghian cuu do co quan niem khàc nhau ve loài dà dàn
dén màu thuàn ve két qua phàn loai. Néu xét càc loài tran theo quan dia'm di
truyén thi Loài là tap hcrp nhùng cà the dà dirac hình thành trong qua trình
phàt trìén tién hoà, co chung nguón gò'c, co dàc diém chung ve kia'u hinh va
kiau gen, co khà nàng giao phói sinh con hiJu thu va di truyén tfnh dàc trung
cùa loài qua nhiéu thè he. Theo quan diém này thi càc loài dóng hình chfnh là
càc loài dòc làp. Nhung néu ta xét càc loài này theo hinh thài thi càc loài phàn
biat duac vói nhau khòng phài bang tfnh chat bà't thu khi lai chùng vói nhau
hoàc càch ly sinh san giifa càc quàn thè ma chfnh bang càc dàc diém sai khàc
hình thài ban ngoài.
O day ta thay rò co su han che cùa phuang phàp phàn loai khòng mang
ban chat di truyén nhu su sai khàc vói càc chi tiau di thuóng hoàc sai khàc do
biai hoà giói tfnh... Mal khàc càc loài khàc nhau mang bàn chat di truyén khàc
nhau... Truóng hap này thuóng thay a càc loài dóng hinh, trong thuc té phàn
bò' cùa càc loài dóng hình khòng phài luòn tàch biet ma chùng co the duac
phàn bó rat gàn nhau tham chf chùng co the cùng tón tai trong mot khu vuc

8

nhàì dinh. Diéu dò co the thà'y ó loài An.Culicifacies. Phùc loài này góm hai
loài dóng hình duac phàn bó ó hai huyen ké càn nhau thuòc Àn Dò va nàm
trong hai vùng dò tình hình sòl rei khàc hàn nhau. Xuà't phàt ti^ diéu màu
thuàn irèn, gàn day càc nhà khoa hoc dà tàp irung nghian ciru phùc loài
Anopheles theo khfa canh di truyén hoc bang càch sir dung phuang phàp di
truyén va sinh hoà nhàm tim hiéu bàn chat càc chi tiau hình thài qua dò xàc
dinh duac dau chudn di truyén. Mot ca sa cùa càc nghian cùu này là dua vào
dinh nghTa loài theo huóng dich té hoc cùa Paterson-1963: Loài là nhùng
nhóm cà the co chung mot quy gen trong tu nhian. Dàc diém sinh hoc cùa quy
gen này sé quyét dinh khà nàng truyén bénh cùa càc cà the con trùng. Càc quy
dinh phòng trù phài tnrc tiép chóng càc cà the co chùa càc quyét dinh truyén
benh trong vón gen.
Cho tói nay, càc nhà phàn loai déu thà'y su càn thiét cùa viec su dung
phuang phàp va ky thuàt mói de nghian cuu thành phàn loài. Càc phuang
phàp này dà va dang duac tién hành a nhiéu nuóc trén thè giói va dà dat duac
nhùng két qua rat tòt. Thuc té cho thà'y bién di dien di là phuang phàp tòt ve
mat di truyén de phàn tfch càc thành vian trong mot loài con trùng tren ca sa
phàn tfch tàn so alen cùa càc ha izozym [ 1 ).
O Viet Nam cho dén nay chua co mot nghian cuti nào dàng ké phàn
tfch làn so alen cùa càc he izozym àp dung trong phàn loai mói. Vi vày chùng
tòi lua chon de tài:
" Phan tich tinh da hình di truyén he izozym cùa càc nhóm mó'i gay hai
(de diéu, nhà cùa, cày tróng...), góp phàn xàc dinh sU da dang sinh hoc va
phàn loai chung '', nhàm:
o Xàc dinh tfnh bién di cùa mot so ha izozym thòng qua phàn tfch càc
alen cùa mói locut izozym
o Phàn tfch khoàng càch di truyén giùa càc quàn the va càc loài mói
o Góp phàn vào viec phàn loai mói a Viai Nam

4. NOI DUNG ( H Ì N H
4.1. Tong quan tài liéii
4.LL Tinh hinh nghien cim enzym a con trùng
Trong rat nhiéu truóng hap viec nghien cùu càc loài con trùng y hoc bi
càn tra bai nhùng khó khan ve phàn loai hoc. Bòi vi càc dàn lieu hinh thài
khòng dù de phàn biet càc loài dóng hình bay càc thành vian cùa phùc loài. Vf
du phùc loài An.gamhiae bao góm fi nhat 6 loài thành vian va a mot vài noi
trén lue dia chàu Phi, mot vài loài là khòng thè phàn biet duac vói nhau ve càc
dàc diém hinh thài, nhung chùng lai khàc nhau rò ret vói tu càch là vecta
truyén benh. Càc két qua nghian cùu so sành hinh thài càc cà'u tu dien di càc
enzym giùa càc loài thành vian dà cho thày viec su dung càc dàn lieu dian di
co rat nhiéu trién vong da giài quyét càc khó khan tran.
Saul va còng su (1977)[13) da su dung két qua dien di enzym Alcohol
dehydrogenaze (ADH) de nhan biét càc loài Culex quinquefasciatus va Culex
pipiens duac dàc trung bai càc cà'u tu dien di ky hieu là Q va P.
Tsukamoto va Horìo ( 1987) khi so sành dien di malie enzym a 65 loài
phu cùa muòi ò Nhàt Bàn dà phàt hien su khàc nhau ve toc dò di chuyén cùa
càc cà'u tu dien di ME ò càc loài nghien cùu.
Green va còng su ( I990)| 11 ) tran ca sa càc dàn lieu da hình cùa 8 locut
enzym dà dua ra càc bang chùng di truyén de xàc dinh càc thành vian A,B, C,
D cùa phùc loài An.dirus a Thài Lan.
Khi su dung tàn so alen cùa càc locut EST va Tetrazolium oxydase de
nhàn biét càc thành vian A, B, C va menjs cùa phùc loài An gambiae, Mahon
va cóng su (1976) dà chi ra ràng néu phói hap tàn so cùa cà 3 locut EST cùa
mòi loài thi co the nhàn biét chfnh xàc tói thiéu là 0.9533.
Bang phuang phàp dien di nghian cùu 1 so ha izozym a An.minimus càc
nhà nghian cùu a Viet Nam cho thà'y trong 7 he izozym cùa phùc loài co 6 he
izozym là da hình.
Trong 6 ha tran thi ODH va MPI co thè su dung de phàn biet mot so
thành vian trong phùc hap loài này. Tren ca sa két hap vói két qua nghian cùu

ta bào, hinh thài co the xàc dinh ft nhàì 2 loài trong phùc loài An.minimus a
Viet Nam. Da so nhùng bién di sinh hoà ó nhùng quàn the khi nghien cùu là

10


nhùng bién di trong loài, mot so bién di co y nghTa trong phàn loai dò là bién
di giùa càc loài [1|.
4J2,

Lich su nghien Cini mói

Do y nghTa kinh té quan trong nan mói dà dugc chù y dén tu làu ó càc
nuóc nhiat dói tran the giói.
Khi trình dò khoa hoc chua phàt trién, su hiéu biét cùa con nguòi ve tu
nhien chua nhiéu, boat dóng cùa mot so loài trong tu nhian, trong dò co boat
dòng cùa mói con là nhùng diéu bf àn.
Làn dàu tian vào khoàng nàm 640 sau còng nguyan mói chi dugc de càp
dén trong kinh thành cùa An Dò là dói tugng gay hai gò (Snyder,I956). Do
dàc tfnh boat dòng va su phà hoai manh me cùa mói, trong dàn gian An Dò
théky 13 dà luu truyén huyén thoai ve " con quy trong tò mói" (Hagen, 1955).
Trong nhùng quan tài chòn bang gò càch day khoàng 20(X) nàm a Ai Càp dà
phàt hien thà'y thù thuóc nhó dò dà ngàn càn dugc su phà hoai cùa mói, mac
dù trong tài lieu co Ai Càp chua de càp dén mói .
Vào thè ky 15, 16 vàn de nghian cùu mói chi dùng lai ò mùc dò quan
sài hinh dàng ban ngoài cùa càc tò mói rói dua ra mot vài nhàn xét ve tap tfnh
xày tò va bào ve tò cùa chùng. Càc quan sàt dugc tién hành do càc nhà du Ijch
Chàu Au, Nhà dia ly Hy Lap va càc nhà quan sàt Àn Dò...Thói ky này nguói
ta dà nhàm làn giùa mói va kién. Calgomosto dà gol mòi là con kién tràng, khi
òng tien hành nhùng quan sàt cùa mình a Xenegan. Tu ngù này cùng dugc

nhùng nhà dia ly Hy Lap nhàc dén khi quan sàt tò mòi ó Pephaos ben bò vjnh
Gresi(Jujikove, 1972)
Thuy su dò dò'c Vendokhagen (1955) dà ggi tò mói ma mình quan sàt
co chu vi tu 5-6m là "chiéc non dò" nò do nhùng con con trùng nho bé xày
dung nen. Chùng nhu nhùng con ong khi bi phà tò chay làng xàng khàp xung
quanh (Weider, 1970), Moli (1917) dà cho ràng nhùng con con trùng nho bé
màu tràng dugc càc tàc già tran nhàc dén nhiéu làn, rat co the dò là con mói.
Rò ràng càc quan sàt tren dà de càp dén loài mói. Tuy nhian chfnh tan goi là
con mói chua dugc dùng trong càc tài lieu nau ra.
Cuòi thè ky 18 tu "Termes" dugc Linne dùng làn dàu tien (1758) trong
hàng chuc còng trình nghien ciru "He thòng hoc tu nhian" de biéu thi tan ggi
nhùmg cà thè mói thg hoàc mói Ifnh cùa loài Termes fatale. Òng dà nhàm làn
chùng vói loài mot, sinh ra àm thanh dàc trUng trong gò iruóc khi lòt xàc
11


trucVng thành. Óng dà xép mói thuóc loai con trùng khòng cành (Aplera).
Fabricius lai xép mói làn vói càc loài kién thuóc bò cành màng llymenoptera.
Dan nàm 1885 Cosmtock mai xàc dinh mói là mot bò rìang: Bò cành déu
Isoptera, Cóng bó khoa hoc dàu lian ve mòi cùng dugc xuà't hien vào cuòi thè
ky này (Konig,1779). Nàm 1781 Henry Smealhman dà dua ra mot bàn tuóng
thuàt chi lièi ve mói a cung dien hoàng già Anh, trong dò òng dà mò là cà'u
trùc cùa mot tò mòi, vói càc thành vian trong tò. Càc tàc già tiép sau dò tiép
tue di sàu nghian cùu ve hình thài va càu trùc tò mói, dàc biet là càc tò chìm,
dòng thòi tién hành mò là hinh thài ban ngoài cùa càc cà thè mói. Nhùng ihiet
hai do mói gay ra nhu su phà hoai nhà cùa, kho tàng, còng trình kién trùc ... dà
dugc chù y nghian cùu ó thè ky này va de xuàt mot vài bien phàp don giàn
phòng chóng mòi, trong dò co viec dùng kién de phòng trù (Jordens, 1801 )
Cuòi thè ky 19, dàu thè ky 20 là thòi ky phàt trién manh me càc nghien
cùu phàn loai hoc va tién hoà cùa mòi. Tap sàch chuyén khào ve mòi cùa

Hagen (1855) dà dat nén móng cho tàt cà càc nghien cùu sau này ve loài con
trùng dàc biét này. Tu nàm 1854, Hagen dà tòng két dugc nhiéu quan sàt sinh
hoc chùng minh mòi quan he mat thiét giùa mói va giàn. Òng dà mò là 60 loài
mói thuòc 4 gióng trong chuyén khào cùa minh. Holmgren(191 1-1912) cùng
dà co cóng hién già tri trong phàn loai mòi mot càch toàn dien. Òng dà làp rat
nhiéu ho ma hien nay vàn dang dugc su dung. Sau này tran ca sa cùa
Holmgren, Banks (1920) Light (1921) Sjostedt(1925) Grasse(1949) dà hiau
dinh ve ho phu va tén ho cùa mòi. Ngoài ra càc nghien cùu tiép theo cùa
Wassman, Haviland, Froggatt, Silvestrì, Desneux dà co dóng góp to lón cho
viec mò là nhiéu loài mòi va sàp xép ihành he thò'ng ca bàn hien dai cùa mói.
Viec phàt hien ra loài mói nguyen thuy chàu Ùc Macrotermes darwiniensis
Froggatt co già tri dàc biet dói vói hiéu biét ve su tién hoà cùa mòi, nhiJng
nghien cùu cùa Emerson (1932, 1945, 1952, 1959, 1965) va còng su cùa òng
(Grasse, 1937; Sands, 1957; Roonwal 1958). Tiép tue di sàu vào he thòng
phàn loai mói. Càc tàc già tran dà tién hành phàn loai mò tà hoàn chinh 18
loài mói, thuòc 3 giòng cùa vùng hidomalay, nàng long so loài dugc phàt hién
a vùng này lan lai 434 loài, dóng thòi làm sàng tò nhùng van de ve khu he
mói. Thài Bang Hoa va Tran Ninh Sinh (I964)|2] dà mò tà 62 loài mòi thuóc
4 ho 22 gióng cùa mién nam Trung Quóc. Jujikove(1972) dà mò tà va làp
khoà dinh loai 7 loài mòi phàn bó ò Lien Xò cu. Bang danh muc ve mói tren

12


thè giói cùa Snyder(1949) dugc chù y mot càch dàc biet, tàc già dà tòng két
càc nghian cùu ve phàn loai va liei ka tran 2000 loai mói phàn bó a càc vùng
khàc nhau trén thè giói, Trong Ihói gian sau càc nghien cùu ngày càng tàng
manh mè.Trong nghien cùu sinh hoc càc tàc già dà di sàu nghian cùu tàp tfnh
cùa mói, dàc biet là tap tfnh xày tò, xày duóng mui, mòi quan he giùa tuoi dàn
mói va cà'u trùc tò mói, nhà'l là dói vói càc loài mói hai da dap (Thài Bang

Hoa, Tran Ninh Sinh, 1964)
O Viet Nam cùng vói su ra dói cùa kién trùc nhà cùa, viec phóng trù
mói dà dugc nhàn dàn ta chù y tu làu. Mac dù thòi co xua chua co nhùng
nghien cùu mang y nghTa khoa hoc ve mó'i.
Ong cha ta dà tfch luy dugc kinh nghiem thuc tè quy bau de bào va tài
san cùa mình. Ho dà biét lua chon nhùng loai gò chóng mói mot de làm nhà
va vàt dung kién thiét, dà biét dùng tàng dà ka chàn cót de chóng mòi. Co
nhùng kho luu giù so sàch dén 200 nàm khòng bi mói mot phà hai (La Quy
Dòn 1917)
Càc nghian cùu khoa hoc ve mói truóc nàm 1954 mói dugc thuc hien
mot càch le tè, chù yéu do càc chuyan già nuóc ngoài tién hành. Còng trình
nghien cùu mói dàu tian xuà't hien a Dòng Duang là cùa J.Bathllier còng bó
nàm 1927. Tàc già dà mò tà 19 loài mòi a Dòng Duang, Viet Nam co 18 loài,
rìeng mién Bàc chi phàt hian dugc 4 loài. Ngoài ra tàc già con mò tà mot so
dàc diém sinh thài hoc cùa mot so loài mói dugc phàt hien va di sàu mò tà dàc
diam sinh hoc cùa hai loài Macrotermes gilvus va Nasutiltermes matangensis.
Mot so tài liau tiép theo cùng nghian cùu ve mó'i ò Dòng Duang, tuy nhién
chua de càp cu the dén mói a Viet Nam.
Tu nàm 1954 tra lai day cùng vói còng cuòc xày dung va khòi phuc
kinh té a mién Bàc, viec nghian cùu mói cGng dugc tàng cuóng. Co nhiéu
nghien cùu phuc vu thuc tién san xuàt dà dugc tién hành nhu còng trình cùa
Nguyen Thè Vién, 1960, 1964; Nguyen Xuàn Khu, 1964; Pham Vàn Phùc,
1965; Bùi Huy Duang (1963); Nguyen Trì Thanh (1966,1968,1970); Nguyen
Due Khàm (1965,1966,1967); Nguyen Thè Vién, Nguyen Trì Tlianh, Nguyen
Due Khàm (1967); Nguyen Due Khàm, Nguyen Trì Thanh (1967); Nguyen
Due Khàm, Nguyen Trf Thanh (1969); Dò Ngoc Thào (1962); Vù Vàn Tuyén
(1982)...

13

D'dc biai là còng trình nghien ciru khu he mói a mién Bàc Viet Nam cùa
Nguyen Due Khàm tu 1961 dén 1971, dugc tòng két trong tài lieu "MÓi mién
Bàc Viet Nam" xuàt bàn nàm 1976|3|. Tàc già dà phàt hien dugc 61 loài thuòc
4 ho, 20 gióng, cùng vói mò tà nhùng dac diém sinh hgc, sinh thài cùa chùng.
Ban canh nhùng nhàn xét ve su phàn bò cùa mói theo vùng cành quan, tàc già
con dua ra nhùng net khài quàl ve dia ly dóng vàt hoc cùa khu ha mói mién
Bàc Viet Nam, trong vùng dóng vàt Dòng Duang. Patrìet Y Durant, (1971)
cùng dà phàt hien dugc 37 loài mói ò mién Nam Viet Nam va tién hành mò tà
mot so dàc diém hinh thài, càu trùc cùa chùng. Ngoài ra VQ Vàn Tuyén va
còng su tu nàm 1975 dén nàm 1990 dà tién hành diéu tra ve thành phàn loài
mói hai da dap, nhà cùa va kho tàng. Két qua cho thà'y co 52 loài mói thuòc 4
ho phàn bò a càc dap ho chùa nuóc va mot so da trong pham vi cà nuóc. Dóng
thòi tàc già dà phàt hien hai muai bay loài mòi thuòc ba ho phà hoai nhà cùa
tai 18 tinh tran hai mién Nam Bàc. Mot so dàc diém phàn bó, tàc hai cùa mói
dói vói còng trình, con duòng mói xàm nhàm vào càc còng trình cùng dà dugc
de càp dén.
Càc nghian cùu sinh hgc, sinh thài hgc cùng dà dugc càc nhà nghien
cùu quan tàm. Tap tfnh giao phói, phàn dàn, làm tò va de trùng cùa mot so loài
dà dugc tòng két trong tài lieu cùa Nguyen Due Khàm (1972). Tuy nhian, qua
trình hinh thành dàng càp, si; diéu hoà dàng càp trong tò mói con ft dugc luu
tàm. Ty le dàng càp trong tò mói va su phàn còng lao dòng, dàc biet là sir
phàn còng lao dòng theo lùa tuoi trong qua trình che bién thùc àn cùa mói co
vuón cày nàm con chua dugc chù trong nghien cùu.
4.L3, Tình hinh bài càp trong phàn loai hinh thài mòi thuòc hai gióng
Macrotermes va Odontotermes:
Loài Macrotermes annandalei va Odontotermes yunnanensis là hai
loài co y nghTa kinh tè quan trong dói vói cày tróng, da dap va còng trình kién
trùc. Mòi loài trong gióng lai co nhùng dàc diém sinh hgc ft nhiéu sai khàc
nhau cùng nhu tàp tfnh kiém àn, che bién thùc àn va xày tò khòng gióng nhau.

Càc bien phàp phòng trù co hieu qua cao chi khi xàc dinh dugc loài cu the vói
càc dàc diém sinh hgc va tàp tfnh sinh hgc cùa chùng.
Càc loài dòng hình va su bién di hình thài trong cùng loài do hoàn cành
cùa mòi truóng sinh thài hoàc do su phàn ly dia ly gap rat nhiéu a mói.

14


Càc loài mòi bay phàn dàn phu thuòc vào cctn giòng, chùng phàt tàn rà't
xa trung tàm phàn bò nan hình thài bién di rat nhiéu. Tliuóng gap trong so này
là càc gióng Macrotermes va Odontotermes, Microtermes... Khi phàt tàn xa
ò sinh thài cu, hinh thài cùa chùng cùng bién dòi nhiéu. Vi vày su sai dj ve
hinh thài trong cùng loài cùa càc giòng trén dà làm cho nhùng nhà phàn loai
dua vào hình thài hi nhàm làn. Oshima, Light, Kemner nhàm làn loài
Macrotermes gilvus a càc vùng khàc nhau nan cho nhiéu tan loài khàc nhau.
Ve sau chinh càc tàc già này dà kiém tra va dfnh chfnh lai, chuyén thành loài
phu hoàc dóng hinh (synonym).
Gióng Macrotermes bao góm càc loài co dàc diém xày dung vuón nam
trong qua trình thu nhàn va che bién thùc àn. Giòng cùng nhiéu loài co hình
thài thay dòi theo tùng dia phuang (Nguyen Due Khàm-1976). Vi vày dua vào
mò tà hinh thài ngoài de phàn loai loài nhiéu khi cùng bj nhàm làn. Loài
Macrotermes gilvus dugc tim thà'y nhiéu noi tran thè giói; chùng dà co hàng
chuc tén loài trùng nhau (synonym) dua tran hình thài bién dòi. Sau khi tu
chinh, thùc chat chùng chi là mot loài. Vf du Oshima dà chia M.gilvus a Nhàt
Bàn thành bòn loài là M.luzonensis. M.manilanus, M.philippinensis,. Truóng
hgp tuang tu cùng gap trong tài lieu phàn loai cùa Light (1921); Kemner
(1930-1934) tham chf càc tàc già này con phàn thành nhiéu loài va loài phu
nùa.
O Viet Nam loài Macrotermes annandalei dugc xàc djnh là phò bién ò
khàp càc tinh trung du mién Bàc Viet Nam. Khi dira tran dàc diém hình thài

ngoài làm ca sa phàn loai. Tuy nhien, theo diéu tra cùa Nguyen Vàn Quàng
(2()00)[7| loài này a nhùng vùng khàc nhau lai co nhùng dàc diém cà'u trùc tó
va cà'u trùc vuón nàm ft nhiéu sai khàc nhau.
Vày day là mot loài bay hai loài con chua co càu tra lói rò ràng, néu chi
dira tran dàc diém hình thài mói Ifnh.
Nhu vày dua vào dàc diém hình thài trong phàn loai hgc chua giài quyét
dugc dò là loài dòng hinh (synonym) a hai gióng mói Odontotermes
Macrotermes.

va

Viec dòi bòi phài eó nhùng bien phàp phàn tfch di truyén va ky

thuàt sinh hoà bò trg dang là yau càu càn thiét dói vói phàn loai mòi.
Tran thè giói hien nay dà co mot so két qua phàn loai dua tren phàn tfch
thành phàn bòa hgc cùa ca the va cà'u tràc ADN cùa mot so loài, nhung két
qua này mai chi cho phép tàch ra dugc càc nhóm loài chù chua tàch ra tìmg

15


loài (Kaib 1994; Richard 1994). luy nhien ky thuàt phàn tfch dien di mot so
he izozym dùng trong phàn loai mot thi bau nhu chua co mot còng bò nào
dàng ké cho tói nay.
4.1.4, Dai cuong ve Izozym Esteraza
Esteraza (EST) là mot nhóm càc izozym khòng cùng nguón, ft biéu hién
khà nàng chuyén hoa vói ca chat, song tàt cà càc EST co mot dac tfnh chung
nhat là phà huy lian két este cùa axit cacbonic trong càc chat phàt sinh tu
naphlhol, indoxyl va methylum billphrin. Ò dòng vài EST thuóng dugc nghien
cùu va su dung ròng rài nhu càc chuàn di truyén trong càc nghian cùu quàn

thè vi:
- Tfnh bién di cùa enzym này trong loài là lón.
- Cùng mot lue co thè nghian cùu mot so gel.
- Su biéu hien hoà tò chùc don giàn.
Tuy nhian, khó co thè chi ra dugc dàc diém tiéu biéu cùa tìmg loai EST
theo quan diém thành phàn izozym, vi trong nhiéu còng trình nghian cùu boat
tfnh cùa càc cà'u tu dien di chi dugc xàc dinh bòi mot ca chat khi su dung càc
chat ùc che khàc, co thè chia nhóm enzym này thành càc izozym sau:
- Carboxyl esteraza
E.C.3.1.1.1
- Aryl esteraza
E.C.3.1.1.2
- Acelhyl esteraza
E.C.3.1.1.6
- Acethyl cholin esteraza
E.C.3.1.1.7
- Cholin esteraza
E.C.3.1.1.8
- Atropin esteraza
E.C.3.1.1.10
Vói hy vgng tim ra dàu chuiin di truyén tran ca sa phàn tfch dien di bé
izozym EST a mot so loài mói chùng tòi phàn tfch dian di he izozym esteraza
nhàm góp phàn cho viec phàn loai chùng.

16


4.2. Vàt liéu va phuang phàp
4,2A Dói tuong nghien cùu
* V| tri phàn loai cùa mói Macrotermes Annandalei va Odontotermes

Yunnanensis
Nghành

Chàn khóp

Arthropoda

Lóp
Bò

Con trìmg
Cành déu

Insecta
Isoptera

Ho

Termitidae

Phàn ho

Macrotermininae

Chi

Macrotermes:

Odontotermes

Loài

M. annandalei; O. yunnanensis
* Dàc diem cùa mòi Macrotermes éOtnandalei va Odontotermes
l¥unnanensis
^- Loài mòi Macrotermes annandalei
Hmh thài
Mói linh U'rn:
Dàu dò nàu, manh truóc gò'c mòi màu nàu vàng nhgt; mòi nhat màu han
dàu; ràu màu nàu nhat; hàm màu nàu dò den, nhat màu ó gò'c; càc tàm lung
bung va kmg nguc co màu nàu hai nhat han màu ràu. Dàu bau nhu khòng co
long; mòi co hai hàng long a ban; mot dòi long dai a gò'c dinh mò; càm co
long dai rài ràc va mot so long ngàn; càc tàm lung nguc eó mot so long mgc a
long mu va a càc góc ban; càc tàm kmg bung co long a nùa sau. Dàu gàn hinh
thang, canh sau lòi déu, canh ban lòi, phfa truóc thu bep dàn, noi ròng nhàt ò
nùa sau dàu. Thóp dang vét den nàm a giùa dàu. Mài nhó, dang chà'm mò
nhat. Ràu 17 dot, dot 3 dai gap hai dot 2, dai gàn gap rudi dot 4, dot 4 dai han
dot 5, càc dot con lai nhó dàn va ngàn dàn. Mòi eó chiéu dai lón han chiéu
ròng, hai canh ban lòi déu, ròng nhàt a giùa, dinh ma 3 thuy, thuy truóc hai
kéo dai. Hàm khoè, hình kiém, cong nhe a dinh, hàm trai co ràng cua ò gò'c,
hàm phài co ràng cua. Cam hinh chày, ròng nhat ò truóc, hep nhàt ò nùa truóc
cùa Cam, noi ròng nhàt gap ruói noi hep nhàt, Canh truóc va canh sau cùa tàm
lung nguc truóc déu co lòm chù V rò, thuy ban lugn trón hep, eó góc rò. Tàm
lung nguc giùa co thuy ben dang góc tu rò, làm lung nguc sau co góc tu a ban
va huóng ve sau.

17

DAI HOC QUOC GIÀ HA NÓI
TPUNG TÀM THÒNG TIN THU y\W

I PI IZCK-


Mói linh nhó:

Dàu dò nàu, nhat màu a tran va thài dutrng; mành truóc góc mòi màu
nàu nhgt khòng eó vét tràng; mòi gióng màu thài duang; hàm màu dò nàu, góc
hàm nhat màu; ràu màu nàu eó sàc dò; tàm lung nguc truóc hai nhat màu han
dàu, càc tàm lung nguc giùa, sau va càc tàm lung nguc bung co màu nàu vàng
sàc dò. Dàu làc dàc eó long cùng dai; mói co hai hàng long cùng mgc a hai
ben, Cam co long cùng dai va ngàn rài ràc; tàm lung ngUc truóc làc dàc long
cùng dai, long cùng ngàn ó canh truóc, tran mu va a góc ban; tàm lung nguc
giùa va sau eó long rài ràc va ò thuy ban noi ròng nhàt; càc tàm lung bung co
long ó nùa sau. Dàu hình òvan, hai canh ban lòi, phfa truóc thu hep dàn, thóp
dang vét den dà thà'y ò giùa dàu. Ràu 17 dot, dot 3 dai gap ruói dot 2, dai han
dot 4, dot 4 dai han dot 5, dot 6 dén 17 nhó kéo dai. Mòi: chiéu dai gap rudi
chiéu ròng, hai canh ben lòi, ròng nhàt a giùa, dinh mò dang tam giàc ròng,
thuy truóc khòng kéo dai, Hàm mành hinh thanh kiém, uòn cong nhe ó dinh,
hàm trai chi chi gò'c hàm, hàm phài khòng co ràng cUa. Cam dang chày, hep
nhàt a canh truóc, noi thàt lai a nùa tmóc, noi ròng nhàt chi gap ruói noi thàt a
sau. C-anh truóc va canh sautàm limg nguc truóc eó lòm chù V eó ràng cua a
Dàc diém sinh hoc, sinh thài:
Loài này làm tò nói, khoàng tò thuóng nói, dòi khi chìm duói mal dat.
Cà'u trùc tò cùng gióng vói tó loài M.givus, tó cùa loài này co dang thàp hình
mò ma, mói cành bay giao hoan vào lue 4 gió dén 5 gió sàng vào thòi diém
thàng 5 trong tò thuóng co mói cành truóng thành.
Tàp tinh : Làm tò, thu nhàn va che bién thùc àn, giao hoan, phàn dàn.
Phàn bò: Loài này co mal ò khàc vùng dói nùi ò Viet Nam, loài này co trong
sinh cành rùng va cày tróng làu nàm vùng dói, trong dai dò cao tu 20 m dén

1000 m. Tren thè giói loài này phàn bòa Trung Quóc, Burma, Siam, Ynnan.
Y nghìa kinh té: Loài này phà hoai càu kien gò trong còng trinh xày dung,
trong dap va nén dap, chùng tao nan khoan ròng, do dò là dòi tugng gay hai
cho càc còng trinh dò. Dòi vói cày tróng thi tàc hai khòng rò.
- Loài mòi Odontotermes ìVunnanensis
Hmh thài:
^
Móii linh:
Dàu màu vàng nhat dén màu nàu sàm, ràu dàu màu vàng, nàu nhat, mòi
cùng màu vói ràu dàu, hàm màu nàu dò dén nàu sàm. Dàu eó rat ft long cùng,

18


chi tàp trung gàn gò'c mói. Mòi co hai hàng long chay dgc theo vién ngoài.
Postmentum co mot so long ò gàn vién truóc. Tàm lung nguc truóc eó khà
nhiéu long cùng va nàm sàt vién va a vién ngoài. Dàu co dang gàn nhu hình
chù nhàt, nhung hai canh hai cong, thon dàn ve phfa truóc, ròng nhàt gàn 1/3
phfa sau dàu, canh sau dàu hai lòi ra. Ràu dàu eó 17 dot, dot 2 dai gap hai làn
dot 3 va 4. Mòi dai hình vóm che làp ràng, gàn dinh mòi thóp lai, va hai kéo
dai. Hàm day, dinh hai còng ve phfa trong, phfa duói trung diém hàm trai eó
mot ràng nhó huóng sang ben canh, hàm phài khòng eó màu ràng. Posmentum
chiéu dai gap hai làn chiéu ròng, 2 canh ban gàn nhu thàng, hep vào ò khoàng
1/4 phfa truóc va lói ra ò 1/4 phfa sau. Tàm lung ngirc truóc hinh yan ngua,
canh truóc ò giùa co khuyét, canh sau co khuyét ròng han.
Sinh hoc sinh thài:
Tò kién trùc kiéu ròng dà't, tò nói cao, duóng kfnh co the dat tu 3m tra
lén. Hoàng cung nàm a ngang tàm mat dà't, là khoàng ha hình del a giùa tàng
dà't, co hai hoàc ba mòi chùa trong hoàng cung. Thùc àn: Cày eòi, còt nhà a
gàn màt dà't. Mòi cành bay phàn dàn vào khoàng thàng 5 tói thàng 10

(Nguyèn Due Khàm, 1976)
Tàp tinh: Làm tò, thu nhàn va che bién thùc àn, giao hoan, phàn dàn.
Phàn bò:

o Viet Nam : toàn mién Bàc (Nguyèn Due Khàm, 1976).

o Thè giói : Trung Quóc.
Y ntihìa kinh té: Mòi hai cày tróng Nòng, Làm nghiep. Mói thg àn vò cày
bach dàn, b de, xà cu, xoan va nguy hiém nhà't là due vào càc cành triét cùa
cày cam, saboche hoàc càc vét thuóng cùa cày cao su, che hoàc dàp dà't lan
màng trùc dàn dén cày non bi chèt. Chùng cùng hai tà vet, còt dien va càc két
cà'u ky thuàt bang gò a phàn chèn xuòng dà't.
- Dja diém thu màu nghien cùu: Chùng tòi chon ba dia diém khàc nhau ò
mién Bàc de làm diém thu màu, dò là :
-Rùng Cùc Phuang (thuòc tinh Hoà Bình, càch Ha Noi 135 km)
-Dòi thòng Xuàn Mai (càch Ha Noi 33 km)
-Chàn nùi Tam Dào ( thuòc tinh VTnh Phùc, càch Ha Nói 67 km)
4,2.2- Vàt lieu nghien cicu
Su dung
yunnanensis

hai

loài

Macrotermes

19

annandalei

va

Odontotermes


Nghien cùu tren 9 quàn the (QT), co dàc diém dia ly sinh thài khàc
nhau :
-Cùc Phuang 2 QT Macrotermes , 2 QT Odontotermes
-Xuàn Mai 2 QT Macrotermes , 2 QT Odontotermes
-Tam Dào
1 QT Macrotermes .
4.2.3- Phuang phàp nghien cuu
a - Phuang phàp dién di
Su dung phuang phàp cùa C.A Green (1990) chùng tòi tién hành dien di
tran gel polyacrylamid va nhòm hoà tò chùc. Càc enzym xùe tàc cho càc phàn
ùng sinh hgc trong ca thè sinh vàt co bàn chat là protein va co bàn chat luang
tfnh. Trong dung dich, protein tòn tai ò trang thài ion luang ciré. Ò pH cùa
mòi truóng khàc nhau, càc phàn tu mang dien tfch khàc nhau. Trong dien
truóng cùa dòng dien mot chiéu, protein se chuyén dòng ve phfa dian cuc
mang dien tfch trai dàu. Toc dò chuyén dóng cùa chùng phu thuòc vào mùc dò
nhièm dien, kfch thuóc, hình dang cùa phàn tu protein, lue ion cùa dung dich
dem, mat dò bay kfch thuóc cùa lo bàn gel, nhiet dò mòi truóng. Do toc dò
chuyén dòng khàc nhau, chùng co vj trf khàc nhau tran bàn gel. Càc phàn tu
protein co càu trùc va kfch thuóc khàc nhau, co the tàch ra. Thành phàn càu
tao, tfnh chat ly hoà cùa phàn tu protein do càu trùc va trang thài cùa gel qui
dinh. Vi vày phàn tfch két qua dien di protein là so sành càc gel va tfnh trang
cùa sinh vàt.
- Càc buóc tién hành:
Dung djch dém gel (EBT Stock) va dém dién cuc

-Dung dich dém EBT Stock dugc pha nhu sau:
Càc chat
Sòlugng
l.EDTA
3gram
2. Tris Base
30 gram
3. Borie axit
9.3 gram
4. Nuóc cài
100 mi
-Dung dich dem dien cuc:
EBT Stock 100 mi; Nuóc cà't 900 mi
Chinh pH dén pH = 8.5.

20


t)ùc gel:
-Cóng thùc due gel cho mòi bàn gel:
Càc chat
So lugng
1. Acrylamide
3.75 gram
2. Bis-acrylamide
0.1 1 gram
3. Sucrose
1.25 gram
4. Nuóc cà't 2làn
42.00 mi

5. EBT Stock
1.25 mi
6. Amonium persulfal
0.04 mi
7. Foto-Fio
0.25 mi
8. TEMED
0.04 mi
Còng thùc trén de due cho mot bàn gel co kfch thuóc 13 cm x 18 cm x
0.15 cm. Càc hoà chat dugc dò vào khuòn kfnh thàng dùng góp lai vói nhau,
sau dò dem trùng hgp qua dem trong tu lanh 4"C.
Nap màu
Gen dugc là'y ra khòi khuòn,dùng dung dich Tri Ton X-100 quét lan càc
ràng lugc(lugc co 26 ràng) dàt lugc ó mép canh bàn gen 3 cm à'n lugc nhe
xuòng gel tao thành càc giéng de nap màu. Mòi màu mòi dugc nghien trong
10 1^1 dung dich nghien màu. Dùng càc mau giày Whatman co kfch thuóc
4mm X 1,5 mm tàm dich màu rói tra vào càc giéng trén bàn gel. Ò hai dàu tàm
geldé ra hai lo xép hai màu giày tàm marker. Giày làm marker dugc tàm
Bromoblue 1% còng vói màu nguói toàn phàn. Dung dich nghien màu góm:
l.Trisbazo
0,l21g
2. EDTA
0,0()4g
3. NADP
0,00 Ig
4. Nuóc cà't
lOml
5.2-mercaptoethanol
0,002ml
Tién hành dien di: Tàm gel sau khi nap màu dugc dat trén tàm kfnh de

giùa hai màng dien di co chùa dung dich dem dien cuc. Dùng càu nói tàm uót
dung dich phù lan 2 mép tàm gel mot doan 1,5 cm. Tàm màt gel phù kfn bang
nilon de Irành bòc hai nuóc khi dien di. Qua trinh dien di thuc hian ò nhiet dò
5*'C vói dien lhél50 V, cuóng dò dóng dien lOOmA trong 5 gió.

21


Nhuòm, phàn biét càc enzym sau dién di, tinh tàn so alen
Sau khi dien di tren càc gel khàc nhau thu dugc càc lieu phàn tran bàn
dien dikhòng màu. Muón nhàn biét phài dùng phuang phàp nhuòm dàc hieu
dòi vói tùng loai enzym. Thòng thuóng muón nhàn biét mot enzym cùng nhu
izozym ta càn co cachàl tuang ùng, càc coenzym; NAD; NADH va PMS.v.v.
càc chat tao màu nhu Fast blue. Fast gamet. Càc dung dich dem thfch hgp cho
nhuòm màu tuy theo càc enzym tuang ùng. Chùng tòi tién hành nhuòm
esteraza (E.C.3.1.1). Còng thùc nhuòm cho mot bàn gel:
Càc chat
So lugng
1. a—naphthyl acetat

12mg

2. P—naphthyl acetat

24mg

3. Fast garnet GBC salt

50mg

4. Axeton
5. EsT buffer
6. De tu àm 37^C

3-4 gigt
5()ml
30 phùt

Càc hoà chat tran dugc khuà'y déu tan bèi rói dò vào hgp nhuòm gel co
nàp day kfn de vào tu àm 37^C trong 30 phùt. Sau khi dal dugc màu ihfch hgp
thi rùa sach thuóc nhuòm va co djnh gel trong dung dich: 5 nuóc cà't: 4
methanol: laxit-acetic. Tién hành do khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u
tu, dal ten càc locut, càc alen, phàn tfch tfnh toàn so liau.
Càch doc két qua dién di va dat tén cho càc loai alen kiém soàt phò boat
tinh cùa càc izozym
- Nguyen tàc ccfhdrr. Già thiét ve mot gen- mot chuói polypeptit: su xuà't hien
hién tugng da hình càc enzym eó dugc là do nhiéu nguyan nhàn co bàn chat di
truyén. Trong nhùng nguyen nhàn eó bàn chat di truyén thuóng gap nhàt là hai
nguyan nhàn:
o San phàm cùa gen hình thành dang lai in vivo.
o San phàm cùa gen khòng hình thành dang lai in vivo.
Càc san phàm cùa gen hình thành hay khòng hình thành dang in vivo co
the là do càc gen khòng alen gay nen. Nhiéu nghian cùu dà chi ra càu trùc
khàc nhau cùa phàn lù enzym the hien tran enzym dò khàc nhau. Vf du phàn
tu co càu trùc monome biéu hien mot cà'u tu dian di ò nhùng thè dóng hgp tu
va hai cà'u tu a nhùng the di hgp lù. Phàn tu co càu trùc dimer a ca thè dòng
hgp tu co mot cà'u tu. Càu tu trung gian là két qua cùa su két hgp 2 chuói

22

polypeptit do hai alen khàc nhau cùa mot gen tao ra. Viec dành già dò tin cày
cùa nhùng két luàn rùl ra khi dgc càc két qua dien di dugc kiém tra bang su
phàn bó cùa tàn so càc alen phù hgp vói quy luàl Hardy Weinberg.
- Càch dgc dien di do
Truóng hgp enzym dugc kiém soàt bòi mot gen trong truóng hgp này
vièc xàc djnh so alen cùa gen là khà dà dàng. Dua vào so cà'u tu quan sàt dugc,
càc kiéu hinh dien di quan sàt thà'y trong qua trình nghian cùu de dua ra mot
mò hinh di truyén cùa càc alen va sau dò dugc kiém tra bang dinh luat HardyWeinberg. Truóng hgp enzym dugc kiém soàt bòi nhiéu gen, viec dgc càc dièn
di do này khà phùc tap dua vài mot so dàc diém sau:
o Dua vào toc dò di chuyén tuang dòi, cuóng dò bài màu cùa càc cà'u tu
va tfnh chuyén hoà co chat cùa càc vùng co boat tfnh enzym.
o Dua vào càc phenolip dà dugc quan sàt trong qua trình nghien cùu de
xàc djnh so gen kiém soàt enzym. Sau khi xàc dinh so alen cùa mòi gen, tfnh
tàn so càc alen va kiém tra chuàn khi bình phuang (x').
Dira vào già thuyèt mot gen - mot chuói polypeptit. Sau khi dién di,
nhuòm vói thòi gian thfch hgp ta dugc 1 dien di dò. Ta co thè tóm tàt càc kiéu
dien di dóchùih:
* Phàn tu enzym co càu trùc monomer (Ichuòi polypeptit tao nén 1
phàn tu) do mot locut gen co 2 alen dòng tròi thi càc cà thè dÒng hgp tu co 1
càu tu va cà thè di hgp eó 2 cà'u tu dien di (xem hinh 1).

]

C

]

[

Hình 1. Sa dò cà'u lù dien di enzym càu trùc monomer dugc quy dinh
bòi 2 alen dóng tròi.

23


* Phàn lù en/ym co càu trùc dimer (2 chuói polypeptit tao nan 1 phàn tu
enzym), do mot locut gen co 2 alen dóng tròi thi càc cà thè dòng hgp lù co 1
càu tu va cà thè di hgp co 3 cà'u lù dién di, cà'u lù a giùa là phàn tu lai (xem
hinh 2).

Hình 2: Sa do càu tu dien di enzym càu trùc dimer dugc quy djnh bòi 2 alen
dòng tròi.
* Phàn tu enzym co càu trùc tetramer (4 chuòi pcìlypeptit tao nan 1 phàn
tu enzym), do mot locut gen eó 2 alen dòng tròi thi càc cà thè dòng hgp tu co
1 cà'u tu va cà thè dj hgp eó 5 cà'u tu dian di. Néu ggi alen thù nhàt là a, alen
thù hai là b thi 5 cà'u tu dian di a ca thè di hgp se là : •d\ a \ a V , ab-\ b^ (xem
hình 3).

ZI

Hinh 3. Sa do càu tu dien di izozyme càu trùc tetrame dugc quy dinh
bòi 2 alen dóng tròi.
* Phàn lù enzym eó càu trùc monomer (Ichuòi polypeptit tao nan 1 phàn tu)
do mot locut gen co 2 alen: 1 tròi va 1 làn (ggi là alen khòng - nuli alelle) thi
càc cà thè dóng hgp tu tròi co 1 càu tu màu dàm, cà thè di hgp co 1 càu lù dien
di nhat màu han con cà thè dóng hgp tu làn thi khòng nhuòm màu (hình 4).

24

I — I

I — I

I — I

Hình 4. Phàn tu enzym co cà'u trùc monomer do mot locut gen
eó 2 alen: 1 tròi va 1 làn.
Theo càch nhàn biét tuang tir, néu 1 locut gen co 3 alen tra lén thi sÓ tò
hgp sé tàng len tuang ùng. Vf du néu 1 locut gen co 3 alen thi se eó 3 dang
dóng hgp va 3 dang di hgp.
- Dàt tén càc locut càc alen kiém soàt phd hogt tinh dien di cùa enzym
Viec dàt tan càc locut, càc alen dira vào toc dò di chuyén cùa càc càu tu
dian di. Tan cùa enzym là locut dugc ghi theo quy dinh quóc tè. Trong truóng
hgp eó nhiéu han mot gen kiém soàt tòng hgp mot enzym thi càc chù so àràp
dugc dùng de ky hieu cho càc loat gen theo chiéu chuyén dòng tu cuc àm dén
cuc duang.
Vf du: enzym esteraza cùa mot loài nào dò do 3 locut xàc djnh thi Est-I
là locut izozym co toc dò di chuyén nhanh nhà't ve phfa cuc duang; Est-2 là
càc locut co toc dò di chuyén cham h(tn; Est-3 tuang ùng vói locut izozym co
toc dò di chuyén chàm nhà't.
Vói càc alen cùa mot locut càc chù cài thuóng dugc dùng de ky hieu
cho càc alen khàc nhau cùa mot gen, tràt tu cùa càc chù cài trong bang. C:hù
cài de chi càc alen tuang ùng theo toc dò di chuyén cham dàn. Vf du; Est-P' là
alen tuang ùng vói allozym chuyén dòng nhanh han so vói allozym dugc kiém
soàt bòi alen Est-lNà Est-T là alen tuang ùng allozym chuyén dòng cham
nhà't.
Do khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u lù dien di va dàt ten cho càc
càu tu dien di dua vào toc dò djch chuyén tuang dòi (R^),

25


Ta co hai càch: Tfnh toc dò dich chuyén tuang dói (R^) theo cóng thùc
Rf= — .

Trong dò:

x: khoàng càch chuyén dòng cùa càc càu lù
/ : dò dai doan gel
Hoàc:
Ri ~

. Trong dò:

x: khoàng càch chuyén dòng cùa càc cà'u lù
'mar: khoàng càch chuyén dòng cùa mot loai marker
- Xàc dinh tàn so gen
Tàn SÓ gen cùa càc locut ma càc alen dòng tròi theo còng thùc :
P = (2a+b)/(2N);
0 = (2e + b)/(2N).
Trong dò:
a: SÓ cà thè dóng hgp theo A,
b: Sócà thè di hgp AjA,
e: SÓ cà thè dòng hcrp theo A^
N: So cà thè nghian cùu.
- Kiém dinh ^ theo cóng th((c •* ;ìr' = X
Trong dò:

O^ là tàn so thuc nghiam thù i

C, là tàn so ly thuyèt (tuàn theo luàl xàc suà't x^') thù
Kiém djnh vói bàc tu do (k-1 ), k là so phuang trinh so sành giùa O, va Q

26