Phúc lợi y tế trong nền kinh tế thị trường ở việt nam hiện nay

Đ I H C QU C GIA HÀ N I

TRƯ NG Đ I H C KINH T
*****

ĐINH QU C TH NG

PHÚC L I Y T TRONG N N KINH T TH TRƯ NG
VI T NAM HI N NAY

LU N ÁN TI N SĨ KINH T CHÍNH TR

Hà N i - 2015


Đ I H C QU C GIA HÀ N I

TRƯ NG Đ I H C KINH T
*****

ĐINH QU C TH NG

PHÚC L I Y T TRONG N N KINH T TH TRƯ NG
VI T NAM HI N NAY

CHUYÊN NGÀNH KINH T CHÍNH TR
MÃ S : 62 31 01 01

LU N ÁN TI N SĨ KINH T CHÍNH TR

Ngư i hư ng d n khoa h c:

1. PGS.TS NGUY N DUY DŨNG
2. PGS.TS NGUY N ĐĂNG B NG

Hà N i - 2015


L I CAM ĐOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u nêu
trong lu n án là trung th c, nh ng k t lu n khoa h c c a lu n án chưa t ng ñư c công
b trong b t kỳ công trình nào khác.
Tác gi

Đinh Qu c Th ng

i


M CL C
Trang
L I CAM ĐOAN .............................................................................................................i
M C L C ...................................................................................................................... ii
DANH M C CH

VI T T T ......................................................................................vi

DANH M C B NG BI U .......................................................................................... vii
DANH M C HÌNH V , Đ TH ............................................................................... viii
M Đ U .........................................................................................................................1
1. Tính c p thi t c a ñ tài. ..........................................................................................1
2. M c tiêu và nhi m v c a lu n án ...........................................................................5

3. Đ i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án ........................................................5
4. Phương pháp nghiên c u..........................................................................................5
5. Đóng góp m!i và ý nghĩa c a lu n án......................................................................7
6. K t c u c a lu n án ..................................................................................................7
CHƯƠNG 1: T%NG QUAN NGHIÊN C&U V' PHÚC L(I Y T

TRONG N'N

KINH T TH TRƯ NG ................................................................................................8
1.1 T)ng quan các nghiên c u liên quan t!i phúc l i y t trong n n kinh t th*
trư+ng. ..........................................................................................................................8
1.1.1 Nh ng nghiên c u v n n kinh t th* trư+ng ...................................................8
1.1.2 Nh ng nghiên c u v phúc l i xã h,i............................................................14
1.1.3 Các quan ñi-m v phúc l i y t ......................................................................19
1.2 Nh ng g i m. cho nghiên c u v phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng .
Vi t Nam ....................................................................................................................22
1.3 K t lu n chương 1 ................................................................................................24
CHƯƠNG 2: CƠ S

LÝ LU/N V' PHÚC L(I Y T TRONG N'N KINH T TH

TRƯ NG ......................................................................................................................25
2.1 Phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng ............................................................25
2.1.1 Nh ng quan ñi-m cơ b0n ...............................................................................25
2.1.2 Đ1c ñi-m c a phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng ...............................35
2.1.3 Vai trò c a phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng ...................................37
ii


2.1.4 Các nhân t 0nh hư.ng ñ n phúc l i y t ......................................................39

2.1.5 Nguyên t2c và phương th c phân b) phúc l i y t ........................................42
2.1.6 N,i dung phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng ......................................45
2.1.7 Tiêu chí ñánh giá phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng .........................48
2.1.8 Đi u ki n ñ0m b0o th c hi n phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng .......60
2.2 Phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng . m,t s nư!c trên th gi!i ................61
2.2.1 Phúc l i y t c a Trung Qu c ........................................................................62
2.2.2 Phúc l i y t c a Nh t B0n ............................................................................67
2.2.3 Phúc l i y t c a c a các nư!c B2c Âu .........................................................70
2.2.4 Bài h c kinh nghi m ñ i v!i Vi t Nam .........................................................73
2.3 K t lu n chương 2 ................................................................................................80
CHƯƠNG 3: TH3C TR4NG PHÚC L(I Y T
TRƯ NG

TRONG N'N KINH T

TH

VI5T NAM ..............................................................................................81

3.1 Đ1c ñi-m c a phúc l i y t . Vi t Nam ...............................................................81
3.2 Nh ng nhân t ch y u 0nh hư.ng ñ n phúc l i y t . Vi t Nam ......................83
3.2.1 Trình ñ, phát tri-n kinh t - xã h,i c a ñ t nư!c ..........................................83
3.2.2 Trình ñ, phát tri-n c a ngành y t .................................................................85
3.2.3 Nh ng quan ñi-m, chính sách c a Đ0ng và Nhà nư!c Vi t Nam v phúc l i
y t ...........................................................................................................................85
3.2.4 Đi u ki n t nhiên..........................................................................................88
3.2.5 H,i nh p qu c t ............................................................................................90
3.3 Th c tr ng v phúc l i y t . Vi t Nam ..............................................................90
3.3.1 Phúc l i y t dành cho nh ng ngư+i có hoàn c0nh ñ1c bi t ..........................90
3.3.2 Phúc l i y t c,ng ñ6ng .................................................................................92

3.4 Đánh giá v phúc l i y t . Vi t Nam..................................................................94
3.4.1 S lư ng phúc l i y t ....................................................................................94
3.4.2 Ch t lư ng phúc l i y t ..............................................................................104
d*ch v y t phúc l i .............................................................................................107
trong phúc l i y t .................................................................................................108
3.4.3 V n ñ giá c0 khi th c hi n phúc l i y t ....................................................109
iii


3.4.4 Phương th c th c hi n phúc l i y t ............................................................114
3.4.5 M i quan h gi a phúc l i y t và ñ i tư ng ñư c hư.ng ..........................123
3.5 Nh n xét chung v phúc l i y t . Vi t Nam hi n nay ......................................125
3.5.1 K t qu0 c a chính sách phúc l i y t . Vi t Nam .......................................125
3.5.2 H n ch c a phúc l i y t . Vi t Nam .........................................................126
3.5.3 Nguyên nhân c a h n ch ............................................................................130
3.6 K t lu n chương 3 ..............................................................................................134
CHƯƠNG 4: CÁC GI I PHÁP CH7 Y U PHÁT TRI N PHÚC L(I Y T VI5T
NAM TRONG TH I GIAN T8I ................................................................................135
4.1 B i c0nh m!i và nh ng yêu c9u ñ1t ra ñ i v!i phát tri-n phúc l i y t Vi t Nam
..................................................................................................................................135
4.1.1 B i c0nh qu c t ..........................................................................................135
4.1.2 B i c0nh trong nư!c.....................................................................................138
4.1.3 Yêu c9u m!i ñ i v!i s phát tri-n phúc l i y t Vi t Nam trong b i c0nh hi n
nay .........................................................................................................................141
4.1.4 Phương hư!ng, nhi m v c a ngành y t Vi t Nam trong giai ño n 2011 2020 ......................................................................................................................142
4.1.3.2 Các nhi m v tr ng tâm c a ngành y t trong th+i gian t!i ......................145
4.2 Các quan ñi-m v phúc l i y t . Vi t Nam hi n nay .......................................147
4.2.1 Duy trì t c ñ, tăng trư.ng kinh t )n ñ*nh . m c cao ñi ñôi v!i v!i vi c m.
r,ng, tăng cư+ng ch t lư ng phúc l i y t ............................................................147
4.2.2 Đa d ng hóa và k t h p các l i ích phúc l i y t .........................................148

4.2.3 Nâng cao hi u qu0 c a qu0n lý c a Nhà nư!c ñ i v!i phúc l i y t ...........148
4.2.4 H,i nh p qu c t nh;m phát tri-n kinh t và ñ0m b0o an sinh xã h,i và phúc
l i y t ...................................................................................................................149
4.3 Các gi0i pháp phát tri-n phúc l i y t t i Vi t Nam trong th+i gian t!i.............149
4.3.1 Nhóm gi0i pháp nh;m phát tri-n ngu6n nhân l c ñ0m b0o cho các ho t ñ,ng
phúc l i y t ..........................................................................................................149
4.3.2 Nhóm gi0i pháp nh;m tăng cư+ng tài chính y t dành cho các ho t ñ,ng
phúc l i y t ..........................................................................................................155
iv


4.3.3 Nhóm gi0i pháp nh;m phát tri-n cơ s. h t9ng k< thu t cho các d*ch v phúc
l i y t ...................................................................................................................161
4.3.4 Nhóm gi0i pháp nh;m phát tri-n thông tin h= tr phúc l i y t ..................166
4.3.5 Nhóm gi0i pháp nh;m tăng cư+ng cung c p d*ch v y t c,ng ñ6ng..........169
4.3.6 Nhóm gi0i pháp nh;m phát tri-n BHYT h= tr nh ng ngư+i có hoàn c0nh
ñ1c bi t ..................................................................................................................175
4.4 K t lu n chương 4 ..............................................................................................178
K T LU/N .................................................................................................................179
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H>C ĐÃ CÔNG B? .............................181
TÀI LI5U THAM KH O ...........................................................................................182
PH L C ....................................................................................................................194

v


DANH M C CH

VI T T T

Danh m c ch! vi"t t t Ti"ng Anh

ADB

Asian Development Bank

Ngân hàng phát tri-n châu Á

Acquired Immune Deficiency

AIDS

H,i ch ng suy gi0m mi@n d*ch

Syndrome

GPP

Good Pharmacy Practices

Th c hành t t nhà thu c

GSP

Good Storage Practices

Th c hành t t b0o qu0n thu c

HIV

human immunodeficiency virus

Vi rút gây suy gi0m mi@n d*ch

JAHR

Joint Annual Health Report

Báo cáo chung t)ng quan ngành y t

MDG

Millennium Development Goals

M c tiêu phát tri-n thiên niên kA

ODA

Official Development Assistance

Vi n tr phát tri-n chính th c

USD

United States Dollar

Đô-la M<

WHO

World Health Organization

T) ch c Y t th gi!i

Danh m c ch! vi"t t t ti"ng Vi#t
BHXH

B0o hi-m xã h,i

BHYT

B0o hi-m y t

CNTB

Ch nghĩa tư b0n

CNXH

Ch nghĩa xã h,i

CNH-HDH

Công nghi p hoá – hi n ñ i hoá

NSNN

Ngân sách nhà nư!c

YTDP

Y t d phòng

vi


DANH M C B$NG BI%U
B0ng 2.1: Tài chính y t c a Nh t B0n năm 2010 .........................................................68
B0ng 2.2: D báo chi tiêu cho s c khBe công c,ng và chăm sóc s c khBe lâu dài . B2c
Âu, 2005 – 2050 trong GDP ........................................................................71
B0ng 3.1: Các mô hình th c hi n phúc l i y t c a Vi t Nam ......................................86
B0ng 3.2: Kinh phí phân b) t NSNN, giá tr* thC và s chi cho khám ch a b nh cho
ngư+i nghèo và c n nghèo, 2003–2012 .......................................................95
B0ng 3.3: Tình hình tham gia BHYT c a ngư+i nghèo và m,t s nhóm ñ i tư ng khó
khăn năm 2011 .............................................................................................96
B0ng 3.4: M c chi cho y t t ti n túi c a h, gia ñình trung bình/h,/tháng (theo giá
hi n hành và giá so sánh năm 2010), 2002~2010 ......................................111
B0ng 3.5: Th c tr ng chi phí y t th0m h a và nghèo hóa do chi phí y t t i Vi t Nam,
2002–2010 ..................................................................................................112
B0ng 3.6: TA l chi phí th0m h a theo m,t s ñ1c tính c a h, gia ñình giai ño n 20022010 ............................................................................................................113

vii


DANH M C HÌNH V&, Đ' TH
Hình 2.1: Cơ c u c a Trung Qu c tài chính y t (%) giai ño n 2000-2011..................64
Hình 2.2: T)ng chi tiêu y t bình quân ñ9u ngư+i c a Nh t B0n so v!i các nư!c khác
trên th gi!i ..................................................................................................67
Hình 2.3: S lư ng bác sĩ bình quân ñ9u ngư+i . Nh t B0n.........................................69
Hình 3.1: Cơ c u phân b) ngu6n l c tài chính t NSNN cho các d*ch v y t giai ño n

2001 - 2007 ................................................................................................100
Hình 3.2: TA l ngân sách nhà nư!c chi cho y t d phòng giai ño n 1998 - 2007 ....101
Hình 3.3: T)ng chi NSNN cho y t so v!i GDP .........................................................101
Hình 3.4: TA tr ng chi thư+ng xuyên cho y t t NSNN so v!i t)ng chi thư+ng xuyên
NSNN và so v!i GDP, 2008–2013 ............................................................102
Hình 3.5: TA l chi s nghi p y t trong NSNN giai ño n 2005 - 2011......................103
Hình 3.6: T c ñ, tăng chi NSNN cho y t so v!i t c ñ, tăng chi NSNN theo giá so
sánh, 2004–2012 ........................................................................................103
Hình 3.7: Đánh giá c a ngư+i dân v ch t lư ng cơ s. h t9ng cung c p ..................107
Hình 3.8: Đánh giá c a ngư+i dân v ch t lư ng d*ch v khám ch a b nh trong phúc
l i y t .........................................................................................................107
Hình 3.9: Đánh giá c a ngư+i dân v thái ñ, c a cán b, y t trong phúc l i y t ......107
Hình 3.10: Đánh giá c a ngư+i dân v kh0 năng ti p c n các d*ch v trong phúc l i y
t .................................................................................................................108
Hình 3.11: Đánh giá chung c a ngư+i dân v ch t lư ng các d*ch v ........................108
Hình 3.12: TA l chi phí t ti n túi c a h, gia ñình trong t)ng chi cho y t t i m,t s
qu c gia châu Á năm 2011 .........................................................................110
Hình 3.13: TA l chi phí th0m h a và nghèo hóa do chi phí y t t i m,t s qu c gia
châu Á giai ño n 2007 – 2009 ...................................................................112
Hình 3.14: S ngư+i tham gia BHYT theo ngu6n ñóng giai ño n 2008 - 2011 .........122

viii


M

Đ(U

1. Tính c)p thi"t c*a ñ, tài.
B nh t t là m,t r i ro c a con ngư+i mà trong cu,c ñ+i không ai tránh ñư c.

B nh t t 0nh hư.ng ñ n s c khBe ngư+i dân, làm suy gi0m s c s0n xu t c a n n kinh
t và th m chí tr. thành nh ng v n ñ c a xã h,i. Ngành y t ra ñ+i ñ- gi0i quy t v n
ñ ñó. S phát tri-n c a ngành y t th- hi n s phát tri-n c a m,t qu c gia bao g6m s
phát tri-n kinh t - xã h,i và m c s ng ngư+i dân.
Cơ ch th* trư+ng v!i ho t ñ,ng c a cung - c9u ñ- xác ñ*nh m c giá và s lư ng
d*ch v ñã nhanh chóng th- hi n s b t c p trong lĩnh v c y t . V n ñ9u tư cho h th ng
cơ s. h t9ng k< thu t và ngu6n nhân l c l!n làm chi phí b nh vi n b* ñDy cao, khi n giá
c0 cho các d*ch v y t cũng cao. Đi u này khi n cho r t nhi u ngư+i dân v!i thu nh p
th p sF khó khăn trong ti p c n các d*ch v khám ch a b nh. Bên c nh ñó, luôn t6n t i
hi n tư ng ñ,c quy n, s phân b không ñ u c a các cơ s. y t … khi n cho ngành y t
không th- hi n h t vai trò c a mình trong vi c ñ0m b0o ngu6n nhân l c cho n n kinh t .
Chính vì v y, chính ph bu,c ph0i can thi p vào lĩnh v c này.
Th c t ñã chG rõ, chi tiêu công c a Chính ph ñ- cung c p nh ng hàng hóa
công c,ng, gi0i quy t th t b i th* trư+ng và các v n ñ xã h,i, hư!ng t!i ñ t ñư c
nh ng m c tiêu phát tri-n kinh t - xã h,i hình thành h th ng phúc l i xã h,i. Trong
ñó, phúc l i y t luôn ñư c coi là nhi m v tr ng tâm c a nhà nư!c. Đi u này cho th y
t9m quan tr ng c a vi c chăm lo phát tri-n ch t lư ng ngu6n l c xét . khía c nh s c
khoC c a ngư+i lao ñ,ng và c a c0 xã h,i ñòi hBi ph0i phát tri-n y t ph c v cho c,ng
ñ6ng. Phúc l i y t mà nòng c t là c a nhà nư!c ñư c coi như là cái lư!i an toàn
không chG cho chính nh ng ngư+i c9n chăm sóc, ñi u tr* b nh t t mà còn cho c0 s c
khoC c a c0 xã h,i b t lu n ñó là qu c gia phát tri-n hay kém phát tri-n. V!i các nư!c
ñang phát tri-n ñi u này càng có ý nghĩa ñ1c bi t khi mà thu nh p c a ngư+i dân còn
th p, s phân hoá giàu nghèo ngày m,t tăng, khó khăn ngày càng nhi u.. khi mà b nh
t t gia tăng và ch t lư ng s c khBe ngày càng kém… thì s h= tr c a nhà nư!c thông
qua phúc l i y t là ñi u không th- thi u ñư c. Phúc l i y t làm gi0m chi phí khám
ch a b nh mà ngư+i dân ph0i ch*u, ph) c p y t t!i t ng ngư+i dân thông qua nh ng
h= tr v phát tri-n ngu6n l c cán b, y t , ñ9u tư trang thi t b*, cơ s. h t9ng, phát
1

tri-n d*ch v khám ch a b nh, m. r,ng h th ng cơ s. và thúc ñDy m ng lư!i thông
tin y t .
H th ng phúc l i y t ñư c xây d ng và th c hi n . m=i qu c gia khác nhau
tùy theo ñ1c ñi-m, hoàn c0nh kinh t - xã h,i ñ t nư!c. T i Vi t Nam trong th+i kỳ
bao c p, phúc l i y t m1c dù vHn còn nhi u b t c p, nhưng ñã ñóng góp khá tích c c
vào vi c xây d ng và v n hành tương ñ i hi u qu0 ho t ñ,ng c a h th ng y t

nư!c

nhà. C th-: Ngay t khi nư!c Vi t Nam Dân ch C,ng hòa ra ñ+i - Chính ph do Ch
t*ch H6 Chí Minh ñ ng ñ9u - ñã ban hành hàng lo t văn b0n pháp lý v ñ0m b0o quy n
l i v t ch t và b0o v s c khBe cho ngư+i lao ñ,ng. Ngày 9/11/1946 Hi n Pháp ñ9u
tiên c a Nư!c Vi t Nam Dân ch C,ng hòa ñã quy ñ*nh: “Nhà nư!c ph0i chăm sóc
nh ng ngư+i già ho1c b* m t kh0 năng lao ñ,ng vì tai n n hay m ñau”; S2c l nh v
Lao ñ,ng c a Chính ph nư!c Vi t Nam Dân ch C,ng hòa ngày 12/3/1947, S2c l nh
s 76 ngày 20/5/1950 v ban hành quy ch công ch c, S2c l nh s 77 ngày 22/5/1950
v ban hành quy ch công nhân, ngoài nh ng quy ñ*nh v lao ñ,ng ñã có nh ng quy
ñ*nh v ch ñ, m ñau, sinh ñC, tai n n lao ñ,ng... M1c dù trong hoàn c0nh ñ t nư!c
có chi n tranh, song Vi t Nam ñã t) ch c ñư c h th ng y t khá t t, ñóng góp công
s c vào vi c b0o v chăm sóc s c khoC toàn dân và góp ph9n th c hi n thành công hai
nhi m v chi n lư c c a ñ t nư!c. Ngay sau khi ñ t nư!c th ng nh t, dù còn vô vàn
khó khăn, song ch trương nâng cao m c s ng cho nhân dân, trong ñó ñ0m b0o ho t
ñ,ng phúc l i y t ñã ñư c Đ0ng và Chính ph ta h t s c coi tr ng. Đi u này ñư c thhi n r t rõ trong các văn b0n pháp lu t, các ngh* quy t, các chương trình y t và bi n
pháp t) ch c ho t ñ,ng y t và chăm sóc s c khBe cho nhân dân.
T năm 1986 ñ n nay, Vi t Nam chuy-n ñ)i t n n kinh t t p trung quan liêu
bao c p sang n n kinh t th* trư+ng ñ*nh hư!ng XHCN. Qua g9n 30 năm ñ)i m!i
chúng ta ñã ñ t ñư c r t nhi u thành t u v m i m1t, nh t là phát tri-n kinh t ñ t
nư!c. Đ6ng th+i, các lĩnh v c ñ0m b0o xã h,i cũng ñư c coi tr ng và Vi t Nam ñã tr.
thành m,t trong nh ng qu c gia ñư c ñánh giá cao v xoá ñói gi0m nghèo và chăm
sóc b0o v s c khoC nhân dân. M c tiêu t)ng quát trong lĩnh v c này ñã ñư c chG rõ:

Gi0m tA l m2c b nh, nâng cao th- l c, tăng tu)i th , ph n ñ u ñ n năm 2020 ñ0m b0o
nhu c9u ngày càng cao c a m i t9ng l!p nhân dân ta ñ t m c trung bình c a các nư!c
trong khu v c. Đ- hi n th c hoá nh ng n,i dung trên nhi u ngh* quy t, chG th* quan
2


tr ng ñã ñư c ban hành như: Ngh* quy t 46 c a B, Chính tr*, Ngh* Đ*nh 63 v chương
trình b0o hi-m y t t nguy n, Quy t ñ*nh 139 v vi c thành l p qu< khám ch a b nh
cho ngư+i nghèo.... Đ6ng th+i, nhà nư!c cùng v!i các thành ph9n kinh t , c,ng ñ6ng
và s h= tr c a bên ngoài ñã t p trung m i n= l c, ñ9u tư kinh phí, cơ s. v t ch t,
nhân l c nh;m xây d ng m ng lư!i y t , nâng cao ch t lư ng khám ch a b nh cho
nhân dân. Nh+ v y, th+i gian qua ti n b, ñ t ñư c trong chăm sóc s c khBe ban ñ9u
c a Vi t Nam là r t n tư ng. Theo ñi u tra nhân khDu và y t Vi t Nam năm 2012: TA
l tI vong . trC sơ sinh ñã gi0m xu ng còn 15,4/1000 ca sinh so v!i 18/1000 ca sinh
vào năm 2002, tA l tI vong c a trC dư!i 5 tu)i ñã gi0m t 58/1000 vào năm 1990
xu ng còn 23,2/1000 trC vào năm 2012. Vi t Nam cũng ñã ñ t k t qu0 t t trong lĩnh
v c ch ng suy dinh dưJng trC em và các b nh truy n nhi@m, tình hình ch ng b nh s t
rét có nhi u ti n b,, vi c chDn ñoán và ñi u tr* m,t tA l l!n các ca lao ph)i m!i cũng
ñ t nhi u thành công, chương trình phòng ch ng lao ñã bao ph 100% lãnh th), Vi t
Nam ñã th c hi n chính sách h= tr ñ- ch a b nh cho ngư+i nghèo, trC em dư!i 6 tu)i
và các ñ i tư ng chính sách xã h,i.... Nh ng thành t u ñáng khích l trên là k t qu0
c a nh ng n= l c chung c a xã h,i, trong ñó có vai trò quan tr ng c a phúc l i y t v!i tư cách là “bà ñJ” và cái lư!i an toàn không th- thi u trong lĩnh v c chăm sóc s c
khBe không chG ñ i v!i các ñ i tư ng không có cơ may, b* t)n thương mà còn cho
chính toàn b, ngư+i dân.
N n kinh t th* trư+ng theo ñ*nh hư!ng XHCN . nư!c ta hi n nay có các thành
ph9n kinh t cùng t6n t i, ñan xen, h p tác v!i nhau ñã làm cho các m i quan h tr. nên
ña d ng và ph c t p hơn. Cơ ch th* trư+ng ñã tác ñ,ng m nh mF ñ n các lĩnh v c c a
ñ+i s ng xã h,i, tác ñ,ng ñ n phúc l i xã h,i và phúc l i y t . Suy r,ng hơn phúc l i xã
h,i nói chung, phúc l i y t nói riêng chính là m,t n,i dung quan tr ng trong vi c gi0i
quy t m i quan h gi a s0n xu t, phân ph i, gi a l i ích c a các nhóm xã h,i, vai trò

c a nhà nư!c v!i các thành ph9n kinh t , gi a tăng trư.ng kinh t và ñ0m b0o công
b;ng xã h,i. Rõ ràng, trong ñi u ki n m!i duy trì mô hình phúc l i xã h,i trong ñó có
phúc l i y t theo ki-u t p trung, bao c p sF không còn phù h p v!i s bi n ñ)i c a tình
hình kinh t xã h,i Vi t Nam. Hơn th n a, b0n thân ho t ñ,ng y t ñã có nhi u thay ñ)i
khá căn b0n: t cơ c u b nh t t, nhu c9u ch a tr*.... cho ñ n kinh phí, cơ s. v t ch t và
nh t là h th ng t) ch c y t v!i s tham gia c a các ch th-, các thành ph9n kinh t
3


khác nhau. V y, kinh t th* trư+ng tác ñ,ng như th nào ñ i v!i v n ñ chăm sóc s c
khoC c a toàn xã h,i và v!i t) ch c h th ng y t ? M1t tích c c và tiêu c c c a tình hình
ñã di@n ra như th nào? ho t ñ,ng y t sF ph0i chuy-n ñ)i th nào cho phù h p v!i ñi u
ki n m!i nh;m ñ0m b0o m c tiêu: không chG chăm sóc ñi u tr* có hi u qu0 cho ngư+i
b nh mà còn góp ph9n nâng cao s c khoC toàn dân và suy r,ng hơn là ñ0m b0o ch t
lư ng ngu6n nhân l c cho s nghi p công nghi p hoá, hi n ñ i hoá ñ t nư!c. Lĩnh v c y
t nói chung, phúc l i y t nói riêng sF v n hành ra sao ñ- không chG h= tr cho nh ng
ngư+i không có cơ may mà th c s ph0i là cái lư!i an toàn cho xã h,i, cho c,ng ñ6ng....
Câu hBi ñ1t ra hi n nay là: H th ng phúc l i y t c a trong n n kinh t th* trư+ng . Vi t
Nam hi n nay như th nào? Đây là nh ng n,i dung r t ph c t p ñòi hBi c9n ph0i ñư c
gi0i ñáp ñ9y ñ không chG v cơ s. lý lu n mà còn c0 th c t , nh t là . Vi t Nam.
Dù r;ng, . nhi u cách ti p c n, m c ñ, và khía c nh bàn lu n khác nhau, nh ng
n,i dung trên ñã ñư c ñ c p trong m,t s công trình ñư c công b . nư!c ta…. Song,
th c t cho ñ n nay vHn chưa có m,t công trình nào bàn lu n m,t cách ñ9y ñ các v n
ñ nêu trên, ñ1c bi t dư!i góc ñ, kinh t chính tr* h c. Đây là m,t kho0ng tr ng trong
nghiên c u v phúc l i xã h,i nói chung và phúc l i y t nói riêng . Vi t Nam, ñòi hBi
c9n ph0i ñ9u tư nghiên c u sâu r,ng hơn v n,i dung này.
Hơn th n a, ñ0m b0o ngày càng t t hơn cho an sinh và phúc l i xã h,i là m,t
trong nh ng n,i dung ch y u c a Chi n lư c phát tri-n kinh t xã h,i 2011-2020.
Trong ñó phúc l i y t ñư c coi là m,t trong nh ng lĩnh v c có ý nghĩa quan tr ng và
là m,t ch c năng và nhi m v c a nhà nư!c và là quy n l i, trách nhi m c a toàn xã

h,i. Vi c khDn trương hoàn thi n và th c hi n có hi u qu0 các cơ ch chính sách nh;m
phát tri-n h th ng y t và các ch ñ, b0o hi-m (nh t là b0o hi-m y t ) ñòi hBi ph0i
nghiên c u m,t cách ñ9y ñ ñ6ng b, và ñ0m b0o tính linh ho t, b n v ng, h= tr lHn
nhau, ñ1c bi t v!i các ñ i tư ng d@ b* t)n thương...Trên cơ s. ñó ñ ra các gi0i pháp
h u hi u và phù h p v!i ñi u ki n Vi t Nam và ti p c n v!i thông l qu c t ñang ñ1t
ra nhi u v n ñ c9n bàn lu n. Do v y, tác gi0 ch n: “Phúc l i y t trong n n kinh t
th trư ng

Vi t Nam hi n nay” làm n,i dung nghiên c u c a lu n án ti n s< chuyên

ngành Kinh t chính tr*, nh;m góp ph9n làm sáng tB m,t s khía c nh lý lu n và th c
ti@n c a v n ñ trên c a nư!c ta hi n nay và trong th+i gian t!i.

4


2. M c tiêu và nhi#m v c*a lu-n án
2.1 M c tiêu nghiên c u
Hoàn thi n h th ng phúc l i y t t i Vi t Nam hi n nay và trong th+i gian t!i.
2.2 Nhi m v nghiên c u
Đ- th c hi n m c ñích trên lu n án sF t p trung th c hi n các nhi m v nghiên
c u sau :
• Gi0i quy t v n ñ khoa h c: Xây d ng khung kh) lý thuy t cơ b0n v phúc l i y
t . Kh0o c u nh ng kinh nghi m th c hi n phúc l i xã h,i và phúc l i y t .
m,t s nư!c.
• Gi0i quy t v n ñ th c ti@n: Phân tích, ñánh giá th c tr ng v phúc l i y t .
Vi t Nam hi n nay. Trên cơ s. ñó, ñ xu t ñ*nh hư!ng và gi0i pháp nh;m góp
ph9n tăng cư+ng hi u qu0 ho t ñ,ng phúc l i y t c a Vi t Nam, ñ0m b0o m c
tiêu tăng trư.ng và công b;ng xã h,i trong n n kinh t th* trư+ng ñ*nh hư!ng
XHCN . nư!c ta hi n nay và trong th+i gian t!i.

• Câu hBi nghiên c u c a lu n án: Phúc l i y t ñang di@n ra . Vi t Nam như th
nào? Vi t Nam c9n làm gì ñ- phúc l i y t phát huy ñư c hi u qu0 cao nh t?
3. Đ i tư.ng và ph/m vi nghiên c0u c*a lu-n án
• Đ i tư ng nghiên c u c a ñ tài là phúc l i y t trong n n kinh t th*
trư+ng . Vi t Nam
• V th i gian: Các v n ñ phúc l i y t Vi t Nam t 2000 ñ n 2013.
4. Phương pháp nghiên c0u
- Phương pháp lu n khoa h c: Lu n án sI d ng phương pháp lu n duy v t bi n
ch ng, duy v t l*ch sI. SI d ng phương pháp ti p c n v n ñ kinh t chính tr* b2t ñ9u
t quan ñi-m phúc l i xã h,i, xem xét các mô hình phúc l i xã h,i, coi phúc l i y t là
m,t thành t c u thành phúc l i xã h,i và xây d ng h th ng lý thuy t v phúc l i y t .
- Lu n án còn sI d ng các phương pháp nghiên c u: phương pháp th ng kê,
t)ng h p, phương pháp so sánh, ñ i chi u, phân tích s li u... ñ- làm rõ th c tr ng c a
h th ng phúc l i y t t i Vi t Nam. T ñó, ñánh giá, tìm ra h n ch c a h th ng ññưa ra nh ng gi0i pháp gi0i quy t v n ñ phù h p.
D li u sI d ng trong lu n án g6m: d li u sơ c p và d li u th c p.

5


* Phương pháp thu th p và phân tích d li u th c p:
Đ- thu th p và phân tích d li u th c p có hi u qu0, tác gi0 ti n hành quy trình
g6m các bư!c:
- Bư!c 1: Xác ñ*nh các thông tin c9n thi t cho vi c nghiên c u v phúc l i y t
. Vi t Nam và các nư!c.
- Bư!c 2: Tìm hi-u các ngu6n d li u:
Trong nghiên c u, tác gi0 thu th p d li u t các ngu6n d li u bên ngoài như
các nghiên c u ñã ñư c công b , các bài báo, t p chí, s li u th ng kê c a các cơ quan
ch c năng
- Bư!c 3: Ti n hành thu th p thông tin
Tác gi0 thu th p và ti n hành th ng kê l i các thông tin thu th p ñ- t ñó ñưa ra

các phân tích trong lu n án.
- Bư!c 4: Đánh giá các d li u thu th p
Đây là bư!c l a ch n ra nh ng giá tr* c9n thi t nh t cho quá trình nghiên c u,
lo i bB nh ng không tin không có giá tr* ñã ñư c thu th p . bư!c 3.
- Bư!c 5: Phân tích các d li u ñã thu th p ñư c:
SI d ng phương pháp th ng kê, t)ng h p các d li u c9n thi t; phương pháp
phân tích ñ- phân tích nh ng d li u ñã có và phương pháp ñánh giá ñ- t)ng k t rút ra
nh ng k t lu n trong quá trình phân tích d li u.
* Phương pháp thu th p và phân tích d li u sơ c p:
Th c hi n phương pháp ñi u tra, khai thác s li u, sI d ng b0ng hBi ñ- l y
thông tin . m,t s ñ*a bàn kh0o sát. V!i tư cách ngư+i tham gia ñ tài c p nhà nư!c
KX02/13/11-15 “Phát tri n xã h i và qu n lý phát tri n xã h i

các nư c Đông Nam

Á – kinh nghi m cho Vi t Nam trong tham gia xây d ng c ng ñ ng”, do PGS.TS
Nguy@n Duy Dũng làm ch nhi m, Nghiên c u sinh ñã sI d ng m,t s k t qu0 kh0o
sát ñi u tra cho lu n án.
Th i gian ñi u tra: t tháng 10/2013 ñ n tháng 11/2014.
6


Đ a ñi m ñi u tra: Hà N,i, H0i Phòng, Đà NKng, TP H6 Chí Minh, C9n Thơ,
Bình Dương và các ñ*a phương xung quanh nh ng tGnh thành này.
Cách th c ñi u tra: ñi u tra viên sF liên h và tr c ti p t!i phBng v n sâu nh ng
ñ i tư ng ñi u tra , câu tr0 l+i sF ñư c xác ñ*nh trên m=i b0ng hBi theo phương pháp
ñi u tra xã h,i h c và sau ñó ñư c nh p li u theo quy ñ*nh th ng k h c vào ph9n m m
th ng kê.
Đ i tư ng ñi u tra: các cơ quan qu0n lý nhà nư!c, các doanh nghi p, ñoàn thvà nh ng ngư+i ñã sI d ng các d*ch v y t t i các ñ*a phương.
S lư ng m u nghiên c u: 1500 mHu.

Các s li u sau khi thu th p ñư c, xI lý qua ph9n m m th ng kê SPSS 16.0.
5. Đóng góp m i và ý nghĩa c*a lu-n án
- Lu n án làm rõ m,t s n,i dung lý lu n liên quan ñ n phúc l i và xây d ng
khung lý thuy t v phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng . Vi t Nam hi n nay
nh;m chG ra vai trò và m i quan h gi a tăng trư.ng kinh t v!i phân ph i và phát tri-n
con ngư+i.
- Đ xu t m,t s gi0i pháp hoàn thi n ho t ñ,ng phúc l i y t nh;m góp ph9n
gi0i quy t t t ch trương ñ0m b0o tăng trư.ng kinh t và công b;ng xã h,i . nư!c ta.
6. K"t c)u c*a lu-n án
Ngoài ph9n m. ñ9u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh0o, lu n án g6m 4
chương, c th- như sau:
Chương 1: T)ng quan tình hình nghiên c u v phúc l i y t trong n n kinh t th*
trư+ng.
Chương 2: M,t s v n ñ lý lu n v phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng
Chương 3: Th c tr ng phúc l i y t trong n n kinh t th* trư+ng . Vi t Nam
hi n nay
Chương 4: Quan ñi-m, ñ*nh hư!ng, gi0i pháp v phát tri-n phúc l i y t trong
n n kinh t th* trư+ng . Vi t Nam hi n nay và trong th+i gian t!i.

7


CHƯƠNG 1
T4NG QUAN NGHIÊN C5U V PHÚC L I Y T TRONG
N N KINH T TH TRƯ NG
1.1 T6ng quan các nghiên c0u liên quan t i phúc l.i y t" trong n,n kinh t"
th7 trư ng.
Nghiên c u phúc l i nói chung, phúc l i y t nói riêng là ch ñ thu hút s quan
tâm c a các nhà nghiên c u, các h c gi0 trong và ngoài nư!c. Trên th c t ñã có khá
nhi u ñ tài, nhi u công trình công b ñã làm rõ các v n ñ này c0 . khía c nh lý lu n

và th c ti@n. Sau ñây lu n án sF t)ng quan các n,i dung k t qu0 chính c a các nghiên
c u mà Nghiên c u sinh ñã tham kh0o.
1.1.1 Nh ng nghiên c u v n n kinh t th trư ng
các khía c nh khác nhau, n n kinh t th* trư+ng ñã ñư c các nhà nghiên c u
kinh t bàn lu n . nh ng th+i kỳ khác nhau c a n n kinh t th gi!i. Đi-n hình là các
tác ph9m c a các nhà kinh ñi-n Mác, Ănghen, Lê Nin…, các nhà kinh t

c a các

nư!c. Trong B, “Tư B0n” c a C.Mác, n n kinh t th* trư+ng ñư c kh2c ho là m,t n n
kinh t tư b0n ch nghĩa v!i quan h mua bán là quan h c t lõi c a th* trư+ng. T vi c
phân tích v giá tr* c a lao ñ,ng và ngu6n g c t o ra giá tr* th1ng dư t lao ñ,ng, Mác
ñã làm rõ b0n ch t c a ti n công, các hình th c phân ph i, nguyên nhân c a s phân
hoá….[26] Dù chưa th c s ñ c p tr c ti p ñ n phúc l i xã h,i và y t như quan ni m
hi n nay nhưng chính nh ng ñi u này là n n t0ng phát sinh các các mâu thuHn c a n n
kinh t th* trư+ng và hư!ng gi0i quy t.

hai tác phDm n)i ti ng “Tuyên ngôn ñ ng

C ng s n” và “Phê phán cương lĩnh Gota” các nhà kinh ñi-n ñã phác h a m,t cách
thuy t ph c v m,t xã h,i công b;ng, h nh phúc mà . ñó ñ0m b0o xã h,i cho m=i
ngư+i dân ñư c coi tr ng. Dĩ nhiên, ñi u ñó ñư c th c hi n trên cơ s. m,t n n kinh t
phát tri-n và phân ph i m,t cách h p lý và công b;ng. Trong xã h,i ñó, phúc l i xã
h,i nói chung, chăm sóc s c khoC nói riêng ñư c nhà nư!c và xã h,i ñ0m b0o. Đi u
này càng tr. nên quan tr ng hơn trong n n kinh t th* trư+ng khi mà có nhi u ch thkinh t tham gia ho t ñ,ng.[27,28] T ñó, các nhà nghiên c u ñã ñưa ra nhi u quan
ñi-m, ñánh giá khác nhau v kinh t th* trư+ng cũng như m i quan h v!i các lĩnh v c
khác, trong ñó có các v n ñ xã h,i, con ngư+i.
8

Có th- nh n th y ñi u ñó qua k t qu0 nghiên c u n)i b t c a các công trình ñã
công b . Vi t Nam th+i gian qua. Đó là các cu n sách: Kinh t th trư ng: th c ch t
và tri n v ng, Vi n thông tin khoa h c xã h,i, Hà n,i (1993) [97], Lê Văn Sang
(1994), Các mô hình kinh t th trư ng trên th gi i, NXB Th ng kê [63], TS Đinh
Sơn Hùng (2002) M t s mô hình kinh t th trư ng và bài h c kinh nghi m rút ra
N,i san Kinh t tháng 6/2002, Vi n Kinh t TP HCM [52]... Các nhà nghiên c u ñ u
cho r;ng: Khi n n kinh t v n ñ,ng theo cơ ch th* trư+ng thì g i là n n kinh t th*
trư+ng ho1c mô hình kinh t th* trư+ng, hay kinh t th* trư+ng. Đ n th+i ñi-m ngày
nay, dù kinh t th* trư+ng có nh ng khuy t t t b0n ch t c a nó, nhưng ñây vHn là mô
hình kinh t ưu vi t nh t. L*ch sI phát tri-n kinh t th* trư+ng nhân lo i, t!i hôm nay,
. góc ñ, t)ng quát có th- phân thành hai mô hình: mô hình kinh t th* trư+ng ”c)
ñi-n“ và mô hình kinh t th* trư+ng “hi n ñ i”.
Đ1c trưng cơ b0n c a mô hình kinh t th* trư+ng “c) ñi-n“ là duy trì, và khuy n
khích r,ng rãi t do c nh tranh, t do trao ñ)i, t do ti n hành các ho t ñ,ng s0n xu t
kinh doanh trên cơ s. tín hi u và s ñi u ti t c a th* trư+ng. Do v y, ho t ñ,ng c a
m i ch th- kinh t , s v n ñ,ng c a giá c0 ñ u ch*u tác ñ,ng tr c ti p c a h th ng
quy lu t kinh t th* trư+ng, mà A.Smit g i là “Bàn tay vô hình“. Trong giai ño n v n
ñ,ng, phát tri-n c a kinh t th* trư+ng “c) ñi-n“, Nhà nư!c chG ñóng vai trò “gi nhà“,
nghĩa là Nhà nư!c can thi p r t h n ch và mang tính gián ti p vào các ho t ñ,ng kinh
t . Tiêu bi-u c a mô hình này là n n kinh t Tây Âu t th kA XVI ñ n g9n cu i th kA
XIX. Ưu ñi-m n)i b t c a mô hình kinh t th* trư+ng “c) ñi-n“ là n n kinh t phát
tri-n năng ñ,ng, linh ho t. Nhưng s t6n t i và v n ñ,ng c a n n kinh t theo mô hình
này ñ n m,t giai ño n nh t ñ*nh, khi trình ñ, xã h,i hóa c a l c lư ng s0n xu t cao,
thì nh ng khuy t t t c a th* trư+ng b,c l, m,t cách m nh mF, mâu thuHn n,i t i trong
phát tri-n ngày càng gay g2t, kh ng ho0ng kinh t b,t phát v!i s c tàn phá n1ng n .
Cu,c kh ng ho0ng 1929-1933 là m,t minh ch ng khá rõ v nh ng ñ ng ñ, trên.
David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch cho r;ng khuy t t t và mâu
thuHn trong phát tri-n kinh t th* trư+ng “c) ñi-n” g6m 4 n,i dung chính: t6n t i ñ,c
quy n gây ra chi m d ng th1ng dư tiêu dùng và m t không c a xã h,i; t6n t i ngo i
ng ñ1c bi t là các ngo i ng tiêu c c, t6n t i hàng hoá công c,ng mà khu v c tư nhân

không có ñ,ng l c cung c p và ñôi khi giá c0 do th* trư+ng xác ñ*nh không dành cho
9


ñông ñ0o ngư+i dân. Đi u này khi n cho m,t b, ph n dân cư không th- mua ñư c
hàng hoá và d*ch v ph c v cho nhu c9u s ng. N u nh ng hàng hoá và d*ch v ñó là
hàng thi t y u thì sF 0nh hư.ng t!i m c s ng ngư+i dân nói chung c a m,t n n kinh
t . Chính ñi u ñó ñã ñ1t ra yêu c9u khách quan v s can thi p, ñi u ti t sâu, r,ng hơn
c a Nhà nư!c vào n n kinh t . [105] Và mô hình kinh t m!i xu t hi n – mô hình kinh
t th* trư+ng hi n ñ i, hay còn g i là n n kinh t “h=n h p”. Đ1c trưng cơ b0n c a kinh
t th* trư+ng hi n ñ i là có “hai ngư+i” tham gia ñi u ti t n n kinh t , ñó là th* trư+ng
ñi u ti t . t9m vi mô, Nhà nư!c ñi u ti t . t9m vĩ mô; có “hai ngư+i” th c hi n các
ho t ñ,ng ñ9u tư là Nhà nư!c và tư nhân. Khó khăn l!n nh t trong kinh t th* trư+ng
hi n ñ i là xác ñ*nh gi!i h n s can thi p, ñi u ti t gi a th* trư+ng và Nhà nư!c v!i
tính khoa h c, kh0 thi trong nh ng công c mà Nhà nư!c sI d ng ñ- ñi u ti t kinh t .
Vì gi!i h n s can thi p và ñi u ti t c a Nhà nư!c cũng như c a th* trư+ng . nh ng
giai ño n phát tri-n khác nhau c a n n kinh t không ph0i là b t bi n. M,t trong nh ng
can thi p c a Nhà nư!c ñ- gi0i quy t khuy t t t c a th* trư+ng chính là h th ng phúc
l i xã h,i. Nhà nư!c b;ng h th ng chính sách và sI d ng ngân sách làm thay ñ)i giá
và s0n lư ng cung c p trên th* trư+ng. T ñó ñ t ñư c m c tiêu kinh t - xã h,i ñ1t ra
và lo i bB nh ng h n ch ñư c xác ñ*nh b;ng quan h th* trư+ng. Kinh t th* trư+ng
hi n ñ i cũng hình thành nên nhi u mô hình kinh t th* trư+ng khác nhau. Có th- ñi-m
qua m,t s mô hình như sau:
* Mô hình kinh t th trư ng B c Âu:
Mô hình kinh t th* trư+ng B2c Âu có th- phân thành hai “nhánh”. M,t nhánh là
kinh t th* trư+ng “Xã h,i phúc l i” . Th y Đi-n t nh ng năm 30 c a th kA XX. Mô
hình này ñư c xây d ng d a trên lý thuy t “Ngôi nhà chung cho m i ngư+i” v!i khDu
hi u: ”bình ñMng, ñ0m b0o xã h,i, h p tác và sKn sàng giúp ñJ”. Trong mô hình này, s
phát tri-n ñư c th c hi n k t h p hài hòa gi a m. r,ng phúc l i xã h,i v!i kinh t th*
trư+ng tư nhân, s phân hóa giàu – nghèo d9n d9n ñư c thu hNp. Tuy v y, vi c gi m c

phúc l i xã h,i cao cho m i công dân d9n d9n tr. thành gánh n1ng cho n n kinh t ; M,t
“nhánh“ khác c a kinh t th* trư+ng B2c Âu là n n “Kinh t thương lư ng”. Thương
lư ng là công c ñ- tìm ki m các gi0i pháp trong phân b) ngu6n l c và trong phát tri-n;
thương lư ng giúp tìm ñư c ti ng nói chung và ñ6ng th+i là k< thu t thông qua các
quy t ñ*nh; xây d ng các m i quan h và ñư c thBa hi p trong phát tri-n.
10


Trong n n “Kinh t thương lư ng“, liên t c có các cu,c ñ u tranh, các cu,c
xung ñ,t . nhi u góc ñ, khác nhau và chúng ñư c gi0i quy t khi các bên liên quan tìm
ñư c ti ng nói chung. Do ñó, thương lư ng là ñ u tranh; thBa hi p và ñ u tranh luôn ñi
li n v!i nhau. T t nhiên, trong n n “Kinh t thương lư ng“, thương lư ng không ph0i
là công c duy nh t, mà chG là m,t trong các công c ñ- thông qua quy t ñ*nh; các
công c truy n th ng ñã và vHn là nh ng nguyên t2c c a cơ ch th* trư+ng. Nghĩa là
n n kinh t v n hành v!i s k t h p gi a thương lư ng và các công c c a cơ ch th*
tru+ng; các công c này b) xung cho nhau, có th- c nh tranh, c0n tr. và th m chí l n
át lHn nhau. [90]
* Mô hình kinh t th trư ng Nh t B n:
Kinh t th* trư+ng Nh t B0n ñã phát tri-n qua nhi u giai ño n khác nhau và tr.
thành m,t trong nh ng n n kinh t th* trư+ng hi n ñ i mà nhi u ngư+i coi là mHu m c
cho các nư!c phát tri-n sau noi theo. N n kinh t th* trư+ng Nh t B0n v!i ñ1c ñi-m:
- Th c hi n dân ch hóa kinh t g2n li n v!i dân ch hóa chính tr* và xã h,i.
- Th c hi n kinh t th* trư+ng có s ñi u ti t c a Nhà nư!c. Th+i kỳ ñ9u tiên
phát tri-n kinh t th* trư+ng, Chính ph Nh t B0n can thi p tr c ti p r,ng rãi và khá
sâu vào n n kinh t , nhưng s can thi p ñó c a Nhà nư!c càng v sau càng gi0m d9n.
- Ngoài vi c gi0i thoát v tư tư.ng và ñ0m b0o quy n t do kinh doanh, ph0i
không ng ng chú tr ng phát tri-n giáo d c – ñào t o.
- Tăng cư+ng và ch ñ,ng m. r,ng quan h kinh t ñ i ngo i.
Tuy v y, th+i gian g9n ñây ngư+i ta b2t ñ9u ñ1t v n ñ v s can d quá nhi u
c a Chính ph vào nh ng lĩnh v c cơ s. h t9ng và d*ch v công c,ng vì tính hi u qu0

gi0m sút c a s can d này. [36]
* Kinh t th trư ng

các qu c gia và vùng lãnh th NICS Châu Á:

Tuy có nh ng nét riêng bi t, nhưng s phát tri-n kinh t th* trư+ng các nư!c và
vùng lãnh th) NICS Châu Á có nh ng ñ1c ñi-m chung cơ b0n gi ng nhau, ñó là:
- Vai trò c a doanh nhân dư!i s ñi u ti t c a “bàn tay th* trư+ng“ ñư c ñ cao
trong phát tri-n kinh t .
- Xác ñ*nh và th c thi vai trò c a Chính ph trong n n kinh t th* trư+ng. Chính
ph các qu c gia và vùng lãnh th) NICS Châu Á h n ch s tham gia vào ho t ñ,ng
11


kinh doanh và chG ñ i di n cho l i ích qu c gia, luôn ñi ñ9u trong nh ng lĩnh v c khó
khăn ph c t p. Th c hi n phúc l i xã h,i cũng như khi tr ng ph t m,t cách nh t quán,
minh b ch trong khuôn kh) lu t pháp qu c gia và công ư!c qu c t .
- Khuy n khích “hư!ng ngo i” m nh mF.
- Phát tri-n các ho t ñ,ng nghiên c u - ng d ng - tri-n khai ti n b, khoa h c công ngh .
- ĐDy m nh s hình thành và phát tri-n các lo i th* trư+ng, ñ1c bi t là th* trư+ng
tài chính – ti n t và th* trư+ng s c lao ñ,ng; g2n v!i c ng c , ki n toàn và hi n ñ i
hóa h th ng tài chính, ngân hàng.
Tóm l i, các qu c gia, vùng lãnh th) NICS Châu Á, m,t m1t v a r t tôn tr ng
nh ng nguyên t2c, quy lu t, th- ch th* trư+ng; v a xác ñ*nh ñúng gi!i h n v s can
thi p vào kinh t c a Nhà nư!c và không ng ng nâng cao hi u l c, hi u qu0 qu0n lý
Nhà nư!c.
* Kinh t th trư ng Trung Qu c
Trung Qu c xây d ng mô hình kinh t này trong quá trình c0i cách, chuy-n ñ)i t
n n kinh t k ho ch hóa t p trung sang kinh t th* trư+ng v!i nh ng bư!c ñi th n
tr ng, t th c hi n thí ñi-m ñ- rút kinh nghi m, sau ñó m!i m. r,ng trong t ng ngành

và toàn b, n n kinh t qua các giai ño n khác nhau. Trong n n kinh t này, s. h u công
c,ng ñư c l y làm cơ s. t c là s. h u công c,ng . nh ng ngành, nh ng lĩnh v c nào
nh;m gi vai trò ch ñ o và th c hi n ña d ng hoá các hình th c s. h u. Ch ñ, phân
ph i không nh;m t p trung tài s0n vào trong tay m,t s ít cá nhân như kinh t th*
trư+ng Tư b0n ch nghĩa, mà nh;m ñem l i s sung túc chung cho m i t9ng l!p dân
cư. Ch nghĩa xã h,i l y phân ph i theo lao ñ,ng là chính, nhưng cũng ch p nh n các
hình th c phân ph i khác. Chính ph tách ch c năng qu0n lý khBi ch c năng kinh
doanh và không tham gia vào kinh doanh. Giá c0 ñư c t do hoá theo ñi u ti t th*
trư+ng và Nhà nư!c chG can thi p khi x0y ra mâu thuHn trong xã h,i. Th c hi n phát
tri-n m nh các th* trư+ng và m. r,ng quan h kinh t ñ i ngo i.[127]
Cùng v!i vi c nghiên c u các mô hình kinh t th* trư+ng, các ñi u ki n ñ- th c
hi n các mô hình kinh t này, h9u h t các nhà nghiên c u ñ u cho r;ng: ñi u ki n th c
12


hi n kinh t th* trư+ng . Vi t Nam có ph9n gi ng Trung Qu c nh t và cho t!i nay, con
ñư+ng xây d ng mô hình kinh t th* trư+ng ñ*nh hư!ng XHCN là phù h p nh t.
Nh ng ñ1c ñi-m, b0n ch t và tác ñ,ng ch y u c a kinh t th* trư+ng ñ*nh hư!ng
XHCN . Vi t Nam ñã ñư c các nhà nghiên c u, các h c gi0 Vi t Nam bàn lu n khá
sôi n)i. Các công trình như: Phát tri n kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN, NXB Hà
N i c a Đinh Văn Ân (2003) [2], M t s v n ñ kinh t th trư ng ñ nh hư ng XHCN
Vi t Nam, NXB. Chính tr* Qu c gia, Hà N,i c a Vũ Đình Bách (2004) [4],: Đ nh
hư ng XHCN n n kinh t th trư ng

nư c ta, T p chí c,ng s0n c a Chu Văn C p

(2004) [29], 20 năm ñ i m i và s hình thành cơ ch kinh t th trư ng ñ i m i XHCN,
NXB. Lý lu n chính tr*, Hà N,i c a Nguy@n Cúc (2005) [34], PGS.TS Ph m Văn
Dũng, Sách “Tính ph biên và tính ñ c thù trong phát tri n kinh t th trư ng”, NXB
Đ i h c Qu c gia, Hà N,i năm 2008 [38], ho1c sách “Đ nh hư ng XHCN trong phát

tri n kinh t th trư ng”, NXB Đ i h c Qu c gia năm 2009 c a Tác gi0 Ph m Văn
Dũng [39].... ñã phân tích khá sâu s2c b0n ch t c a kinh t th* trư+ng và nh ng ñ1c
ñi-m chung và riêng bi t . nư!c ta. Không chG ñ c p nh ng m1t tích c c mà c0 m1t
trái c a th* trư+ng cũng ñư c m) xC phân tích khá ñ9y ñ . Các công trình cũng chG ra
r;ng: kinh t th* trư+ng sF tác ñ,ng m nh mF ñ n các lĩnh v c xã h,i, trong ñó có ho t
ñ,ng b0o hi-m, tr c p và y t .... Đi u này không chG th- hi n . m c ñ, ñ9u tư, s
quan tâm c a các ch th- mà còn . t) ch c ho t ñ,ng cũng như các chính sách c a nhà
nư!c. Trong b i c0nh Vi t Nam tham gia ngày càng sâu r,ng hơn vào kinh t khu v c
và th gi!i, s tác ñ,ng m nh mF c a toàn c9u hoá ch2c ch2n ho t ñ,ng ñ0m b0o xã
h,i nói chung, phúc l i y t nói riêng sF có s thay ñ)i khá l!n.
Tóm l i, phát tri-n kinh t th* trư+ng theo ñ*nh hư!ng XHCN là mô hình chưa
có ti n l trong l*ch sI c0 v lý lu n lHn th c ti@n. Vì v y, v a ph0i ti n hành trong
th c ti@n, nhưng ñ6ng th+i cũng ph0i không ng ng nghiên c u ñ- khái quát thành lý
lu n. Và ñây là quá trình phát tri-n lâu dài, tr0i qua nhi u giai ño n; ñòi hBi ph0i th c
thi có hi u qu0 cao ñ6ng b, nhi u gi0i pháp, chính sách khác nhau m,t cách linh ho t,
uy-n chuy-n. N n kinh t th* trư+ng ñ*nh hư!ng XHCN ñ cao vai trò ch ñ o c a
Nhà nư!c trong qu0n lý kinh t , gi0i quy t các mâu thuHn và kh2c ph c nh ng khi m
khuy t th* trư+ng. Nh ng ñóng góp c a các nghiên c u mang l i giá tr* lý lu n l!n,
ñ6ng th+i g i m. v m i quan h gi a các chính sách phúc l i xã h,i và s phát tri-n
13


c a kinh t th* trư+ng. Nhà nư!c xây d ng và th c thi các chính sách phúc l i xã h,i
chính là cách th c ñ- gi0i quy t các khi m khuy t c a th* trư+ng và làm cho n n kinh
t tr. nên hi u qu0 hơn.
1.1.2 Nh ng nghiên c u v phúc l i xã h i
Nghiên c u phúc l i xã h,i nói chung là m,t ch ñ khá h p dHn thu hút s
quan tâm c a các h c gi0, nh t là . nư!c ngoài. Đ1c bi t . các nư!c Tây Âu khi mà h
ñang tìm cách xây d ng con ñư+ng phát tri-n kinh t th* trư+ng xã h,i mà . ñó “nhà
nư!c phúc l i” ñư c coi như là m,t mô hình m!i v!i nhi u ưu vi t nh;m gi0i quy t

các khi m khuy t c a n n kinh t th* trư+ng t do c nh tranh.
R t nhi u nhà nghiên c u nư!c ngoài ñã tìm hi-u v phúc l i như Marshall
trong "Out-of-Pocket Spending in the Last Five Years of Life". Journal of General
Internal Medicine 28 (2), 2012 [123]; Martineau T, Martínez J. (1997) trong “Human
resources in the health sector: Guidelines for appraisal andstrategic development”
[125]. Hay c a Bales S. trong “Human resource financing issues”; Jenny Kakasuleff
(2009) trong “Health Care Reform Series: The Japanese health care system” [117].
Ngay c0 ILO (1944) cũng ñưa ra khái ni m v “phúc l i xã h,i” trong “K y u H i
ngh c a T ch c Lao ñ ng Qu c t ”. M=i tác gi0 có m,t quan ñi-m khác nhau v
phúc l i.[53] Nh ng khái ni m này có ñi-m chung và ñi-m riêng tùy theo hoàn c0nh
l*ch sI nghiên c u.
Các nhà nghiên c u trong nư!c cũng góp ph9n vào h th ng lý lu n v phúc l i
và phúc l i xã h,i. T r t lâu trư!c, Đào Duy Anh (1951) ñã ñưa ra khái ni m v phúc
l i trong “Hán Vi t t ñi n gi n y u” [1], H6 Ng c Đ c (2011) l i b) sung khái ni m
này trong t ñi-n tr c tuy n wiktionary [43]. Khái ni m v phúc l i l i ti p t c ñư c ñưa
ra trong các cu n t ñi-n như “T ñi n Ti ng Vi t” do Hoàng Phê (ch biên) (2000)
[59], “T ñi-n bách khoa Vi t Nam” do H,i ñ6ng Qu c gia chG ñ o biên so n T ñi-n
bách khoa Vi t Nam (2005) [49]. Như v y, h9u h t quan ñi-m v phúc l i và phúc l i xã
h,i . Vi t Nam ñư c chuDn hóa t i các quy-n t ñi-n ch không hoàn toàn do các nhà
nghiên c u t ñưa ra trong các tác phDm c a mình. ChG có DS Hoàng Tr ng Quang
(1999) có ñưa ra quan ñi-m riêng t i bài “Chi n lư c phát tri-n s c khoC và h th ng y
t . Vi t Nam”, n;m trong cu n “Y t Vi t Nam trong quá trình ñ)i m!i” [65].
14


T s hi-u bi t v phúc l i, các nhà kinh t b2t ñ9u nghiên c u sâu hơn v
nh ng phúc l i trong n n kinh t th* trư+ng phát tri-n. Các công trình như, Kinh t th
trư ng xã h i c a Winfried Jung, NXB Chính tr* qu c gia, Hà N,i năm 2001 [99],
Capitalist Welfare systems: Comparison of Japan, Britan, Sweden, Arthur Goald,
New York 1993 [101], The privatization of social policy, occupational Welfare and

Welfare state in America, Scandinavia and Japan, Michrel Shalev, London 1996... ñã
bàn lu n khá sâu s2c v các n,i dung th* trư+ng và xã h,i [128].
Cho ñ n nay, gi!i nghiên c u vHn ti p t c nghiên c u và tranh lu n v các mô
hình h th ng phúc l i trên th gi!i. Có nhi u lý thuy t khác nhau v phúc l i trong
n n kinh t th* trư+ng. C th- như sau:
Lý thuy t phúc l i c a Bismarck: Bismarck hư!ng t!i vi c xây d ng m,t nhà
nư!c phúc l i và ông là ngư+i thi t l p nh ng n n t0ng ñ9u tiên cho vi c ñưa các pháp
l nh phúc l i xã h,i vào th c ti@n ñ+i s ng. L p lu n c a ông cho r;ng các qu< phúc l i
ñư c xây d ng do ngư+i lao ñ,ng và ngư+i sI d ng lao ñ,ng cùng qu0n tr*; hai nhóm
ngư+i này sF cùng xác ñ*nh m c ñóng phí tính theo tA l so v!i m c lương; m c tr c p
theo tA l ñóng góp [107]. Lý thuy t này chG ra nh ng phúc l i mà ngư+i dân ñư c
hư.ng là thông qua h th ng b0o hi-m xã h,i.
Lý thuy t phúc l i c a Beveridge: Beveridge ñã ñưa ra nh ng tư tư.ng ti n b,
ñ- c0i cách hoàn c0nh xã h,i. Lý thuy t v phúc l i c a ông ñã ñư c ch p nh n r,ng
rãi. Ông cho r;ng các t) ch c phúc l i sF làm tăng tính c nh tranh c a ngành công
nghi p c a Anh trong giai ño n sau chi n tranh, không chG b.i vi c các doanh nghi p
gi0m ñư c chi phí s0n xu t b;ng cách chuy-n chi phí lao ñ,ng như chăm sóc s c khBe
và lương hưu vào tài kho0n công c,ng mà còn t o ra n n s0n xu t lành m nh d a trên
l c lư ng lao ñ,ng năng ñ,ng và hi u qu0 hơn. Thu nh p c a n n kinh t tăng lên làm
ngư+i dân giàu có thì ngư c l i sF tăng nhu c9u ñ i v!i hàng hóa c a Anh. Chương
trình phúc l i xã h,i mà Beveridge xây d ng bao g6m nh ng bi n pháp ñ0m b0o vi c
làm ñ9y ñ (ñ*nh nghĩa là tình tr ng th t nghi p không quá 3%). T i ñó, vi c cung c p
các d*ch v vi c làm trong xã h,i là mi@n phí, Chính ph ki-m soát tr c ti p c a ngu6n
nhân l c, và ki-m soát tr ng thái c a phương ti n s0n xu t. Đ,ng l c ñ;ng sau suy
nghĩ Beveridge là công b;ng xã h,i. Ông cho r;ng các qu< phúc l i ph0i do nhà nư!c
qu0n tr*; ngu6n tài tr l y t thu ; m c tr c p ñ6ng ñ u gi ng nhau [108]. Lý thuy t
này t p trung vào các phúc l i xã h,i.
15