PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN CHU TRÌNH TIỀN LƯƠNG VÀ NHÂN VIÊN DO CÔNG TY TNHH KIỂM TOÁN ERNST

1
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN CHU
TRÌNH TIỀN LƯƠNG VÀ NHÂN VIÊN DO CÔNG TY TNHH KIỂM
TOÁN ERNST & YOUNG VIỆT NAM THỰC HIỆN
3.1 Sự cần thiết tất yếu hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền lương và nhân
viên do công ty TNHH Ernst & Young Việt Nam thực hiện
Tiền lương là một chỉ tiêu có ý nghĩa rất quan trọng đối với bất kỳ một doanh
nghiệp nào. Tiền lương là biểu hiện bằng tiền của giá cả sức lao động, mặt khác
tiền lương còn là đòn bẩy kinh tế để khuyến khích tinh thần hăng hái lao động,
kích thích và tạo mối quan tâm của người lao động đến kết quả công việc của họ.
Bên cạnh đó tiền lương đóng vai trò là một khoản chi phí lớn của doanh nghiệp
ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh và khả năng quản lý chi phí của
doanh nghiệp. Xuất phát từ thực tế đó đã đặt ra yêu cầu đối với kiểm toán chu
trình tiền lương và nhân viên. Kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên không
chỉ đơn thuần phát hiện ra những sai sót, tìm thấy những yếu kém của đơn vị mà
hơn thế nữa phải thông qua những tồn tại này để giúp các nhà quản lý doanh
nghiệp có được những quyết định quản lý đúng đắn. Chính vì vậy, kiểm toán chu
trình tiền lương và nhân viên đóng một vai trò rất quan trọng trong kiểm toán báo
cáo tài chính. Vấn đề hoàn thiện công tác kiểm toán nói chung cũng như công tác
kiểm toán tiền lương nói riêng là yêu cầu đặt ra đối với bất kì công ty kiểm toán
nào.
Sau một thời gian học tập và nghiên cứu về qui trình kiểm toán chu trình tiền
lương và nhân viên do công ty TNHH kiểm toán Ernst & Young Việt Nam thực
hiện em thấy rằng bên cạnh những mặt tích cực mà công ty đã đạt được thì cũng
tồn tại những mặt còn hạn chế như việc mô tả hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn
vị khách hàng mới chỉ sử dụng phương pháp tường thuật và dùng bảng câu hỏi mà
chưa sử dụng phương pháp lưu đồ, một số thủ tục kiểm toán tiền lương vẫn chưa
được kiểm toán viên quan tâm đến. Những mặt hạn chế này sẽ được trình bày cụ
thể và phương hướng giải quyết chúng trong phần kiến nghị dưới đây.
3.2 Đánh giá thực trạng kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên do công

ty TNHH kiểm toán Ernst & Young Việt Nam thực hiện
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
2
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
Kiểm toán chu trình tiền lương là hết sức cần thiết và hoàn thiện kiểm toán
chu trình tiền lương và nhân viên nói chung không chỉ cần sự nỗ lực của công ty
kiểm toán mà còn ở các cơ quan chức năng và bản thân doanh nghiệp như việc đề
ra hành lang pháp lý cho hoạt động kiểm toán và ban hành đầy đủ các chuẩn mực
Kế toán và Kiểm toán cũng như việc áp dụng và tuân theo các qui định đó tại
doanh nghiệp.
Nhìn chung, tại công ty kiểm toán Ernst & Young Việt Nam, kiểm toán qui
trình tiền lương và nhân viên được thực hiện một cách khoa học, đầy đủ, tuân thủ
chặt chẽ chuẩn mực kiểm toán Việt Nam cũng như các chuẩn mực kiểm toán quốc
tế. Việc có một qui trình kiểm toán hiệu quả là lợi thế rất lớn cho các công ty kiểm
toán trong vấn đề giảm rủi ro kiểm toán, tiết kiệm thời gian và chi phí, tạo uy tín
cho công ty trên thị trường tài chính.
Qui trình kiểm toán tiền lương của Ernst & Young được thực hiện chặt chẽ
theo ba giai đoạn lập kế hoạch, thực hiện kiểm toán và kết thúc kiểm toán.
3.2.1 Ưu điểm
Từ thực trạng kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên trong kiểm toán
báo cáo tài chính do công ty TNHH kiểm toán Ernst & Young Việt Nam thực hiện
đã cho thấy việc thực hiện kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên được tuân
thủ một cách thống nhất, chặt chẽ theo các hướng dẫn trong chương trình kiểm
toán và theo phần mềm GAM.
Tuy nhiên do khách hàng có đặc điểm kinh doanh khác nhau do đó họ có
chính sách lương và hệ thống nhân viên khác nhau nên KTV có sự vận dụng linh
hoạt chương trình kiểm toán chung vào từng hoàn cảnh cụ thể để có thể đạt hiệu
quả một cách tốt nhất.
Qua quá trình tìm hiểu kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên tại hai
công ty ABC và XYZ do công ty Ernst & Young Việt Nam thực hiện, em có một

số nhận xét như sau:
3.2.1.1 Lập kế hoạch kiểm toán
Giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán là giai đoạn hết sức quan trọng trước khi tiến
hành kiểm toán bất cứ một chu trình nào nên công việc lập kế hoạch là do trưởng
nhóm kiểm toán hoặc những người có nhiều kinh nghiệm lập ra nhằm lên kế hoạch
cho tất cả các bước công việc từ việc phân công công việc đến việc lên chương
trình kiểm toán một cách chi tiết.
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
3
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
Sau khi kí kết hợp đồng với khách hàng, thông thường trước khi bắt đầu thực
hiện kiểm toán với khách hàng, công ty sẽ cử ra một người liên lạc trước với
khách hàng về ngày bắt đầu đến kiểm toán và đưa cho khách hàng một bản danh
sách các tài liệu mà khách hàng cần cung cấp cho kiểm toán.
Bắt đầu từ công việc tiếp cận với khách hàng, đặc biệt là khách hàng mới của
công ty được công ty rất coi trọng vì đây là bước đầu tiên tạo ấn tượng và niềm tin
cho khách hàng.
Thông thường tùy theo qui mô của công ty hay dự án mà nhóm kiểm toán
được cử đi sẽ gồm có bao nhiêu người trong đó có một chủ nhiệm kiểm toán là
người có kinh nghiệm hoặc là người có kinh nghiệm kiểm toán khách hàng này từ
các năm trước, người này cũng là người có trách nhiệm giám sát cuộc kiểm toán từ
đầu đến cuối và sẽ có từ một đến hai người phụ trách kiểm toán chu trình tiền
lương và nhân viên và được chia thành hai phần: phần đầu (interim) và phần cuối
(final)
Ngay từ ban đầu khi lập kế hoạch kiểm toán, KTV đã phải thực hiện công việc
phỏng vấn bộ phận nhân sự để thu thập thông tin về các chính sách lương thưởng,
qui trình tuyển dụng và chính sách tăng lương của Ban Giám Đốc.
Cụ thể trong hai công ty ABC và XYZ, Ernst & Young đều phân công nhóm
kiểm toán từ 5 đến 10 người trong đó người trưởng nhóm kiểm toán là các kiểm
toán viên cấp cao và trợ lý kiểm toán là những người có kinh nghiệm kiểm toán

trên hai năm trở lên. Đặc biệt là kiểm toán báo cáo tài chính công ty XYZ là khách
hàng mới của công ty nhưng việc thu thập tài liệu rất đầy đủ và không bị mất
nhiều thời gian do nhóm kiểm toán là những người giàu kinh nghiệm và thực hiện
phỏng vấn khách hàng rất tốt.
Công ty còn thực hiện việc ước lượng mức độ trọng yếu cho toàn bộ báo cáo
tài chính (PM) và phân bổ cho từng khoản mục trên báo cáo tài chính (TE và
SAD). Việc xác định này được thực hiện dựa trên nhiều cơ sở tùy thuộc vào bản
chất và động cơ của công ty trong từng thời kỳ ( ví dụ: lợi nhuận trước thuế, doanh
thu thuần….)
Qua việc thực hiện phỏng vấn, điều tra các chính sách và quan sát việc áp
dụng các chính sách trong doanh nghiệp, KTV có thể đánh giá một cách sát thực
những rủi ro có thể xảy ra tập trung chủ yếu vào nhóm nghiệp vụ nào cũng như
đánh giá sơ bộ về hệ thống kiểm soát nội bộ của công ty.
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
4
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
Kế hoạch kiểm toán tổng quát sẽ được gửi trước cho khách hàng nhằm tạo
điều kiện thuận lợi cho sự hợp tác giữa khách hàng và kiểm toán.
Tóm lại, công tác lập kế hoạch của công ty Ernst & Young được thực hiện
hết sức cẩn thận, khoa học và chặt chẽ tạo tiền đề thuận lợi cho việc thực hiện
kiểm toán.
3.2.1.2 Thực hiện kiểm toán
Công ty Ernst & Young theo chuẩn mực kiểm toán và chuẩn mực kế toán
Việt Nam làm cơ sở thực hiện kiểm toán.
Công tác lưu trữ hồ sơ và bảo mật của công ty rất tốt nên khi thực hiện kiểm
toán từ những năm trước, KTV có thể biết được những chiến lược và mục tiêu của
khách hàng trong năm nay từ đó biết được các mục tiêu đó ảnh hưởng như thế nào
đến các chỉ tiêu tài chính năm nay của khách hàng do vậy chương trình kiểm toán
của công ty được thay đổi, cập nhật và điều chỉnh sao cho phù hợp với từng thời
kỳ kinh doanh của doanh nghiệp.

Thực hiện kế hoạch kiểm toán luôn được tiến hành sát với chương trình kiểm
toán đã được đề ra trong phần lập kế hoạch. Thủ tục phân tích và thủ tục kiểm tra
chi tiết luôn được tiến hành một cách kỹ lưỡng và được kết hợp một cách nhuần
nhuyễn tạo ra sự thuận lợi trong việc kiểm tra đối chiếu và soát xét tính hợp lý
giữa kết quả phân tích và kết quả kiểm tra chi tiết.
Trong kiểm tra chi tiết, các tiêu thức chọn mẫu được Ernst & Young áp dụng
mang tính đại diện cao thông qua phần mềm GAM và kinh nghiệm xét đoán nghề
nghiệp của kiểm toán viên. Điều này cho thấy hiệu quả mà phần mềm kiểm toán
của Ernst & Young mang lại cũng như trình độ và kinh nghiệm của KTV.
Bên cạnh đó, trong kiểm tra chi tiết, việc kiểm tra chứng từ, đối chiếu bảng
lương, bảng theo dõi thời gian làm việc, sao kê của ngân hàng là việc rất được
KTV coi trọng, , số lượng mẫu chọn thường lớn thậm chí là toàn bộ các nghiệp vụ
bởi các nghiệp vụ về tiền lương thường không nhiều do đó mọi dấu hiệu nghi ngờ
đều được phát hiện, các chênh lệch đều được đưa vào SAD và so sánh với mức độ
trọng yếu đã được xác định từ trước để đưa ra bút toán điều chỉnh phù hợp.
3.2.1.3 Kết thúc kiểm toán
Giai đoạn kết thúc kiểm toán cũng được công ty Ernst & Young thực hiện
đầy đủ từ việc soát xét các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc niên độ kế toán xem
có ảnh hưởng trọng yếu đến báo cáo kiểm toán và nếu ảnh hưởng thì KTV sẽ có
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
5
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
những chỉnh sửa phù hợp nhất. Sau đó, KTV soát xét giấy tờ làm việc và xem xét
lại các bằng chứng kiểm toán xem có phù hợp và thống nhất với ý kiến kiểm toán
đưa ra hay không.
Công việc cuối cùng là KTV đưa ra ý kiến kiểm toán, phát hành báo cáo
kiểm toán và thư quản lý gửi cho Ban giám đốc.
3.2.2 Tồn tại
Với vị trí là một trong bốn hãng kiểm toán hàng đầu quốc tế nên công nghệ
và qui trình kiểm toán của công ty Ernst & Young tương đối hoàn thiện, mang tính

hiệu quả cao. Qua tìm hiểu thực tế kiểm toán chu trình tiền lương trong kiểm toán
báo cáo tài chính do công ty Ernst & Young thực hiện. Sau đây chỉ là một vài nhận
định mà em rút ra trong kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên do công ty
Ernst & Young Việt Nam thực hiện.
Thứ nhất, công nghệ kiểm toán của Ernst & Young Việt Nam bắt nguồn và
xây dựng trên cơ sở công nghệ kiểm toán Ernst & Young toàn cầu được xây dựng
hàng trăm năm nay, công nghệ này thường thích hợp với các nước có nền kinh tế
phát triển cao, có hành lang pháp lý tốt, hệ thống kế toán đồng bộ, đầy đủ và nhất
quán. Khi áp dụng các kỹ thuật kiểm toán này có một số sự không tương thích do
hệ thống kế toán và hành lang pháp lý của Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ xây
dựng và hoàn thiện nên vẫn còn nhiều bất cập.
Thứ hai, chương trình kiểm toán cụ thể do KTV lập ra chỉ đề cập đến mục
tiêu chung của cả chu trình chứ không đề cập đến mục tiêu riêng của từng thủ tục.
Cụ thể là trong kiểm toán chu trình tiền lương và nhân viên, mục tiêu chung của cả
qui trình là đảm bảo không có sai phạm trọng yếu nào liên quan đến tính hợp
lý,tính có thật, tính đúng kỳ, tính chính xác, tính phân loại và trình bày trên các
khoản mục phải trả công nhân viên, chi phí lương, các khoản trích theo lương, trợ
cấp thất nghiệp, thưởng và trợ cấp khác. Tuy nhiên, khi thực hiện chương trình
kiểm toán do không có mục tiêu kiểm toán cụ thể cho từng khoản mục nên gây
khó khăn cho trợ lý kiểm toán trong định hướng thu thập bằng chứng kiểm toán
đảm bảo cho mục tiêu chung đó.
Thứ ba là về phương pháp chọn mẫu kiểm toán, mẫu được chọn phải có tính
đại diện cao, thông thường có hai phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu sác xuất và
chọn mẫu phi sác xuất. Trong phương thức chọn mẫu của Ernst & Young Việt
Nam, công ty thường sử dụng phầm mềm GAM để có được mẫu chọn hoặc sử
dụng theo xét đoán nghề nghiệp của KTV là chọn mẫu theo đơn vị tiền tệ. trong
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
6
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
một số trường hợp do tổng thể mẫu quá lớn, KTV thường chọn những mẫu có giá

trị lớn nên những phần tử nhỏ ít khi được kiểm tra, xem xét. Với cách chọn mẫu
như vậy, rủi ro chọn mẫu rất cao do các phần tử nhỏ có thể chứa đựng các gian
lận, sai sót mang tính hệ thống.
Thứ tư là việc thực hiện các thủ tục phân tích trong kiểm toán chu trình tiền lương
và nhân viên do công ty thực hiện. Thủ tục phân tích là một thủ tục rất quan trọng
được sử dụng trong kiểm toán báo cáo tài chính nói chung và kiểm toán tiền lương
nói riêng. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 520 qui định: “Kiểm toán viên phải
thực hiện qui trình phân tích khi lập kế hoạch kiểm toán và giai đoạn soát xét tổng
thể về cuộc kiểm toán. Qui trình phân tích cũng được thực hiện ở các giai đoạn
khác trong quá trình kiểm toán”.
Trong quá trình kiểm toán chu trình tiền lương thì thủ tục phân tích là một
thủ tục quan trọng mà kiểm toán viên đã thực hiện trong cả ba giai đoạn của cuộc
kiểm toán tuy nhiên em nhận thấy việc phân tích được các kiểm toán viên tiến
hành mới chỉ chú trọng tới một số tỷ suất tài chính và so sánh chi phí tiền lương
giữa các tháng, quý, năm chứ chưa so sánh chỉ tiêu này của khách hàng với chỉ
tiêu của ngành hoặc các công ty khác trong cùng một ngành để thấy rõ hơn hiệu
suất và năng lực quản lý, xu hướng phát triển của khách hàng.
Cụ thể trong kiểm toán chu trình tiền lương tại hai công ty ABC và công ty
XYZ, thủ tục phân tích được áp dụng thường là thủ tục phân tích ngang thông qua
việc xem xét sự biến động của tiền lương và nhân viên giữa các tháng trong năm
hoặc so sánh tiền lương trung bình của nhân viên giữa năm nay và năm trước.
Theo VSA 520 : “trong quá trình thực hiện qui trình phân tích, KTV được
phép sử dụng nhiều phương pháp khác nhau từ việc so sánh đơn giản đến những
phân tích phức tạp đòi hỏi phải sử dụng kĩ thuật thống kê tiên tiến”
Trong việc tiến hành thủ tục phân tích qui trình tiền lương, KTV đã bỏ qua
rất nhiều chỉ tiêu liên quan đến sức hao phí như chi phí tiền lương/lợi nhuận sau
thuế, chi phí tiền lương/ tổng chi phí…
Việc phân tích nhiều chỉ tiêu phi tài chính và tài chính giúp cho KTV có
được cái nhìn rõ ràng hơn về những sự kiện bất thường xảy ra, ngoài ra, KTV có
thể kết hợp giữa phân tích ngang và phân tích dọc để có thể khoanh vùng rủi ro

chính xác, thu thập các bằng chứng thích hợp từ đó giúp giảm bớt các thủ tục kiểm
tra chi tiết, tiết kiệm thời gian và chi phí cho công ty.
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
7
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
Thứ năm là việc thực hiện thủ tục kiểm tra chi tiết, công ty thường thực hiện
thủ tục này rất kĩ, với các khoản mục nhỏ, KTV thường tiến hành kiểm tra hầu như
toàn bộ các chứng từ hóa đơn, việc này làm tăng chi phí của cuộc kiểm toán.
Thứ sáu là việc đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ, đánh giá hệ thống kiểm
soát nội bộ là công việc rất quan trọng được KTV thực hiện ngay từ khi lập kế
hoạch kiểm toán. Tuy nhiên, trong chu trình tiền lương và nhân viên thì rủi ro bản
chất của chu trình được đánh giá thấp nên phần thực hiện các thủ tục kiểm soát
trong chu trình này chưa được chú trọng, công ty chưa đưa ra một hệ thống các
câu hỏi phỏng vấn, thủ tục kiểm soát được thực hiện tương đối sơ sài.
Bên cạnh đó, công ty xây dựng phương pháp tiếp cận chu trình tiền lương và
nhân viên dựa trên hệ thống kiểm soát nội bộ nhưng trên thực tế, việc soát xét thủ
tục kiểm soát của công ty vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả cao. Trong đó, kiểm toán
viên ngoài việc thu thập những thông tin cần thiết về hệ thống kiểm soát nội bộ và
sử dụng bảng câu hỏi để phỏng vấn khách hàng thì kiểm toán viên có thể miêu tả
hệ thống kiểm soát nội bộ bằng lưu đồ. Phương pháp này cung cấp cho KTV có
một cái nhìn tổng quát về hệ thống kiểm soát nội bộ của khách hàng và dễ dàng
đánh giá điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống kiểm soát nội bộ khi so sánh hệ
thống này với lưu đồ chuẩn mà công ty thiết lập nên.
3.3 Một số kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện kiểm toán chu trình tiền
lương và nhân viên do công ty kiểm toán Ernst & Young Việt Nam thực
hiện
Từ những bài học kinh nghiệm rút ra trong chu trình tiền lương và nhân viên đã
được đề cập đến ở trên, em xin đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện kiểm
toán chu trình tiền lương và nhân viên do công ty Ernst & Young Việt Nam thực
hiện.

3.3.1 Trong đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ
 Cơ sở lý luận
Dựa trên phương pháp tiếp cận kiểm toán của công ty Ernst & Young là dựa
trên sự đánh giá về hệ thống kiểm soát nội bộ và tầm quan trọng của việc đánh giá
hệ thống kiểm soát nội bộ. Theo chuẩn mực kiểm toán số 400 về đánh giá rủi ro và
kiểm soát nội bộ: “ngoài các thử nghiệm kiểm soát, kiểm toán viên có thể thực
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B
8
Luận văn tốt nghiệp Đại học KTQD
hiện các thủ tục kiểm toán khác nhau để thu thập đầy đủ bằng chứng về tính hiệu
quả của việc thiết kế và thực hiện của hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội
bộ, như thu thập bằng chứng thông qua việc thu thập thông tin và quan sát các hoạt
động của hệ thống này” ngoài ra “kiểm toán viên phải thu thập đầy đủ bằng chứng
kiểm toán thích hợp để chứng minh cho việc đánh giá rủi ro kiểm soát ở mức độ
không cao. Việc đánh giá mức độ rủi ro kiểm soát càng thấp thì kiểm toán viên
càng phải chứng minh rõ là hệ thống kế toán và hệ thống kiểm soát nội bộ đã được
thiết kế phù hợp và hoạt động hiệu quả”
Để đánh giá hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, công ty Ernst & Young
Việt Nam cần xây dựng hệ thống các thủ tục kiểm soát đầy đủ và sử dụng một
cách linh hoạt. Sau đây là nội dung của giải pháp.
 Nội dung giải pháp
Qua thực tế hai khách hàng của công ty, công ty chưa thiết kế thủ tục kiểm
soát chung cho mọi cuộc kiểm toán do đó công ty nên đưa ra một kế hoạch chung
cho việc thực hiện thủ tục kiểm soát để KTV có thể áp dụng linh hoạt vào từng
khách hàng cụ thể có qui mô và hoạt động khác nhau.
Để thu thập được sự hiểu biết về khách hàng và về các thủ tục kiểm soát,
công ty cần đưa ra các kỹ thuật thu thập bằng chứng và qui cách áp dụng kĩ thuật
này như thế nào một cách hiệu quả nhất như:
- Quan sát, phỏng vấn: qui định về thái độ phỏng vấn vừa lịch sự, nhã nhặn
nhưng cũng có phần cứng rắn nhằm đạt được mối quan hệ lâu dài với khách

hàng và tìm được những thông tin hữu ích nhất.
- Bảng câu hỏi: cùng với thái độ và phong cách làm việc, công ty có thể lập ra
một bảng các câu hỏi sát thực nhất nhằm trợ giúp cho KTV làm việc hiệu quả
và không làm mất thời gian của khách hàng.
Các câu hỏi có thể lập dưới dạng đóng và có ghi chú bên cạnh nhằm tối đa hoá
số lượng thông tin đạt được và không gây trở ngại cho khách hàng.
Bảng 30: Câu hỏi về hệ thống kiểm soát nội bộ đối với chu trình tiền lương
và nhân viên
STT Câu hỏi Có Không Ghi
chú
1
1
Nhu cầu tuyển dụng lao động có được giám
đốc hay tổng giám đốc phê duyệt không
2 Qui trình tuyển dụng có được giám đốc phê
Phạm Thị Hồng Hạnh Kiểm toán 46B