Xây dựng thị trường giao sau nhằm phòng ngừa rủi ro biến động giá xuất khẩu cao su ở việt nam

B
TR

NG

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

-------------

NGUY N HU NH NAM

XÂY D NG TH TR

NG GIAO SAU NH M

PHÒNG NG A R I RO BI N
KH U CAO SU

NG GIÁ XU T

VI T NAM

LU N V N TH C S KINH T

TP. H

CHÍ MINH - N M 2009


TR

NG

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

-------------

NGUY N HU NH NAM

XÂY D NG TH TR

NG GIAO SAU NH M

PHÒNG NG A R I RO BI N
KH U CAO SU

NG GIÁ XU T

VI T NAM

Chuyên ngành: Kinh t Tài chính – Ngân hàng
Mã s : 60.31.12

LU N V N TH C S KINH T

NG

TS.

TP. H

IH

NG D N KHOA H C:

NG TH NG C LAN

CHÍ MINH - N M 2009


L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan lu n v n th c s kinh t “Xây d ng th tr
nh m phòng ng a r i ro bi n đ ng giá xu t kh u cao su

ng giao sau

Vi t Nam” là công

trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u trong lu n v n có ngu n g c rõ
ràng, đáng tin c y và đ

c x lý khách quan, trung th c.
TP.HCM, tháng 10 n m 2010
Tác gi

Nguy n Hu nh Nam

M CL C
DANH M C CÁC T

VI T T T

DANH M C CÁC B NG KÊ
DANH M C CÁC BI U
L IM

U

Trang

1. Tính c p thi t c a đ tài
2. M c tiêu nghiên c u
3.

it

4. Ph

ng và ph m vi nghiên c u
ng pháp nghiên c u

5. N i dung nghiên c u
CH

NG 1

T NG QUAN V TH TR
1.1 KHÁI NI M V TH TR
1.2 L CH S

NG GIAO SAU HÀNG HÓA ........................ 1
NG GIAO SAU HÀNG HÓA ................... 1

PHÁT TRI N TH TR

1.3 C CH HO T

NG GIAO SAU HÀNG HÓA ....... 2

NG C A TH TR

NG GIAO SAU HÀNG HÓA ... 5

1.3.1 Sàn giao d ch ........................................................................................ 5
1.3.2 Trung tâm thanh toán bù tr ................................................................. 6
1.3.3 Nhà môi gi i......................................................................................... 7
1.3.4 Nhà đ u t ............................................................................................ 7
1.3.5 Phân bi t th tr
1.4 H P

ng giao sau và th tr

ng giao ngay ........................... 7

NG GIAO SAU HÀNG HÓA ................................................... 8

1.4.1 Khái ni m h p đ ng giao sau hàng hóa ................................................ 8
1.4.2

c đi m c a h p đ ng giao sau hàng hóa ........................................... 8

1.4.3 M c đích c a ng

i kinh doanh khi s d ng h p đ ng giao sau........... 9

1.4.4 V th mua và v th bán trên h p đ ng giao sau ................................ 10
1.5 R I RO V GIÁ XU T KH U HÀNG HÓA VÀ CÁC CHI N L

C

PHÒNG NG A R I RO ....................................................................... 12


1.5.1 Các lo i r i ro.................................................................................... 12
1.5.2 Các nhân t

nh h

ng đ n bi n đ ng giá xu t kh u hàng hóa ........... 13

1.5.3 Các chi n l

c phòng ng a r i ro....................................................... 13

1.5.4 Basic................................................................................................... 17
1.6 CÁC BÀI H C KINH NGHI M S

D NG TH TR

NG GIAO SAU

M T S QU C GIA......................................................................... 18
CH

NG 22
TH C TR NG VI C
CHI N L

NG D NG TH TR

NG GIAO SAU TRONG

C PHÒNG NG A R I RO GIÁ XU T KH U CAO SU

VI T NAM ............................................................................................ 22
2.1 T NG QUAN V NGÀNH CAO SU VI T NAM................................ 22
2.1.1 Ch ng lo i cao su s n xu t ................................................................. 23
2.1.2 Th c tr ng di n tích, n ng su t, s n l

ng cao su t nhiên Vi t Nam. 25

2.2 TH C TR NG TIÊU TH CAO SU C A VI T NAM ...................... 29
2.2.1 Th c tr ng tình hình tiêu th n i đ a cao su ........................................ 29
2.2.2 Th c tr ng tình hình xu t kh u cao su ................................................ 30
2.3 TH C TR NG TÌNH HÌNH BI N

NG GIÁ XU T KH U CAO SU

VI T NAM TRONG TH I GIAN QUA............................................ 33
2.3.1 Bi n đ ng giá cao su th gi i.............................................................. 33
2.3.2 Bi n đ ng giá cao su xu t kh u Vi t Nam .......................................... 34
2.4 TH C TR NG S

D NG TH TR

NG GIAO SAU PHÒNG NG A

R I RO GIÁ XU T KH U CAO SU

VI T NAM TRONG TH I

GIAN QUA............................................................................................ 36
2.4.1 Th c tr ng s d ng th tr

ng giao sau trên th gi i........................... 36

2.4.2 Th c tr ng s d ng th tr

ng giao sau phòng ng a r i ro giá xu t kh u

cao su

Vi t Nam.................................................................................. 38


2.5 NH NG K T QU

T

C VÀ NH NG T N T I TRONG

XU T KH U CAO SU T I VI T NAM ............................................. 39
2.5.1 Nh ng k t qu đ t đ

c...................................................................... 39

2.5.2 Nh ng t n t i...................................................................................... 39
2.6 NH NG NGUYÊN NHÂN

NH H

NG

N BI N

NG GIÁ

XU T KH U CAO SU......................................................................... 41
CH

NG 3
GI I PHÁP PHÁT TRI N TH TR

NG GIAO SAU CAO SU VI T

NAM NH M PHÒNG NG A R I RO BI N

NG GIÁ CAO SU

XU T KH U........................................................................................ 46
NH H

3.1

NG PHÁT TRI N TH TR

NG GIAO SAU CAO SU

VI T NAM ............................................................................................ 46
3.1.1 M c tiêu .............................................................................................. 46
3.1.2

nh h

ng phát tri n th tr

ng giao sau cao su Vi t Nam ................ 46

3.2 GI I PHÁP PHÁT TRI N TH TR

NG GIAO SAU CAO SU VI T

NAM...................................................................................................... 47
3.2.1 Gi i pháp v mô ................................................................................... 47
3.2.2 Gi i pháp vi mô ................................................................................... 51

K T LU N
TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANH M C CÁC T

VI T T T

Ti ng Vi t
DH
NB
SGD

Duyên h i.
ông Nam B .
S giao d ch

Ti ng Anh
AFET

The Agricultural Futures Exchange of Thailand (Sàn giao d ch
nông s n Thái Lan).

CBOT

Chicago Board of Trade (Sàn giao d ch Chicago).

FOB

Free On Board ( i u ki n th

GTC

Good Till Cancel (L nh có giá tr đ n khi b h y).

GMT

Greenwich Mean Time (gi

ng m i Giao hàng qua m n tàu).
qu c t

theo kinh tuy n g c

Greenwich – Anh qu c).
HS

Harmonized Commodity Description and Coding System (H
th ng phân lo i hài hòa).

ISO

International Organization for Standardization (T

ch c tiêu

chu n qu c t ).
LIFFE

London International Financial Futures and Options Exchange
(Sàn giao d ch Luân ôn- Anh qu c).

MRE

Malaysian Rubber Exchange (Sàn giao d ch cao su Malaysia).

NYBOT

New York Board Of Trade (Sàn giao d ch New York - Hoa k ).

NR

Natural Rubber (Cao su thiên nhiên).

RSS

Ribbed Smoked Sheet (Cao su t m xông khói).

SIR

Standard Indonesia Rubber (Cao su kh i tiêu chu n Indonesia).

STR

Standard Thai Rubber (Cao su kh i tiêu chu n Thái Lan).

SMR

Standard Malaisia Rubber (Cao su kh i tiêu chu n Malaysia).

SVR

Standard Vietnamese Rubber (Cao su kh i tiêu chu n Vi t Nam).

SHFE

Shanghai Future Exchange (Sàn giao d ch t

ng lai Th

ng

H i).
SICOM

Singapore Commodity Exchange (Sàn giao d ch hàng hóa
Singapore).
ng đô la Singapore).

S$

Singapore Dollar (

TOCOM

Tokyo Commodity Exchange (Sàn giao d ch hàng hóa TokyoNh t B n).

TSR

Technically Specified Rubber (Cao su đ nh chu n k thu t).

TSNR

Technically Specified Natural Rubber (Cao su t

nhiên đ nh

chu n k thu t).
USS

Natural Rubber Unsmoked Sheet (Cao su t m t nhiên không
xông khói).
ng đô la M ).

US$

United State Dollar (

VRG

Vietnamese Rubber Group (T p đoàn công nghi p cao su Vi t
Nam).

WTO

World Trade Organization (T ch c th

ng m i th gi i).

DANH M C CÁC B NG
B ng

Trang

B ng 1.1: Các k t qu c a phòng ng a v th bán và v th mua giao sau ........15
B ng 1.2: Tóm l

c các tác đ ng t ng th c a Basic cho các k ch b n ............18

B ng 2.1: Di n tích, s n l

ng, n ng su t cao su Vi t Nam, 1976-2009 ..... 25

B ng 2.2: Di n tích cao su qu c doanh và ti u đi n, 2000-2009 ................. 26
B ng 2.3: Di n tích, s n l
B ng 2.4: L

ng cao su toàn qu c và các vùng, 2000-2009 .. 27

ng NR xu t kh u c a Vi t Nam qua các n m ...................... 30

B ng 2.5: Top 5 n

c mà Vi t Nam xu t kh u nhi u nh t n m 2009 ........ 30

B ng 2.6: C c u xu t kh u s n ph m cao su Vi t Nam, 2009 .................... 31
B ng 2.7: Ch ng lo i và th tr

ng xu t kh u cao su Vi t Nam, 2009 ........ 32

B ng 2.8: Th ng kê giá cao su RSS3 Vi t Nam giai đo n 2000-2009 ......... 35
B ng 2.9: Các sàn giao d ch hàng hóa giao sau chính trên th gi i ............. 37
B ng 2.10: Di n bi n giá cao su và giá d u thô đ n tháng 10/2008 ............. 43

DANH M C CÁC HÌNH
Hình

Trang

Hình 1.1: V th mua giao sau .................................................................... 11
Hình 1.2: V th bán giao sau ..................................................................... 11
Hình 1.3: Phòng ng a v th bán - giá giao sau t ng $20 ........................... 14
Hình 1.4: L v th bán giao sau bù tr b ng kho n lãi giao ngay - giá giao
ngay t ng $20 .............................................................................................. 14
Hình 1.5: Lãi v th bán giao sau bù tr b ng kho n l giao ngay - giá giao
ngay gi m $20 ............................................................................................. 15
Hình 1.6: L v th mua giao sau bù tr b ng kho n lãi giao ngay- giá giao
ngay gi m $0,35 .......................................................................................... 17


L IM

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Vi t Nam là m t trong nh ng qu c gia s n xu t cao su hàng đ u Th gi i,
s nl

ng liên t c t ng. Tuy nhiên, do các ngành công nghi p s d ng m cao

su nguyên li u trong n

c ch a phát tri n nên l

ng cao su tiêu th n i đ a là

r t ít, ch y u dành cho xu t kh u.
Th gi i đang lâm vào kh ng ho ng kinh t , giá cao su gi m m nh và th
tr

ng b co h p so v i các n m tr

c. Theo s li u c a T ng c c th ng kê,

xu t kh u cao su thiên nhiên Vi t Nam n m 2009 đ t kho n 1,226 t USD,
t ng 11.1% v l

ng nh ng gi m 31.1% v giá so v i n m 2008 (Ngu n:

T ng h p t s li u Hi p h i cao su Vi t Nam VRA).
Giá cao su ch u tác đ ng c a r t nhi u nhân t : cung - c u, đi u ki n th i
ti t, giá d u thô, t l t ng tr

ng kinh t c a m t s qu c gia, y u t đ u c

qu c t ... do đó, vi c d báo giá cao su làm m t vi c làm khó kh n và ít chính
xác.

Vi t Nam đ n th i đi m hi n nay ch a có sàn giao d ch cao su, nên vi c
xác đ nh giá các h p đ ng xu t kh u cao su dài h n d a vào giá trên th
tr

ng SICOM.
V i các đi u ki n nh trên, đ h n ch r i ro do bi n đ ng giá cao su xu t

kh u nh m b o v thành qu s n xu t, kinh doanh c a mình. Các doanh
nghi p kinh doanh xu t kh u cao su Vi t Nam nên m nh d n tham gia vào th
tr

ng t

ng lai cao su qu c t .

tài t p trung vào th c tr ng s n xu t cao su Vi t Nam, các r i ro khi
tham gia vào th tr

ng cao su Th gi i, c ch ho t đ ng c a th tr

ng giao

sau và ng d ng h p đ ng giao sau vào phòng ng a r i ro bi n đ ng giá cao
su xu t kh u trên sàn giao d ch cao su qu c t .


2. M c tiêu nghiên c u
 Nghiên c u c s khoa h c c a th tr
d ng th tr

ng giao sau, ph

ng pháp s

ng giao sau cho m c đích phòng ng a r i ro bi n đ ng giá.

 Nghiên c u th c tr ng ngành cao su Vi t Nam trong m i quan h v i cao
su Th gi i. Nh ng r i ro có th g p ph i c a các doanh nghi p s n xu t,
kinh doanh cao su Vi t Nam khi tham gia vào th tr

ng cao su Th gi i.

Th c tr ng s d ng H p đ ng giao sau trong phòng ch ng bi n đ ng giá
cao su xu t kh u

Vi t Nam.

 D báo bi n đ ng giá cao su d a trên m t s nhân t th tr
ph

ng án v n d ng th tr

ng. M t s

ng giao sau phòng ng a bi n đ ng giá cao

su xu t kh u trên sàn giao d ch SICOM.
it

3.

ng và ph m vi nghiên c u
it



ng nghiên c u: Th tr

ng giao sau trong phòng ng a r i ro bi n

đ ng giá.
 Ph m vi nghiên c u:
Các doanh nghi p s n xu t, kinh doanh xu t kh u cao su Vi t Nam.
Th i gian nghiên c u: 2000-2009, và xu h
4. Ph

ng t

ng lai.

ng pháp nghiên c u

 Ngu n s li u:
T ng h p t ngu n s li u c a Hi p h i Cao su Vi t Nam (VRA), s
li u c a T p đoàn công nghi p cao su Vi t Nam (VRG).
T ng c c Th ng Kê, Techcombank.
Các s li u thu th p đ
 Ph

c t Internet.

ng pháp nghiên c u:

Ph

ng pháp th ng kê mô t .

Ph

ng pháp chuyên gia.

Ph

ng pháp d báo.


5. N i dung nghiên c u
L im đ u
Ch

ng 1: T ng quan v th tr

ng giao sau hàng hóa.

Ch

ng 2: Th c tr ng vi c ng d ng th tr

phòng ng a r i ro giá xu t kh u cao su
Ch

ng giao sau trong chi n l

Vi t Nam.

ng 3: Gi i pháp phát tri n th tr

ng giao sau cao su Vi t Nam

nh m phòng ng a r i ro bi n đ ng giá cao su xu t kh u cao su.
K t lu n.

c


-1-

CH

NG 1

T NG QUAN V TH TR
1.1 KHÁI NI M V TH TR
Th tr

NG GIAO SAU HÀNG HÓA
NG GIAO SAU HÀNG HÓA

ng giao sau hàng hóa là m t lo i hình th tr

ng mà

đó ng

i ta

mua bán v i nhau thông qua các h p đ ng cam k t v vi c mua bán m t lo i
hàng hóa nào đó theo giá xác đ nh t i th i đi m giao d ch nh ng vi c giao
hàng và nh n ti n s x y ra trong t
đ ng đ

c th c hi n

ng lai. Vi c mua bán, ký k t các h p

nh ng n i quy đ nh có t ch c c a th tr

ng, và đ

c

g i là các S giao d ch hàng hóa giao sau.
Hàng hóa mua bán trong th tr

ng giao sau là các hàng hóa đ

c quy

đ nh giao d ch t i S giao d ch. M i m t S giao d ch quy đ nh giao d ch các
lo i hàng hóa khác nhau theo tiêu chu n mà S đ ra.

Hàng hóa trao đ i trên th tr

ng giao sau r t phong phú:

- Ng c c: g o, lúa mì, lúa m ch, b p , đ u nành…
- Gia súc: th t bò, th t heo (th t đùi, th t ba r i…)
- Kim lo i: b ch kim, vàng, b c, đ ng, nhôm…
- Th c ph m và t s i: cà phê, cô ca, đ

ng, n

c cam, khoai tây.

- Lãi su t: tín phi u, trái phi u trung và dài h n…
- Ngo i t : Euro, Yen, B ng Anh, Dollar M …
- Ch s ch ng khoán: ch s S&P 500, ch s trái phi u, c phi u…
- N ng l

ng: D u thô, khí đ t, x ng…

Các hàng hóa này g i là hàng hóa c s , nó là c s đ các bên thi t l p
h p đ ng, tuy nhiên, h u h t các bên tham gia ký k t h p đ ng giao sau
không giao nh n hàng hóa th c s xem h p đ ng giao sau đó nh là công c
đ b o h cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a mình ho c đ u c , kinh
doanh chênh l ch giá.


-2-

1.2 L CH S

PHÁT TRI N TH TR

NG GIAO SAU HÀNG HÓA

Vào nh ng n m 1840, Chicago đã tr thành m t trung tâm th
c a Hoa K . Nh ng ng

ng m i l n

i nông dân tr ng lúa mì t kh p n i đ u quy t v

Chicago đ bán s n ph m c a h . Nông dân M đã ph i đ i m t v i nhi u v n
đ trong s n xu t, d tr hay bán hàng b i các y u t nh mùa v , th i ti t,
v n chuy n,… nh h

ng đ n cung và c u. Sau thu ho ch, đ ng lo t nông

dân cùng ti n hành tiêu th nông s n, làm cho cung t ng lên r t nhi u, trong
khi kh n ng kho ch a c a thành ph không đ đ thu nh n m t l

ng l n

nông s n đ n nh v y, nên các nhà đ u c l i d ng tình hình này đ ép giá
làm cho giá các s n ph m nông s n t t xu ng r t nhanh, và sau đó l i t ng tr
l i khi cung đ

c gi i t a. Nh v y, ng

i nông dân ngoài vi c ch u r i ro v

th i ti t khí h u, còn ph i ch u r i ro v th tr
th

ng. C ng t

ng t , nh ng

ng nhân luôn đ i m t v i nh ng r i ro ti m n do bi n đ ng trong giá c

gây nên.
M t c ch đ có th gi m thi u hay h n ch b t nh ng r i ro trên là nhu
c u b c thi t. B ng nh ng tho thu n tr
ng
t

i bán có th phòng ng a đ

c v giá c , ng

c nh ng r i ro do bi n đ ng giá c trong

ng lai gây nên. Nh đó, nông dân xác đ nh đ

cho l

i mua c ng nh

c m t m c giá ch c ch n

ng hàng h s s n xu t ra mà không ph i lo ng i v tình tr ng ngu n

cung quá l n s d n đ n gi m giá, gây thi t h i cho đ i s ng c a h .
Nh ng th

ng nhân đóng vai trò trung gian gi a nông dân và ng

i tiêu

dùng cu i cùng s không còn ph i lo ng i v nh ng bi n đ ng b t l i c a giá
c khi h có th ph i thu mua v i giá cao và bán ra v i m c giá th p không
đ

c d tính tr

c.

Tuy nhiên, c ch ng
nh ng giao d ch trong t

i mua và ng

i bán g p nhau đ tho thu n tr

ng lai, xác đ nh tr

c

c v giá c và th i gian giao

hàng t ra không hi u qu . Th c t đó làm phát sinh yêu c u c n có m t c


-3-

ch th tr
Th tr

ng trung gian tham gia vào, đây là kh i đi m cho s phát tri n c a

ng giao sau v sau.

N m 1848, m t nhóm th
trung tâm giao d ch CBOT.

ng gia đã đ n Chicago và đã cùng thành l p nên
đó, ng

i nông dân và các th

ng nhân có th

mua bán trao ngay ti n m t và lúa mì theo tiêu chu n v s l
l

ng do CBOT qui đ nh. Nh ng các giao d ch

ng và ch t

CBOT b y gi ch d ng l i

hình th c c a m t ch nông s n vì hình th c mua bán ch là nh n hàng trao ti n đ , sau đó thì quan h các bên ch m d t.
Trong vòng vài n m, m t ki u h p đ ng m i xu t hi n d
các bên cùng th a thu n mua bán v i nhau m t s l
chu n hóa vào m t th i đi m trong t
mình s nh n đ
đ

i hình th c là

ng lúa mì đã đ

c tiêu

ng lai. Nh đó, ng

i nông dân bi t

c bao nhiêu cho v mùa c a mình, còn th

ng nhân thì bi t

c kho n l i nhu n d ki n. Hai bên ký k t v i nhau m t h p đ ng và trao

m t s ti n đ t c c tr

c g i là “ti n b o đ m”. Quan h mua bán này là hình

th c c a h p đ ng k h n. Nh ng không d ng l i

đó, quan h mua bán

ngày càng phát tri n và tr nên ph bi n đ n n i ngân hàng cho phép s d ng
lo i h p đ ng này làm v t c m c trong các kho n vay. Và r i, ng

i ta b t

đ u mua đi bán l i trao tay chính lo i h p đ ng này tr

c thanh

lý. N u th

ng nhân không mu n mua lúa mì thì h có th bán l i cho ng

khác c n nó ho c ng

i

i nông dân không mu n giao hàng thì h có th chuy n

ngh a v c a mình cho ng
vào di n bi n c a th tr
l i h p đ ng đó s thu đ

i nông dân khác. Giá c h p đ ng lên xu ng d a
ng lúa mì. N u th i ti t x u x y đ n, thì ng

i bán

c nhi u lãi vì ngu n cung hàng đang th p đi nên

giá h p đ ng s t ng; N u v mùa thu đ
bán h p đ ng s m t giá vì ng
tr

c ngày nó đ

c nhi u h n s mong đ i thì ng

i

i ta có th tr c ti p mua lúa mì trên th

ng t do. C nh th , các quy đ nh cho lo i h p đ ng này ngày càng ch t

ch và ng

i ta quên d n vi c mua bán h p đ ng k h n lúa mì mà chuy n


-4-

sang l p các H p đ ng giao sau lúa mì. Vì chi phí cho vi c giao d ch lo i h p
đ ng m i này th p h n r t nhi u và ng

i ta có th dùng nó đ b o h giá c

cho chính hàng hóa c a h .
Ngày nay, bên c nh CBOT - m t th tr

lâu đ i nh t trên th gi i v i t ng s l
s l

ng giao sau hàng hoá l n nh t và

ng giao d ch g n b ng m t n a t ng

ng giao d ch hàng hoá giao sau toàn liên bang Hoa K , là t ng hành

dinh S giao d ch Chicago Mercantile Exchange (CME) và 9 S giao d ch
hàng hoá giao sau l n

nh ng thành ph khác n a. Nh v y, trong 11 S

giao d ch thì có 5 S giao d ch đ t t i NewYork, đó là: The Coffee, Sugar and
Cocoa Exchange; The New York Cotton Exchange; the New York Futures
Exchange NYFE; và The New York Mercantile Exchange. Có 3 S giao d ch
thành ph

Chicago, đó là: The Chicago Board of Trade-CBOT; The

Chicago Mercantile Exchange CME; và The Mid-America Commodity
Exchange - MidAm. Ba S giao d ch khác là The Kansas City Board of Trade
thành ph Kansas; là The Minneapolis Grain Exchange
cu i cùng là The Philadelphia Board of Trade
Trên th gi i s l

Minneapolis và

thành ph Philadelphia

ng các S giao d ch ngày càng t ng t i Toronto,

London, Sao Paulo, Rio de Janero, Sysney, Amsterdam, Hong Kong,
Bermuda, Paris, Kuala Lumpur, Singapore, Tokyo…T i các trung tâm kinh t
l n nhi u lo i hình d ch v m i phát tri n nh m cung c p nh ng ph

ng th c

b o v tránh s bi n đ ng v giá c , thay đ i t giá h i đoái…
Bên c nh các sàn giao d ch th c t trên, vào ngày 25 tháng 6 n m 1992,
m t sàn giao d ch đi n t ra đ i sau 5 n m xây d ng và phát tri n, đó là sàn
giao d ch CME Globex. D a trên c s h t ng k thu t c a hãng Reuters,
quy trình giao d ch c a CME Globex đ

c ki m soát b ng vi tính ngay t lúc

ban đ u trên toàn h th ng m ng toàn c u c a Reuters v i h th ng máy ch
đ t t i Long Island, New York. V i s giao d ch t Chicago, New York, Paris


-5-

và London, sàn giao d ch CME Globex đã tr thành m t th tr

ng đi n t

toàn c u.
Trong nh ng ngày đ u giao d ch c a sàn CME Globex, đã có 2.063 h p
đ ng k h n và giao sau b ng CME Mác

giao d ch trên sàn.

c

n tháng 7 n m 1992, nh ng h p đ ng giao sau b ng

CME B ng Anh, CME Fr ng Th y S , CME
đ uđ

c và CME Yên Nh t B n đ
ô La Úc và

ô La Canada b t

c giao d ch trên sàn. Và m t tháng sau đó, các h p đ ng k h n và

giao sau 3 tháng c a đ ng Euro c ng xu t hi n trên sàn CME Globex. Sau 10
n m, cùng v i s xu t hi n nhi u d ng h p đ ng m i và th h th hai c a
sàn CME Globex đ

c b sung, thì đ n tháng 10/2002 bình quân m t ngày

sàn giao d ch th c hi n g n 1,2 tri u h p đ ng. Nh v y, tính t lúc hình
thành và phát tri n c a mình, sàn CME Globex đã đ t nhi u d u n quan
tr ng và hi n t i nó ti p t c phát tri n đ tr thành sàn giao d ch đi n t thành
công nh t th gi i.
Tóm l i, th tr

ng hàng hoá giao sau đ

c hình thành, phát tri n không

ng ng và ngày càng hoàn thi n. T vi c chu n hoá các tho thu n, cam k t
đ n vi c xây d ng m t c ch h p lý đ đ m b o cho vi c th c hi n ngh a v
c a các bên trong h p đ ng. T vi c giao d ch ban đ u m t cách đ n l , t
phát, không t p trung đ n vi c hình thành nh ng th tr

ng t p trung có t

ch c nh ngày nay.
1.3 C CH HO T

NG C A TH TR

NG GIAO SAU HÀNG HÓA

1.3.1 Sàn giao d ch
Sàn giao d ch là n i t ch c t p trung đ ti n hành th c hi n các l nh c a
khách hàng, là n i các giao d ch mua bán, ký k t các h p đ ng giao sau di n
ra. M i Sàn giao d ch đ
Tr

c ch đ nh giao d ch m t lo i hàng hoá riêng bi t.

c đây các Sàn giao d ch th c hi n các l nh thông qua đ u giá m , tuy

nhiên hi n nay h u h t các Sàn giao d ch đ u s d ng h th ng đi n t đ


-6-

th c hi n các l nh c a khách hàng.
Nh ng ng
nhân đ

i giao d ch c a các hãng môi gi i và m t s thành viên cá

c phép hành ngh , m i có th làm vi c t i Sàn giao d ch. Trong khi

t t c nh ng ng

i tham gia trên th tr

m t cách gián ti p thông qua ng

ng ch có th ti p c n Sàn giao d ch

i môi gi i. Sàn giao d ch có vai trò:

- Hình thành giá
T i t ng m i ô (pit) trên sàn giao d ch, ng

i bán đ a ra giá bán, và ng

i

mua s đ a ra giá mua, cùng v i nh ng thông tin c n thi t liên quan đ n giá
c t

ng lai. Giá th

ng đ

c hình thành trên c s kh p l nh mua và l nh

bán.
- D ch chuy n r i ro
Mua bán hàng hoá giao sau đ

c coi là m t lo i hình đ u t m o hi m và

s r i ro có th phát sinh t nhi u phía. Sàn giao d ch thông qua vi c cung c p
thông tin th tr

ng s góp ph n giúp gi m b t m i r i ro.

- Tính thanh kho n
Sàn giao d ch s dùng nghi p v thanh toán bù tr đ các h p đ ng giao
sau đ

c mua bán nhanh h n.

- Tiêu chu n hoá
Sàn giao d ch đ ra nh ng đi u kho n c th quy đ nh v ph m ch t, s
l

ng, ph

ng th c giao nh n, th i gian giao nh n.

1.3.2 Trung tâm thanh toán bù tr
T i m i sàn giao d ch đ u có m t trung tâm thanh toán bù tr . Trung tâm
thanh toán bù tr có ch c n ng qu n lý các tài kho n ký qu giao d ch, đánh
giá các giao d ch hàng ngày và th c hi n vi c thanh toán các giao d ch.
Nó ho t đ ng nh là b ph n trung gian đ i v i nh ng giao d ch giao sau.
Nhi m v ch y u c a trung tâm là gi cho t t c các giao d ch th c hi n
trong ngày đ có th tính toán v th c a m i thành viên. Trung tâm đóng vai


-7-

trò nh là ng
hàng đ

i mua t t c các lô hàng đ

c bán và là ng

i bán t t c các lô

c mua.

1.3.3 Nhà môi gi i
Là m t t ch c hay cá nhân có t cách pháp nhân ti p nh n l nh mua bán
t khách hàng. Không ph i t t c các công ty môi gi i đ u là thành viên c a
Trung tâm thanh toán bù tr . N u là thành viên thì các nhân viên môi gi i c a
công ty này t i sàn s ti p nh n l nh đ u giá trên sàn giao d ch t i S giao
d ch. N u không là thành viên thì nó s th c hi n l nh c a khách hàng thông
qua m t công ty môi gi i khác là thành viên c a Trung tâm.
1.3.4 Nhà đ u t

G i chung cho t t c các đ i t

ng tham gia mua ho c bán h p đ ng giao

sau. Có r t nhi u nhà đ u t tham gia th tr
khác nhau: ng

ng giao sau v i các m c đích

i s n xu t, kinh doanh tham gia đ b o hi m r i ro t giá, nhà

đ u c tham gia đ ki m l i nhu n.
1.3.5 Phân bi t th tr
Trên th tr

ng giao sau và th tr

ng giao ngay

ng giao sau, ch ng lo i s n ph m hàng hoá mua bán r t đa

d ng, phong phú thu c nhi u l nh v c khác nhau. Vi c mua bán mang danh
ngh a là giao d ch hàng hoá nh ng đa s nhà đ u t không có hàng hoá c ng
nh không c n mua lo i hàng hoá đó. Ng

i ta ch m

n giá tr c a hàng hoá

c s đ mua đi bán l i h p đ ng giao sau nh m m c đích phòng ng a r i ro

v giá ho c đ u c ki m l i.
Ng
thì ng

c l i, v i th tr
i mua và ng

ng giao ngay, khi có nhu c u mua hàng hoá th t s
i bán cùng l p m t h p đ ng kinh t trong đó có th

kèm các quy đ nh v giao hàng và thanh toán sau. Các h p đ ng mua bán giao
ngay không đ
th

c mua bán, nh

ng l i cho ng

i khác. Vì trong h p đ ng

ng quy đ nh rõ ràng trách nhi m, ngh a v và quy n l i c a t ng ch th

k t khi h p đ ng đ

c ký k t cho đ n khi th c hi n hoàn t t theo quy đ nh.


-8-

Th tr

đ

ng giao sau đ

c t ch c t p trung, các h p đ ng giao sau ch

c mua bán thông qua S giao d ch và ch u s qu n lý, ki m tra c a Trung

tâm thanh toán bù tr , trong khi đó vi c ký k t và th c hi n h p đ ng giao
ngay đ

c th c hi n ngoài S giao d ch.

1.4 H P
Th tr

NG GIAO SAU HÀNG HÓA
ng giao sau hàng hóa là n i giao d ch, ký k t các h p đ ng mua

bán hàng hóa, vì v y các h p đ ng giao sau gi m t vai trò vô cùng quan
tr ng trong th tr

ng này.

1.4.1 Khái ni m h p đ ng giao sau hàng hóa
H p đ ng giao sau là m t h p đ ng gi a hai bên–ng
– đ mua ho c bán tài s n vào m t ngày trong t

i mua và ng

i bán

ng lai v i giá đã đ

c xác

đ nh vào ngày hôm nay và ch u quá trình thanh toán hàng ngày. [10, trang 33]
1.4.2

c đi m c a h p đ ng giao sau hàng hóa

- Giá th tr

ng hình thành công khai và minh b ch

Khi các thông tin v ngu n cung c u xu t hi n, ng
các thông tin này vào trong th tr
th a thu n thì m t giao d ch đ
Giá c đ

ng. Khi ng

i mua và bán s đ a

i mua và ng

c th c hi n và giá th tr

i bán đ t đ n

ng đ

c công b .

c hình thành thông qua h th ng đ u giá công khai nh th chính là

bi u hi n c th c a c ch giá đ

c hình thành do các tác đ ng c a l c cung

và c u.
- Qu n lý r i ro bi n đ ng giá
Kh n ng bù tr c a h p đ ng giao sau cho phép nh ng ng
r i ro hòa v n, có ngh a là thi t h i trên th tr
nhu n trên th tr

ng giao sau s bù b ng l i

ng giao ngay. i u này đã cho phép nh ng ng

vào h p đ ng giao sau qu n lý đ
giá c .

i phòng ng a
i tham gia

c các r i ro do nh ng b t n gây ra trong

ây là nhân t chính c a h p đ ng giao sau h p d n nh ng ng

phòng ng a r i ro.

i


-9-

- Tính thanh kho n
T t c thành viên tham gia th tr
nh nhàng ho c có th d báo đ
ho c rút lui ra kh i th tr

ng đ u k v ng các bi n đ ng giá c là

c.

i u này cho phép h d dàng gia nh p

ng v i m t s l

ng l n các giao d ch. S l

các giao d ch càng l n nh ng không gây tác đ ng đ n giá thì th tr
đ

ng

ng càng

c g i là “có tính thanh kho n”.

- Tính hi u qu
Th tr

ng giao sau t o kh n ng cho t t c nh ng ng

d ch v i kh i l

ng l n v i chi phí giao d ch t

này th t s h p d n nh ng ng

i mua và ng

i tham gia giao

ng đ i th p. Tính hi u qu

i bán.

- T ng l i nhu n b ng zero
B t c l i nhu n nào c a nh ng ng
kho n l c a m t ng

i tham gia th tr

i khác trong th tr

ng.

ng c ng chính là

i v i nh ng ng

i phòng

ng a r i ro, đi u này không là m i b n tâm vì l i nhu n ho c thua l c a h
đ

c bù tr trên th tr

1.4.3 M c đích c a ng

ng giao ngay.
i kinh doanh khi s d ng h p đ ng giao sau

- Phòng ng a r i ro bi n đ ng giá
Phòng ng a bi n đ ng giá là ho t đ ng cho phép m t ng
m c cao nh t sang m c th t nh t có th ch p nh n đ

c.

i chuy n r i ro
i u này đ

c

th c hi n b ng cách bù tr cùng lo i hàng hóa theo các k h n g n gi ng v i
các giao d ch g c có th gây ra r i ro. H p đ ng mua ho c bán giao sau s
t

ng đ

ng và có chi u ng

d ch hàng th c đ
s đ

c l i đ i v i giao d ch hàng th c ho c các giao

c th c hi n v i mong đ i n u có các m c l trên hàng th c

c bù đ p b i ph n lãi l n h n trên h p đ ng giao sau.

Các giao d ch bù tr s đ

c x lý t i cùng m t th i đi m, ví d khi ng

kinh doanh bán hàng th c mà h đã mua tr

i

c đó, h s ngay l p t c mua

ngay m t h p đ ng giao sau đ bù tr h p đ ng giao sau đã bán tr

c đó.


-10-

Ng

c l i, khi m t nhà kinh doanh mua hàng th c đã bán tr

c, h s ngay

l p t c bán ngay m t h p đ ng giao sau đ bù tr v i h p đ ng giao sau đã
mua tr
-

c đó.
u c , kinh doanh chênh l ch giá

H p đ ng giao sau có th đ

c s d ng đ đ u c , kinh doanh chênh l ch

giá. Do tính ch t c a nó là ti n ký qu th p, nên các nhà đ u t đã l p các h p
đ ng giao sau nh là m t đòn b y tài chính đ thu l i nhu n cao. Các nhà đ u
t có th mua bán g p nhi u l n s v n b ra nên n u d đoán giá đúng, t
su t l i nhu n s r t cao, tuy nhiên n u d báo giá sai, thì ph n l c ng là r t
l n.
Nhà đ u c trên th tr

ng giao sau không nh m m c đích t i thi u hóa r i

ro mà h nh m m c đích tìm ki m l i nhu n t đ c tính r i ro ti m n c a th
tr

ng giao sau. H tham gia th tr

ng nh m m c đích ki m l i t các thay

đ i giá mà các nhà phòng ng a r i ro đang c g ng đ ch ng l i các thay đ i
v giá. Các nhà phòng ng a r i ro mu n t i thi u hóa r i ro, nên không quan
tâm đ n h đang đ u t cái gì, trong khi các nhà đ u c mu n gia t ng r i ro
và t đó h có th t i đa hóa đ

c l i nhu n.

Không gi ng nh các nhà phòng ng a r i ro, các nhà đ u c không th c
s tìm ki m đ s h u hàng hóa th t s . H thích tham gia vào th tr

ng đ

tìm ki m l i nhu n b ng vi c thi t l p các bù đ p trong giá t ng ho c gi m
thông qua vi c mua bán các h p đ ng.
1.4.4 V th mua và v th bán trên h p đ ng giao sau
V th mua dùng đ ch tr ng thái n m gi h p đ ng mua giao sau c a
ng

i tham gia th tr

ng giao sau. Quá trình mua giao sau đ

hi n v th mua. [10, trang 463]

c g i là th c

-11-

Hình 1.1: V th mua giao sau
Bán
L i nhu n

$

Mua
Th i gian

Hình 1.1: V th mua giao sau
V th bán dùng đ ch tr ng thái n m gi h p đ ng bán giao sau c a
ng

i tham gia th tr

ng giao sau. Quá trình bán giao sau đ

c g i là th c

hi n v th bán. [10, trang 463]

Bán

$

L i nhu n
Mua

Th i gian

Hình 1.2: V th bán giao sau
B i vì các kho n lãi và thua l trên th tr
t nh ng gì x y ra trên th tr
l i trên th tr

ng giao ngay. B ng vi c th c hi n v th ng

ng giao ngay, nh ng ng

i phòng ng a có th gi m thi u đ

r i ro v giá. Nh ng thua l trên th tr
nhu n trên th tr

ng giao sau ph n chi u t

ng giao sau và ng

ng giao ngay đ

c l i.

ng
c
c

c bù đ p b ng l i

-12-

1.5 R I RO V
L

GIÁ XU T KH U HÀNG HÓA VÀ CÁC CHI N

C PHÒNG NG A R I RO

1.5.1 Các lo i r i ro
- R i ro t giá c
Nguy c r i ro l n nh t cho các nhà s n xu t kinh doanh xu t, nh p kh u là
khi giá c xu ng th p h n chi phí và giá thành xu t, cao h n giá thành nh p
kh u. Còn trong tr

ng h p nhà xu t kh u bán kh ng hàng hóa thì đi u đáng

lo ng i nh t là giá c t ng, trong tr

ng h p d tr hàng hóa lo ng i giá gi m.

- R i ro t giá h i đoái
Ti n t v a có ch c n ng thanh toán trong buôn bán v a là đ i t
buôn bán. M t khác, ti n t c a các n

ng c a

c trên th gi i ngày nay h u h t là ti n

gi y. Do v y, b n thân ti n t ch a đ ng nguy c bi n đ ng v giá tr và r t
nh y c m v i tình hình chính tr , kinh t … T giá h i đoái th
đ ng lên, xu ng th t th
ng

i ta th

ng xuyên bi n

ng, khó d báo. Trong kinh doanh xu t nh p kh u

ng s d ng đ ng ti n m nh và có kh n ng chuy n đ i đ làm

c s cho vi c tính toán và thanh toán. M c đ r i ro s ph thu c vào n n
kinh t có đ ng ti n đ

c l a ch n và s

n đ nh c a đ ng ti n đó.

- R i ro thanh toán
M t trong nh ng lo ng i l n nh t c a các nhà kinh doanh xu t nh p kh u
là g p r i ro trong thanh toán. Ch ng h n nh : Giao hàng nh ng không thu
đ

c ti n đ y đ ho c tr ti n r i mà không nh n đ

c hàng hóa đúng nh

cam k t d n đ n tranh ch p kéo dài, gây ra thi t h i cho nhà kinh doanh.

- R i ro tranh ch p, khi u ki n
Khi nhà kinh doanh g p s tranh ch p, khi u ki n c ng có ngh a là h g p
ph i r i ro. Dù th ng hay thua ki n, thì c ng s làm gi m ho c m t uy tín c a
nhà kinh doanh tr

c khách hàng. Các nhà qu n tr không t p trung vào ho t

đ ng s n xu t kinh doanh. Ch a k các t n th t v th i gian, ti n b c.


-13-

- R i ro h n ch trình đ chuyên môn nghi p v
V i đi u ki n n n kinh t Vi t Nam, v n đ này d nh n th y vào cu i
n m 2006 khi nhi u ng
nghi p, nh ng ng

i trong đó có c gi i kinh doanh cà phê chuyên

i mua bán nh , nh ng ng

i tr ng cà phê và nh ng ng

ch a t ng kinh doanh cà phê đã đ xô kinh doanh trên th tr

i

ng LIFFE và

NYBOT b ng các h p đ ng giao sau, h p đ ng quy n ch n. Do ch a am hi u

v k thu t v n hành c a các th tr

ng này do đó đã th t b i r t n ng n . T

đó d n đ n có quan đi m cho r ng công c phái sinh là hình th c c b c h n
là m t công c phòng ng a r i ro.
1.5.2 Các nhân t

nh h

ng đ n bi n đ ng giá xu t kh u hàng hóa

- Tình hình bi n đ ng kinh t th gi i.
- Bi n đ ng giá c hàng hóa thay th .
- Bi n đ ng th i ti t là nh h

ng đ n y u t cung hàng hóa.

- Bi n đ ng t giá

nh ng qu c gia xu t, nh p kh u ch y u.

- S đi u ti t s n l

ng

các qu c gia s n xu t hàng hóa.

- Tác đ ng c a các nhà đ u c .
1.5.3 Các chi n l

c phòng ng a r i ro

 Phòng ng a v th bán
Gi d bây gi đang là th i đi m tháng 2 và nhà s n xu t có thông tin giá
giao ngay d ki n vào tháng 10 có kh n ng là $400.

th i đi m tháng 2 này,

giá giao sau tháng 10 là $420. Nhà s n xu t quy t đ nh ch t bán m t ph n s n
l

ng s bán

cu i tháng 9

m c $400 (đúng nh m c giá k v ng). Khi ra

quy t đ nh này nhà s n xu t s h n ch b t k kho n l ti m n nào, n u có,
do giá th tr

ng có kh n ng s t gi m vào tháng 10. [10, trang 466]