Đặc trưng văn hóa của thành ngữ chỉ tốc độ trong tiếng Việt và tiếng Anh

29

TẠP CHÍ KHOA HỌC SÔ 5 * 2014

ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA CỦA THÀNH NGỮ CHỈ TỐC ĐỘ
TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH
Nguyễn Thị Hữu Hiệp*

Tóm tắt
Ngôn ngữ và văn hóa có liên hệ chặt chẽ và không thể tách rời. Thành ngữ được
xem là hình thức đặc biệt của ngôn ngữ hàm chứa lượng lớn thông tin văn hóa và được
dùng nhiều trong giao tiếp hàng ngày. Tuy nhiên, nếu không phải là người bản ngữ, việc
hiểu thành ngữ không đơn giản bởi phần lớn chúng mang nghĩa biểu trưng. Bài viết này
nghiên cứu một số đặc trưng ngữ nghĩa và văn hóa của thành ngữ chỉ tốc độ trong tiếng
Việt và tiếng Anh. Các thành ngữ này trong cả hai ngôn ngữ không chỉ có một số điểm
chung mà còn thể hiện những đặc trưng văn hóa riêng của mỗi dân tộc. Kết quả nghiên cứu
có thể giúp nâng cao khả năng sử dụng thành ngữ chỉ tốc độ cho người học tiếng Anh lẫn
tiếng Việt.
Từ khóa: văn hóa, đặc trưng văn hóa, thành ngữ, thành ngữ chỉ tốc độ, thành ngữ
chỉ tốc độ tiếng Việt và tiếng Anh, tốc độ.

1. Mở đầu
Văn hóa và ngôn ngữ có liên hệ
chặt chẽ, không thể tách rời. Ngôn ngữ
là phương tiện chuyên chở văn hóa và
văn hóa chứa đựng trong ngôn ngữ.
Nhấn mạnh vai trò ngôn ngữ của cộng
đồng mỗi dân tộc, F. de Sausure đã viết:
“Phong tục của một dân tộc có tác động
đến ngôn ngữ, và mặt khác, trong một
chừng mực khá quan trọng, chính ngôn

ngữ làm nên dân tộc” [9].
Thành ngữ là một bộ phận quan
trọng trong vốn từ vựng của mỗi ngôn
ngữ. Có thể nói, ở cấp độ từ vựng, thành
ngữ là đơn vị mang nhiều đặc trưng văn
hóa nhất. Bởi lẽ, không một thành ngữ
nào lại không gắn với những điều kiện
lịch sử, địa lý, văn hóa, phong tục tập
quán của một xã hội, một cộng đồng
người nhất định. Hoàng Văn Hành [2: 142]
_______________________
* CN, Trường THPT Lương Văn Chánh

đưa ra nhận định tổng quát rằng “thành
ngữ là một kho báu lưu giữ những trầm
tích văn hóa đặc sắc và phong phú của
dân tộc”.
Bản sắc văn hóa dân tộc được
thể hiện ở chỗ, khi một thành ngữ được
chuyển đến người tiếp nhận thì lập tức
tái hiện hình ảnh dân tộc đặc thù. Người
tiếp nhận nếu không phải là người bản
ngữ thường gặp khó khăn khi lĩnh hội
nghĩa của thành ngữ vì không giải mã
được nghĩa hình tượng ở tầng nghĩa bậc
hai. Ví dụ cá nằm trên thớt có tầng
nghĩa thứ nhất chỉ con cá ở trạng thái
đang nằm trên thớt, sắp bị kết thúc cuộc
đời. Nhưng người Việt dùng thành ngữ
này với tầng nghĩa thứ hai được hiểu là

đang lâm vào tình thế nguy hiểm mà
trạng thái cá nằm trên thớt biểu trưng.
Thành ngữ Anh check is in the email có
tầng nghĩa thứ nhất là “ngân phiếu đang
được chuyển đến bằng đường bưu điện”


30
nhưng người Anh hiểu theo tầng nghĩa
thứ hai, ngược lại rằng “ngân phiếu
chưa được gửi đến và có thể không bao
giờ được gửi đến”. Thành ngữ chỉ
những người chậm thanh toán, nợ nần,
hay hẹn rày hẹn mai rồi sau đó lại đổ
thừa cho bưu điện đánh mất ngân phiếu.
Ta hiểu đây là kiểu hứa lèo.
Với thành ngữ nói chung, thành
ngữ chỉ tốc độ trong tiếng Việt và tiếng
Anh nói riêng, có những vật biểu trưng
mà cả hai ngôn ngữ đều thể hiện chung
một ý nghĩa biểu trưng. Nhưng cũng có
thể cùng một sự vật lại được xem xét và
đánh giá ở những góc độ khác nhau. Vì
thế khi tri nhận một sự vật, mỗi dân tộc
đã chọn một nét nghĩa đặc trưng riêng
cho sự vật đó. Điều này dẫn đến sự thể
hiện khác nhau là cùng một vật biểu trưng
nhưng nghĩa biểu trưng không giống
nhau. Và thật thú vị khi cùng một nghĩa
biểu trưng nhưng mỗi dân tộc lại sử dụng

các vật biểu trưng hoàn toàn khác nhau.
Việc khảo sát hy vọng cung cấp
cho người học kiến thức nền tảng về các
khía cạnh văn hóa liên quan đến các
thành ngữ mà họ đang tiếp cận. Điều
được kỳ vọng tìm thấy là những đặc
trưng ngôn ngữ – văn hóa của dân tộc
Việt Nam và các dân tộc sử dụng tiếng
Anh như tiếng mẹ đẻ, sự giống và khác
nhau trong quan niệm, liên tưởng ngôn
ngữ giữa người Việt và người bản ngữ
Anh có liên quan đến cách diễn đạt về
tốc độ trong thành ngữ của tiếng Việt và
tiếng Anh, hai thứ tiếng thuộc hai loại
hình ngôn ngữ khác nhau.
2.2. Những đặc trưng văn hóa của
thành ngữ chỉ tốc độ trong tiếng Việt
và tiếng Anh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN

2.1. Những thành ngữ chỉ tốc độ
giống cả vật biểu trưng và nghĩa biểu
trưng
Cả người Việt và người bản ngữ
Anh đều cho rằng thỏ, sóc là những con
vật nhanh nhẹn, lanh lẹ. Tiếng Việt có
thành ngữ nhanh như thỏ, còn trong
tiếng Anh, chúng ta cũng gặp vật biểu
trưng thỏ với ý nghĩa tương tự quick as

a bunny. Ngoài thỏ, sóc cũng là con vật
nhanh nhẹn và đáng yêu. Nó được
người dân sử dụng để ví von sự nhanh
nhẹn trong hoạt động của con người:
nhanh như sóc – as nimble as a
squirrel. Trái lại, để chỉ sự chậm chạp,
tiếng Việt có thành ngữ chậm như sên
tương đương với thành ngữ at a snail’s
gallop/at a snail’s pace trong tiếng
Anh. Những thành ngữ này nhấn mạnh
về tiến độ thực hiện điều gì là quá
chậm, nhất là khi người nói cho rằng có
thể làm nhanh hơn.
(1) You always eat at a snail’s
pace. I’m tired of waiting for you. [10:
304]
Lúc nào bạn cũng ăn quá chậm.
Tôi chán ngấy việc phải chờ bạn rồi.
Các hiện tượng tự nhiên như gió,
sấm, chớp… là những hiện tượng gần
gũi, dễ quan sát và ảnh hưởng trực tiếp
đến cuộc sống của con người. Nhìn ở
góc độ ngôn ngữ, đó là những tín hiệu
nhưng khi đi vào thành ngữ, những tín
hiệu đó mang giá trị và ý nghĩa thẩm
mỹ nhất định, trở thành những tín hiệu
thẩm mỹ. Do đó, gió, chớp, sấm sét...
trở thành vật biểu trưng chung trong
thành ngữ tiếng Việt và tiếng Anh để
chỉ diễn biến của một sự việc, một hành

động rất nhanh, chỉ trong khoảnh khắc,


TẠP CHÍ KHOA HỌC SÔ 5 * 2014

đầy bất ngờ: nhanh như chớp, nhanh
như chảo chớp; (as) quick as greased
lightning, like greased lightning (nhanh
như chớp), (as) quick as the (a) flash of
lightning (nhanh như tia chớp), at/with
lightning speed (với tốc độ tia chớp).
Hiện tượng gió trong thành ngữ
tiếng Việt chỉ tốc độ là nhanh như gió,
chạy nhanh như gió, ăn như gió cuốn
hoặc kết hợp với hình ảnh cánh diều
trong như diều gặp gió, như diều được
gió, lên như diều. Diều nếu không có
gió sẽ không bay cao được. Lợi dụng
sức gió để đưa diều bay lên cao. Các
thành ngữ này được hiểu là sự phát triển
rất nhanh, thành công nhanh chóng nhờ
thời cơ thuận lợi. Từ “gió” theo tiếng
Hán là “phong”, nhiều thành ngữ Hán
Việt được sử dụng trong tiếng Việt
không chỉ bởi những người “thích nói
chữ” mà rất phổ biến trong đời sống
thường nhật, do sự cô đọng về mặt ngữ
nghĩa khiến các thành ngữ đó có giá trị
ứng dụng rất lớn, chẳng hạn bạt phong
long địa, khoái mã truy phong, trục

nhật truy phong. Trong tiếng Anh,
chúng ta thấy có (run/go) like the wind,
swift as the wind (chạy) nhanh như gió).
Hoạt động của con người thường
gặp nhất trong thành ngữ chỉ tốc độ
tiếng Việt và tiếng Anh là “nháy mắt”.
Việc gì diễn ra trong nháy mắt có nghĩa
là rất nhanh chóng, trong một khoảnh
khắc, một thời gian cực ngắn. Thành
ngữ Anh với ý nghĩa tương đương: (as)
quick as a wink, in the twinkling of an
eye, in the blink of an eye (trong chớp
mắt, trong nháy mắt).
Đối với thành ngữ chỉ tốc độ nói
riêng, bộ phận cơ thể người được nhắc

31
đến nhiều nhất là chân. Bản thân các từ
xuất hiện trong một số thành ngữ đã nói
lên ý nghĩa của nó. By/in leaps and
bounds là một thành ngữ như thế. Leap
và bound nghĩa là “nhảy vọt”. Nghĩa
của thành ngữ là “đang phát triển vượt
bậc, nhanh chóng”. Có thể dùng thành
ngữ này trong nhiều hoàn cảnh:
(2) The brush we cut back last
fall is growing by leaps and bounds. [13]
Cỏ mới cắt mùa thu năm ngoái
giờ đang mọc nhanh lắm.
hay lợi nhuận của một công ty gia tăng

nhanh chóng cũng dùng hình ảnh này để
miêu tả:
(3) The profits of my company
are increasing by leaps and bounds. [13]
Tương tự, hình ảnh bước nhảy,
cú nhảy được dùng trong thành ngữ
Việt: ba chân bốn cẳng, cẳng vác lên
vai, chạy vắt chân lên cổ, quàng chân
lên cổ; và trong tiếng Anh:
- get the lead out of one’s feet:
dẫn đầu, đi trước bàn chân của ai;
(nghĩa bóng) khẩn trương lên, nhanh
chân lên
- as fast as your legs can/would
carry you: nhanh như đôi chân có thể
vác cả cơ thể của bạn; (nghĩa bóng)
nhanh nhất có thể
- be light on your feet: nhanh
nhẹn trên đôi chân của bạn; (nghĩa
bóng) di chuyển nhẹ nhàng, nhanh nhẹn
2.2. Những thành ngữ chỉ tốc độ cùng
vật biểu trưng nhưng khác nghĩa biểu
trưng
Trong ngôn ngữ, mỗi sự vật
được liên tưởng đến các đặc điểm, tính
chất khác nhau, gắn liền với quan niệm,
tâm lý, nhận thức và tư duy của mỗi dân


32

tộc. Cho dù cùng khai thác một đặc
điểm, tính chất nào đó của vật nhưng
mỗi dân tộc lại có những liên tưởng
khác nhau, thậm chí trái ngược nhau.
Một số thành ngữ Anh có hình
ảnh liên quan đến bộ phận cơ thể người
như: drag one’s ass, drag one’s feet,
drag one’s heels. Tương đồng về ngữ
nghĩa nhưng các thành ngữ này dùng
các hình ảnh biểu trưng khác nhau: ass
(mông, đít), feet (bàn chân), heels (gót
chân). Với nghĩa đen là “kéo lê mông”,
thành ngữ drag one’s ass được hiểu là
“làm việc gì rất chậm chạp và lề mề”,
trái ngược với thành ngữ cùng vật biểu
trưng trong tiếng Việt cắp đít mà chạy
lại có nghĩa bỏ chạy trong vội vàng, có
sự mờ ám, hay nhục nhã.
Drag one’s feet với nghĩa đen là
“kéo lê bàn chân” có nghĩa là “cố ý để
mất quá nhiều thời gian cho công việc
gì”, nhất là vì có ý không muốn làm.
Nghĩa đen của drag your heels là “kéo
lê gót chân”, nghĩa của thành ngữ này là
“làm một việc gì một cách chậm chạp,
miễn cưỡng”.
Vẫn là hình ảnh đôi chân, tuy
nhiên thành ngữ sweep someone off
their feet lại có ý khác so với các thành
ngữ tiếng Việt vắt chân lên cổ hay ba

chân bốn cẳng. Nếu một ai đó sweeps
you off your feet với nghĩa đen là “quét
ai đó ra khỏi chân của họ” tức là “làm
điều gì gây ấn tượng, chiếm được tình
cảm của ai một cách nhanh chóng”.
(4) He was hoping to sweep her
off her feet, but she just laughed. [17]
Anh ta hy vọng là sẽ nhanh
chóng chiếm được tình cảm của cô ấy,
nhưng cô chỉ cười mà thôi.

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN

2.3. Những thành ngữ chỉ tốc độ cùng
nghĩa biểu trưng nhưng khác vật biểu
trưng
Không sử dụng chính xác thời
gian (time) làm vật biểu trưng, thành
ngữ tiếng Anh against the clock dùng
đồng hồ để ám chỉ hành động phải làm
khẩn trương, gấp gáp, tận dụng từng
giây từng phút một, giống như chạy đua
với thời gian trong thành ngữ Việt.
(5) We worked against the clock
all day to get that report done by five.
[16]
Chúng tôi đã làm việc chạy đua
với thời gian cả ngày để bản báo cáo
hoàn thành trước 5 giờ.
Để so sánh về tốc độ nhanh,

thành ngữ Việt nhanh như tên, nhanh
như tên bắn chỉ hình ảnh của cung tên,
một loại vũ khí thô sơ, trong khi thành
ngữ Anh lại dùng hình ảnh biểu trưng là
súng ống hiện đại như go great guns,
stick to one’s gun, like a shot (phát
đạn). Great guns được hiểu là một cách
mạnh mẽ, hăng hái, hoặc rất thành
công. Cụm này thường được dùng dưới
dạng go great guns và có nguồn gốc từ
tiếng lóng sử dụng trong hải quân Anh
quốc vào cuối những năm 1200. Ngoài
ra, go great guns với nghĩa đen là “đi
như những khẩu thần công”, còn ý
nghĩa nữa là chỉ “một hành động hoặc
một chức năng nào hoạt động với tốc độ
cao và cường độ lớn”.
Cùng miêu tả hành động chạy,
mỗi ngôn ngữ lại dùng vật biểu trưng
khác nhau để so sánh. Với người Á
Đông, các hình ảnh liên quan tới ma
quỷ thường mang đến điều xấu và bị
xua đuổi. Người phương Tây lại sợ hãi


TẠP CHÍ KHOA HỌC SÔ 5 * 2014

những điều liên quan tới địa ngục, quỷ
dữ. Tiếng Việt có thành ngữ chạy như
ma đuổi ám chỉ nỗi sợ hãi, chạy rất

nhanh như để thoát khỏi sự rượt đuổi
của bóng ma. Tiếng Anh có thành ngữ
tương đương run like hell hay like a bat
out of hell. Chúng được sử dụng thường
xuyên ở Anh trong nhiều thập kỷ, có
nghĩa nhanh chóng rời khỏi chỗ nào đó.
Tại sao lại là “dơi bay ra khỏi địa ngục”
thì có ý kiến giải thích rằng dơi là loài
ưa tối, sợ ánh sáng, khi nhìn thấy lửa
địa ngục chúng sợ hãi và bay dáo dác ra
khỏi đó. Thành ngữ này xuất hiện lần
đầu tiên trong một ấn bản in vào năm
1921, miêu tả những máy bay chiến đấu
trong thế chiến thứ nhất bay với tốc độ
cao nhất thì được so sánh với hình ảnh
dơi bay ra khỏi địa ngục.
2.4. Những thành ngữ chỉ tốc độ đặc
trưng riêng của mỗi ngôn ngữ
2.4.1. Những thành ngữ chỉ tốc độ chỉ
có trong tiếng Việt
- Chạy nhanh như ngựa tế, chạy
như ngựa, chạy như ngựa vía
Là con vật vừa thân quen, gần
gũi, vừa độc đáo và giàu ý nghĩa biểu
tượng, ngựa được người Việt lấy làm
hình ảnh biểu trưng sinh động cho nhiều
thành ngữ: chạy nhanh như ngựa tế,
chạy như ngựa, chạy như ngựa vía.
Ngựa cũng như thỏ, có đặc tính chạy
nhanh. Chạy nhanh như ngựa tế là chạy

rất nhanh, với vẻ hùng dũng, mạnh mẽ,
tựa kiểu ngựa phi nước đại. Hoặc chạy
như ngựa nghĩa là chuyển động nhanh,
phóng thẳng một mạch. Đối với thành
ngữ chạy như ngựa vía, “ngựa vía”
được hiểu là ngựa làm bằng giấy, dùng
trong tang lễ ngày xưa, xem như

33
phương tiện đưa linh hồn người chết lên
trời theo văn hóa người Việt. Thành ngữ
này ý chỉ người hay đi, đi suốt ngày, ít
khi ở nhà hoặc ngồi yên một chỗ.
- Ăn như gấu ăn trăng
Hiện tượng nguyệt thực, hay dân
gian gọi là “gấu ăn trăng”, người
phương Tây thì gọi là “rồng ăn trăng”,
là hiện tượng thường xảy ra vào những
ngày giữa tháng (lúc trăng tròn), khi mà
mặt trời, trái đất và mặt trăng đứng
thẳng hàng, mặt trăng đi vào hình chóp
bóng của trái đất, đối diện với mặt trời.
Lúc đó trái đất che khuất mặt trăng và
ánh sáng nơi mặt trăng bị khuyếch tán,
có màu đỏ như máu, nên người ta cho
rằng mặt trăng bị ăn nên đổ máu và lại
được nhả ra. Bên cạnh đó, gấu là loài
ham ăn, nên đối với người ham ăn, thì
người ta cũng thường mắng là “đồ gấu”.
- Chạy như cờ lông công

“Cờ lông công” trong thành ngữ
chạy như cờ lông công là cờ làm bằng
lông con công. Đây là loại cờ hiệu của
những người lính trạm xưa kia, thường
dùng khi chạy công văn hoả tốc. Cũng
có lý giải khác cho rằng người đưa tin
hỏa tốc đội mũ gắn lông chim công,
cưỡi ngựa phi gấp. Ngày xưa, việc
truyền đạt các mệnh lệnh, công văn chỉ
được thực hiện nhờ sức người và sức
ngựa. Vì vậy, nhà nước phong kiến mới
đặt ra các trạm và tuyển mộ các loại
lính trạm, phu trạm. Từ trạm nọ đến
trạm kia là một cung đường. Thông
thường, người lính trạm khi chạy công
văn hỏa tốc phải vượt hai đến ba cung
đường trong một ngày. Người dân nhìn
thấy cờ hiệu lông công của những người
lính trạm ở khắp các nẻo đường. Bao


34
giờ họ cũng vội vàng, tất tưởi, người
chạy đi, kẻ chạy lại, cả người cả ngựa
đều đẫm mồ hôi. Công văn vừa chuyển
đi, lại có công văn đến. Sự đan chéo,
liên tục của các công văn, mệnh lệnh
tạo nên sự đan chéo, dồn dập của những
cờ hiệu lông công. Vì vậy, chạy như cờ
lông công trước hết được hiểu là “chạy

rối rít, chạy loạn xạ”.
Nhưng có lẽ cũng từ thực tế là
những người mang cờ hiệu lông công
mặc dù chạy ngược chạy xuôi rối rít
nhưng chẳng phải là để vận chuyển
hàng hoá nặng nhọc gì, với con mắt của
mọi người đấy là một việc làm không
cần thiết. Còn tính khẩn cấp của công
văn lại cũng chẳng liên quan gì đến họ.
Có thể vì lẽ đó mà thành ngữ chạy như
cờ lông công còn có một sắc thái nghĩa
nữa là “chạy rông, chạy rối rít, chạy
không đạt kết quả gì”.
- Chạy rống Bái Công
Bái Công tức Lưu Bang Hán
Cao Tổ trong lịch sử Trung Quốc.
Trong giai đoạn đầu, Lưu Bang đã được
biết đến với danh hiệu “Bái công”, với
chữ “Bái” là đề cập đến quê hương của
ông (huyện Bái, tỉnh Giang Tô, Trung
Quốc). Thuở khởi nghiệp tranh hùng
xưng bá với Hạng Vũ, Bái công đánh
trận nào thua trận đấy. Những thất bại
cùng những cuộc chạy dài thoát thân
liên tiếp của Lưu Bang đã trở thành một
điển tích trong lịch sử chiến tranh của
Trung Quốc thời cổ, trung đại. Người
Việt Nam xưa thường liên hệ, so sánh
những cuộc tháo chạy của Lưu Bang
với những cuộc chạy dài của nhiều đạo

quân xâm lược trong các cuộc chiến
tranh giữ nước của dân tộc ta. Từ những

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN

cuộc thảm bại, chạy dài đó cộng với
mọi kiểu rút quân tương tự, qua nhiều
thế kỷ, đã dần dần lắng đọng trong tiếng
Việt thành ngữ chạy rống Bái Công.
Thành ngữ đó chỉ một hành động
quân sự, dưới hình thức một cụm từ hỗn
hợp, gồm hai từ thuần Việt “chạy rống”
và hai từ gốc Hán “Bái Công”, đồng
thời mang theo một nghĩa châm biếm là
chạy rất nhanh, rất nhiều, chạy một cách
hộc tốc, hốt hoảng, rong ruổi khắp nơi,
lang thang suốt ngày, suốt tháng để tháo
thân như Bái Công. Chỉ có điều, sau
tám lần chạy rống, Lưu Bang đã thành
công, còn các đạo quân xâm lược Việt
Nam, trước sau đều chịu thất bại.
2.4.2. Những thành ngữ chỉ tốc độ chỉ
có trong tiếng Anh
- A fast/quick buck
Buck là tiếng lóng, rất thông
dụng trong văn nói tiếng Anh và dùng
để chỉ “đồng đôla”. Người bản ngữ Anh
thường nói it costs five bucks thay vì it
costs five dollars. Xuất hiện trong make
a fast buck với nghĩa đen là “nhanh

chóng kiếm được đôla”, thành ngữ trên
có nghĩa là “kiếm được tiền nhanh và
đôi khi không chính đáng”.
- Burn rubber
Thành ngữ burn rubber có nghĩa
đen là “đốt cao su”, trong đó “rubber”
(cao su) ám chỉ chiếc lốp xe. Thành ngữ
này xuất hiện từ giữa những năm 1900
khi ngành công nghiệp ô tô bắt đầu phát
triển mạnh và trở thành một hình mẫu
cho nền kinh tế hiện đại. Bắt nguồn từ
việc khi chạy xe ô tô, tài xế tăng tốc đột
ngột thì bánh xe sẽ phải quay nhanh
ngay lập tức để đạt tốc độ cao, nóng lên
do ma sát và để lại vệt lốp xe trên


TẠP CHÍ KHOA HỌC SÔ 5 * 2014

đường, nghĩa thành ngữ của burn
rubber là “tăng tốc, lái xe nhanh để đến
được nơi cần đến”.
(6) We’ll have to burn rubber to
get there in time. [12]
Chúng ta phải tăng tốc để đến đó
kịp giờ.
- In high gear, swing into high
gear
Giống như burn rubber, in high
gear hay swing into high gear với nghĩa

đen là “sang số cao nhất trong tốc độ
của xe”, cũng xuất phát từ Mỹ – nơi
phát triển ngành công nghiệp ô tô.
Nghĩa thành ngữ của hai cách diễn đạt
này là “dốc hết sức, tăng tốc, tăng nhịp
độ chuyển động”.
- At full throttle
Throttle có nghĩa là “van tiết
lưu, bộ điều chỉnh trong động cơ”.
Thành ngữ at full throttle, với nghĩa đen
là “mở hết ga”, rất gần nghĩa với cách
nói speed up, tức là “tăng tốc”. Đây
cũng là một thành ngữ có nguồn gốc từ
sự phát triển của ngành công nghiệp ô
tô tại Hoa Kỳ.
- Get/have the drop on
Thành ngữ get the drop on hay
have the drop on, với nghĩa đen là “rơi,
rớt xuống”, có dạng thức đầy đủ là
get/have the drop on someone. Thành
ngữ này xuất hiện vào thời các chàng
cao bồi đi chinh phục miền Tây nước
Mỹ, và trong một cuộc đấu súng, người
nào rút súng ra trước thì người đó được
coi là “get the drop on his opponent”,
tức là có lợi thế hơn đối thủ, bởi vì
người đó có thể bắn trước. Nghĩa thành
ngữ của cách diễn đạt này là “giành

35

được lợi thế so với đối thủ của mình”.
Ngày nay, thành ngữ này được dùng
trong lĩnh vực chính trị hay thương mại,
như chúng ta nghe một ông giám đốc
công ty nói sau đây:
(7) Our new software will get the
drop on our competitors. It performs
accounting work a whole lot faster than
other stuff on the market, and we’ve put
a price on it as low as the slower
software the other companies are
selling. [18]
Phầm mềm máy tính mới của
chúng ta sẽ chiếm được lợi thế so với
các công ty đối thủ của chúng ta. Nó
làm công việc kế toán nhanh hơn rất
nhiều so với các phần mềm khác trên thị
trường, và chúng ta đã đặt giá rẻ ngang
với những phần mềm kém hơn mà các
công ty khác đang bán.
- Cut and run
Thành ngữ cut and run, với
nghĩa đen là “cắt rồi chạy”, là dạng rút
gọn của cut and run away hay cut and
run off. Dẫn chứng sớm nhất của thành
ngữ này cho thấy nó được sử dụng vào
năm 1590, trong một bản anh hùng ca
chưa hoàn thành mang tên The Faerie
Queene của Edmund Spenser trong ngữ
cảnh liên quan đến một chuyến đi biển,

với hành động cắt dây neo và chạy xuôi
chiều gió. Từ đó, thành ngữ này bắt đầu
xuất hiện trong giới hàng hải và được
dùng trong trường hợp thủy thủ phải cắt
dây neo thuyền để chạy trốn khi trông
thấy một thuyền của hải tặc hay một
cơn bão lớn. Nghĩa thành ngữ của cut
and run là “chạy trốn khỏi tình huống
hiểm nguy”.


TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHÚ YÊN

36
(8) When my neighbor heard the
burglars, he turned on the lights and his
two big dogs ran downstairs barking.
The burglars decided they’d better cut
and run. They ran away so fast one
dropped a bag of things he’d already
stolen from somewhere else. [18]
Khi ông hàng xóm của tôi nghe
tiếng động của mấy tên trộm, ông bèn
bật đèn lên, và hai con chó lớn của ông
chạy xuống lầu. Bọn trộm quyết định
phải bỏ chạy. Chúng chạy nhanh đến độ
một tên trong bọn đánh rơi túi đồ mà
hắn đã lấy cắp ở nơi khác.
- Shoot from the hip
“Hip” là cái hông, to shoot from

the hip có nghĩa đen là bắn từ chỗ
ngang hông, và nghĩa thành ngữ là hành
động một cách vội vã, thiếu suy nghĩ.
Nó xuất hiện cách đây hơn 100 năm khi
các chàng chăn bò ở miền Tây nước Mỹ
đeo súng lục trong bao buộc ở thắt lưng.
Khi đấu súng với nhau, một anh chăn
bò có thể tìm cách bắn trước bằng cách
nổ súng ngay sau khi vừa rút súng ra
khỏi bao và còn ở ngang hông anh ta,
thay vì đưa súng lên cao rồi nhắm bắn.
Tuy nhiên, người bắn vội vã như vậy
thường khi thua người nhắm kỹ càng.
Vì thế thành ngữ to shoot from the hip
dùng để chỉ một hành động vội vã, thiếu
suy xét.
3. Kết luận
Tuy không có điều kiện phân tích
sâu tất cả các mặt ngữ nghĩa của thành
ngữ chỉ tốc độ trong tiếng Việt và tiếng
Anh, nhưng với những gì đã chỉ ra, có
thể thấy rằng nhiều thành ngữ tiếng Việt

gắn liền với văn hóa phương Đông, đặc
điểm của một nước nông nghiệp qua các
hình ảnh về các con vật, sản vật nông
nghiệp; trong khi đó nhiều thành ngữ
tiếng Anh gắn liền với nền văn hóa du
mục và sự phát triển của cách mạng
công nghiệp ở Anh vào thế kỷ 19 cũng

như thời kỳ đầu trong lịch sử lập quốc
của Hiệp chủng quốc Hoa kỳ  điều này
không chỉ tác động đến bình diện mô tả
nhận thức mà còn là cơ sở của sự nhận
thức.
Là người làm công tác giảng dạy
ngoại ngữ, chúng tôi tự đặt cho mình
một nhiệm vụ quan trọng là kết hợp dạy
tiếng với giới thiệu bản sắc văn hóa của
dân tộc nói thứ tiếng ấy như tiếng mẹ
đẻ, giúp học sinh ngày càng hứng thú,
say mê khi đi sâu vào nghiên cứu ngôn
ngữ mình đang học như đang đi vào
một thế giới đầy bí ẩn nhưng thú vị. Rõ
ràng là việc dạy cho học sinh Việt Nam
cả tiếng Anh lẫn văn hóa Anh  Mỹ là
rất không dễ, nhất là khi văn hóa Việt
khác xa nền văn hóa của người bản ngữ
Anh.
Hy vọng rằng việc so sánh đối
chiếu những đặc trưng văn hóa của
thành ngữ chỉ tốc độ trong tiếng Việt và
tiếng Anh đã làm rõ giá trị văn hóa của
các cách diễn đạt này; giúp cho việc
lĩnh hội nội dung, ý nghĩa thành ngữ
của hai ngôn ngữ được dễ dàng hơn;
góp phần nâng cao chất lượng của việc
sử dụng thành ngữ nói chung, thành ngữ
chỉ tốc độ nói riêng trong việc dạy tiếng
và các hoạt động dịch thuật

TÀI LIỆU THAM KHẢO


TẠP CHÍ KHOA HỌC SỐ 5 * 2014

[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]

37

Vĩnh Bá (1999), Từ điển thành ngữ tiếng Anh, Giáo dục.
Hoàng Văn Hành (2004), Thành ngữ học tiếng Việt, Khoa học Xã hội.
Nguyễn Lân (2008), Từ điển thành ngữ và tục ngữ Việt Nam, Khoa học Xã hội, Hà

Nội.
Nguyễn Lực (2001), Thành ngữ tiếng Việt, Thanh Niên.
Lương Quỳnh Mai (chủ biên) (2004), Từ điển thành ngữ Anh – Anh – Việt, Tổng hợp
TPHCM.
Nguyễn Đức Tồn (2002), Tìm hiểu đặc trưng văn hóa – dân tộc của ngôn ngữ và tư
duy ở người Việt (trong sự so sánh với những dân tộc khác), ĐHQG, Hà Nội.
Nguyễn Thị Tuyết (2005), “Về đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Anh”, Khoa
học Xã hội, 5 (81), tr.65-70.
Ammer, C. (1997), The American Heritage Dictionary of Idioms, Forbes Inc.
Sausure, F. D. (2005), Giáo trình ngôn ngữ học đại cương (bản dịch của Cao Xuân
Hạo), Khoa học Xã hội, Hà Nội.
Spear, R. A. (1998), NTC’S Thematic Dictionary of American Idioms, NTC
Publishing Group.
Spear, R. A. (2002), McGraw-Hill’s Dictionary of American Idioms and Phrasal
Verbs, The McGraw-Hill Companies, Inc.
dictionary.reference.com/browse/burn+rubber


/>www.goenglish.com/AgainstTheClock.asp
www.macmillandictionary.com/dictionary/british/sweep
www.sahara.com.vn

Abstract
Cultural features of Enlish and Vietnamese idioms denoting speed
Language and culture are closely connected and inseparable. Idioms are
considered a special form of language that carries a large amount of cultural information
and native speakers popularly use them in their daily communication. Nevertheless, it is not
easy for non-native speakers to understand such idioms since most of them have figurative
meanings. This study is conducted to investigate some cultural and semantic features of
English and Vietnamese idioms denoting speed. The idioms in both languages have not only

some generality but also the demonstration of their own national cultural characteristics. It
is hoped the findings can help the English and Vietnamese learners improve their efficiency
of using the idioms denoting speed in language communication.
Key words: culture, cultural characteristics, idioms, idioms denoting speed,
English and Vietnamese idioms denoting speed