Gương mặt thế giới hiện đại Phần 1

G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
3

Phêìn I
ÀÕA L KHU VÛÅC
♦ Cấc qëc gia trïn thïë giúái
Nhâ nûúác lâ hònh thấi tưí chûác kinh tïë chđnh trõ quen thåc trïn
mưåt lậnh thưí. Tûâ nhiïìu thêåp k nay, thïë giúái àậ àûúåc khẫo sất tó mó;
trïn thïë giúái khưng côn núi nâo chûa àûúåc khấm phấ. “K ngun ca
mưåt thïë giúái hoân chónh àậ bùỉt àêìu” (Paul Valếry). Trûâ chêu Nam
cûåc, nhûäng vng àêët nưíi àïìu àûúåc chia thânh nhiïìu qëc gia lúán hay
nhỗ, àûúåc giúái hẩn búãi cấc àûúâng biïn giúái do con ngûúâi hóåc tûå nhiïn
tẩo ra (chùèng hẩn nhûäng vng dun hẫi).
Vúái sûå biïën mêët ca cấc àïë chïë lúán chêu Êu sau chiïën tranh thïë
giúái thûá nhêët, vúái viïåc giẫi phống khỗi chïë àư
å thûåc dên vâo nhûäng
nùm 60, vúái viïåc giânh lẩi àưåc lêåp ca cấc tiïíu qëc vng àẫo vâ vúái
nhûäng àẫo lưån liïn tiïëp khi Liïn Xư tan rậ, sûå chia nhỗ chđnh trõ trïn
thïë giúái àậ tùng lïn. Nùm 1945, cố 55 nûúác àưåc lêåp vâ cố ch quìn.
Ngây nay con sưë nây àậ lïn àïën 191 qëc gia. Giûäa nhûäng qëc gia
nây cố sûå kha
ác biïåt lúán: lâm sao so sấnh àûúåc nûúác Nga rưång lúán, bao
trm 13% lậnh thưí nưíi trïn thïë giúái, vúái nûúác Nauru nhỗ bế? 71.000
dên Seychelle cố àấng gò so vúái 1,2 t dên Trung Hoa? Nûúác
Mauritani, Bưlivia cố mêåt àưå dên sưë dûúái 10 ngûúâi/km2 trong khi àố
Bangladest cố 800 ngûúâi /km2. Hún 40 qëc gia (bao gưìm cẫ
Vaticùng, Saint- Marin vâ Andore) bõ lổt giûäa cấc nûúác cố chung biïn
giúái vâ bõ lïå thåc vâo cấ
c nûúác nây vò quan hïå bn bấn.
Nhiïìu nûúác múái nối chung àậ bẫo toân àûúåc sûå bânh trûúáng mâ hổ
àậ tûâng cố bùçng viïåc phên chia hânh chđnh (theo chïë àưå cưång hoâ liïn

bang hóåc thåc àõa). Vêën àïì dên tưåc trong lông cấc khu vûåc bõ phên
chia vêỵn tưìn tẩi. Sûå phên chia àưi khi àûúåc tiïën hânh mưåt cấch vộ
àoấn. Nhûäng vêë
n àïì nây vêỵn nưíi cưåm, àưi khi vúái bẩo lûåc, khi giûäa
qëc gia vâ dên tưåc cố sûå mêët cên àưëi lúán.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
4

♦ Cấc qëc gia lc àõa vâ cấc nûúác nhỗ
Sấu nûúác khưíng lưì, mưỵi nûúác chiïëm 7.500.000 km2, àố lâ: Nga,
Canầa, Trung Qëc, Mơ, Braxin vâ c. Toân bưå nhûäng nûúác nây
chiïëm hún mưåt nûãa diïån tđch phêìn àêët nưíi. Lậnh thưí rưång lúán êëy àậ
mang lẩi cho nhûäng nûúác nây nhiïìu lúåi thïë vïì kinh tïë khưng thïí
ph nhêån àûúåc. Ngìn tâi ngun àêët vâ trong lông àêët rêët phong
ph vâ àa dẩng. Ngûúåc lẩi, nố cng bao hâm nhûäng khố khùn trong
viïåc vêån tẫi vâ lâm ch khưng gian. Thûúâng thò mưåt phêìn lúán lậnh
thưí ca cấc qëc gia nây khưng àûúåc khai thấc, trûâ cấc mỗ vâ khu
vûåc đt dên cû. Àố lâ trûúâng húåp ca ca
ác vng Sibïri ca Nga, vng
ni ca Mơ, vng têy Trung Qëc (Xûúng Giang, Têy Tẩng), vng
Amazưn, cẫ nhûäng bònh ngun trong lông Braxin vâ khu vûåc Trung
vâ Têy c. Mêåt àưå dên cû trung bònh úã c lâ gêìn 2 ngûúâi /km2
nhûng gêìn 70% dên cû lẩi têåp trung úã 5 thânh phưë lúán hâng triïåu
dên (Sydney, Melbourne, Brisban, Adếlaide vâ Perth).
Viïåc xêy dûång àûúâng xun Sibïri, àûúâng xun lc àõa Bùỉc Mơ,
viïåc àûa vâo sûã dng àûúâng sùỉt va
â àûúâng bưå vïì cấc tónh ngoẩi vi ca
Trung Qëc, cố têìm quan trổng chiïën lûúåc vïì kinh tïë, khai thấc cấc
ngìn tâi ngun, thưng thûúng vúái cấc dên tưåc thiïíu sưë vâ cấc vng
biïn giúái.

Chđn nûúác, chûa hùèn lâ nhûäng nûúác rưång nhêët, cố trïn 100 triïåu
dên. Nhûäng nûúác nây chiïëm trïn 60% dên sưë toân thïë giúái. 1/5 dên sưë
thïë giúá
i sưëng úã Trung Qëc, 12% dên chêu Phi sưëng úã Nigiïria, ngûúâi
Braxin chiïëm 1/3 dên Mơ Latinh. Khưng gian rưång lúán, ngìn nhên
lûåc dưìi dâo lâ mưåt trong nhûäng ëu tưë cú bẫn ca sûác mẩnh kinh tïë
ca mưỵi qëc gia, tuy nhiïn cấc nûúác àang phất triïín vúái sưë dên
trong àưå tíi lao àưång cao nhûng hiïåu sët lao àưång thêëp vâ ln
trong tònh trẩng thiïëu viïåc lâm ln cẫm thêëy “bõ bỗ rúi” so vúá
i cấc
nûúác cưng nghiïåp. Trung Qëc (nûúác àưng dên nhêët) xïëp hâng thûá 9
trïn thïë giúái vïì tưíng thu nhêåp qëc dên vâ àûáng thûá 145 vïì tưíng thu
nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi. Trong tûúng lai gêìn, Braxin sệ àûáng
hâng thûá 10 vïì tưíng sẫn phêím qëc dên vâ thûá 70 vïì tưíng sẫn phêím
qëc dên trïn àêìu ngûúâi.
Mưåt sưë nûúác ài lïn tûâ àiï
ìu kiïån lõch sûã vâi trùm nùm nhû (Mưnacư,
Andorre, Leich Tenstein), mưåt sưë nûúác khấc ra àúâi trong lân sống giẫi
phống ca nhûäng nùm sau chiïën tranh (cấc nûúác Àưng Nam ấ, chêu
Phi) vâ cëi cng lâ mưåt sưë nûúác giânh àưåc lêåp trong nhûäng nùm 70-
80 (nhû mưåt sưë qìn àẫo, cấc àẫo thåc Caribï vâ Thấi Bònh Dûúng).
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
5

Tuy nhiïn, cấc nûúác nây àống vai trô khưng nhỗ vâ lâ mc tiïu hêëp
dêỵn búãi chđnh sấch thụë quan (chùèng hẩn Bahamas), búãi ngìn tâi
ngun khoấng sẫn (phưët phất úã Nauru) vâ búãi võ trđ chiïën lûúåc vâ sûå
hêëp dêỵn du lõch. Têët cẫ nhûäng nûúác nây àïìu mong mën àûúåc hûúãng
trổn vển nïìn àưåc lêåp ca mònh; phêìn lú
án nhûäng nûúác nây àïìu gia

nhêåp Liïn Hiïåp Qëc vâ cố tiïëng nối trong Hưåi àưìng.
Sûå khấc biïåt giûäa cấc nûúác cng liïn quan túái cêëu trc chđnh trõ.
Mưåt sưë nhâ nûúác, thûúâng àûúåc tưí chûác theo kiïíu c, têåp trung hoấ
quìn lûåc- mưåt chđnh ph duy nhêët cố trong tay mổi quìn lûåc trïn
toân lậnh thưí nhû Pha
áp, vûúng qëc Anh... úã mưåt sưë nûúác khấc, chđnh
quìn vng àẫm nhiïåm cấc nhiïåm v, tấch khỗi chđnh quìn trung
ûúng. Àố lâ trûúâng húåp cấc nûúác rưång lúán nhû Mơ, Canầa, Braxin,
vâ mưåt sưë nûúác nhỗ hún nhû Àûác, Thy Sơ.
 Vai trô ca lõch sûã
Chêu Êu lâ chêu lc bõ chia cùỉt nhiïìu nhêët. Khưng núi nâo trïn
thïë giúái lẩi cố nhiïìu që
c gia vâ cấc qëc gia lẩi nhỗ bế nhû vêåy.
Nûúác Phấp lâ mưåt vđ d àiïín hònh ca nhûäng nûúác mâ tònh cẫm
dên tưåc, àûúåc nhen nhốm qua nhiïìu thïë k, húåp phấp hoấ quìn lûåc
ca nhâ nûúác. Kïí tûâ khi vua Hugues Capet àûúåc cấc Cưng khanh tưn
lïn vâo nùm 987, lõch sûã nûúác Phấp lâ lõch sûã ca mưåt lậnh cha àêëu
tranh àïí
múã rưång lậnh thưí, liïn kïët cấc tónh lên cêån, chiïën thùỉng cấc
thïë lûåc li khai xët hiïån úã mưåt vng àêët cưng tûúác nâo àố vâ àïí àưëi
khấng vúái nhûäng lậnh thưí khấc àang hònh thânh cng thúâi àố. Vò
vêåy, xung quanh chđnh quìn têåp trung qn ch vâ trong mưåt
khưng gian giúái hẩn búãi cấc àûúâng biïn giúái thiïng liïng, àậ ra àúâi
cấc qëc gia dên tưåc nhû Phấp, Anh, Têy Ban Nha, vâ Bưì Àâo Nha.
Theo mư hònh nây, phong trâo dên tưåc lan khùỉp chêu Êu vâo thïë k
XIX: Hy Lẩp giânh àưåc lêåp tûâ Thưí Nhơ K (1830), ngûúâi xûá Wallonie
vâ ngûúâi Flammand liïn kïët chưëng lẩi dông hổ Orange - Nassau àïí
lêåp ra nûúác Bó (1830), ngûúâi Italia thưëng nhêët àêët nûúác nùm 1861
(bùỉt àêìu tûâ Cavour) vâ Bismack tun bưë àïë chïë Àûác - àïë chïë
Reich

thûá hai úã Versaille vâo thấng giïng nùm 1871.
Sau àẩi chiïën thïë giúái thûá nhêët, cấc qëc gia dên tưåc tiïëp tc àûúåc
thânh lêåp sau sûå sp àưí ca cấc àïë chïë trung Êu: Ba Lan, Sếc-
Slưvakia vâ Nam Tû àûúåc thânh lêåp nùm 1918 trong khi Hungari vâ
ấo lẩi tấch ra. Sûå tan rậ ca Liïn Xư vâ sûå àưí bïí ca Nam Tû câng
thc àêíy thïm sûå chia cùỉt trïn ba
ãn àưì chđnh trõ chêu Êu (1991-1992).
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
6

Phong trâo dên tưåc khúãi ngìn tûâ chêu Êu. Phong trâo nây phẫn
lẩi chđnh chêu Êu sau thïë chiïën thûá II. Cấc àïë chïë thûåc dên sp
àưí, bùỉt àêìu tûâ chêu Ấ vúái sûå chia cùỉt êën Àư - Pakistan (1947), viïåc
giânh àưåc lêåp ca Inàưnïxia nùm 1949 vâ cấc nûúác Viïåt Nam - Lâo
- Campuchia. Nhûng chđnh chêu Phi lâ núi bõ àẫo lưån sêu sùỉc nhêët.
Nkruma giânh àưåc lêåp tûâ Ghana vâo nùm 1957, Sếkoutourï gia
ânh
àưåc lêåp tûâ Ghinï (1958). Kïí tûâ àố, chêu Phi àûúåc giẫi phống chđnh
trõ, cố khi àûúåc giẫi phống tûâ mêỵu qëc, cố khi giânh àûúåc nhúâ cấc
cåc chiïën tranh giẫi phống. Nùm 1945, chó cố 3 qëc gia àưåc lêåp lâ
Libïria, Ïthiopia, vâ Ai Cêåp. Ngây nay, sau khi Namibi giânh àưåc
lêåp (1990), sûå nghiïåp giẫi phống toân chêu lc àậ àûúåc hoân têët.
Cưng cå
c giânh lẩi àưåc lêåp ca cấc qëc gia nây lâ mưåt sûå kiïån
chđnh trõ. Cấc biïn giúái àậ àûúåc êën àõnh búãi chđnh qëc ngây nay
vẩch ra àûúâng biïn giúái cho cấc qëc gia múái, khưng kïí ngưn ngûä,
dên tưåc hay lưëi sưëng. Àưëi vúái dên chêu Phi, cåc sưëng gùỉn bố vúái lâng
mẩc hún lâ gùỉn bố vúái mưåt nhâ nûúác, sûå thư
ëng nhêët dên tưåc thêåt khố;
sûå hoâ húåp dên tưåc bõ ngùn cẫn búãi sûå khấc biïåt vïì vùn hoấ vâ dên

tưåc. Vò thiïëu cú cêëu nưåi tẩi, qn àưåi ln lâ lûåc lûúång duy nhêët cố tưí
chûác. Chïë àưå qn sûå cng nhû cấc cåc àẫo chđnh ca qn àưåi quấ
nhiïìu. Mùåt khấc, ngưn ngûä tûâ chđnh qëc - ngưn ngûä tinh hoa - lâ
chê
ët kïët dđnh cấc nïìn vùn hoâ thưëng nhêët, àố lâ àiïìu tûå nhiïn. Bùçng
cấch nây hay cấch khấc, àïí àoẩn tuåt vúái quấ khûá thûåc dên vâ àïí
trúã lẩi vúái cưåi ngìn vùn hoấ dên tưåc, mâ nhiïìu qëc gia àậ àưíi tïn;
Dahưmey thay cho Bếnin, Zaire thay cho Cưngư thåc Bó c,
Bëckina thay cho Haut-Volta, Zimbawe thay vò Rhodesie du Sud
(nam Rhodesie)...
Cëi cng, àưi khi nhúâ tưn giấo mâ mưåt sưë
qëc gia àậ cố àûúåc sûå
hoâ húåp dên tưåc. Cấc khấi niïåm tưn giấo vâ nhâ nûúác gùỉn chùåt vúái
nhau. Cấc nûúác cưång hoâ Hưìi giấo (Pakistan, Iran...) cưng nhêån kinh
Cưran nhû bưå låt dên sûå. Sûå àưìng hoấ nhâ nûúác - qëc gia - tưn giấo
àûúåc àêíy mẩnh hún trong cấc chïë àưå qn ch Hưìi giấo tuåt àưëi
Trung Àưng nhû (A Rêåp xï
t, Kưwết). Nhâ nûúác Israel, 83% dên sưë
lâ dên Do thấi, àûúåc thânh lêåp nùm 1948 trong bưëi cẫnh tưn giấo vâ
chđnh trõ th àõch. Àố chđnh lâ kïët quẫ ca phong trâo Xi-on Do thấi,
phất triïín vâo cëi thïë k XIX. Thûåc ra, nhâ nûúác lâ phi tưn giấo,
nhûng sûå hoâ húåp ca nhâ nûúác àûúåc thïí hiïån úã quët têm ca nhên
dên chưëng lẩi sûå ấ
p bûác ca cấc qëc gia Hưìi giấo lên bang.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
7

♦ Hiïån trẩng thïë giúái
Hún 6 t ngûúâi phên bưë trïn 191 nûúác (vâ cấc thåc àõa nïëu cố),
nùçm rẫi rấc khưng àïìu trïn 5 chêu lc. Trong hâng ngân nùm, mûác

tùng trûúãng dên sưë rêët chêåm, thò àïën cëi thïë k XX, dên sưë àậ tùng
vổt lïn nhanh chống (àùåc biïåt sau nùm 1950). Nùm 1840, thïë giúái lêìn
àêìu tiïn cố 1 t ngûúâi. Àïën nùm 1930 àậ àẩt àïën t
ngûúâi thûá hai vâ
trûúác nhûäng nùm 80, dên sưë thïë giúái àậ àẩt àïën con sưë 5 t. Àố chđnh
lâ sûå kiïån trổng àẩi trong lõch sûã thïë giúái.
Sûå tiïën triïín ca loâi ngûúâi diïỵn ra dûúái sûå chïnh lïåch vïì nhiïìu
mùåt;
- Chïnh lïåch vïì ngưn ngûä: Cố khoẫng 3000 thûá tiïëng àûúåc nối
trïn thïë giúái, trong àố tiï
ëng Trung hún 1 t ngûúâi sûã dng, tiïëng
Anh 425 triïåu, tiïëng Hinài 404 triïåu, tiïëng Têy Ban Nha 300 triïåu.
- Chïnh lïåch vïì tưn giấo: 1,3 t ngûúâi theo Kitư giấo, 900 triïåu
ngûúâi Hưìi giấo, 700 triïåu ngûúâi theo àẩo Phêåt.
- Chïnh lïåch vïì vng vùn hoấ: Vng vùn hoấ chêu Phi bao trm
toân bưå chêu Phi nam Sahara, vng vùn hoấ chêu Êu trẫi rưång tûâ
Bùỉc Mơ cho túái c.
- Chïnh lïåch giûäa cấc nûúác cưng nghiïåp pha
át triïín (thu nhêåp qëc
dên trïn àêìu ngûúâi hún 10.000 $/nùm) vâ cấc nûúác chêåm tiïën (thu
nhêåp qëc dên theo àêìu ngûúâi dûúái 300 $/nùm.)...
Tuy nhiïn, thïë k XX cng lâ thïë k ài lẩi ca con ngûúâi, thïë k
ca hâng hoấ vâ tû tûúãng. Khấi niïåm khoẫng cấch vïì thúâi gian vâ
khoẫng cấch giấ cẫ cố nghơa hún so vúái khấi niïåm khoa
ãng cấch tđnh
bùçng cêy sưë. Mổi sûå viïåc diïỵn ra nhû thïí ngânh vêån tẫi àậ rt ngùỉn
khưng gian lẩi: kïí tûâ nay, khưng côn núi nâo trïn thïë giúái lẩi nùçm
ngoâi sûå ph thåc lêỵn nhau ca hïå thưëng toân cêìu”.
 Thïë giúái bõ phên chia, thïë giúái “sưë nhiïìu”
Khoẫng 40 nûúác, chiïëm 25% dên sưë thïë giúái vâ 80% sa

ãn lûúång
thïë giúái, lâ cấc nûúác nhû; Mơ Canầa, cấc nûúác chêu Êu, Nhêåt Bẫn,
c, vâ Niu Dilên. Cấc nûúác nây đt nhiïìu cng àûúåc ẫnh hûúãng búãi
cåc cấch mẩng cưng nghiïåp vâ àiïìu kiïån sưëng ca ngûúâi dên àưìng
àïìu nhau: àư thõ hoấ kếo theo cưng nghiïåp hoấ trïn phẩm vi 60%
dên sưë mâ nhu cêìu cåc sưëng đt nhiïìu cng àûúåc thoẫ ma
än vâ t lïå
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
8

tùng trûúãng dên sưë hiïån nay àẩt tûâ 0 àïë 0,8%, àậ dêìn dêìn tt
xëng tûâ nhûäng nùm 1965-1970.
Tuy nhiïn, àưìng nhêët khưng cố nghơa lâ àún nhêët. Giûäa cấc nûúác
giâu hay nhûäng nûúác “miïìn Bùỉc” vêỵn cố nhûäng sûå khấc biïåt lúán. Thu
nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi (mưåt khấi niïåm côn chûa àêìy à
nhûng dïỵ sûã dng) úã Th
y Sơ cao gêëp gêìn 18 lêìn úã Ba Lan. Lûåc lûúång
lâm nưng nghiïåp chó chiïëm 3% sưë dên lao àưång úã Mơ vâ Anh, nhûng úã
Nga lâ 15%, Ba Lan 28%, vâ Têy Ban Nha 11%.
Phêìn côn lẩi ca thïë giúái (cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba- cấc nûúác
àang phất triïín hay cấc nûúác “phđa Nam”) chiïëm 3/4 dên sưë toân thïë
giúái, lâ núi cố sẫn lûúång vâ sûác sẫn xët thêë
p, thiïëu lûúng thûåc vâ y
tïë, núi bng nưí dên sưë. T lïå tùng trûúãng tûå nhiïn thûúâng àẩt trïn
2%/nùm vâ cố thïí vûúåt lïn 3% (úã Kenya, Algiïri...). Phêìn lúán dên cû
cấc nûúác nây lâm nưng nghiïåp vâ sưëng úã nưng thưn.
Thïë giúái thûá ba cng khấ àa dẩng. Khoẫng cấch thu nhêåp cng
àấng kïí, trûâ nhûäng nûúác dêìu mỗ. Àâi Loan vâ Hâ
n Qëc cố mûác
thu nhêåp àêìu ngûúâi cao hún Ba Lan, cao gêëp 10 lêìn so vúái

Campuchia vâ Ïthiopia. Giûäa cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba, tònh
hònh chđnh trõ vâ y tïë cng rêët khấc nhau, cng nhû ngûúâi ta thêëy
úã cấc nûúác nây t lïå chïët cao nhêët hânh tinh (hún 2% úã Ethiopie,
Sưmani, Tchad, Gambie vâ úã Sierra- Leone.), thêëp hún mưåt cht (úã
Panama vâ Singapore 0,5%, úã Braxin vâ Trung Qëc 0,8%). Cấc
nûúá
c cố nïìn kinh tïë tûå do úã phûúng Têy theo ngun tùỉc sấng kiïën
cấ nhên, chẩy theo lúåi nhån, tûå do cẩnh tranh vâ súã hûäu cấ nhên
vïì tû liïåu sẫn xët (nhâ mấy, àêët àai, tiïìn vưën). Cấc nûúác phûúng
Àưng ấp dng phûúng thûác quẫn l xậ hưåi ch nghơa, súã hûäu têåp
thïí vïì tû liïåu sẫn xët, hïå thưëng kïë hoa
åch. Sau khi Liïn Xư tan rậ,
theo gûúng nûúác Nga, cấc nûúác cưång hoâ thåc Liïn Xư c, phêìn
lúán têåp trung trong Cưång àưìng cấc qëc gia àưåc lêåp SNG cng nhû
cấc nûúác trung - àưng Êu dêìn dêìn hûúáng àïën nïìn kinh tïë tûå do.
♦ Mưåt thïë giúái nhiïìu nguy cú
Nẩn àối vêỵn diïỵn ra trong hêìu hïët cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba,
tiïëp tc àe doẩ
phêìn lúán nhên loẩi. Mưỵi ngây mưỵi ngûúâi cêìn 2200-
2500 calo. Trong khi cấc nûúác “phûúng bùỉc” àẩt gêìn 3000 calo/ ngây
thò 500 triïåu dên “phûúng Nam” thiïëu lûúng thûåc triïìn miïn. Xët
ùn trung bònh úã Mali vâ Ethiopie àẩt 1800 calo. Nẩn àối cng ẫnh
hûúãng túái khu vûåc Àưng Nam ấ, cấc cao ngun vâ hêìu hïët chêu Phi,
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
9

vúái àónh cao úã Bùnglầest, chêu Phi Sahara, úã Madagasca vâ Nordes
(Braxin). Tûâ àêìu nhûäng nùm 1960, sẫn lûúång lûúng thûåc úã chêu Phi
khưng tiïën kõp vúái mûác tùng dên sưë. Nẩn thiïëu lûúng thûåc lan rưång
kếo theo hâng loẩt nhûäng cùn bïånh do thiïëu dinh dûúäng. Cấc khu vûåc

nây côn thiïëu cẫ nûúác ëng.
Nguy cú vïì mưi trûúâng sinh thấi bùỉt àêìu xët hiïån khi con ngûúâi
khai thấc vâ chïë biïën ngìn ta
âi ngun thiïn nhiïn. Sa mẩc tiïën
nhanh vïì Sahel lâ do hẩn hấn tùng cûúâng, tuy nhiïn con ngûúâi vïì
phêìn mònh cng phẫi chõu trấch nhiïåm vâ lâ tấc nhên ch ëu ca
sûå sa mẩc hoấ. Nẩn chấy rûâng khiïën àêët àai trúã nïn cùçn cưỵi ngây
mưåt nhiïìu, ấp lûåc dên sưë vâ chùn thẫ sc vêåt quấ mûác gêy nïn sûå
xëng cêëp nghiïm trổng cu
ãa hïå sinh thấi mỗng manh. Trong vông
nûãa thïë k, 650.000km2 (lúán hún cẫ diïån tđch nûúác Phấp) àêët canh
tấc quanh sa mẩc Sahara àậ bõ sa mẩc hoấ. úã Xùng, sa mẩc àậ tiïën
vïì phđa nam hâng trùm kilưmết. Àêët àai nghêo nân úã miïìn trung
phđa têy vâ úã Kazacxtan bõ vùỉt kiïåt búãi viïåc trưìng ng cưëc vư tữ vẩ.
Rûâng Amazưn, cung cêëp cho bêìu khđ quín trấi àêët lûúång ưxi lú
án,
bẫn thên nố hiïån giúâ cng bõ àe doẩ. Mưỵi nùm cố khoẫng 125.000
km2 rûâng trïn thïë giúái bõ mêët ài do khai phấ àêët hoang bûâa bậi hóåc
do ư nhiïỵm (nhûäng trêån mûa axit xëng rûâng úã Àûác). Lûúång khđ
cấcbonđc trong khđ quín àang tùng lâm tùng nhiïåt àưå khưng khđ, àùåc
biïåt trong nhûäng khu àư thõ.
Nhûäng mẩch nûúác ngêìm úã cấc vng nưng nghiïåp cố hâm lûúång nitú
quấ cao. Ba
áo cấo Meadow nùm 1972 nhêën mẩnh túái sûå kiïåt qụå ca
ngìn nûúác àõa têìng.
Chẩy àua v trang vâ qn sûå hoấ thïë giúái côn lâ mưëi nguy cú cêëp
bấch hún. Trïn toân thïë giúái, chi phđ cho qn sûå vûúåt trïn 1000 t $
(ngang vúái sưë núå ca cấc nûúác trong thïë giúái thûá ba) tûúng àûúng mûác
chi phđ 200 $ trïn àêìu ngûúâi mưỵi nùm. Khoẫng 50 nûúác trïn thïë giúái
hiïå

n nay cố v khđ ngun tûã. Kïët thc chiïën tranh lẩnh àậ cố hâng
loẩt cấc hiïåp àõnh vïì giẫi trûâ v khđ hẩt nhên(Hiïåp àõnh Start II vâ
Hiïåp ûúác Paris nùm 1993 vïì v khđ hoấ hổc). Sûå phất triïín v khđ
hẩt nhên lâ ngìn gưëc chđnh ca mổi nưỵi lo.
♦ Tûâ thïë giúái hai cûåc àïën thïë giúái àa cûåc
Cẫ Mơ vâ
Liïn Xư àïìu tham gia vâo cåc chiïën chưëng àïë qëc
Reich àïå tam ca Àûác, nhûng vûâa giânh àûúåc thùỉng lúåi thò sûå bêët
àưìng vïì tû tûúãng, chđnh trõ vâ kinh tïë lẩi lïn àïën àónh cao giûäa
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
10

“Àưng” vâ “Têy”. Sûå phên chia nûúác Àûác thânh hai khưëi Àưng -Têy
tûúång trûng cho sûå chia cùỉt chêu Êu qua “bûác mân sùỉt” vâ sûå chia
cùỉt thïë giúái. Mưỵi khưëi cố tưí chûác riïng.
Trẫi qua nhiïìu nùm, tònh hònh nây cng cố nhiïìu thùng trêìm
trûúác khi chêëm dûát, vúái sûå sp àưí ca Liïn Xư c. De Gaulle phẫn àưëi
giúái lậnh àẩo Mơ, ph nhêån quìn bấ ch
ca àưìng àưla vâ rt qn
Phấp ra khỗi khưëi NATO (1966). Vïì phêìn cấc nûúác thåc thïë giúái thûá
ba, giânh àưåc lêåp trong thêåp k 60, hổ noi theo Bùngàung-thânh phưë
thõnh vûúång bêåc nhêët ca Inàưnïxia (1960), vâ đt nhêët trong diïỵn
thuët, cưë gùỉng tưí chûác theo khuynh hûúáng “khưng liïn kïët”, àưìng
thúâi phẫn àưëi tưí chûác hai khưëi. Hún nûäa, nhûäng nûúác lâ
m mư hònh àậ
àấnh mêët ài quìn uy ca mònh: Mơ chõu thêët bẩi úã Cuba, Viïåt Nam
vâ Trung Àưng.
Trïn phûúng diïån kinh tïë, hai cûúâng qëc àưëi àõch àậ cố sûå can
thiïåp ca cấc nûúác trung gian múái. Nhêåt Bẫn àậ trúã thânh “cûúâng
qëc thûá 3” vâo nùm 1970. Vûâa múái trẫi qua khng hoẫng, thïë mâ

Nhêåt Bẫnàẩt t lïå tùng trûúãng vûúåt cẫ nhû
äng nûúác cưng nghiïåp.
Cưång àưìng chêu Êu múã rưång ra 12 nûúác, àậ trúã thânh cûúâng qëc
kinh tïë sưë mưåt thïë giúái trong hoân cẫnh hưåi nhêåp thânh cưng. Sûå
vûún lïn ca cấc con rưìng chêu Ấ nhû Hân Qëc, Àâi Loan, Hưìng
Kưng, Singapore vâ ca cấc nûúác cưng nghiïåp múái khấc àang lâm xấo
trưån cấc con bâi. Mơ - Nhêåt vâ Cưång àưìng chêu Êu trú
ã thânh nhûäng
cûúâng qëc kinh tïë.
Sûå bng nưí ca cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba, àa dẩng hún bao
giúâ hïët, nhûäng sûå kiïån úã Trung Qëc (1989), sûå ngoi lïn ca phong
trâo bẫo th Hưìi giấo, sûå tiïën túái - àưi khi bi kõch - ca Àưng Êu,
chiïën tranh vng Võnh (1991) vâ cùng thùèng kếo dâi giûäa cấc nûúác
Trung Àưng khiïën ta phẫi xem xết lẩ
i sûå cên bùçng trong thïë giúái àa
cûåc nây.
♦ Bẫy cûúâng qëc
Tûâ nùm 1975 àïën nay, hâng nùm cấc võ ngun th qëc gia ca
cấc nûúác “giâu nhêët thïë giúái” lẩi nhốm hổp àïí bân viïåc àưìng thïí hoấ
chđnh sấch kinh tïë ca hổ, trûúác hïët lâ àïí àưëi phố vúái cåc khng
hoẫng xët pha
át tûâ sau nùm 70 lâm chao àẫo thïë giúái.
Bẫy cûúâng qëc hay khưëi G7 gưìm: Mơ, Nhêåt Bẫn, Àûác, Phấp, Anh,
Italia, vâ Canầa, cố tưíng thu nhêåp qëc dên cao nhêët thïë giúái. Cấc
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
11

nûúác nây àậ ấp dng nïìn kinh tïë tûå do, mưåt sưë núi côn mang mâu sùỉc
kinh tïë nhâ nûúác (Phấp, Italia), àậ àẩt àûúåc nhiïìu thânh tûåu vïì kinh
tïë xậ hưåi tûâ nùm 1970. Vïì mùåt chđnh trõ, têët cẫ cấc nûúác nây àïìu theo

chïë àưå nghõ viïån vúái chđnh sấch àa àẫng. Xen kệ, àố lâ qui tùỉc, (kïí cẫ
khi nï
ìn dên ch Cú àưëc giấo úã Italia tham gia têët cẫ cấc liïn mimh
chđnh ph tûâ nùm 1945 vâ Àẫng Tûå do dên ch ca Nhêåt ln chiïëm
àa sưë ấp àẫo trong cấc cåc bêìu cûã Qëc hưåi tûâ 1955-1993 kïí tûâ nùm
nây Àẫng nây khưng côn chiïëm àa sưë nûäa)
Cấc nûúác theo chïë àưå tưíng thưëng (Phấp, M), Qn ch nghõ viïån
(Nhêåt, Anh) hóåc cư
ång hoâ nghõ viïån (Àûác,). Cấc nûúác cưng nghiïp
lêu àúâi (Anh, Phấp),cûúâng qëc kinh tïë (M) hay cấc nûúác “kinh tïë
thêìn k” (Àûác, Nhêåt), trïn trûúâng qëc tïë, àïìu lâ cấc nûúác giâu vâ
phất triïín(bao gưìm cẫ cấc nûúác nhỗ trong khu vûåc).
♦ Sûác nùång toân cêìu ca G7
Nhiïìu chó sưë kinh tïë xậ hưåi cho phe
áp àấnh giấ cao vai trô vûúåt trưåi
ca G7 trïn v àâi qëc tïë.
Tưíng thu nhêp qëc dên ca 7 nûúác lúán nây tûúng àûúng vúái 55%
tưíhg sẫn lûúång thïë giúái vâ thu nhêåp qëc dên theo àêìu ngûúâi ln
vûúåt mûác 17000 $ mưỵi nùm.
Mûác tiïu th nùng lûúång ca mưåt nûúác lâ phûúng tiïån chó ra mûác
àưå phất triïín cưng nghiïåp ca nûúác êëy; mûá
c tiïu th nùng lûúång àûúåc
tđnh theo àêìu ngûúâi cng chó ra mûác àưå tiïån nghi. Bẫy nûúác cưng
nghiïåp phất triïín nhêët thïë giúái tiïu th trïn 40% nùng lûúång toân
thïë giúái (riïng Mơ gêìn 25%), nhûng nïëu tđnh theo àêìu ngûúâi thò
Canầa lâ nûúác tiïu th hâng àêìu, gêìn gêëp 4 lêìn ngûúâi Italia.
Cấc thõ trûúâng chûáng khoấn ca mưỵi nûúác trong 7 nûúác nây chiïëm
võ trđ ch chưët trong tû ba
ãn thïë giúái. Tû bẫn hoấ chûáng khoấn, diïỵn
ra tẩi cấc àiïím giao dõch úã Tưk (vâo thúâi àiïím àố, àêy lâ súã giao

dõch chûáng khoấn àêìu tiïn trïn thïë giúái àûúåc tû bẫn hoấ vò sûå thùng
giấng ca àưìng n), New York, Ln Àưn, Tưrontư, Francfort, Paris
vâ Milan, chiïëm tưíng sưë 88% tû bẫn thïë giúái.
Sûå thưn tđnh ca 7 nûúác lúán àưëi vúái tû bẫn thïë giúái bùỉt àêì
u sau khi
xem xết cấc doanh nghiïåp cưng nghiïåp lúán (phêìn lúán lâ cấc cưng ty àa
qëc gia àống trïn khùỉp 5 chêu). Trong sưë 25 doanh nghiïåp hâng àêìu
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
12

thïë giúái, cố 10 doanh nghiïåp ca Mơ, 4 ca Nhêåt Bẫn, 3 ca Àûác, 3
ca Italia, 1 ca Phấp, vâ 3 ca Anh.
Sûå phên bưë theo ngânh ca dên lao àưång àùåc trûng búãi viïåc giẫm
sưë lao àưång trong ngânh nưng nghiïåp vâ tùng lïn úã ngânh dõch v.
Nhûäng ngânh ëu kếm nhêët (àưëi vúái vêën àïì viïåc lâm) têåp trung úã
Anh (2,5%) vâ Mơ (3%). Àêy lâ dêë
u hiïåu vïì nùng sët nưng nghiïåp
àẩt k lc.
Ngûúåc lẩi, ngânh dõch v ln chiïëm hún nûãa sưë dên lao àưång
(78% úã Mơ vâ Canầa), minh chûáng cho sûå thêm nhêåp ca cấc nûúác
nây vâo k ngun mâ ngûúâi ta cho lâ hêåu cưng nghiïåp.
Ngânh luån kim khưng côn lâ ngânh cố chó tiïu bùỉt båc àưëi vúái
sûác mẩnh cưng nghiïåp. Canầa lâ nûúác duy nhêët trong sư
ë 7 cûúâng
qëcsẫn xët nhiïìu thếp hún trong nùm 1992 so vúái nùm 1974, trûúác
khi bõ khng hoẫng. úã àêu cng thïë, sûå sa thẫi ln kếo theo viïåc cú
cêëu lẩi. Hiïån nay Nhêåt lâ nûúác sẫn xët sưë mưåt thïë giúái, Phấp chõu
tt so vúái Braxin, Hân Qëc vâ ÊËn Àưå. Vúái sûå phc hưìi vûâa qua, G7
àẫm bẫo àẩt 40% sẫn lûúång thï
ë giúái. Têåp àoân sưë mưåt ca Mơ (USX,

trûúác àêy lâ US steel) giúâ chó côn àûáng thûá 3 trïn thïë giúái.
Trấi lẩi, sûå thưëng lơnh ca G7 vêỵn khưng thïí ph nhêån àûúåc nhúâ
cấc ngânh cưng nghiïåp cưng nghïå cao hûúáng vâo khấch hâng cố thu
nhêåp cao. 7 nûúác nây chiïëm 7 trong sưë 8 nûúác àûáng àêìu thïë giúái trong
cưng nghiïåp ưtư vâ àẫm ba
ão 78% sẫn lûúång ưtư trïn thïë giúái, trong àố
mưåt nûãa àûúåc sẫn xët ra chó riïng úã Mơ vâ Nhêåt (trûúác xa so vúái
Phấp, Italia). Cấc nûúác nây cố 17 trong sưë 20 hậng sẫn xët ưtư hâng
àêìu thïë giúái. Chó cố Vưlvư vâ Saab - Scưnia (Thy Àiïín) vâ Hyundai
(Hân Qëc) àậ vûún lïn xïëp trong hâng ng nây.
Sûå thưëng lơnh côn rộ nết hún trong cấc ngânh cưng nghiï
åp mi
nhổn nhû tin hổc vâ àiïån tûã.
Cấc nûúác trong tưí chûác húåp tấc vâ phất triïín kinh tïë chêu Êu
O.C.D.E àưåc quìn 70% thûúng mẩi toân cêìu, trong àố 60% thåc vïì
bưå ba Mơ - Nhêåt - Cưång àưìng E.U. trïn bònh diïån qëc gia, 7 cûúâng
qëc nây chiïëm 7 võ trđ sưë mưåt vâ àẫm bẫo 55%xët khêíu vâ 51%
nhêåp khêíu trïn toân thïë giúá
i.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
13

♦ Cấc cûúâng qëc vâ dûúái cûúâng qëc
Lâ nûúác cố tưíng sẫn phêím qëc dên àûáng àêìu thïë giúái vâ xa hún
nûäa (lâ mưåt trong nhûäng nûúác cố thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cao nhêët
thïë giúái), Mơ, kếo theo sau nïìn kinh tïë Canầa, àậ tòm lẩi con àûúâng
phất triïín kinh tïë; tùng trûúãng tûâ 2- 4% /nùm. Lâ qëc gia hâng àêìu
vïì
sẫn xët nưng - cưng nghiïåp, Mơ àưìng thúâi cng lâ tay bn sưë mưåt
thïë giúái. Nhêåp khêíu ca Mơ tùng àïìu àùån trong khi xët khêíu cố

phêìn giẫm do sûå thùng giấng ca àưìng àư la, sûå ra àúâi ca cấc àưëi
th cẩnh tranh múái, vâ sûå giẫm st sûác cẩnh tranh trong cưng
nghiïåp.
Ta hiïíu rộ sûå thêm ht thûúng mẩi ca M lïn àïë
n àónh cao (106
t àư la) cấc låt bẫo hưå cng nhû sûå khố khùn trong àâm phấn
thûúng mẩi vưëi cấc àưëi tấc ca M úã chêu Êu vâ Nhêåt bẫn.
Nhêåt àậ trúã thânh siïu cûúâng kinh tïë thûâ hai trïn thïë giúái. Tû bẫn
tùng nhúâ thùång dû thûúng mẩi vâ tđch lu trong nûúác lúán (do đt àêìu
tû cho phc lúåi xậ hưåi) khiïën Nhêåt trúã thânh mưå
t trong nhûäng nûúác
giâu nhêët thïë giúái. Thõ trûúâng chûáng khoấn Tưk cố lc àấnh bêåt thõ
trûúâng chûáng khoấn New York; cấc ngên hâng ca Nhêåt Bẫn chiïëm 7
trong sưë 8 ngên hâng àûáng àêìu thïë giúái. Sûå giâu cố ca àêët nûúác vûâa
lâ hêåu quẫ, vûâa lâ ngun nhên ca sûå mêët cên àưëi àưëi vúái nïìn kinh
tïë
thïë giúái. Nố giẫi thđch cho viïåc ấp dng cấc chđnh sấch bẫo hưå ca
Mơ vâ Cưång àưìng chêu Êu. Àiïìu nây khiến cấc nhâ cưng ngiïåp Nhêåt
Bẫn àêìu tû vâo Bùỉc Mơ (sẫn xët ưtư) vâ vâo chêu Êu (sẫn xët hâng
àiïån tûã vâ ưtư) àïí trấnh nhûäng quy àõnh trong chđnh sấch bẫo hưå ca
hổ.
Àûác chiïëm mưåt sưë
ûu thïë tẩi chêu Êu (vïì mùåt kinh tïë). Lẩm phất
đt, àưìng tiïìn ưín àõnh vâ thïë mẩnh trïn thõ trûúâng nûúác ngoâi lâ ëu
àiïím ca mưåt àêët nûúác mâ vêën àïì ch ëu khưng gò khấc lâ trêåt tûå
dên sưë. Sûå suy thoấi diïỵn ra trong thúâi gian ngùỉn liïn tiïëp vúái viïåc
sất nhêåp nïìn kinh tïë Àưng Àûác cố khẫ nùng bõ tiïu tan.
Phấp cố tưíng thu nêåp qëc dên àûáng thûá 5 trïn thïë giúái. Thïë
mẩnh nưng nghiïåp, xët khêíu nưng sẫn (àûáng thûá 2 trïn thïë giúái),
thânh tûåu trong cưng nghiïåp cưng nghïå cao khùèng àõnh võ trđ ca

Phấp trong khưëi G7. Nhûng sûác cẩnh tranh ëu ca nïìn cưng nghiïåp
Phấp cố nguy cú ngùn cẫn sûå múã cûãa hiïån nay ra thõ trûúâng lúán chêu
Êu.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
14

Sau nhiïìu nùm trò trïå, sẫn lûúång ca Anh àậ tùng mẩnh vâ cố
sûác tùng trûúãng nhanh nhêët trong cấc nûúác cưng nghiïåp (trûâ Nhêåt
Bẫn) tûâ nùm 1980. Thânh cưng trong tû hûäu hoấ, viïåc xoấ bỗ cấc
doanh nghiïåp ëu kếm àậ gip Anh tùng nùng sët.
Italia trúã thânh cûúâng qëc kinh tïë thûá 5 trïn thïë giúái. Tưíng sẫn
phêím qëc dên ca Italia vûúåt Anh. Tuy nhiïn, nhûäng thâ
nh tûåu àố
vêỵn chûa san lêëp àûúåc hưë ngùn cấch giûäa miïìn bùỉc cưng nghiïåp vâ
miïìn nam vng Mezz Ogiorno.
♦ G7 vâ Thïë giúái thûá ba
Hún mưåt nûãa sẫn lûúång toân cêìu do G7 tẩo ra trong àố mưåt phêìn
khấ nhỗ, tûâ 0,2-0,5% giânh àïí trúå gip nhûäng nûúác nghêo.
Khưng cố gò àấng ngẩc nhiïn khi nhêån àõnh rùçng khoẫn tiïìn mâ
cấc nûúác cưng nghiïåp gip àúä cấc nûúác nghêo àïí phất triïín kinh tïë lâ
thïí hiïån sûå giâu cố ca cấc nûúác àố vúái giấ trõ tuåt àưëi. Mơ vâ Nhêåt
lâ hai ch núå chđnh vúái lêìn lûúåt lâ 9 vâ 7,5 t $, àûáng trûúác cẫ Phấp
vâ Àûác. Nhûng trong khi phêìn ca Mơ cố khuynh hûúáng giẫm, thò
phê
ìn ca Nhêåt lẩi tùng àïìu àùån vâ cố thïí àûáng àêìu thïë giúái vïì viïån
trúå. Vïì t lïå phêìn trùm thu nhêåp qëc dên, võ trđ ca cấc nûúác giâu
nhêët thïë giúái khưng cao lùỉm. Cấc nûúác Scandinavú vâ Hâ Lan giânh
tûâ 0,8-1% tưíng thu nhêåp qëc dên cho hưỵ trúå àïí phất triïín. Tiïëp àïën
lâ Phấp (0,5% G.D.P), cho túá
i nay nûúác nây àẫm nhiïåm 8% viïåc trúå

gip trïn thïë giúái. Àûác giânh 0,4% tưíng sẫn phêím qëc dên cho trúå
gip; 0,37%, nhûäng con sưë nây àang tùng dêìn. Anh trúå gip 0,3%
G.D.P vâ Canầa 0,5%. Vïì phđa Mơ, nûúác cho vay vâ trúå gip sưë mưåt
thïë giúái vúái giấ trõ cao, nûúác nây dânh 0,2% tưíng sẫn phêím qëc dên
cho trúå gip àïí phất triïí
n. Dûå tđnh con sưë nây sệ lïn àïën 1%, con sưë
mâ Àẩi hưåi àưìng Liïn Húåp Qëc vâ U ban húåp tấc vâ phất triïín
Liïn Húåp Qëc mong àúåi. Khưëi G7 cng khưng phẫi lâ ngûúâi bấc ấi
(nhêët lâ vâo lc khng hoẫng). Hưåi nghõ thûúång àónh thûúâng niïn
ca cấc ngun th qëc gia khưëi G7, trïn l thuët, cng lâ dõp àïí
lâm hâi hoâ cấc chđnh sấch ca hổ àưëi vúái thïë giúái thûá ba, nïu lïn lúåi
đch àưëi vúái thïë giúái thûá ba.
Vêën àïì núå ca thïë giúái thûá ba àûúåc nïu ra trong sët hưåi nghõ
thûúång àónh Ln Àưn (1986) vâ lâ trung têm ca cấc cåc lån
àâm. Vêën àïì nây lẩi àûúåc khúi lïn úã cấc hưåi nghõ thûúång àónh tiïëp
theo. Trong nhûäng nùm 80, Phấ
p ln àïì xët kiïën giẫm núå cho
nûúác ngoâi. Sau hưåi nghõ thûúång àónh Paris (1989) àậ dêëy lïn mưåt
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
15

phong trâo theo hûúáng nây, trong àố, Mïhicư (mưåt trong hai nûúác
nùång núå cng Braxin) lâ nûúác àûúåc hûúãng lúåi.
♦ Cấc nûúác phất triïín vâ cấc nûúác àang phất triïín
Viïåc phên chia thïë giúái thânh nhûäng nûúác phất triïín vâ nûúác àang
phất triïín cng lâ mưåt vêën àïì ca thïë giúái àûúng àẩi. Khoẫng 75%
trong sưë 5,6 t
ngûúâi àang sưëng trong cấc nûúác kếm phất triïín:
khoẫng 120 nûúác phên bưë trïn chêu Mơ latinh (trûâ Achentina) khùỉp
lc àõa chêu Phi vâ chêu Ấ (trûâ Nhêåt). Ngûúâi ta àậ bùỉt àêìu bân vïì

cấc nûúác chêåm phất triïín tûâ sau nùm 1945, khi tưíng thưëng Mơ
Truman biïíu quët tấn thânh trúå gip cho nhûäng nûúác nghêo nhêët
thïë giúái. Chđnh A. Sauvylâ ngûúâi sấng tẩo ra thâ
nh ngûä “thïë giúái thûá
ba” nùm 1952 nhùçm ấm chó cën sấch ca Sieyês “nhâ nûúác thûá ba lâ
gò?” (1789). Thïë giúái thûá ba bõ lậng qụn, bõ miïåt thõ, bẫn thên nố
cng hùçng mong ûúác àiïìu gò àố. Tưí chûác húåp tấc vâ phất triïín kinh tïë
chêu Êu kïí tûâ nùm 1957 àưi khi nhêìm lêỵn gổi àố lâ “cấc nûúác àang
phất triïín”.
Ngûúâi ta cng no
ái túái cấc nûúác “phđa nam”. Cố thïí dêỵn ra trûúâng
húåp mưåt phêìn cấc qëc gia thåc Liïn Xư c (kïí cẫ Nam Tû), nhûng
thiïëu giẫi phấp vâ cấc vêën àïì khưng giưëng nhau. Thûåc vêåy, cấc nûúác
“phđa nam”, àùåc trûng búãi thiïëu lûúng thûåc vâ dõch v y tïë, giấo dc
vâ búãi mûác tùng dên sưë àïën chống mùåt, búãi nhûäng mêu thỵn xậ
hưåi
àiïín hònh vâ hoân cẫnh lïå thåc thûúng mẩi - râo cẫn chđnh. Tuy
nhiïn mưåt sưë nûúác vêỵn phất triïín, sưë khấc thò trò trïå thêåm chđ tt
hêåu. Khấi niïåm tưíng thu nhêåp qëc dên hay thu nhêåp qëc nưåi tđnh
theo àêìu ngûúâi cho phếp ta phên biïåt nhûäng nûúác cưng nghiïåp múái,
nhûäng nûúác cố mûác thu nhêåp trung bònh, nhûäng nûúác chêåm tiïën, cô
n
cấc nûúác xët khêíu dêìu mỗ ta xết riïng.
♦ Nhûäng nûúác cưng nghiïåp múái
Nhûäng “qëc gia phên xûúãng” thåc Àưng ấ, ngûúâi ta côn gổi lâ “4
con rưìng Viïỵn Àưng”, àố lâ : Hân Qëc, Àâi Loan, Singapore vâ Hưìng
Kưng, lâ tûúång trûng tuåt vúâi cho cấc nûúác cưng nghiïåp múái. Vúái
ngìn nhên lûåc dưìi dâo, nhên cưng rễ, cấc nûúác nây àa
ä thu ht àêìu
tû nûúác ngoâi, trûúác hïët lâ Mơ, sau àố lâ chêu Êu vâ Nhêåt Bẫnvò úã

àêy chđnh trõ ưín àõnh, chđnh sấch thụë quan ûu àậi. Cấc khu chïë
xët, nùçm trong quìn lậnh ngoẩi, àậ tiïëp nhêån cấc nïìn cưng nghiïåp
cố giấ trõ gia tùng cao, sûã dng hâng chc ngân cưng nhên. Sẫn
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
16

phêím cưng nghiïåp àûúåc xët khêíu rưång rậi. Bưën nûúác kïí trïn chiïëm
60% lûúång xët khêíu cưng nghiïåp ca thïë giúái thûá ba. Trûúác tiïn
chun vïì cưng nghiïåp dïåt vâ lùỉp rấp àiïån tûã, sau nây cấc nûúác nây
àậ àa dẩng hoấ nïìn sẫn xët ca hổ vâ giúâ àêy àậ cố mưåt gam cưng
nghiïåp trổn vển. Ha
ân Qëc sẫn xët nhiïìu thếp hún cẫ Phấp, vâ trúã
thânh nûúác àống tâu thûá hai sau Nhêåt. Tưíng sẫn phêím qëc nưåi theo
àêìu ngûúâi ca bưën nûúác nây àậ tùng dêìn, 6000 $ úã Hân Qëc vâ
13000 $ úã Singapore.
Cấc nûúác hẩng hai trong sưë cấc nûúác cưng nghiïåp múái nây bao gưìm
nhûäng nûúác rưång lúán hún co
á ngìn tâi ngun khoấng sẫn phong ph
nhû (Braxin) hóåc nùng lûúång nhû Mïhicư. Nïìn cưng nghiïåp ca
nhûäng nûúác nây, phêìn lúán bõ kiïím soất búãi tû bẫn núác ngoâi, ch ëu
hoẩt àưång nhùçm xët khêíu, vâo giai àoẩn hai, àïí huy àưång ngoẩi tïå
cêìn thiïët cho quấ trònh cưng nghiïåp hoấ hoân toân. Trong khi chúâ
àúåi, cấc nûúác nây lâ nhû
äng nûúác núå nhiïìu nhêët. Thu nhêåp àêìu ngûúâi
àẩt gêìn 3000$ / nùm.
Mùåc d thu nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi chó 350$/ nùm, khiïën
ÊËn Àưå bõ xïëp vâo nhûäng nûúác nghêo nhêët thïë giúái, nûúác nây cng àậ
trúã thânh siïu cûúâng cưng nghiïåp hâng àêìu vúái sẫn lûúång cưng
nghiïåp àang tiïën gêìn cấc nûúác chêu Êu vâ Nhêåt Bẫn. Tuy nhiïn,
nûúác nây vêỵn bõ àònh trïå trïn con àûúâng phất triïín vò thõ trûúâng

trong nûúác quấ nghêo nân.
♦ Cấc nûúác cố thu nhêåp trung bònh
Cấc nûúác cố thu nhêåp trung bònh rêët phên tấn vïì mùåt àõa l. Cấc
nûúác nây thåc chêu Phi (cấc nûúác Maghreb, quanh võnh Ghinï...),
chêu Mơ la tinh, qìn àẫo Antilles vâ chêu Ấ. Tưíng sưë khoẫng 50
nûúác àố tẩo nïn mưåt tưíng thïí thiïëu trêåt tû
å nhêët. Trong sưë àố cố mưåt
sưë nûúác xët khêíu dêìu mỗ, thåc cấc nûúác Algiïri, Nigiïria, Gabưng
vâ cấc nûúác khưng thåc khưëi xët khêíu dêìu mỗ (O.P.E.C) nhû Ai
Cêåp, Syrie. Cấc nûúác nây àûúåc hûúãng lúåi nhiïìu vúái ngìn ngoẩi tïå
liïn tiïëp àưí vïì trong hai c sưëc dêìu mỗ, nhûng lẩi phẫi hûáng chõu
hêåu quẫ tû
â nùm 1985 khi giấ dêìu thư tt xëng lâm chûäng lẩi quấ
trònh cưng nghiïåp hoấ. Mưåt sưë nûúác khấc xët khêíu sẫn phêím khai
mỗ: Pïrou xët khêíu vâng, bẩc àưìng, Chilï xët khêíu àưìng, Zaire
xët khêíu àưìng, vâng, kim cûúng. Côn lẩi mưåt sưë nûúác khấc nhùçm
vâo xët khêíu nưng sẫn àïí àêìu tû cho phất triïín : Sếnế
gal xët
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
17

khêíu lẩc, bưng; Kïnya xët khêíu chê, câ phï; vâ Cưlưmbia xët khêíu
câ phï.
Mưåt sưë nûúác ûu tiïn phất triïín cưng nghiïåp. Chùèng hẩn Algiïri
dûåa vâo sûác mẩnh ca nïìn kinh tïë qëc doanh àậ chổn chiïën lûúåc
cưng nghiïåp “cưng nghiïåp hoấ” sệ kếo theo sûå àa dẩng hoấ ca
ngânh cưng nghiïåp chïë biïën. Nhûng thêët bẩi cố tđnh tûúng àưëi c
a
“nhâ thúâ trïn sa mẩc” (nhâ mấy luån kim El Hadjar, nhâ mấy hốa
dêìu Arziw vâ Skikda) vâ sûå ph thåc quấ nhiïìu vâo viïåc bấn

hydrưcấcbua àậ båc cấc nhâ chûác trấch phẫi xem xết lẩi chiïën
lûúåc phất triïín ca mònh. Mưåt sưë nûúác ûu tiïn phất triïín nưng
nghiïåp. Cưte-D'Ivoire khưng cố tâi ngun khoấng sẫn àấng kïí àïí

khai thấc, àậ phất triïín cấc cêy trưìng xët khêíu: cacao, câ phï,
dêìu cổ; túái giai àoẩn 2, múã rưång canh tấc nưng nhiïåp dûåa trïn cú
chïë tûå cung cêëp lûúng thûåc: sùỉn, ngư, la. Têët cẫ cấc nûúác cố mûác
thu nhêåp trung bònh nây cố chung sûå ëu kếm trong quấ trònh
phất triïín, búã ngúä trác sûå thùng giấng ca giấ cẫ toâ
n cêìu mâ hổ
khưng lâm ch àûúåc. Cấc nûúác dêìu mỗ úã Trung àưng lẩi chiïëm mưåt
võ trđ riïng trong thïë giúái cấc nûúác thûá 3. Àố lâ A Rêåp xï t Kưoết,
cấc tiïíu vûúng qëc A Rêåp thưëng nhêët, Barein, vâ cấc vûúng qëc
Hưìi giấo Oman. Lybi cng àûúåc xïëp trong cấc nûúác nây. Cấc nûúác
nây àïìu thåc vïì thïë
giúái A Rêåp hưìi giấo, lâ thânh viïn ca
O.P.E.P vâ đt dên.Toân bưå cấc nûúác nây cố 22 triïåu dên, cố hún mưåt
nûãa trûä lûúång dêìu mỗ trïn thïë giúái vâ nùçm trong sưë cấc nûúác giâu
nhất trïn thïë giúái vúái thu nhêåp qëc nưåi theo àêìu ngûúâi úã cấc nêëc
660 $ (Lybi), hún 20.000 USD (Cấc tiïíu vûúng qëc A Rêåp thưëng
nhêë
t).
Nhûäng nûúác nây àûáng àêìu vïì tâi sẫn sau hai c sưëc dêìu mỗ. Hổ cố
thïí lao vâo cấc cưng trònh vơ àẩi, àûúåc àùåt hâng cho phûúng Têy: tưí
húåp luån kim, nhâ mấy hoấ dêìu, phên bốn, lổc nûúác biïín, lùỉp rấp
ưtư. Hổ àậ phẫi huy àưång àïën ngìn nhên lûåc nûúác ngoâi, àïën tûâ cấc
nûúác A Rêå
p lấng giïìng àưng dên (nhû Ai cêåp) hóåc tûâ nam Ấ
(Pakistan, ÊËn Àưå, thêåm chđ tûâ Philippines vâ Triïìu Tiïn). Thùång dû
tû bẫn cng cho phếp cấc nûúác nây àống cưí àưng úã cấc doanh nghiïåp

chêu Êu, chín bõ cho k ngun hêåu dêìu mỗ. Giấ dêìu thư vêỵn hẩ
trong sët thúâi k tùng trûãúng, do cấc biïån phấp hẩn chïë vâ tiïët kiïåm
ca cấc nûúá
c tiïu th cng nhû sûå bêët àưìng giûäa cấc nûúác xuất khêíu.
Viïåc chưëng sưëc dêìu mỗ lâm àònh trïå cấc hoẩt àưång àêìu tû, nhûäng
ngûúâi nhêåp cû àậ rt lui.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
18

Tuy cấc nûúác nây giâu cố, nhûng vêỵn thåc vïì thïë giúái thûá ba: sûå
gia tùng dên sưë vûúåt quấ 2% / nùm, t lïå chïët ca trễ sú sinh cao hún
cấc nûúác chêu Êu tûâ 3 àïën 4 lêìn vâ nhêët lâ nhûäng mêu thỵn xậ hưåi
vêỵn côn quấ nhiïìu, khiïën cho tưíng thu nhêåp qëc nưåi theo àêìu ngûúâi
dêỵu cao song vêỵn khưng giẫi quët àûúåc nhû
äng vêën àïì àùåt ra.
♦ Cấc nûúác kếm phất triïín nhêët
Cấc nûúác nghêo nhêët àûúåc Liïn Húåp Qëc gổi mưåt cấch kđn àấo lâ
“cấc nûúác kếm phất triïín nhêët”. Sûå sưëng côn ca nhûäng nûúác nây
ph thåc ch ëu vâo sûå àoân kïët qëc tïë. Nùm 1971, Liïn Húåp
Qëc àa
ä àûa ra ba chó tiïu àïí xấc àõnh nhûäng nûúác kếm phất triïín
nhêët: tưíng thu nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi dûúái 100$/ nùm, sẫn
lûúång cưng nghiïåp chiïëm dûúái 10% tưíng sẫn phêím qëc nưåi vâ t lïå
m chûä chiïëm trïn 80% dên sưë úã àưå tíi trûúãng thânh. Cố 35 nûúác
àûúåc chđnh thûác cưng nhêån úã trong tònh trẩng nây, nghơa lâ cố
khoẫng 300 triï
åu dên phẫi chõu thiïëu thưën úã mûác cao nhêët. Haiti lâ
nûúác duy nhêët úã chêu Mơ lêm vâo tònh tranh nây, 24 qëc gia úã chêu
Phi, 9 úã chêu Ấ vâ 1 úã chêu Àẩi Dûúng (têy Samoa). Võ trđ àõa l ca
cấc nûúác nây khưng àïìu nhau : 15 nûúác khưng cố àûúâng thưng ra

biïín, 4 nûúác lẩi lâ cấc tiïíu àẫo qëc.
Têët cẫ nhûäng qëc gia nây khưng phẫi lâ hoân toân khưng cố
ngì
n t ngun: Bùngladest cố ngìn dûå trûä gas tûå nhiïn;
Botswana cố than; Lâo cố sùỉt vâ thiïëc; Nigiïria vâ Tchad cố
uranium; cưång hoâ Trung Phi cố kim cûúng. Lûúång xët khêíu ca cấc
nûúác nây vêỵn chó giúái hẩn úã sẫn phêím thư. Câ phï chiïëm 95% ngìn
thu tûâ xët khêíu ca Burundi, 70% xët khêíu ca Ethiopie, 40%
ngìn thu xët khêíu ca Ouganda; uranium chiïëm 80% lûúång tiïìn
hâng ba
án àûúåc ca Niger, bưng chiïëm 90% ngìn thu bấn hâng ca
Tchad...v v.
Mûác tiïu th nùng lûúång theo àêìu ngûúâi úã àêy thêëp hún 10 lêìn so
vúái toân bưå cấc nûúác trïn thåc thïë giúái thûá ba vâ thêëp hún 100 lêìn
so vúái Têy Êu. Núå nûúác ngoâi khấ thêëp (ngûúâi ta chó cho ngûúâi giâu
vay tiïìn).
Tònh hònh tiïu th lûúng thûåc nhòn chung àấng lo ngẩi; Mưỵi ngûúâi
dên Malis tiïu th dûúái 1800 calo mưỵi nga
ây. Bõ chao àẫo búãi nhûäng
sûå kiïån chđnh trõ bïn ngoâi, Haiti, Xùng, vâ Ethiopie lâ nhûäng
nûúác àối nghêo. Têët cẫ cấc nûúác nây àïìu ph thåc vâo sûå trúå gip