Guong mat the gioi hien dai_P1.pdf

Gơng mặt thế giới hiện đại

3

Phờỡn I
ếA LY KHU VC
Cấc qëc gia trïn thïë giúái
Nhâ nûúác lâ hịnh thấi tưí chûác kinh tïë chđnh trõ quen thåc trïn
mưåt lậnh thưí. Tûâ nhiïìu thêåp k nay, thïë giúái àậ àûúåc khẫo sất tó mó;
trïn thïë giúái khưng côn núi nâo chûa àûúåc khấm phấ. “K ngun ca
mưåt thïë giúái hoân chónh àậ bùỉt àêìu” (Paul Valếry). Trûâ chêu Nam
cûåc, nhûäng vng àêët nưíi àïìu àûúåc chia thânh nhiïìu qëc gia lúán hay
nhỗ, àûúåc giúái hẩn búãi cấc àûúâng biïn giúái do con ngûúâi hóåc tûå nhiïn
tẩo ra (chùèng hẩn nhûäng vng dun hẫi).
Vúái sûå biïën mêët ca cấc àïë chïë lúán chêu Êu sau chiïën tranh thïë
giúái thûá nhêët, vúái viïåc giẫi phống khỗi chïë àưå thûåc dên vâo nhûäng
nùm 60, vúái viïåc giânh lẩi àưåc lêåp ca cấc tiïíu qëc vng àẫo vâ vúái
nhûäng àẫo lưån liïn tiïëp khi Liïn Xư tan rậ, sûå chia nhỗ chđnh trõ trïn
thïë giúái àậ tùng lïn. Nùm 1945, cố 55 nûúác àưåc lêåp vâ cố ch quìn.
Ngây nay con sưë nây àậ lïn àïën 191 qëc gia. Giûäa nhûäng qëc gia
nây cố sûå khấc biïåt lúán: lâm sao so sấnh àûúåc nûúác Nga rưång lúán, bao
trm 13% lậnh thưí nưíi trïn thïë giúái, vúái nûúác Nauru nhỗ bế? 71.000
dên Seychelle cố àấng gị so vúái 1,2 t dên Trung Hoa? Nûúác
Mauritani, Bưlivia cố mêåt àưå dên sưë dûúái 10 ngûúâi/km2 trong khi àố
Bangladest cố 800 ngûúâi /km2. Hún 40 qëc gia (bao gưìm cẫ
Vaticùng, Saint- Marin vâ Andore) bõ lổt giûäa cấc nûúác cố chung biïn
giúái vâ bõ lïå thåc vâo cấc nûúác nây vị quan hïå bn bấn.
Nhiïìu nûúác múái nối chung àậ bẫo toân àûúåc sûå bânh trûúáng mâ hổ
àậ tỷõng coỏ bựỗng viùồc phờn chia haõnh chủnh (theo chùở àưå cưång hoâ liïn
bang hóåc thåc àõa). Vêën àïì dên tưåc trong lông cấc khu vûåc bõ phên
chia vêỵn tưìn tẩi. Sûå phên chia àưi khi àûúåc tiïën hânh mưåt cấch vộ

àoấn. Nhûäng vêën àïì nây vêỵn nưíi cưåm, àưi khi vúái bẩo lûåc, khi giûäa
qëc gia vâ dên tưåc cố sûå mêët cên àưëi lúán.




Gơng mặt thế giới hiện đại

4

Caỏc quửởc gia luồc àõa vâ cấc nûúác nhỗ
Sấ u nûúác khưí ng lưì , mưỵ i nûúá c chiïëm 7.500.000 km2, àố lâ : Nga,
Canầa, Trung Qëc, Mơ, Braxin vâ c. Toân bưå nhûä ng nûúá c nâ y
chiïë m hún mưå t nûãa diïå n tđch phêìn àêë t nưíi . Lậnh thưí rưå ng lúá n êë y àậ
mang lẩi cho nhûä ng nûúác nâ y nhiïì u lúå i thïë vïì kinh tïë khưng thïí
ph nhêån àûúå c. Ngì n tâ i ngun àêët vâ trong lông àêët rêë t phong
ph vâ àa dẩ ng. Ngûúåc lẩi, nố cng bao hâm nhûäng khố khùn trong
viïå c vêå n tẫi vâ lâ m ch khưng gian. Thûúâ ng thị mưå t phêìn lúá n lận h
thưí ca cấ c qëc gia nâ y khưng àûúå c khai thấ c, trûâ cấ c mỗ vâ khu
vûå c đt dên cû. Àố lâ trûúân g húå p c a cấc vng Sibïri cuã a Nga, vuân g
nuá i cuãa Mô, vuâng têy Trung Qëc (Xûúng Giang, Têy Tẩn g), vng
Amazưn, cẫ nhûä ng bịnh ngun trong lông Braxin vâ khu vûåc Trung
vâ Têy c . Mêåt àưå dên cû trung bịnh úã c lâ gêì n 2 ngûúâi /km2
nhûng gêì n 70% dên cû lẩ i têåp trung úã 5 thâ nh phưë lúán hâ ng triïåu
dên (Sydney, Melbourne, Brisban, Adế laide vaâ Perth).
Viïåc xêy dûång àûúâng xuyïn Sibïri, àûúâng xuyïn luåc àõa Bùỉc Mơ,
viïåc àûa vâo sûã dng àûúâng sùỉt vâ àûúâng bưå vïì cấc tónh ngoẩi vi ca
Trung Qëc, cố têìm quan trổng chiïën lûúåc vïì kinh tïë, khai thấc cấc
ngìn tâi ngun, thưng thûúng vúái cấc dên tưåc thiïíu sưë vâ cấc vng
biïn giúái.

Chđn nûúác, chûa hùèn lâ nhûäng nûúác rưång nhêët, cố trïn 100 triïåu
dên. Nhûäng nûúác nây chiïëm trïn 60% dên sưë toân thïë giúái. 1/5 dên söë
thïë giúái söëng úã Trung Quöëc, 12% dên chêu Phi sưëng úã Nigiïria, ngûúâi
Braxin chiïëm 1/3 dên Mơ Latinh. Khưng gian rưång lúán, ngìn nhên
lûåc dưìi dâo lâ mưåt trong nhûäng ëu tưë cú bẫn ca sûác mẩnh kinh tïë
ca mưỵi qëc gia, tuy nhiïn cấc nûúác àang phất triïín vúái sưë dên
trong àưå tíi lao àưång cao nhûng hiïåu sët lao àưång thêëp vâ ln
trong tịnh trẩng thiïëu viïåc lâm ln cẫm thêëy “bõ bỗ rúi” so vúái cấc
nûúác cưng nghiïåp. Trung Qëc (nûúác àưng dên nhêët) xïëp hâng thûá 9
trïn thïë giúái vïì tưíng thu nhêåp qëc dên vâ àûáng thûá 145 vïì tưíng thu
nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi. Trong tûúng lai gêìn, Braxin sệ àûán g
hâng thûá 10 vïì tưíng sẫn phêím qëc dên vâ thûá 70 vïì tưíng sẫn phêím
qëc dên trïn àêìu ngûúâi.
Mưåt sưë nûúác ài lïn tûâ àiïìu kiïån lõch sûã vâi trùm nùm nhû (Mưnacư,
Andorre, Leich Tenstein), mưåt sưë nûúác khấc ra àúâi trong lân sống giẫi
phống ca nhûäng nùm sau chiïën tranh (cấc nûúác Àưng Nam ấ, chêu
Phi) vâ cëi cng lâ mưåt sưë nûúác giânh àưåc lêåp trong nhûäng nùm 7080 (nhû mưåt sưë qìn àẫo, cấc àẫo thåc Caribï vâ Thấi Bịnh Dûúng).



Gơng mặt thế giới hiện đại

5

Tuy nhiùn, caỏc nỷỳỏc naõy àống vai trô khưng nhỗ vâ lâ mc tiïu hêëp
dêỵn búãi chđnh sấch thụë quan (chùèng hẩn Bahamas), búãi ngìn tâi
ngun khoấng sẫn (phưët phất úã Nauru) vâ búãi võ trđ chiïën lûúåc vâ sûå
hêëp dêỵn du lõch. Têët cẫ nhûäng nûúác nây àïìu mong mën àûúåc hûúãng
trổn vển nïìn àưåc lêåp ca mịnh; phêìn lúán nhûäng nûúác nây àïìu gia
nhêåp Liïn Hiïåp Qëc vâ cố tiïëng nối trong Hưåi àưìng.

Sûå khấc biïåt giûäa cấc nûúác cng liïn quan túái cêëu trc chđnh trõ.
Mưåt sưë nhâ nûúác, thûúâng àûúåc tưí chûác theo kiïíu c, têåp trung hoấ
quìn lûåc- mưåt chđnh ph duy nhêët cố trong tay mổi quìn lûåc trïn
toân lậnh thưí nhû Phấp, vûúng qëc Anh... úã mưåt sưë nûúác khấc, chđnh
quìn vng àẫm nhiïåm cấc nhiïåm v, tấch khỗi chđnh quìn trung
ûúng. Àố lâ trûúâng húåp cấc nûúác rưång lúán nhû Mơ, Canầa, Braxin,
vâ mưåt sưë nûúác nhỗ hún nhû Àûác, Thy Sơ.
ƒ Vai trô ca lõch sûã
Chêu Êu lâ chêu lc bõ chia cùỉt nhiïìu nhêët. Khưng núi nâo trïn
thïë giúái lẩi cố nhiïìu qëc gia vâ cấc qëc gia lẩi nhỗ bế nhû vêåy.
Nûúác Phấp lâ mưåt vđ d àiïín hịnh ca nhûäng nûúác mâ tịnh cẫm
dên tưåc, àûúåc nhen nhốm qua nhiïìu thïë k, húåp phấp hoấ quìn lûåc
ca nhâ nûúác. Kïí tûâ khi vua Hugues Capet àûúåc cấc Cưng khanh tưn
lïn vâo nùm 987, lõch sûã nûúác Phấp lâ lõch sûã ca mưåt lậnh cha àêëu
tranh àïí múã rưång lậnh thưí, liïn kïët cấc tónh lên cêån, chiïën thùỉng cấc
thïë lûåc li khai xët hiïån úã mưåt vng àêët cưng tûúác nâo àố vâ àïí àưëi
khấng vúái nhûäng lậnh thưí khấc àang hịnh thânh cng thúâi àố. Vị
vêåy, xung quanh chđnh quìn têåp trung qn ch vâ trong mưåt
khưng gian giúái hẩn búãi cấc àûúâng biïn giúái thiïng liïng, àậ ra àúâi
cấc qëc gia dên tưåc nhû Phấp, Anh, Têy Ban Nha, vâ Bưì Àâo Nha.
Theo mư hịnh nây, phong trâo dên tưåc lan khùỉp chêu Êu vâo thïë k
XIX: Hy Lẩp giânh àưåc lêåp tûâ Thưí Nhơ K (1830), ngûúâi xûá Wallonie
vâ ngûúâi Flammand liïn kïët chưëng lẩi dông hổ Orange - Nassau àïí
lêåp ra nûúác Bó (1830), ngûúâi Italia thưëng nhêët àêët nûúác nùm 1861
(bùỉt àêìu tûâ Cavour) vâ Bismack tun bưë àïë chïë Àûác - àïë chïë Reich
thûá hai úã Versaille vâo thấng giïng nùm 1871.
Sau àẩi chiïën thïë giúái thûá nhêët, cấc qëc gia dên tưåc tiïëp tc àûúåc
thânh lêåp sau sûå sp àưí ca cấc àïë chïë trung Êu: Ba Lan, SếcSlưvakia vâ Nam Tû àûúåc thânh lêåp nùm 1918 trong khi Hungari vâ
ấo lẩi tấch ra. Sûå tan rậ ca Liïn Xư vâ sûå àưí bïí ca Nam Tû câng
thc àêíy thïm sûå chia cùỉt trïn bẫn àưì chñnh trõ chêu Êu (1991-1992).

Gơng mặt thế giới hiện đại

6

Phong traõ o dờn tửồ c khúã i ngì n tûâ chêu Êu. Phong trâ o nâ y phẫ n
lẩ i chđnh chêu Êu sau thïë chiïë n thûá II. Caá c àïë chïë thûå c dên s p
àưí , bùỉ t àêì u tûâ chêu Ấ vúá i sûå chia cùỉ t êë n Àư - Pakistan (1947), viïå c
giâ n h àưå c lêå p c a Inàưnïxia nùm 1949 vâ cấ c nûúá c Viïå t Nam - Laâ o
- Campuchia. Nhûng chđnh chêu Phi lâ núi bõ àẫ o lưå n sêu sùỉ c nhêë t .
Nkruma giâ n h àưå c lêå p tûâ Ghana vâ o nùm 1957, Sế k outourï giâ n h
àưå c lêå p tûâ Ghinï (1958). Kïí tûâ àố , chêu Phi àûúå c giẫ i phố n g chđnh
trõ, cố khi àûúå c giẫ i phố n g tûâ mêỵ u që c , cố khi giâ n h àûúå c nhúâ cấ c
cå c chiïë n tranh giẫ i phố n g. Nùm 1945, chó cố 3 që c gia àưå c lêå p laâ
Libïria, Ïthiopia, vaâ Ai Cêå p . Ngaâ y nay, sau khi Namibi giâ n h àưå c
lêå p (1990), sûå nghiïå p giẫ i phố n g toâ n chêu l c àậ àûúå c hoâ n têë t .
Cưng cåc giânh lẩi àưåc lêåp ca cấc qëc gia nây lâ mưåt sûå kiïån
chđnh trõ. Cấc biïn giúái àậ àûúåc êën àõnh búãi chđnh qëc ngây nay
vẩch ra àûúâng biïn giúái cho cấc qëc gia múái, khưng kïí ngön ngûä,
dên töåc hay löëi söëng. Àöëi vúái dên chêu Phi, cåc sưëng gùỉn bố vúái lâng
mẩc hún lâ gùỉn bố vúái mưåt nhâ nûúác, sûå thưëng nhêët dên tưåc thêåt khố;
sûå hoâ húåp dên tưåc bõ ngùn cẫn búãi sûå khấc biïåt vïì vùn hoấ vâ dên
tưåc. Vị thiïëu cú cêëu nưåi tẩi, qn àưåi ln lâ lûåc lûúång duy nhêët cố tưí
chûác. Chïë àưå qn sûå cng nhû cấc cåc àẫo chđnh ca qn àưåi quấ
nhiïìu. Mùåt khấc, ngưn ngûä tûâ chđnh qëc - ngưn ngûä tinh hoa - lâ
chêët kïët dđnh cấc nïìn vùn hoâ thưëng nhêët, oỏ laõ iùỡu tỷồ nhiùn. Bựỗng
caỏch naõy hay caỏch khaỏc, àïí àoẩn tuåt vúái quấ khûá thûåc dên vâ àïí
trúã lẩi vúái cưåi ngìn vùn hoấ dên tưåc, mâ nhiïìu qëc gia àậ àưíi tïn;

Dahưmey thay cho Bếnin, Zaire thay cho Cưngư thåc Bó c,
Bëckina thay cho Haut-Volta, Zimbawe thay vị Rhodesie du Sud
(nam Rhodesie)...
Cëi cng, àưi khi nhúâ tưn giấo mâ mưåt sưë qëc gia àậ cố àûúåc sûå
hoâ húåp dên tưåc. Cấc khấi niïåm tưn giấo vâ nhâ nûúác gùỉn chùåt vúái
nhau. Cấc nûúác cưång hoâ Hưìi giấo (Pakistan, Iran...) cöng nhêån kinh
Cöran nhû böå luêåt dên sûå. Sûå àưìng hoấ nhâ nûúác - qëc gia - tưn giấo
àûúåc àêíy mẩnh hún trong cấc chïë àưå qn ch Hưìi giấo tuåt àưëi
Trung Àưng nhû (A Rêåp xï t, Kưwết). Nhâ nûúác Israel, 83% dên sưë
lâ dên Do thấi, àûúåc thânh lêåp nùm 1948 trong bưëi cẫnh tưn giấo vâ
chđnh trõ th àõch. Àố chđnh lâ kïët quẫ ca phong trâo Xi-on Do thấi,
phất triïín vâo cëi thïë k XIX. Thûåc ra, nhâ nûúác lâ phi tưn giấo,
nhûng sûå hoâ húåp ca nhâ nûúác àûúåc thïí hiïån úã quët têm ca nhên
dên chưëng lẩi sûå ấp bûác ca cấc qëc gia Hưìi giấo lên bang.




Gơng mặt thế giới hiện đại

7

Hiùồn traồng thùở giỳỏi
Hỳn 6 t ngûúâi phên bưë trïn 191 nûúác (vâ cấc thuửồc ừa nùởu coỏ),
nựỗm raói raỏc khửng ùỡu trùn 5 chêu lc. Trong hâng ngân nùm, mûác
tùng trûúãng dên sưë rêët chêåm, thị àïën cëi thïë k XX, dên sưë àậ tùng
vổt lïn nhanh chống (àùåc biïåt sau nùm 1950). Nùm 1840, thïë giúái lêìn
àêìu tiïn cố 1 t ngûúâi. Àïën nùm 1930 àậ àẩt àïën t ngûúâi thûá hai vâ
trûúác nhûäng nùm 80, dên sưë thïë giúái àậ àẩt àïën con sưë 5 t. Àố chđnh
lâ sûå kiïån trổng àẩi trong lõch sûã thïë giúái.

Sûå tiïën triïín ca loâi ngûúâi diïỵn ra dûúái sûå chïnh lïåch vïì nhiïìu
mùåt;
- Chïnh lïå c h vïì ngưn ngûä : Cố khoẫ n g 3000 thûá tiïë n g àûúå c noá i
trïn thïë giúá i , trong àoá tiïë n g Trung hún 1 tyã ngûúâ i sûã duå n g, tiïë n g
Anh 425 triïå u , tiïë n g Hinài 404 triïå u , tiïë n g Têy Ban Nha 300 triïå u .
- Chïnh lïåch vïì tưn giấo: 1,3 t ngûúâi theo Kitư giấo, 900 triïåu
ngûúâi Hưìi giấo, 700 triïåu ngûúâi theo àẩo Phêåt.
- Chïnh lïåch vïì vng vùn hoấ: Vng vùn hoấ chêu Phi bao trm
toân bưå chêu Phi nam Sahara, vng vùn hoấ chêu Êu trẫi rưång tûâ
Bùỉc Mơ cho túái c.
- Chïnh lïåch giûäa cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín (thu nhêåp qëc
dên trïn àêìu ngûúâi hún 10.000 $/nùm) vâ cấc nûúác chêåm tiïën (thu
nhêåp qëc dên theo àêìu ngûúâi dûúái 300 $/nùm.)...
Tuy nhiïn, thïë kyã XX cng lâ thïë k ài lẩi ca con ngûúâi, thïë k
ca hâng hoấ vâ tû tûúãng. Khấi niïåm khoẫng cấch vïì thúâi gian vâ
khoẫng cấch giấ cẫ cố nghụa hỳn so vỳỏi khaỏi niùồm khoaóng caỏch tủnh
bựỗng cờy sưë. Mổi sûå viïåc diïỵn ra nhû thïí ngânh vêån tẫi àậ rt ngùỉn
khưng gian lẩi: kïí tûâ nay, khưng coõn nỳi naõo trùn thùở giỳỏi laồi nựỗm
ngoaõi sỷồ phuồ thåc lêỵn nhau ca hïå thưëng toân cêìu”.
ƒ Thïë giúái bõ phên chia, thïë giúái “sưë nhiïìu”
Khoẫ n g 40 nûúá c , chiïë m 25% dên söë thïë giúá i vâ 80% sẫ n lûúå n g
thïë giúá i , lâ cấ c nûúá c nhû; Mơ Canầa, cấ c nûúá c chêu Êu, Nhêå t Baã n ,
uá c , vâ Niu Dilên. Cấ c nûúá c nâ y đt nhiïì u c n g àûúå c ẫ n h hûúã n g búã i
cå c cấ c h mẩ n g cưng nghiïå p vâ àiïì u kiïå n söë n g cuã a ngûúâ i dên àưì n g
àïì u nhau: àư thõ hoấ kế o theo cưng nghiïå p hoấ trïn phẩ m vi 60%
dên sưë mâ nhu cêì u cå c sưë n g đt nhiïì u c n g àûúå c thoẫ mậ n vaâ tyã lïå



Gơng mặt thế giới hiện đại

8

tựng trỷỳó n g dờn sưë hiïå n nay àẩ t tûâ 0 àïë 0,8%, àậ dêì n dêì n t t
xë n g tûâ nhûä n g nùm 1965-1970.
Tuy nhiïn, àưìng nhêët khưng cố nghơa lâ àún nhêët. Giûäa cấc nûúác
giâu hay nhûäng nûúác “miïìn Bùỉc” vêỵn cố nhûäng sûå khấc biïåt lúán. Thu
nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi (mưåt khấi niïåm côn chûa àêìy à
nhûng dïỵ sûã dng) úã Thy Sơ cao gêëp gêìn 18 lêìn úã Ba Lan. Lûåc lûúång
lâm nưng nghiïåp chó chiïëm 3% sưë dên lao àưång úã Mơ vâ Anh, nhûng úã
Nga laâ 15%, Ba Lan 28%, vaâ Têy Ban Nha 11%.
Phêìn côn lẩi ca thïë giúái (cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba- cấc nûúác
àang phất triïín hay cấc nûúác “phđa Nam”) chiïëm 3/4 dên sưë toân thïë
giúái, lâ núi cố sẫn lûúång vâ sûác sẫn xët thêëp, thiïëu lûúng thûåc vâ y
tïë, núi bng nưí dên sưë. T lïå tùng trûúãng tûå nhiïn thûúâng àẩt trïn
2%/nùm vâ cố thïí vûúåt lïn 3% (úã Kenya, Algiïri...). Phêìn lúán dên cû
cấc nûúác nây lâm nưng nghiïåp vâ sưëng úã nưng thưn.
Thïë giúá i thûá ba c n g khấ àa dẩ n g. Khoẫ n g cấ c h thu nhêå p c n g
àấ n g kïí , trûâ nhûä n g nûúá c dêì u mỗ . Àâ i Loan vâ Hâ n Që c cố mûá c
thu nhêå p àêì u ngûúâ i cao hún Ba Lan, cao gêë p 10 lêì n so vúá i
Campuchia vâ Ïthiopia. Giûä a cấ c nûúá c thå c thïë giúá i thûá ba, tịnh
hịnh chđnh trõ vâ y tïë cuä n g rêë t khaá c nhau, cuä n g nhû ngûúâ i ta thêë y
úã caá c nûúá c naâ y tyã lïå chïë t cao nhêë t hâ n h tinh (hún 2% úã Ethiopie,
Sưmani, Tchad, Gambie vâ úã Sierra- Leone.), thêë p hún mưå t chuá t (úã
Panama vaâ Singapore 0,5%, úã Braxin vaâ Trung Që c 0,8%). Cấ c
nûúá c cố nïì n kinh tïë tûå do úã phûúng Têy theo nguyïn tùæ c sấ n g kiïë n
cấ nhên, chẩ y theo lúå i nhuêå n , tûå do caå n h tranh vâ súã hûä u cấ nhên
vïì tû liïå u sẫ n xë t (nhâ mấ y , àêë t àai, tiïì n vưë n ). Cấ c nûúá c phûúng
Àưng aá p duå n g phûúng thûá c quaã n l xậ hưå i ch nghơa, súã hûä u têå p
thïí vïì tû liïå u sẫ n xë t , hïå thưë n g kïë hoẩ c h. Sau khi Liïn Xư tan rậ ,

theo gûúng nûúá c Nga, cấ c nûúá c cưå n g hoâ thå c Liïn Xư c , phêì n
lúá n têå p trung trong Cưå n g àưì n g cấ c që c gia àưå c lêå p SNG c n g nhû
cấ c nûúá c trung - àưng Êu dêì n dêì n hûúá n g àïë n nïì n kinh tïë tûå do.
♦ Mưåt thïë giúái nhiïìu nguy cú
Nẩn àối vêỵn diïỵn ra trong hêìu hïët cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba,
tiïëp tc àe doẩ phêìn lúán nhên loẩi. Mưỵi ngây mưỵi ngûúâi cêìn 22002500 calo. Trong khi cấc nûúác “phûúng bùỉc” àẩt gêìn 3000 calo/ ngây
thị 500 triïåu dên “phûúng Nam” thiïëu lûúng thûåc triïìn miïn. Xët
ùn trung bịnh úã Mali vâ Ethiopie àẩt 1800 calo. Nẩn àối cng ẫnh
hûúãng túái khu vûåc Àưng Nam ấ, cấc cao ngun vâ hêìu hïët chêu Phi,



Gơng mặt thế giới hiện đại

9

vỳỏi únh cao ỳó Bựnglaest, chêu Phi Sahara, úã Madagasca vâ Nordes
(Braxin). Tûâ àêìu nhûäng nùm 1960, sẫn lûúång lûúng thûåc úã chêu Phi
khưng tiïën kõp vúái mûác tùng dên sưë. Nẩn thiïëu lûúng thûåc lan rưång
kếo theo hâng loẩt nhûäng cùn bïånh do thiïëu dinh dûúäng. Cấc khu vûåc
nây côn thiïëu cẫ nûúác ëng.
Nguy cú vïì mưi trûúâng sinh thấi bùỉt àêìu xët hiïån khi con ngûúâi
khai thấc vâ chïë biïën ngìn tâi ngun thiïn nhiïn. Sa mẩc tiïën
nhanh vïì Sahel lâ do hẩn hấn tùng cûúâng, tuy nhiïn con ngûúâi vïì
phêìn mịnh cng phẫi chõu trấch nhiïåm vâ lâ tấc nhên ch ëu ca
sûå sa mẩc hoấ. Nẩn chấy rûâng khiïën àêët àai trỳó nùn cựỗn cửợi ngaõy
mửồt nhiùỡu, aỏp lỷồc dờn sửở vâ chùn thẫ sc vêåt quấ mûác gêy nïn sûå
xëng cêëp nghiïm trổng ca hïå sinh thấi mỗng manh. Trong vông
nûãa thïë k, 650.000km2 (lúán hún cẫ diïån tđch nûúác Phấp) àêët canh
tấc quanh sa mẩc Sahara àậ bõ sa mẩc hoấ. úã Xùng, sa mẩc àậ tiïën

vïì phđa nam hâng trùm kilưmết. Àêët àai nghêo nân úã miïìn trung
phđa têy vâ úã Kazacxtan bõ vùỉt kiïåt búãi viïåc trưìng ng cưëc vư tữ vẩ.
Rûâng Amazưn, cung cêëp cho bêìu khđ quín trấi àêët lûúång ưxi lúán,
bẫn thên nố hiïån giúâ cng bõ àe doẩ. Mưỵi nùm cố khoẫng 125.000
km2 rûâng trïn thïë giúái bõ mêët ài do khai phaá àêët hoang bûâa bậi hóåc
do ư nhiïỵm (nhûäng trêån mûa axit xëng rûâng úã Àûác). Lûúång khđ
cấcbonđc trong khđ quín àang tùng lâm tùng nhiïåt àưå khưng khđ, àùåc
biïåt trong nhûäng khu àư thõ.
Nhûäng mẩch nûúác ngêìm úã cấc vng nưng nghiïåp cố hâm lûúång nitú
quấ cao. Bấo cấo Meadow nùm 1972 nhêën mẩnh túái sûå kiïåt qụå ca
ngìn nûúác àõa têìng.
Chẩy àua v trang vâ qn sûå hoấ thïë giúái côn lâ mưëi nguy cú cêëp
bấch hún. Trïn toân thïë giúái, chi phñ cho quên sûå vûúåt trïn 1000 t $
(ngang vúái sưë núå ca cấc nûúác trong thïë giúái thûá ba) tûúng àûúng mûác
chi phñ 200 $ trïn àêìu ngûúâi mưỵi nùm. Khoẫng 50 nûúác trïn thïë giúái
hiïån nay cố v khđ ngun tûã. Kïët thc chiïën tranh lẩnh àậ cố hâng
loẩt cấc hiïåp àõnh vïì giẫi trûâ v khđ hẩt nhên(Hiïåp àõnh Start II vâ
Hiïåp ûúác Paris nùm 1993 vïì v khđ hoấ hổc). Sûå phất triïín v khđ
hẩt nhên lâ ngìn gưëc chđnh ca mổi nưỵi lo.
♦ Tûâ thïë giúái hai cûåc àïën thïë giúái àa cûåc
Cẫ Mơ vâ Liïn Xư àïì u tham gia vâo cuöå c chiïë n chöëng àïë quöëc
Reich àïå tam cuãa Àûá c, nhûng vûâ a giân h àûúå c thùỉng lúå i thị sûå bêët
àưì ng vïì tû tûúãng, chđnh trõ vâ kinh tïë lẩi lïn àïë n àónh cao giûä a



Gơng mặt thế giới hiện đại

10

ửng vaõ Tờy. Sỷồ phờn chia nûúác Àûác thânh hai khưëi Àưng -Têy
tûúå ng trûng cho sûå chia cùæ t chêu Êu qua “bûá c mâ n sùỉt” vâ sûå chia
cùỉ t thïë giúá i. Mưỵ i khưë i cố tưí chûá c riïng.
Trẫi qua nhiïìu nùm, tịnh hịnh nây cng cố nhiïìu thùng trêìm
trûúác khi chêëm dûát, vúái sûå sp àưí ca Liïn Xư c. De Gaulle phẫn àưëi
giúái lậnh àẩo Mơ, ph nhêån quìn bấ ch ca àưìng àưla vâ rt qn
Phấp ra khỗi khưëi NATO (1966). Vïì phêìn cấc nûúác thåc thïë giúái thûá
ba, giânh àưåc lêåp trong thêåp k 60, hổ noi theo Bùngàung-thânh phưë
thõnh vûúång bêåc nhêët ca Inàưnïxia (1960), vâ đt nhêët trong diïỵn
thuët, cưë gùỉng tưí chûác theo khuynh hûúáng “khưng liïn kïët”, àưìng
thúâi phẫn àưëi tưí chûác hai khưëi. Hún nûäa, nhûäng nûúác lâm mư hịnh àậ
àấnh mêët ài quìn uy ca mịnh: Mơ chõu thêët bẩi úã Cuba, Viïåt Nam
vâ Trung Àưng.
Trïn phûúng diïån kinh tïë, hai cûúâng qëc àưëi àõch àậ cố sûå can
thiïåp ca cấc nûúác trung gian múái. Nhêåt Bẫn àậ trúã thânh “cûúâng
qëc thûá 3” vâo nùm 1970. Vûâa múái trẫi qua khng hoẫng, thïë mâ
Nhêåt Bẫnàẩt t lïå tùng trûúãng vûúåt cẫ nhûäng nûúác cưng nghiïåp.
Cưång àưìng chêu Êu múã rưång ra 12 nûúác, àậ trúã thânh cûúâng qëc
kinh tïë sưë mưåt thïë giúái trong hoân cẫnh hưåi nhêåp thânh cưng. Sûå
vûún lïn ca cấc con rưìng chêu Ấ nhû Hân Qëc, Àâi Loan, Hưìng
Kưng, Singapore vâ ca cấc nûúác cưng nghiïåp múái khấc àang lâm xấo
trưån cấc con bâi. Mơ - Nhêåt vâ Cưång àưìng chêu Êu trúã thânh nhûäng
cûúâng qëc kinh tïë.
Sûå bng nưí ca cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba, àa daång hún bao
giúâ hïët, nhûäng sûå kiïån úã Trung Qëc (1989), sûå ngoi lïn ca phong
trâo bẫo th Hưìi giấo, sûå tiïën túái - àưi khi bi kõch - cuãa Àöng Êu,
chiïën tranh vuâng Võnh (1991) vâ cùng thùèng kếo dâi giûäa cấc nûúác
Trung Àưng khiïën ta phaói xem xeỏt laồi sỷồ cờn bựỗng trong thùở giúái àa
cûåc nây.
♦ Bẫy cûúâng qëc

Tûâ nùm 1975 àïën nay, hâng nùm cấc võ ngun th qëc gia ca
cấc nûúác “giâu nhêët thïë giúái” lẩi nhốm hổp àïí bân viïåc àưìng thïí hoấ
chđnh sấch kinh tïë ca hổ, trûúác hïët lâ àïí àưëi phố vúái cåc khng
hoẫng xët phất tûâ sau nùm 70 lâm chao àẫo thïë giúái.
Bẫy cûúâng qëc hay khưëi G7 gưìm: Mơ, Nhêåt Bẫn, Àûác, Phấp, Anh,
Italia, vâ Canầa, cố tưíng thu nhêåp qëc dên cao nhêët thïë giúái. Caác



Gơng mặt thế giới hiện đại

11

nỷỳỏc naõy aọ aỏp duồng nïìn kinh tïë tûå do, mưåt sưë núi côn mang mâu sùỉc
kinh tïë nhâ nûúác (Phấp, Italia), àậ àẩt àûúåc nhiïìu thânh tûåu vïì kinh
tïë xậ hưåi tûâ nùm 1970. Vïì mùåt chđnh trõ, têët cẫ cấc nûúác nây àïìu theo
chïë àưå nghõ viïån vúái chđnh sấch àa àẫng. Xen kệ, àố lâ qui tùỉc, (kïí cẫ
khi nïìn dên ch Cú àưëc giấo úã Italia tham gia têët cẫ cấc liïn mimh
chđnh ph tûâ nùm 1945 vâ Àẫng Tûå do dên ch ca Nhêåt ln chiïëm
àa sưë ấp àẫo trong cấc cåc bêìu cûã Qëc hưåi tûâ 1955-1993 kïí tûâ nùm
nây Àẫng nây khưng côn chiïëm àa sưë nûäa)
Cấc nûúác theo chïë àưå tưíng thưëng (Phấp, M), Qn ch nghõ viïån
(Nhêåt, Anh) hóåc cưång hoâ nghõ viïån (Àûác,). Cấc nûúác cưng nghiïp
lêu àúâi (Anh, Phấp),cûúâng qëc kinh tïë (M) hay cấc nûúác “kinh tïë
thêìn k” (Àûác, Nhêåt), trïn trûúâng qëc tïë, àïìu lâ cấc nûúác giâu vâ
phất triïín(bao gưìm cẫ cấc nûúác nhỗ trong khu vûåc).
♦ Sûác nùång toân cêìu ca G7
Nhiïìu chó sưë kinh tïë xậ hưåi cho phếp àấnh giấ cao vai trô vûúåt trưåi
ca G7 trïn v àâi qëc tïë.
Tưíng thu nhêp qëc dên ca 7 nûúác lúán nây tûúng àûúng vúái 55%

tưíhg sẫn lûúång thïë giúái vâ thu nhêåp qëc dên theo àêìu ngûúâi ln
vûúåt mûác 17000 $ mưỵi nùm.
Mûác tiïu th nùng lûúång ca mưåt nûúác lâ phûúng tiïån chó ra mûác
àưå phất triïín cưng nghiïåp cuãa nûúác êëy; mûác tiïu thuå nùng lûúång àûúåc
tñnh theo àêìu ngûúâi cng chó ra mûác àưå tiïån nghi. Bẫy nûúác cưng
nghiïåp phất triïín nhêët thïë giúái tiïu th trïn 40% nùng lûúång toân
thïë giúái (riïng Mơ gêìn 25%), nhûng nïëu tđnh theo àêìu ngûúâi thị
Canầa lâ nûúác tiïu th hâng àêìu, gêìn gêëp 4 lêìn ngûúâi Italia.
Cấc thõ trûúâng chûáng khoấn ca mưỵi nûúác trong 7 nûúác nây chiïëm
võ trđ ch chưët trong tû bẫn thïë giúái. Tû bẫn hoấ chûáng khoấn, diïỵn
ra tẩi cấc àiïím giao dõch úã Tưk (vâo thúâi àiïím àố, àêy lâ súã giao
dõch chûáng khoấn àêìu tiïn trïn thïë giúái àûúåc tû bẫn hoấ vị sûå thùng
giấng ca àưìng n), New York, Ln Àưn, Tưrontư, Francfort, Paris
vâ Milan, chiïëm tưíng sưë 88% tû bẫn thïë giúái.
Sûå thưn tđnh ca 7 nûúác lúán àưëi vúái tû bẫn thïë giúái bùỉt àêìu sau khi
xem xết cấc doanh nghiïåp cưng nghiïåp lúán (phêìn lúán lâ cấc cưng ty àa
qëc gia àống trïn khùỉp 5 chêu). Trong sưë 25 doanh nghiïåp hâng àêìu




Gơng mặt thế giới hiện đại

12

thùở giỳỏi, coỏ 10 doanh nghiïåp ca Mơ, 4 ca Nhêåt Bẫn, 3 ca Àûác, 3
ca Italia, 1 ca Phấp, vâ 3 ca Anh.
Sûå phên bưë theo ngânh ca dên lao àưång àùåc trûng búãi viïåc giẫm
sưë lao àưång trong ngânh nưng nghiïåp vâ tùng lïn úã ngânh dõch v.
Nhûäng ngânh ëu kếm nhêët (àưëi vúái vêën àïì viïåc lâm) têåp trung úã

Anh (2,5%) vâ Mơ (3%). Àêy lâ dêëu hiïåu vïì nùng sët nưng nghiïåp
àẩt k lc.
Ngûúåc lẩi, ngânh dõch v ln chiïëm hún nûãa sưë dên lao àưång
(78% úã Mơ vâ Canầa), minh chûáng cho sûå thêm nhêåp ca cấc nûúác
nây vâo k ngun mâ ngûúâi ta cho lâ hêåu cưng nghiïåp.
Ngânh luån kim khưng côn lâ ngânh cố chó tiïu bùỉt båc àưëi vúái
sûác mẩnh cưng nghiïåp. Canầa lâ nûúác duy nhêët trong sưë 7 cûúâng
qëcsẫn xët nhiïìu thếp hún trong nùm 1992 so vúái nùm 1974, trûúác
khi bõ khuãng hoaãng. úã àêu cng thïë, sûå sa thẫi ln kếo theo viïåc cú
cêëu lẩi. Hiïån nay Nhêåt lâ nûúác sẫn xët sưë mưåt thïë giúái, Phấp chõu
tt so vúái Braxin, Hân Qëc vâ ÊËn Àưå. Vúái sûå phc hưìi vûâa qua, G7
àẫm bẫo àẩt 40% sẫn lûúång thïë giúái. Têåp àoân sưë mưåt ca Mơ (USX,
trûúác àêy lâ US steel) giúâ chó côn àûáng thûá 3 trïn thïë giúái.
Trấi lẩi, sûå thưëng lơnh ca G7 vêỵn khưng thïí ph nhêån àûúåc nhúâ
cấc ngânh cưng nghiïåp cưng nghïå cao hûúáng vâo khấch hâng cố thu
nhêåp cao. 7 nûúác nây chiïëm 7 trong sưë 8 nûúác àûáng àêìu thïë giúái trong
cưng nghiïåp ưtư vâ àẫm bẫo 78% sẫn lûúång ưtư trïn thïë giúái, trong àố
mưåt nûãa àûúåc sẫn xët ra chó riïng úã Mơ vâ Nhêåt (trûúác xa so vúái
Phấp, Italia). Cấc nûúác nây cố 17 trong sưë 20 hậng sẫn xët ưtư hâng
àêìu thïë giúái. Chó cố Vưlvư vâ Saab - Scưnia (Thy Àiïín) vâ Hyundai
(Hân Qëc) àậ vûún lïn xïëp trong hâng ng nây.
Sûå thưëng lơnh côn rộ nết hún trong cấc ngânh cưng nghiïåp mi
nhổn nhû tin hổc vâ àiïån tûã.
Cấc nûúác trong tưí chûác húåp tấc vâ phất triïín kinh tïë chêu Êu
O.C.D.E àưåc quìn 70% thûúng mẩi toân cêìu, trong àố 60% thåc vïì
bưå ba Mơ - Nhêåt - Cưång àưìng E.U. trïn bịnh diïån qëc gia, 7 cûúâng
qëc nây chiïëm 7 võ trđ sưë mưåt vâ àẫm bẫo 55%xët khêíu vâ 51%
nhêåp khêíu trïn toân thïë giúái.

Gơng mặt thế giới hiện đại

13

Caỏc cỷỳõng quửởc vaõ dûúái cûúâng qëc
Lâ nûúác cố tưíng sẫn phêím qëc dên àûáng àêìu thïë giúái vâ xa hún
nûäa (lâ mưåt trong nhûäng nûúác cố thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cao nhêët
thïë giúái), Mơ, kếo theo sau nïìn kinh tïë Canầa, àậ tịm lẩi con àûúâng
phất triïín kinh tïë; tùng trûúãng tûâ 2- 4% /nùm. Lâ qëc gia hâng àêìu
vïì sẫn xët nưng - cưng nghiïåp, Mơ àưìng thúâi cng lâ tay bn sưë mưåt
thïë giúái. Nhêåp khêíu ca Mơ tùng àïìu àùån trong khi xët khêíu cố
phêìn giẫm do sûå thùng giấng ca àưìng àư la, sûå ra àúâi ca cấc àưëi
th cẩnh tranh múái, vâ sûå giẫm st sûác cẩnh tranh trong cưng
nghiïåp.
Ta hiïíu rộ sûå thêm ht thûúng mẩi ca M lïn àïën àónh cao (106
t àư la) cấc låt bẫo hưå cng nhû sûå khố khùn trong àâm phấn
thûúng mẩi vưëi cấc àưëi tấc ca M úã chêu Êu vâ Nhêåt bẫn.
Nhêåt àậ trúã thânh siïu cûúâng kinh tïë thûâ hai trïn thïë giúái. Tû baãn
tùng nhúâ thùång dû thûúng mẩi vâ tđch lu trong nûúác lúán (do đt àêìu
tû cho phc lúåi xậ hưåi) khiïën Nhêåt trúã thânh mưåt trong nhûäng nûúác
giâu nhêët thïë giúái. Thõ trûúâng chûáng khoấn Tưk cố lc àấnh bêåt thõ
trûúâng chûáng khoấn New York; cấc ngên hâng ca Nhêåt Bẫn chiïëm 7
trong sưë 8 ngên hâng àûáng àêìu thïë giúái. Sûå giâu cố ca àêët nûúác vûâa
lâ hêåu quẫ, vûâa lâ ngun nhên ca sûå mêët cên àưëi àưëi vúái nïìn kinh
tïë thïë giúái. Nố giẫi thđch cho viïåc ấp dng cấc chđnh sấch bẫo hưå ca
Mơ vâ Cưång àưìng chêu Êu. Àiïìu nây khiến cấc nhâ cưng ngiïåp Nhêåt
Bẫn àêìu tû vâo Bùỉc Mơ (sẫn xët ưtư) vâ vâo chêu Êu (sẫn xët hâng
àiïån tûã vâ ưtư) àïí trấnh nhûäng quy àõnh trong chđnh sấch bẫo hưå ca

hổ.
Àûác chiïëm mưåt sưë ûu thïë tẩi chêu Êu (vïì mùåt kinh tïë). Lẩm phất
đt, àưìng tiïìn ưín àõnh vâ thïë mẩnh trïn thõ trûúâng nûúác ngoâi lâ ëu
àiïím ca mưåt àêët nûúác mâ vêën àïì ch ëu khưng gị khấc lâ trêåt tûå
dên sưë. Sûå suy thoấi diïỵn ra trong thúâi gian ngùỉn liïn tiïëp vúái viïåc
sất nhêåp nïìn kinh tïë Àưng Àûác cố khẫ nùng bõ tiïu tan.
Phấp cố tưíng thu nêåp qëc dên àûáng thûá 5 trïn thïë giúái. Thïë
mẩnh nưng nghiïåp, xët khêíu nưng sẫn (àûáng thûá 2 trïn thïë giúái),
thânh tûåu trong cưng nghiïåp cưng nghïå cao khùèng àõnh võ trđ ca
Phấp trong khưëi G7. Nhûng sûác cẩnh tranh ëu ca nïìn cưng nghiïåp
Phấp cố nguy cú ngùn cẫn sûå múã cûãa hiïån nay ra thõ trûúâng lúán chêu
Êu.




Gơng mặt thế giới hiện đại

14

Sau nhiùỡ u nựm trũ trïå , saã n lûúå n g cuã a Anh àậ tùng mẩ n h vâ cố
sûá c tùng trûúã n g nhanh nhêë t trong caá c nûúá c cưng nghiïå p (trûâ Nhêå t
Bẫ n ) tûâ nùm 1980. Thâ n h cưng trong tû hûä u hoấ , viïå c xoấ bỗ cấ c
doanh nghiïå p ë u kế m àậ gi p Anh tùng nùng së t .
Italia trúã thânh cûúâng qëc kinh tïë thûá 5 trïn thïë giúái. Tưíng sẫn
phêím qëc dên ca Italia vûúåt Anh. Tuy nhiïn, nhûäng thânh tûåu àố
vêỵn chûa san lêëp àûúåc hưë ngùn cấch giûäa miïìn bùỉc cưng nghiïåp vâ
miïìn nam vuâng Mezz Ogiorno.
♦ G7 vaâ Thïë giúái thûá ba
Hún mưå t nûãa sẫn lûúång toân cêì u do G7 tẩo ra trong àố mưå t phêì n

khấ nhỗ, tûâ 0,2-0,5% giâ nh àïí trúå gi p nhûäng nûúác nghêo.
Khưng coỏ gũ aỏng ngaồc nhiùn khi nhờồn ừnh rựỗng khoaón tiïìn mâ
cấc nûúác cưng nghiïåp gip àúä cấc nûúác nghêo àïí phất triïín kinh tïë lâ
thïí hiïån sûå giâu cố ca cấc nûúác àố vúái giấ trõ tuåt àưëi. Mơ vâ Nhêåt
lâ hai ch núå chđnh vúái lêìn lûúåt lâ 9 vâ 7,5 t $, àûáng trûúác cẫ Phấp
vâ Àûác. Nhûng trong khi phêìn ca Mơ cố khuynh hûúáng giẫm, thị
phêìn ca Nhêåt lẩi tùng àïìu àùån vâ cố thïí àûáng àêìu thïë giúái vïì viïån
trúå. Vïì tyã lïå phêìn trùm thu nhêåp qëc dên, võ trđ ca cấc nûúác giâu
nhêët thïë giúái khưng cao lùỉm. Cấc nûúác Scandinavú vâ Hâ Lan giânh
tûâ 0,8-1% tưíng thu nhêåp qëc dên cho hưỵ trúå àïí phất triïín. Tiïëp àïën
lâ Phấp (0,5% G.D.P), cho túái nay nûúác nây àẫm nhiïåm 8% viïåc trúå
gip trïn thïë giúái. Àûác giânh 0,4% tưíng sẫn phêím qëc dên cho trúå
gip; 0,37%, nhûäng con sưë nây àang tùng dêìn. Anh trúå gip 0,3%
G.D.P vâ Canầa 0,5%. Vïì phđa Mơ, nûúác cho vay vâ trúå gip sưë mưåt
thïë giúái vúái giấ trõ cao, nûúác nây dânh 0,2% tưíng sẫn phêím qëc dên
cho trúå gip àïí phất triïín. Dûå tđnh con sưë nây sệ lïn àïën 1%, con sưë
mâ Àẩi hưåi àưìng Liïn Húåp Qëc vâ U ban húåp tấc vâ phất triïín
Liïn Húåp Qëc mong àúåi. Khưëi G7 cng khưng phẫi lâ ngûúâi bấc ấi
(nhêët lâ vâo lc khng hoẫng). Hưåi nghõ thûúång àónh thûúâng niïn
ca cấc ngun th qëc gia khưëi G7, trïn l thuët, cng lâ dõp àïí
lâm hâi hoâ cấc chđnh sấch ca hổ àưëi vúái thïë giúái thûá ba, nïu lïn lúåi
đch àưëi vúái thïë giúái thûá ba.
Vêën àïì núå cuãa thïë giúái thûá ba àûúåc nïu ra trong sët hưåi nghõ
thûúång àónh Ln Àưn (1986) vâ lâ trung têm ca cấc cåc lån
àâm. Vêën àïì nây lẩi àûúåc khúi lïn úã cấc hưåi nghõ thûúång àónh tiïëp
theo. Trong nhûäng nùm 80, Phấp ln àïì xët kiïën giẫm núå cho
nûúác ngoâi. Sau hưåi nghõ thûúång àónh Paris (1989) àậ dêëy lïn mưåt

Gơng mặt thế giới hiện đại

15

phong traõo theo hỷỳỏng naõy, trong àố, Mïhicư (mưåt trong hai nûúác
nùång núå cng Braxin) lâ nûúác àûúåc hûúãng lúåi.
♦ Cấc nûúác phất triïín vâ cấc nûúác àang phất triïín
Viïåc phên chia thïë giúái thânh nhûäng nûúác phất triïín vâ nûúác àang
phất triïín cng lâ mưåt vêën àïì ca thïë giúái àûúng àẩi. Khoẫng 75%
trong sưë 5,6 t ngûúâi àang sưëng trong cấc nûúác kếm phất triïín:
khoẫng 120 nûúác phên bưë trïn chêu Mơ latinh (trûâ Achentina) khùỉp
lc àõa chêu Phi vâ chêu Ấ (trûâ Nhêåt). Ngûúâi ta àậ bùỉt àêìu bân vïì
cấc nûúác chêåm phất triïín tûâ sau nùm 1945, khi tưíng thưëng Mơ
Truman biïíu quët tấn thânh trúå gip cho nhûäng nûúác nghêo nhêët
thïë giúái. Chđnh A. Sauvylâ ngûúâi sấng tẩo ra thânh ngỷọ thùở giỳỏi thỷỏ
ba nựm 1952 nhựỗm aỏm chú cuửởn sấch ca Sieyês “nhâ nûúác thûá ba lâ
gị?” (1789). Thïë giúái thûá ba bõ lậng qụn, bõ miïåt thõ, bẫn thờn noỏ
cuọng hựỗng mong ỷỳỏc iùỡu gũ oỏ. Tửớ chỷỏc húåp tấc vâ phất triïín kinh tïë
chêu Êu kïí tûâ nùm 1957 àưi khi nhêìm lêỵn gổi àố lâ “cấc nûúác àang
phất triïín”.
Ngûúâi ta cng nối túái cấc nûúác “phđa nam”. Cố thïí dêỵn ra trûúân g
húåp mưåt phêìn cấc qëc gia thåc Liïn Xư c (kïí cẫ Nam Tû), nhûng
thiïëu giẫi phấp vâ cấc vêën àïì khưng giưëng nhau. Thûåc vêåy, cấc nûúác
“phđa nam”, àùåc trûng búãi thiïëu lûúng thûåc vâ dõch v y tïë, giấo dc
vâ búãi mûác tùng dên sưë àïën chống mùåt, búãi nhûäng mêu thỵn xậ hưåi
àiïín hịnh vâ hoân cẫnh lïå thåc thûúng mẩi - râo cẫn chđnh. Tuy
nhiïn mưåt sưë nûúác vêỵn phất triïín, sưë khấc thị trị trïå thêåm chđ tt
hêåu. Khấi niïåm tưíng thu nhêåp qëc dên hay thu nhêåp qëc nưåi tđnh
theo àêìu ngûúâi cho phếp ta phên biïåt nhûäng nûúác cưng nghiïåp múái,
nhûäng nûúác cố mûác thu nhêåp trung bịnh, nhûäng nûúác chêåm tiïën, côn

cấc nûúác xët khêíu dêìu mỗ ta xết riïng.
♦ Nhûäng nûúác cưng nghiïåp múái
Nhûäng “qëc gia phên xûúãng” thåc Àưng ấ, ngûúâi ta côn gổi lâ “4
con rưìng Viïỵn Àưng”, àố lâ : Hân Qëc, Àâi Loan, Singapore vâ Hưìng
Kưng, lâ tûúång trûng tuåt vúâi cho cấc nûúác cưng nghiïåp múái. Vúái
ngìn nhên lûåc dưìi dâo, nhên cưng rễ, cấc nûúác nây àậ thu ht àêìu
tû nûúác ngoâi, trûúác hïët lâ Mơ, sau àố lâ chêu Êu vâ Nhêåt Bẫnvị úã
àêy chđnh trõ ưín àõnh, chủnh saỏch thuùở quan ỷu aọi. Caỏc khu chùở
xuờởt, nựỗm trong quìn lậnh ngoẩi, àậ tiïëp nhêån cấc nïìn cưng nghiïåp
cố giấ trõ gia tùng cao, sûã dng hâng chc ngân cưng nhên. Sẫn



Gơng mặt thế giới hiện đại

16

phờớm cửng nghiùồp ỷỳồc xuờởt khêíu rưång rậi. Bưën nûúác kïí trïn chiïëm
60% lûúång xët khêíu cưng nghiïåp ca thïë giúái thûá ba. Trûúác tiïn
chun vïì cưng nghiïåp dïåt vâ lùỉp rấp àiïån tûã, sau nây cấc nûúác nây
àậ àa dẩng hoấ nïìn sẫn xët ca hổ vâ giúâ àêy àậ cố mưåt gam cưng
nghiïåp trổn vển. Hân Qëc sẫn xët nhiïìu thếp hún cẫ Phấp, vâ trúã
thânh nûúác àống tâu thûá hai sau Nhêåt. Tưíng sẫn phêím qëc nưåi theo
àêìu ngûúâi ca bưën nûúác nây àậ tùng dêìn, 6000 $ úã Hân Qëc vâ
13000 $ úã Singapore.
Cấc nûúác hẩng hai trong sưë cấc nûúác cưng nghiïåp múái nây bao gưìm
nhûäng nûúác rưång lúán hún cố ngìn tâi ngun khoấng sẫn phong ph
nhû (Braxin) hóåc nùng lûúång nhû Mïhicư. Nïìn cưng nghiïåp ca
nhûäng nûúác nây, phêìn lúán bõ kiïím soất búãi tû bẫn núác ngoâi, chuó yùởu
hoaồt ửồng nhựỗm xuờởt khờớu, vaõo giai oaồn hai, àïí huy àưång ngoẩi tïå

cêìn thiïët cho quấ trịnh cưng nghiïåp hoấ hoân toân. Trong khi chúâ
àúåi, cấc nûúác nây lâ nhûäng nûúác núå nhiïìu nhêët. Thu nhêåp àêìu ngûúâi
àẩt gêìn 3000$ / nùm.
Mùåc d thu nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi chó 350$/ nùm, khiïën
ÊËn Àưå bõ xïëp vâo nhûäng nûúác nghêo nhêët thïë giúái, nûúác nây cng àậ
trúã thânh siïu cûúâng cưng nghiïåp hâng àêìu vúái sẫn lûúång cưng
nghiïåp àang tiïën gêìn cấc nûúác chêu Êu vâ Nhêåt Bẫn. Tuy nhiïn,
nûúác nây vêỵn bõ àịnh trïå trïn con àûúâng phất triïín vị thõ trûúâng
trong nûúác quấ nghêo nân.
♦ Cấc nûúác cố thu nhêåp trung bịnh
Cấc nûúác cố thu nhêåp trung bịnh rêët phên tấn vïì mùåt àõa l. Cấc
nûúác nây thåc chêu Phi (cấc nûúác Maghreb, quanh võnh Ghinï...),
chêu Mơ la tinh, qìn àẫo Antilles vâ chêu Ấ. Tưíng sưë khoẫng 50
nûúác àố tẩo nïn mưåt tưíng thïí thiïëu trêåt tûå nhêët. Trong sưë àố cố mưåt
sưë nûúác xët khêíu dêìu mỗ, thåc cấc nûúác Algiïri, Nigiïria, Gabưng
vâ cấc nûúác khưng thåc khưëi xët khêíu dêìu mỗ (O.P.E.C) nhû Ai
Cêåp, Syrie. Cấc nûúác nây àûúåc hûúãng lúåi nhiïìu vúái ngìn ngoẩi tïå
liïn tiïëp àưí vïì trong hai c sưëc dêìu mỗ, nhûng lẩi phẫi hûáng chõu
hêåu quẫ tûâ nùm 1985 khi giấ dêìu thư tt xëng lâm chûäng lẩi quấ
trịnh cưng nghiïåp hoấ. Mưåt sưë nûúác khấc xët khêíu sẫn phêím khai
mỗ: Pïrou xët khêíu vâng, bẩc àưìng, Chilï xët khêíu àưìng, Zaire
xët khêíu àưìng, vâng, kim cûúng. Coõn laồi mửồt sửở nỷỳỏc khaỏc nhựỗm
vaõo xuờởt khờớu nửng sẫn àïí àêìu tû cho phất triïín : Sếnếgal xët




Gơng mặt thế giới hiện đại

17

khờớu laồc, bửng; Kùnya xuờởt khêíu chê, câ phï; vâ Cưlưmbia xët khêíu
câ phï.
Mưå t sưë nûúá c ûu tiïn phấ t triïí n cưng nghiïå p . Chùè n g haå n Algiïri
dûå a vâ o sûá c mẩ n h c a nïì n kinh tïë që c doanh àậ chổ n chiïë n lûúå c
cưng nghiïå p “cưng nghiïå p hoấ ” sệ kế o theo sûå àa dẩ n g hoấ c a
ngâ n h cưng nghiïå p chïë biïë n . Nhûng thêë t bẩ i cố tđnh tûúng àưë i c a
“nhâ thúâ trïn sa mẩ c ” (nhâ mấ y luå n kim El Hadjar, nhâ mấ y hố a
dêì u Arziw vâ Skikda) vâ sûå ph thå c quấ nhiïì u vâ o viïå c bấ n
hydrưcấ c bua àậ bå c cấ c nhâ chûá c trấ c h phẫ i xem xế t lẩ i chiïë n
lûúå c phấ t triïí n c a mịnh. Mưå t sưë nûúá c ûu tiïn phấ t triïí n nưng
nghiïå p . Cưte-D'Ivoire khưng cố tâ i ngun khoấ n g sẫ n àấ n g kïí àïí
khai thấ c , àậ phấ t triïí n cấ c cêy trưì n g xë t khêí u : cacao, câ phï,
dêì u cổ ; túá i giai àoẩ n 2, múã rưå n g canh tấ c nưng nhiïå p dûå a trïn cú
chïë tûå cung cêë p lûúng thûå c : sùỉ n , ngư, l a . Têë t cẫ cấ c nûúá c cố mûá c
thu nhêå p trung bịnh nâ y cố chung sûå ë u kế m trong quấ trịnh
phấ t triïí n , búã ngúä truúá c sûå thùng giaá n g cuã a giấ cẫ toâ n cêì u mâ hổ
khưng lâ m ch àûúå c . Cấ c nûúá c dêì u mỗ úã Trung àưng lẩ i chiïë m mưå t
võ trđ riïng trong thïë giúá i cấ c nûúá c thûá 3. Àố lâ A Rêå p xï t Kưoế t ,
cấ c tiïí u vûúng që c A Rêå p thöë n g nhêë t , Barein, vâ cấ c vûúng që c
Hưì i giấ o Oman. Lybi cuä n g àûúå c xïë p trong caá c nûúá c nâ y . Cấ c nûúá c
nâ y àïì u thå c vïì thïë giúá i A Rêå p hưì i giấ o , lâ thâ n h viïn c a
O.P.E.P vâ đt dên.Toâ n bưå cấ c nûúá c nâ y cố 22 triïå u dên, cố hún mưå t
nûã a trûä lûúå n g dêì u moó trùn thùở giỳỏ i vaõ nựỗ m trong sưë cấ c nûúá c giâ u
nhấ t trïn thïë giúá i vúá i thu nhêå p quöë c nöå i theo àêì u ngûúâ i úã cấ c nêë c
660 $ (Lybi), hún 20.000 USD (Cấ c tiïí u vûúng quöë c A Rêå p thöë n g
nhêë t ).
Nhûäng nûúác nây àûáng àêìu vïì tâi sẫn sau hai c sưëc dêìu mỗ. Hổ cố
thïí lao vâo cấc cưng trịnh vơ àẩi, àûúåc àùåt hâng cho phûúng Têy: tưí
húåp luån kim, nhâ mấy hoấ dêìu, phên bốn, lổc nûúác biïín, lùỉp rấp

ưtư. Hổ àậ phẫi huy àưång àïën ngìn nhên lûåc nûúác ngoâi, àïën tûâ cấc
nûúác A Rêåp lấng giïìng àưng dên (nhû Ai cêåp) hóåc tûâ nam Ấ
(Pakistan, ÊËn Àưå, thêåm chđ tûâ Philippines vâ Triïìu Tiïn). Thùång dû
tû bẫn cng cho phếp cấc nûúác nây àống cưí àưng úã cấc doanh nghiïåp
chêu Êu, chín bõ cho k ngun hêåu dêìu mỗ. Giấ dêìu thư vêỵn hẩ
trong sët thúâi k tùng trûãúng, do cấc biïån phấp hẩn chïë vâ tiïët kiïåm
ca cấc nûúác tiïu th cng nhû sûå bêët àưìng giûäa cấc nûúác xuất khêíu.
Viïåc chưëng sưëc dêìu mỗ lâm àịnh trïå cấc hoẩt àưång àêìu tû, nhûäng
ngûúâi nhêåp cû àaä ruát lui.




Gơng mặt thế giới hiện đại

18

Tuy caỏc nỷỳỏc naõy giaõu cố, nhûng vêỵn thåc vïì thïë giúái thûá ba: sûå
gia tùng dên sưë vûúåt quấ 2% / nùm, t lïå chïët ca trễ sú sinh cao hún
cấc nûúác chêu Êu tûâ 3 àïën 4 lêìn vâ nhêët lâ nhûäng mêu thỵn xậ hưåi
vêỵn côn quấ nhiïìu, khiïën cho tưíng thu nhêåp qëc nưåi theo àêìu ngûúâi
dêỵu cao song vêỵn khưng giẫi quët àûúåc nhûäng vêën àïì àùåt ra.
♦ Cấc nûúác kếm phất triïín nhêët
Cấc nûúác nghêo nhêët àûúåc Liïn Húåp Qëc gổi mưåt cấch kđn àấo lâ
“cấc nûúác kếm phất triïín nhêët”. Sûå sưëng côn ca nhûäng nûúác nây
ph thåc ch ëu vâo sûå àoân kïët qëc tïë. Nùm 1971, Liïn Húåp
Qëc àậ àûa ra ba chó tiïu àïí xấc àõnh nhûäng nûúác kếm phất triïín
nhêët: tưíng thu nhêåp qëc dên trïn àêìu ngûúâi dûúái 100$/ nùm, sẫn
lûúång cưng nghiïåp chiïëm dûúái 10% tưíng sẫn phêím qëc nưåi vâ t lïå
m chûä chiïëm trïn 80% dên sưë úã àưå tíi trûúãng thânh. Cố 35 nûúác

àûúåc chđnh thûác cưng nhêån úã trong tịnh trẩng nây, nghơa lâ cố
khoẫng 300 triïåu dên phẫi chõu thiïëu thưën úã mûác cao nhêët. Haiti lâ
nûúác duy nhêët úã chêu Mơ lêm vâo tịnh tranh nây, 24 qëc gia úã chêu
Phi, 9 úã chêu Ấ vâ 1 úã chêu Àẩi Dûúng (têy Samoa). Võ trđ àõa l ca
cấc nûúác nây khưng àïìu nhau : 15 nûúác khưng cố àûúâng thưng ra
biïín, 4 nûúác lẩi lâ cấc tiïíu àẫo qëc.
Têët cẫ nhûäng qëc gia nây khưng phẫi lâ hoân toân khưng cố
ngìn t ngun: Bùngladest cố ngìn dûå trûä gas tûå nhiïn;
Botswana cố than; Lâo cố sùỉt vâ thiïëc; Nigiïria vâ Tchad cố
uranium; cưång hoâ Trung Phi cố kim cûúng. Lûúång xët khêíu ca cấc
nûúác nây vêỵn chó giúái hẩn úã sẫn phêím thư. Câ phï chiïëm 95% ngìn
thu tûâ xët khêíu ca Burundi, 70% xët khêíu ca Ethiopie, 40%
ngìn thu xët khêíu ca Ouganda; uranium chiïëm 80% lûúång tiïìn
hâng bấn àûúåc ca Niger, bưng chiïëm 90% ngìn thu bấn hâng ca
Tchad...v v.
Mûác tiïu th nùng lûúång theo àêìu ngûúâi úã àêy thêëp hún 10 lêìn so
vúái toân bưå cấc nûúác trïn thåc thïë giúái thûá ba vâ thêëp hún 100 lêìn
so vúái Têy Êu. Núå nûúác ngoâi khấ thêëp (ngûúâi ta chó cho ngûúâi giâu
vay tiïìn).
Tịnh hịnh tiïu th lûúng thûåc nhịn chung àấng lo ngẩi; Mưỵi ngûúâi
dên Malis tiïu th dûúái 1800 calo mưỵi ngây. Bõ chao àẫo búãi nhûäng
sûå kiïån chđnh trõ bïn ngoâi, Haiti, Xùng, vâ Ethiopie lâ nhûäng
nûúác àối nghêo. Têët cẫ cấc nûúác nây àïìu ph thåc vâo sûå trúå gip



Gơng mặt thế giới hiện đại

19

cuóa nỷỳỏc ngoaõi vũ sỷồ sưëng côn, quẫ thêåt lâ cấc nûúác vêỵn côn “kếm
phất triïín”.
♦ Chêu Êu
Chêu Êu lâ mưåt trong 5 khu vûåc àõa l ca thïë giúái vâ khưng
ngûâng biïën àưíi hịnh dấng ca nố. Àûúåc mư tẫ nhû mưåt bấn àẫo têån
cng ca chêu Ấ, chêu Êu cố nhûäng giúái hẩn rộ nết úã phđa bùỉc (biïín
Arctique), úã phđa têy (Àẩi Têy Dûúng), úã phđa nam (biïín Àõa Trung
Hẫi), vâ hiïån nay úã phđa àưng (biïín oural). Chêu Êu xïëp hâng thûá tû
vïì diïån tđch (10,5 triïåu km2) sau chêu Ấ, chêu Phi vâ chêu Mơ. Àõa
hịnh ca chêu Êu àûúåc tưí chûác thânh 4 vng tûâ bùỉc àïën nam: cấc
khưëi ni giâ àûúåc trễ hoấ vâ bõ bâo môn búãi bùng hâ tûâ Scandinavú
àïën cấc àẫo Anh qëc; nhûäng àưìng bựỗng maõu mỳọ, tỷõ Bauce ùởn Nga;
caỏc khửởi nuỏi giaõ têìng hercynien cố ni lûãa vâ cấc hưë sêåp; cấc dậy ni
trễ àûúåc xïëp theo hịnh vông cung (Alpes vâ Carpates) vâ viïìn quanh
búâ biïín àõa Trung Hẫi. Chêu Êu cố mưåt gam khđ hêåu ưn hoâ rêët rưång
vúái mưåt ma hê khư vâ êím. ẫnh hûúãng ca àẩi dûúng àưëi vúái chêu Êu
rêët rộ nết, búãi àêy àố trïn chêu lc, nhûäng lất cùỉt ca nố bõ khoết
sêu vâ àûúåc nhiïìu biïín vâ àẩi dûúng tûúái tùỉm. Khđ hêåu vng cûåc úã
phđa bùỉc, khđ hêåu lc àõa úã vng trung têm, khđ hêåu Àõa Trung Hẫi úã
phđa nam. Chêu Êu tûâ lêu àậ cố àưng dên sinh sưëng vâ khai thấc
vng nây.Tûâ nhiïìu thiïn niïn k,chêu Êu lâ cấi nưi ca cấc hoẩt
àưång àùåc biïåt ca con ngûúâi (sûå khai hoang, hoẩt àưång nưng nghiïåp
mẩnh mệ, cấc khấm phấ lúán sûå di tr vâ vâ khai thấc thåc àõa ca
cấc dên tưåc). Dên sưë chêu Êu xïëp hâng thûá hai trïn thïë giúái (sau
chêu Ấ),nhûng vị t lïå sinh thêëp, chó vâo khỗang tûâ 1% àïën 1,5 %,
trûâ Ai Len-võ trđ nây sệ àûúåc thay thïë búãi chêu M hoùåc chêu Phi.
Tuy nhiïn, sûå têåp trung dên cû úã chờu ấu vờợn lỳỏn nhờởt trùn thùở giỳỏi,
(bựỗng chờu A nïëu khưng tđnh vng Siberi). Dêỵu ngûúâi ta nhêån thêëy
cố sûå khưng àưìng àïìu rêët lúán trong cấc ngìn tâi ngun vâ trịnh àưå
phất triïín, chêu Êu vêỵn thåc vïì thïë giúái phất triïín.Do cố mưåt nïìn

nưng nghiïp cố nùng sët àùåc biïåt cao,nưng dên úã chêu Êu dêìn đt ài.
Lûúång cưng nhên úã cấc ngânh cưng nghiïåp cng dêìn giẫm ài vị cấc
viïåc lâm úã khu vûåc thûá ba vâ dich v. Nhûng vêën àïì nan giẫi nhêët lâ
t lïå thêët nghiïåp ngây tùng dûúái ấp lûåc ca nhûäng mốn lúåi khưíng lưì
àûúåc mang lẩi nhúâ cưng nghïå múái cố nùng sët cao vâ mưåt nïìn kinh
tïë toân cêìu hoấ àang trong thúâi k khng hoẫng.




Gơng mặt thế giới hiện đại



20

Mửồt nỳi tờồp trung con ngûúâi vâ cấc hoẩt àưång.

Chêu Êu cố khoẫng 700 triïåu dên, àûúåc phên böë trïn hún 40 nûúác,
chiïëm 12% dên sưë thïë giúái vâ trïn 8% diïån tđch àõa cêìu, mêåt àưå dên
sưë vâo khoẫng hún 100 ngûúâi / km2 úã Phaáp; 200 ngûúâi / km2 úã Àûác;
300ngûúâi / km2 úã Italia vâ Bó hay 360 ngûúâi/km2 úã Hâ Lan. Àiïìu
kiïån tûå nhiïn cuãa chêu Êu rêët thuêån lúåi cho sûå phất triïín cấc hoẩt
àưång ca con ngûúâi, àiïìu àố àưìng thúâi cng giẫi thđch sûå têåp trung
con ngûúâi vâ nhûäng di chuín ca hổ (di tr, xêm nhêåp) vâ thån lúåi
cho sûå ra àúâi vâ bng nưí ca mưåt nïìn vùn minh lêu àúâi vâ mưåt nïìn
vùn hoấ vúái khất vổng toân cêìu. Vúái sûå xët hiïån ca cấch mẩng
cưng nghiïåp trïn àng mẫnh àêët ca nố, chêu Êu àậ lâm cho mư
hịnh kinh tïë tû bẫn hûng thõnh trong hai thïë k.
Hún bêët cûá chêu lc nâo khấc, khưng gian núi dêy lâ nhûäng cấnh

àưìng, nhûäng vng àêët cây, vâ nhûäng àưìng cỗ, cấc thânh phưë vâ
nhûäng hoẩt àưång cưng nghiïåp cng àûúåc têåp trung úã àố vâ trao
àưíi,bn bấn cng nhû sûå thõnh vûúång. Chiïìu dâi cấc búâ biïín chêu
Êu vûúåt trưåi chiïìu dâi cấc búâ biïín chêu Mơ vâ 3\4 cấc nûúác chêu Êu
cố àûúâng thưng ra biïín. Àiïìu nây khưng chó mang lẩi nhiïìu ngìn
lúåi: àấnh cấ, hrưcấcbua, du lõch, mâ nố côn cho phếp thûåc hiïån
nhûäng trao àưíi thûúng mẩi theo àûúâng biïín, àiïìu mâ têët cẫ cấc nïìn
kinh tïë chêu Êu àïìu ph thåc.
Nïì n vùn minh Hy Lẩ p vâ La Mậ - vûâ a phấ t triïí n trïn àêë t liïì n
vûâ a theo àûúâ n g biïí n - àậ bûâ n g núã dổ c theo búâ biïí n Àõa Trung Haã i .
Nhûä n g ngûúâ i Viking - nhûä n g ngûúâ i thiïå n chiïë n nhêë t , vâ ngûúâ i
Baltú- ngûúâ i bn bấ n giỗ i nhêë t c n g àố n g cấ c con tâ u lúá n , ài àêì u
trong thûúng mẩ i hưå i phûúâ n g, trong khi àố nhûä n g ngûúâ i më n ài
chinh phuå c vuâ n g àêë t múá i lẩ i àïë n cấ c búâ biïí n Italia, Têy Ban Nha
vâ Bưì Àâ o Nha. Sau nâ y cấ c thu th ngûúâ i Hâ Lan, Anh, Phấ p
gố p phêì n tẩ o nïn sûá c mẩ n h c a chêu Êu.
Ta cố thïí gúåi nhúá lẩi thúâi k cûåc thõnh ca chêu Êu vâo cấc thïë k
XVIII, XIX, vúái sûå cng cưë vâ thiïët lêåp cấc àïë chïë thûåc dên rưång lúán
(trûâ chêu Mơ latinh). Anh, Phấp, Bó cng nhû Bưì Àâo Nha tẩo nïn
nhûäng râng båc vâ nhûäng mưëi ph thåc lúán úã chêu Phi, chêu Ấ
(núi mâ ngûúâi Hâ Lan cng àậ chiïëm àống). Tuy nhiïn, Mơ àậ tiïën
lïn mẩnh mệ, chiïën tranh thïë giúái II àấnh dêëu thúâi k suy tân ca
chêu Êu, mưåt chêu Êu àưí nất sau chiïën tranh vâ àậ àïën lc chêu lc
nây phẫi trao trẫ àưåc lêåp cho nhûäng nûúác thuöåc àõa cuä.




Gơng mặt thế giới hiện đại

21

Biùn giỳỏi vaõ quửởc gia.
Bûác mân sùỉt khưng cốn nûäa, nhûng bêët àưìng vêỵn côn dai dùèng vâ
niïìm hy vổng vïì mưåt chêu Êu thưëng nhêët vêỵn côn xa vúâi. Túâi k
1945-1989 cố vễ nhû lâ mưåt thúâi k ưín àõnh àùåc biïåt. Lc àõa chêu Êu
lâ sên khêëu ca nhûäng giai àoẩn khấc nhau ca chiïën tranh lẩnh
gốp phêìn vâo viïåc phên chia thïë giúái thânh 2 cûåc. Khng hoẫng úã
Beclin (1948-1961), nưåi chiïën úã Hylẩp (1949), sûå kiïån Praha (1948) lâ
nhûäng minh chûáng cho giai àoẩn nây Chêu Êu bõ phên chia lâm hai
phêìn búãi “bûác mân sùỉt” bđ hiïím (W.Churchill) vâ nhûäng v “ấp phe”
Ba Lan, (1970-1980-1981) Àưng Àûác, (1953), Hungari (1956),Tiïåp
Khùỉc (1968) lâ minh chûáng cho nhûäng qui tùỉc khưng àûúåc tn th;
khưng thïí thay àưíi tịnh hịnh vúái nhûäng dên tưåc khất khao sûå tn
th qui tùỉc.
Àêìu nhûäng nùm 90,sûå phên chia àậ hoân toân thay àưíi vâ chêu
Êu àậ bùỉt àêìu chuín biïën. Àûúâng chia cùỉt mùåc d khưng rộ râng
(ngûúâi chêu Êu hiïån nay tûå do qua lẩi biïn giúái) nhûng vêỵn côn àố.
Mưåt mùåt, ta thêëy mưåt chêu Êu úã phđa têy “giâu cố” nhûng khưng
thïí gấnh vấc àûúåc “mổi cú cûåc ca thïë giúái” (vêën àïì nhêåp cû). Hún
nûäa, Têy Êu phẫi àûúng àêìu vúái viïåc xêy dûång siïu qëc gia bõ trị
hoận búãi nhûäng cẫn trúã khấc nhau vị thiïëu thiïån cẫm vâ sûå àưìng
tịnh chung (trûng cêìu dên úã Àan Mẩch, Thy Sơ vâ úã Phấp, tranh
lån úã qëc hưåi Anh), thïí hiïån mưëi lo ngẩi àang lan rưång tûâ sûå khng
hoẫng kinh tïë vâ nẩn thêët nghiïåp tùng cao.
Mùåt khấc, Àưng Êu vêỵn côn “nghêo”. Sûå mong àúåi mưåt nïìn dên
ch vâ phất triïín àậ rộ râng, quẫ vêåy, nhûng vúái nhõp àiïåu vâ mûác
àổ khấc nhau. Sûå khưng thoẫ mận vâ cẫm giấc bõ tûúác àoẩt nẫy sinh,
àậ kïët húåp vúái yá tûúãng vïì tûå do vúái sûå nghi ngúâ vïì tûúng lai vâ thiïëu
an toân vïì tinh thêìn vâ vêåt chêët. Sûå sp àưí hoân toân ca nïìn cưng

nghiïåp (àùåc biïåt lâ cưng nghiïåp nùång) kếo theo sûå sa thẫi cưng
nhênvâ chung nhêët, quấ trịnh chuín sang kinh tïë thõ trûúâng quấ
chống vấnh, tûå do múã cûãa câng lâm kõch phất nhûäng nưỵi lo êëy. Nố
àûúåc biïíu lưå qua nhiïìu cấch khấc nhau; úã Ba Lan vâ Lituani, cấc cûã
tri bỗ phiïëu toân dên cho sûå trúã lẩi ca nhûäng ngûúâi cưång sẫn (dûúái
tïn gổi khấc). Sûå trưỵi dêåy ca ch nghơa dên tưåc lâ mưåt cấch khấc
biïíu thõ cho tũnh hũnh naõy vaõ noỏ ỷỳồc thùớ hiùồn bựỗng nhiïìu cấch khấc
nhau: sûå toan tđnh giẫi quët cấc vêën àïì vïì dên tưåc thiïíu sưë (ngûúâi
Hungari vâ Slưvakia; sûå chia cùỉt mưåt cấch ưín thoẫ (hịnh thânh nûúác
cưång hoâ Sếc vâ Slưvakia ngây 1/1/1993), sûå chia nhỗ cấc nûúác



Gơng mặt thế giới hiện đại

22

(Slửvùnia, caỏc nỷỳỏc vuõng Baltủc), chiïën tranh giûäa cấc nûúác (Sếcbi,
Croatia, Bosnia-Herzegovina). Viïåc ch nghơa dên tưåc trưỵi dêåy
thûúâng àûúåc coi nhể, khưng ng hưå nhûäng ngûúâi xêy dûång “mấi nhâ
chung chêu Êu”. Thấch thûác maõ Nam Tỷ cuọ traói qua chú ra rựỗng cửng
viùồc xêy dûång êëy khố ài àïën thânh cưng, kïí cẫ khi úã ngay núi bẫn lïì
ca hai cấnh cûãa Àưng vâ Têy Êu, cấc nûúác nhû Hungari, cưång hoâ
Sếc, Ba Lan vâ Slưvakia cố xđch lẩi gêìn nhau- úã mûác ửồ khaỏc nhaubựỗng sỷỏc maồnh cuóa nùỡn dờn chuó vaõ sûác mẩnh kinh tïë Àưng Êu. Viïåc
hưåi nhêåp àưng — têy cng côn phẫi trẫi qua nhiïìu khố khùn múái cố
thïí thûåc hiïån àûúåc. Vêån hưåi cho nhûäng mong mën êëy vêỵn chûa àïën.
Nẩn thêët nghiïåp tùng mẩnh vâ lan rưång úã àưng Êu xem ra cố cêëu
trc, câng lâm tùng thïm sûå cùng thùèng vâ àưëi chổi giûäa nhûäng nỷỳỏc
giaõu nhờởt chờu luồc- cờỡn nhựổc laồi rựỗng chờu ấu chó lâ mưåt phêìn ca
thïë giúái, khưng phẫi lâ chêu lc àưng dên nhêët, cng khưng phẫi lâ

chêu lc mẩnh nhêët.
ƒ Nûúác Àûác vâ sûå chónh l lc àõa chêu Êu.
Nhûäng àẫo lưån diïỵn ra vâo thúâi k chuín sang thêåp k 90 àậ lâm
thay àưíi sêu sùỉc sûå cên àöëi úã chêu Êu sau chiïën tranh thïë giúái thûá
hai. Trong khi cấc nûúác àưng Êu àang bõ chia cùỉt, thêåm chđ côn bng
nưí, thị nûúác Àûác lẩi thưëng nhêët trong hoâ bịnh vâ ïm ấi đt ra cng
àûúåc mưåt nùm (thấng 10/1990). Thưëng nhêët nûúác Àûác lâ cẫ mưåt sûå
nghiïåp tuåt vúâi- rêët khố ài àïën thânh cưng- ca quấ trịnh hoâ húåp
chđnh trõ, kinh tïë,xậ hưåi vâ vùn hoấ giûäa hai xậ hưåi, dơ nhiïn lâ hai
xậ hưåi Àûác gưëc - nhûng lẩi thåc vïì hai thïë giúái àưëi khấng. Rộ râng
lâ nûúác Àûác thưëng nhêët hưm nay vïë mùåt cêëu trc giưëng vúái cưång hoâ
liïn bang Àûác trûúác kia nhûng àûúåc múã rưång vïì 5 bang ph (Landers)
vâ bao hâm toân bưå Berlin. Phêìn thïm vâo tûâ lậnh thưí phđa àưng nây
lâm thay àưíi àûúâng biïn giúái vâ sûác mẩnh ca Àûác, hểp hún vïì phđa
nam vâ phủa sửng Rhanh, nựỗm lui hỳn vùỡ phủa trung tờm ca chêu
Êu vâ cố võ thïë hún trong cưång àưìng chêu Êu.
Tûâ xûa, cưå n g hô a liïn bang Àûá c àậ lâ siïu cûúâ n g kinh tïë vâ tiïì n
tïå sưë mưå t c a chêu Êu. Giúâ àêy, Àûá c cuä n g laâ nûúá c àưng dên nhêë t
chêu Êu vúá i gêì n 80 triïå u ngûúâ i so vúá i 60 vaâ 55 triïå u cuã a caá c nûúá c
yá , Anh vâ Phấ p . Sûå thưë n g nhêë t nûúá c Àûá c trûúá c hïë t laâ m thay ửớ i
thùở cờn bựỗ n g nửồ i taồ i cuã a chêu Êu (húi nghiïng vïì phûúng Têy). Àố
chđnh lâ kïë t quẫ c a viïå c ấ p d n g Hiïå p ûúá c Rưma vâ viïå c múã rưå n g
hiïå p ûúá c nâ y túá i caá c nûúá c khaá c trong nhûä n g nùm 70-80. Sau nûä a ,
noá minh hoaå cho sûå phuå c hûng cuã a chêu Êu múã rưå n g cẫ vïì phđa
àưng c n g nhû phđa têy. Trïn phûúng diïå n nâ y , Àûá c àố n g vai trô