Guong mat the gioi hien dai_P3.pdf

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i
3

PHÊÌN III
ÀÕA LYÁ KINH TÏë
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
4


 Cấc khu vûåc kinh tïë vâ dên lao àưång
Sûå phên bưë dên lao àưång trong cấc khu vûåc kinh tïë lâ mưåt
tiïu chín àấnh giấ trònh àưå phất triïín ca mưåt àêët nûúác.
Tưíng dên sưë bao gưìm dên sưë trong àưå tíi lao àưång vâ ngoâi
àưå tíi lao àưång. Dên sưë lao àưång bao gưìm nhûäng ngûúâi àang
cố viïåc lâm vâ nhûäng ngûúâi thêë
t nghiïåp. Nố bao gưìm têët cẫ
nhûäng ngûúâi àang lâm viïåc theo sưë giúâ quy àõnh trong tìn,
hóåc lâ àûúåc trẫ lûúng, hóåc gip viïåc cho cấc thânh viïn
trong gia àònh. Nố bao gưìm cẫ nhûäng ngûúâi àûúåc cung ûáng viïåc
lâm nhûng tẩm thúâi vùỉng mùåt trong thúâi gian cố giêëy chûáng
nhêån vïì ưëm àau, k nghó, àâo tẩo nghïì... Nhû vêåy, dên sưë lao
àư
ång hay nhên lûåc tûúng ûáng vúái cung lao àưång.
Sûå phất triïín ca chêu Êu thïë k 19, ca M thïë k 19 — 20
vâ ca Nhêåt trong thúâi gian gêìn àêy àậ kếo theo mưåt sûå tùng
trûúãng lúán ca dên lao àưång cng vúái chêët lûúång ca nố. Lâ cưåi
ngìn ca sûå hûng thõnh, sûå tùng nhanh ca sưë dên trong àưå
tíi lao àưång chûáng tỗ tùng trûúãng kinh tï
ë cố thïí ngùn chùån
mûác tùng thêët nghiïåp. Àïí phên tđch cấc hoẩt àưång kinh tïë, hïå
thưëng phên loẩi àún giẫn 3 khu vûåc kinh tïë àûúåc sûã dng

thûúâng xun tûâ chiïën tranh thïë giúái II (do C. Clark àïì xët
phỗng theo A. Fisher). Mùåc d àún giẫn, song sûå phên loẩi nây
dơ nhiïn àậ tẩo ra mưåt bûúác phất triïín trong viïåc nghiïn cûáu.
Sûå phên bưë dên sưë lao àưång trong 3 khu vûå
c tûúng ûáng, mưåt bưå
khung àûúåc àïì xët cho phếp phên biïåt mưåt sưë àùåc trûng cưë
àõnh trong quấ trònh phất triïín theo thúâi gian vâ trong sûå
phên phưëi theo khưng gian. Khu vûåc kinh tïë cú bẫn bao gưìm
nhûäng hoẩt àưång cố liïn quan trûåc tiïëp àïën viïåc chuín hoấ tûâ
thiïn nhiïn nhû: nưng nghiïåp, ngû nghiïåp, cấc hoẩt àưång lêm
nghiïåp vâ mỗ. Khu vûåc thûá 2 bao gưìm: têët cẫ ca
ác hoẩt àưång
chuín hoấ chêët liïåu àêìu tiïn thânh sẫn phêím trung gian,
hóåc sẫn phêím tiïu dng ch ëu lâ lơnh vûåc k nghïå, nhûng
àưi lc cưng nghiïåp xêy dûång vâ nùng lûúång cng thåc khu
vûåc nây. Khu vûåc thûá 3 bao gưìm: hoẩt àưång sẫn xët cấc
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
5

phûúng tiïån phi vêåt chêët ch ëu lâ cấc hoẩt àưång àûúåc gổi lâ
dõch v nhû hânh chđnh, thûúng mẩi, giấo dc, giao thưng...
 Sûå tiïën triïín ca cấc khu vûåc kinh tïë
Sûå phên chia viïåc lâm theo ba khu vûåc kinh tïë thïí hiïån sûå
phất triïín kinh tïë xậ hưåi theo cấc khưng gian cố têìm quan
trổng khấc nhau.
úã nhûäng nûúác giâu, khu vû
åc kinh tïë thûá nhêët (nưng nghiïåp)
chiïëm gêìn 90% dên sưë vâo thïë k 18. Dêìn dêìn nố àậ bõ àêíy li
àïën mûác chó côn dûúái 5% dên sưë. Sûå giẫm xëng nây àûúåc giẫi
thđch bùçng sûå tiïën bưå trong sẫn xët àûúåc coi lâ àấng kïí vâ

bùçng tònh trẩng bậo hoâ thûúâng xun trong tiïu th vâ trong
sẫn xët nưng lêm, chu
ã ëu lâ thûåc phêím. Tûâ àố sẫn phêím
nưng nghiïåp cố thïí àûúåc cung cêëp ngây câng nhiïìu mâ sưë lao
àưång vêỵn giẫm. Sûå tiïën triïín nây lâ liïn tc, nhûng sûå giẫm
dên sưë lao àưång trong ngânh nây tûâ nay cố thïí sệ chêåm hún.
Khu vûåc thûá 2, chiïëm rêët đt lao àưång vâo thïë k 18, dûúái
5%. Dê
ìn dêìn nố trúã nïn quan trổng vâ chiïëm tûâ 40 - 45% dên
sưë lao àưång mùåc d viïåc sẫn xët vêỵn tiïëp tc tùng. Bûúác tiïën
triïín nây àậ tẩo ra mưåt xậ hưåi tiïåu th. Sûå bậo hoâ giûäa hâng
hoấ vâ sẫn xët àậ dêỵn àïën hâng hốa ûá àổng rưìi lâm giẫm sưë
viïåc lâm trong ngânh cưng nghiïåp. Hiïån nay viïåc lâm khưng
vûúåt quấ 30% dên sưë lao àưång úã nhûäng nûúác phất triïín.
Khu vûåc thûá 3 cng chó chiïëm 1% dên sưë lao àưång úã thïë k
18, vâ nố ngây câng tùng àïën mûác trúã thânh nghïì chđnh úã cấc
nûúác phất triïín. Nhu cêìu dõch v ca dên vâ ca cấc doanh
nghiïåp ngây câ
ng múã rưång. Mùåc d àậ cố lúåi nhån trong quấ
trònh sẫn xët, nhûng nhúâ vâo cưng nghïå thưng tin vâ sûå tùng
trûúãng kinh tïë, mổi dûå àoấn àïìu rêët lẩc quan trong viïåc tùng
viïåc lâm trong lơnh vûåc nây.
Trong thïë giúái phất triïín, ngûúâi ta àậ thêëy mưåt sûå thay àưíi
hoân toân vïì cêëu trc dên sưë lao àưång tûâ 2 thïë
k nay. Nhên
loẩi àậ ài tûâ xậ hưåi lẩc hêåu gùỉn liïìn vúái nưng nghiïåp àïën mưåt
xậ hưåi hiïån àẩi gùỉn liïìn vúái dõch v, trẫi qua mưåt giai àoẩn
trung gian lâ xậ hưåi cưng nghiïåp.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
6

 Sûå àa dẩng giûäa cấc nûúác trïn thïë giúái
Tu theo mưỵi nûúác, nïìn nưng nghiïåp cố thïí sûå dng tûâ 2%
àïën 75% sưë dên lao àưång vâ cêëu trc ca dên lao àưång cng
thay àưíi.
Trïn phẩm vi thïë giúái, ngûúâi ta cố thïí phên tđch cấc tònh
hònh bùçng cấch sú àưì hoấ.
Thûá nhêët, àưëi vúái cấc nûúác àang phất triïín, phê
ìn lúán lao
àưång lâm viïåc trong lơnh vûåc nưng nghiïåp. T lïå nây cao nhêët
thûúâng gùåp úã cấc nûúác chêu Phi vâ cấc nûúác Nam Ấ (tûâ 60 -
75%). Cưng nghiïåp úã cấc nûúác nghêo àống vai trô thûá ëu, nố
chó giûä mưåt võ trđ rêët khiïm tưën mùåc d mưåt sưë nûúác trong sưë
nhûäng nûúác nây àậ cố phong trâo cưng nghiïåp hoa
á. Lơnh vûåc
dõch v côn hẩn chïë trong cấc nûúác thåc thïë giúái thûá ba, tuy
nhiïn têìm quan trổng ca nố cng àậ biïën chuín nhiïìu (tûâ
8% - 40%). Cấc chun gia kinh tïë ca nhûäng nûúác nây cho
rùçng lơnh vûåc dõch v àậ phất triïín rêët nhanh nhûng nố lâ
ngun nhên ca nhiïìu vêën àïì nhû sûå di dên nưng thưn, thêët
nghiïåp vâ sûå bânh trûúá
ng ca bưå mấy Nhâ nûúác.
Viïåc giẫm búát lao àưång trong lơnh vûåc nưng nghiïåp úã cấc
nûúác phất triïín gùỉn liïìn vúái mûác thu nhêåp mâ 2 khu vûåc kia
mang lẩi. Nhûng sûå giẫm dên sưë lao àưång trong lơnh vûåc nây
àậ cố thïí tẩo ra nhûäng thânh tđch sẫn xët rêët quan trổng
trong ngânh nưng nghiïåp. Hiïån nay, mưåt nưng dên M cố thïí
ni àûú
åc 65 ngûúâi. Dên lao àưång lâm viïåc trong lơnh vûåc
cưng nghiïåp àẩt mûác cao nhêët trong mưåt sưë trûúâng húåp rưìi lẩi

giẫm do tû liïåu sẫn xët àûúåc cẫi thiïån. Lơnh vûåc cưng nghiïåp
khưng thu ht nhiïìu lao àưång nûäa, chó àẩt 24% lao àưång úã M
trong khi sưë àố àẩt 35% vâo nùm 1970, vâ àẩt 25% úã Anh.
Nhû vêåt nhûäng nûúác àûúåc gổi lâ nûúác cưng nghiïåp thò cu
äng
khưng cố t lïå lao àưång trong cưng nghiïåp cao nhêët. Ngûúåc
lẩi, sûå trân lan ca lơnh vûåc dõch v gùỉn liïìn vúái sûå phất
triïín xậ hưåi úã nhûäng nûúác giâu mâ hổ tun bưë rùçng cú súã hẩ
têìng vâ cấc trang thiïët bõ sệ ngây câng hoân thiïån trong lơnh
vûåc giao thưng, thûúng mẩi, cng nhû dõch v sệ ngây câng
nhiïìu (nhêët lâ vïì du lõch vâ y tïë).
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
7

Mưåt àùåc àiïím nûäa ca cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín lâ
sưë lao àưång lâm viïåc trong lơnh vûåc nưng nghiïåp cố trònh àưå
cao. Àố lâ nhûäng nûúác Àưng Êu, Nam Êu, vâ nhûäng nûúác àûúåc
gổi lâ trung gian nhû Braxin.
 Lơnh vûåc hoẩt àưång vâ phất triïín kinh tïë
T lïå phêìn trùm sưë dên trong àưå tíi lao àưång àûúåc sûã dng
trong lơnh vû
åc nưng nghiïåp lâ mưåt chó bấo khấ chđnh xấc ca
mûác phất triïín kinh tïë ca mưåt nûúác hóåc ca nhiïìu nûúác.
T lïå nây cho thêëy mưåt tûúng quan rộ nết vúái tưíng sẫn
phêím qëc nưåi trïn àêìu ngûúâi. Trấi lẩi, têìm quan trổng tûúng
àưëi ca lơnh vûåc cưng nghiïåp khưng phẫi lâ mưåt chó bấo chđnh
xấc vïì mû
ác phất triïín. Thûåc tïë, sûå phất triïín cưng nghiïåp vïì
lûúång ài cng vúái sûå phất triïín vïì cêëu trc liïn quan àïën mùåt
lûúång. Cấc ngânh cưng nghiïåp giẫn àún nhûúâng chưỵ cho cấc

ngânh cưng nghiïåp u cêìu nhiïìu vưën hún, nhiïìu trđ tụå hún,
nhên cưng cố tay nghïì cao hún. Nhûäng thay àưíi úã mûác àưå qëc
tïë cố ngun nhên tûâ sûå phên cê
ëp trong xậ hưåi vâ trong lao
àưång. Phêìn lúán cấc hoẩt àưång ca ngânh dõch v àûúåc têåp
trung úã cấc nûúác phất triïín. Tònh hònh nây tûúng ûáng vúái mưåt
mûác sưëng cao vâ nhûäng phûác tẩp ca cấc hoẩt àưång kinh tïë.
Sûå phất triïín ca cấc hoẩt àưång kinh tïë diïỵn ra theo cấc
cấch thûác khấc nhau, nhûng ln trong cu
âng mưåt mc àđch. Búãi
vêåy, ngây nay nhûäng sûå chïnh lïåch rộ nết giûäa cấc nûúác khấc
nhau cố thïí àûúåc thïí hiïån ra nhû nhûäng khoẫng cấch trong sûå
phất triïín lõch sûã. So sấnh cêëu trc dên sưë ngây nay ca cấc
nûúác kếm phất triïín vúái cấc nûúác Chêu Êu cëi thïë k 18 ngûúâi
ta lêåp tûác nhêån ra sû
å giưëng nhau. Cấc nûúác úã mûác trung gian
vâ mưåt sưë nûúác Àưng Êu àang úã trong tđnh hònh cố thïí so sấnh
vúái cêëu trc dên sưë ca Phấp hưìi giûäa thïë k. T lïå ca nhûäng
ngûúâi hoẩt àưång trong ngânh nưng nghiïåp côn lúán hún nhûng
sûå phất triïín ca cưng nghiïåp cng àậ tiïën bưå vâ nố àôi hỗi
nga
ây câng nhiïìu dõch v. Mưåt sưë nûúác, vúái 2/3 lao àưång trong
lơnh vûåc cưng nghiïåp, àậ tiïën àïën àûúåc giai àoẩn hêåu cưng
nghiïåp trong quấ trònh phất triïín ca mònh. Thu àiïín,
Canada, M àang lâ nhûäng vđ d vâ trong tûúng lai côn cố
nhiïìu nûúác nûäa.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
8

 Trûúâng húåp ca nûúác Phấp

Nûúác Phấp àậ tûâng trẫi qua mưåt thúâi k phất triïín nhanh
chống cấc lơnh vûåc hoẩt àưång trong sët nûãa sau ca thïë k
20: ngânh dõch v tùng trûúãng mẩnh mệ, nưng nghiïåp giẫm
st.
Trong lơnh vûåc nưng nghiïåp, sưë lao àưång bùỉt àêìu giẫm st
tûâ àêìu cåc cấch mẩng cưng nghiï
åp vâ câng giẫm nhanh hún
sau chiïën tranh thïë giúái thûá 2: Khoẫng 20% lao àưång lâm viïåc
trong lơnh vûåc nưng nghiïåp nùm 1960 thò nay chó côn hún 6%.
Trong lơnh vûåc cưng nghiïåp, sûå phất triïín phûác tẩp hún.
Ngûúâi ta nhêån thêëy trong ngânh cưng nghiïåp cố nhûäng biïën
àưång. T lïå ngûúâi lao àưång trong lơnh vûåc nây tùng mưåt cấch
àïìu àùån tûâ thïë k 19 vâ cng tùng nhanh tûâ sau chiïë
n tranh
thïë giúái thûá 2, nhûng tùng tưåt àónh vâo cëi nhûäng nùm 1960.
T lïå nây giẫm xëng khấ nhanh hưìi nhûäng nùm 1970. Trong
lơnh vûåc cưng nghiïåp, sûå phất triïín cng khấc nhau: viïåc lâm
trong cấc ngânh than, cưng nghiïåp gang thếp, dïåt may giẫm
nhanh, giẫm vûâa vûâa trong cấc ngânh cú khđ vâ àiïån, tùng
trûúãng nhể úã cấc ngânh cố liïn quan àïën cưng nghïå mi nhổn.
Àõa l ca ngânh cưng nghiïåp bõ xấo trưån: phêìn Àưng Bùỉc ln
ln lâ vng àûúåc cưng nghiïåp hoấ nhiïìu nhêët àêët nûúác,
nhûng sûå chuín biïën múái àậ khúãi àêìu cho sûå phất triïín ca
cấc vng phđa nam.
Ngânh dõch v cng tùng trûúãng mẩnh mệ. Àố lâ sûå biïën
àưång chung, do cấc hiïån tûúång phûác tẩp ài tûâ viïå
c tẩo lêåp hïå
thưëng ngên hâng vâ hïå thưëng dõch v chùm sốc sûác khoễ, vâ
cåc cấch mẩng thưng tin, túái viïåc àêíy nhanh cưng ùn viïåc lâm
trong cấc dõch v do cấc doanh nghiïåp tẩo ra. Vúái hún 60% lao

àưång trong lơnh vûåc nây Phấp hêìu nhû "tiïën trûúác" so vúái mûác
trung bònh ca cấc nûúác trong cưång àưìng chêu Êu. Sûå phên bưë
àiẩ l ca lơnh vûåc cưng nghiï
åp phẫn ấnh rộ trong cấc mưëi liïn
hïå chùåt chệ giûäa viïåc àư thõ hốa, sûå xët hiïån ca cấc thânh
phưë lúán vâ cấc dõch v. Lơnh vûåc dõch v àậ phất triïín rêët tưët
úã cấc vng Ile de France (úã Pari nối riïng) vâ trong nhûäng thõ
trêën lúán, cẫ trong nhûäng tónh úã trong lc àõa trïn nhûäng dẫi
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
9

àêët dun hẫi (vò l do võ trđ quan trổng vïì du lõch vâ tiïíu
thûúng).
 Bẫn àưì àõa l ca cấc hoẩt àưång
Cưng nghiïåp chiïëm mưåt võ trđ quan trổng úã Àưng Êu trong
khi àố ngûúâi ta nhêån thêëy vai trô ca nố giưëng nhau giûäa cấc
nûúác kếm phất triïín vâ cấc nûúác phất triïín. Nhûng cêìn phẫi
trấnh nhêìm lêỵn giûäa viïåc lâm vú
ái sẫn xët. Giûäa chng lâ mưåt
khấi niïåm cú bẫn vïì hiïåu sët, nố l giẫi àûúåc têìm quan trổng
cuẫ sẫn xët nưng nghiïåp trong cấc nûúác phất triïín, mùåc d
chó cố mưåt t lïå đt ngûúâi lao àưång trong lơnh vûåc nây. Cng nhû
thïë, têìm quan trổng ca sưë dên lâm viïåc trong lơnh vûåc cưng
nghiïåp úã Àưng Êu khưng pha
ãi lâ mưåt àiïìu àẫm bẫo cho trònh
àưå vâ chêët lûúång ca sẫn xët.
 Nưng nghiïåp
Vûâa gốp phêìn cung cêëp lûúng thûåc, vûâa mang mc àđch
kinh tïë vâ sinh thấi, nưng nghiïåp giûä mưåt vai trô àùåc biïåt
quan trổng trong hoẩt àưång ca con ngûúâi. Thïë nhûng nố vêỵn

ph thåc vâo nhõp sưëng, sûác phất triïín ca tûâ
ng nưng sẫn,
nhûäng biïën cưë thúâi tiïët vâ dêìn dêìn ph thåc vâo bưëi cẫnh
qëc tïë. Vïì lûúng thûåc, ngây nay nưng nghiïåp chó lâ ëu tưë
ph trúå vâ khưng àûúåc quan têm àấnh giấ àng mûác. Tuy
nhiïn, phêìn lúán dên cû trïn thïë giúái vêỵn sưëng bùçng nghïì nưng
nghiïåp. Theo sưë liïåu ca Tưí chûác nưng lûúng Liïn Húåp Qëc
(FAO) thò nùm 1992 sư
ë ngûúâi trong nưng nghiïåp lâ 43%. Nưng
nghiïåp vêỵn giûä vai trô ch àẩo trong nïìn kinh tïë ca cấc nûúác
nùçm úã phđa nam sa mẩc Sahara (chêu Phi). Hún nûäa, dên sưë úã
mưåt phêìn lúán ca Trung Mơ vâ Nam Ấ (tûâ ÊËn Àưå àïën
Inàưnïxia) cng dûåa vâo nưng nghiïåp lâ ch ëu. úã cấc nûúác
Mali, Ap-gha-nix-tan vâ Nï-pan, nưng nghiïåp côn chiïëm hún
mưåt nûäa tưí
ng sẫn phêím qëc nưåi.
Tuy vêåy, úã khùỉp núi, võ thïë ca nưng nghiïåp trong nïìn kinh
tïë qëc dên vâ cú cêëu viïåc lâm àang bõ thun giẫm (thûúâng lâ
dûúái 10%, àưi khi dûúái 5% sưë lûúång viïåc lâm àûúåc tẩo ra vâ
tưíng sẫn phêím qëc nưåi úã Têy Êu vâ Bùỉc Mơ).
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
10

Chûa bao giúâ cố sûå phên chia theo khưng gian giûäa sẫn xët
lûúng thûåc vâ hoẩt àưång kinh doanh. Nhu cêìu thêm canh cêy
trưìng vâ tẩo viïåc lâm cho ngûúâi lao àưång khiïën cho diïån tđch
àêët nưng nghiïåp thay àưíi nhanh chống. Ta cng dïỵ dâng nhêån
thêëy hưë sêu ngùn cấch giûäa cấc nûúác cưng nghiïåp phất triïín vâ
cấc nûúác àang phất triïín. D cố mn hònh mn dẩng ài nûäa
thò nưng dên úã ca

ác nûúác phất triïín vêỵn lâ nhûäng ngûúâi canh tấc
trïn mưåt diïån tđch rưång hóåc ấp dng hònh thûác thêm canh
tùng nùng xët. Thïë nhûng vêën àïì ch chưët lẩi lâ viïåc àa dẩng
hoấ thõ trûúâng sẫn phêím. Bêët chêëp nhûäng biïën àưång trïn thõ
trûúâng thïë giúái, cấc nûúác nưng nghiïåp thåc thïë giúái thûá 3 vêỵn
ln dânh ûu tiïn phất triï
ín sẫn xët sẫn phêím xët khêíu búãi
lệ àêy lâ mưåt ngìn thu ngoẩi tïå lúán, chùèng hẩn nhû chê, câ
phï, cacao, cêy lêëy dêìu, gia sc vâ àûúâng.
Àïí tẩo ra nhûäng nưng sẫn trïn, cêìn phẫi múã rưång diïån tđch
àêët nưng nghiïåp mâ ch ëu lâ cấc rûâng mûa úã vng nhiïåt àúái,
àùåc biïåt lâ vu
âng àưìng bùçng Amazưn úã Braxin.
Cêy trưìng xët khêíu chiïëm mưåt diïån tđch rưång lúán vâ àưi
khi àêy lẩi lâ nhûäng vêën àïì then chưët àưëi vúái cấc têåp àoân
cưng nghiïåp. úã Hoa K, cấc nưng trẩi phất triïín nhû v bậo
khiïën ngûúâi ta hònh dung nố giưëng nhû sûác àêìu tû sinh lúâi ca
cấc doanh nghiïåp vâ ngên hâng. Tuy nhiïn ngânh nưng
nghiïåp thïë
giúái cố thõnh vûúång hay khưng thò côn ph thåc
vâo tònh hònh sẫn xët ca nưng dên mâ àưëi vúái hổ, cố àûúåc
mẫnh àêët trong tay vêỵn lâ ëu tưë cưët lội nhêët. Thïë nhûng
tûúãng tấi phên chia rång àêët lẩi dêìn dêìn trúã thânh àiïìu
khưng tûúãng trûúác ấp lûåc ca cấc nhâ kinh doanh nưng
nghiïåp. Nhûäng khu àêët cưng cưå
ng rưång lúán úã trung vâ àưng
Êu, àậ tûâng bấo hiïåu sệ xët hiïån mưåt hònh thûác súã hûäu têåp
thïí, thò giúâ àêy àậ bõ chia nhỗ vâ bõ tû nhên hoấ do hiïåu nùng
sẫn xët thêëp.
 Sûå thay àưíi trong sẫn xët

Sẫn xët phất triïín phêìn nhiïìu lâ do sûå tiïën triïín trïn thõ
trûúâng thïë giúái hún lâ do viïåc phất hiï
ån ra cấc giưëng cêy trưìng
múái hay àưíi giưëng.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
11

Ngûúâi ta khưng khỗi ngẩc nhiïn khi diïån tđch cêy trưìng vâ
àưìn àiïìn, trang trẩi lẩi tùng lïn chûâng êëy chó trong mưåt thúâi
gian ngùỉn. Àiïìu nây cố ngun do tûâ nhûäng biïën cưë lúán trong
phẩm vi sẫn xët hún lâ trong cưng cåc cẫi tưí. úã Phấp, sẫn
lûúång cêy trưìng àậ lêëy lẩi võ thïë vâ vûúåt ngânh chùn ni chó
trong vông mưåt thêåp k. Trûúác àêy cô
n chûa xët hiïån trong
danh sấch cêy trưìng thò àïën nùm 1989, diïån tđch cêy lêëy dêìu
àậ lïn túái 1,8 triïåu hếc ta sau khi àậ múã rưång diïån tđch cêy
hûúáng dûúng vâ àêåu tûúng. Cng thúâi gian nây, diïån tđch
trông mđa vâ àêåu tûúng úã Braxin tùng vổt, tûúng tûå nhû sùỉn úã
Thấi Lan, cêy cổ úã Nam Ấ vâ chêu Phi. Sûå tiïën triïín thhån
lúåi trïn chûáng tỗ cấc nûúác àậ nhanh chống thđch û
áng vúái u
cêìu tûâ bïn ngoâi. Cåc khng hoẫng ngun liïåu cho chïë biïën
thûác ùn gia sc nùm 1973-1974 àậ khiïën cho chêu Êu phẫi àïì
ra chđnh sấch canh tấc nhûäng cêy cho hẩt vâ quẫ giâu lipđt vâ
prưtïin cng vúái chđnh sấch giấ hêëp dêỵn. Àưìng thúâi chêu Êu
côn tùng cûúâng nhêåp khêíu sùỉn tûâ Thấi Lan.
Ngây nay, kim ngẩch nhêåp khêíu àậ giẫm vâ cố
xu thïë giẫm
diïån tđch cêy trưìng. Cho nïn, tûâ nùm 1984, cấc hưå chùn ni
àậ nhanh chống cố nhûäng sûãa àưíi nhû giẫm sưë lûúång vêåt ni,

giẫm diïån tđch àưìng cỗ vâ chùn ni bï... àïí àưëi phố vúái cấc
biïån phấp cùỉt giẫm sẫn xët sûäa.
Thay àưíi nhùçm tẩo thïë cên bùçng giûäa cấc sẫn phêím diïỵn
ra khưng àưìng thúâi vâ phu
å thåc vâo tònh hònh ca tûâng vng
vâ tûâng àõa phûúng: hoẩt àưång chùn ni gia sc gia cêìm úã
chêu Êu cng nhû úã cấc nûúác thåc Liïn Xư c àang cố chiïìu
hûúáng giẫm.
Viïåc Trung Qëc xoấ bỗ hònh thûác thanh toấn bùçng tiïìn
trong bn bấn cấc sẫn phêím hẩt cố nguy cú lâm giẫm sẫn
lûúång hẩt. Sûå thay àưíi nây trïn phẩm vi toân cêì
u lâ do cố sûå
hoấn võ: sẫn xët mêåt phc v cho cưng nghiïåp thûåc phêím kếo
theo sûå phất triïín trưìng ngư. Diïån tđch trưìng àêåu tûúng vâ cêy
hûúáng dûúng tùng lïn gêy ẫnh hûúãng túái diïån tđch trưìng lẩc.
Ngûúâi ta dng dêìu cổ thay thïë múä àưång vêåt. Cấc nưng trûúâng
cao su tûå nhiïn vûåc dêåy lâ do nhu cêìu cao su tûå nhiïn tùng do
tđnh ûu viïåt ca nố la
â dễo vâ bïìn hún cao su tưíng húåp.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
12

 Khng hoẫng thûâa vâ khng hoẫng thiïëu
Chđnh sấch àưëi nưåi vâ àưëi ngoẩi chõu ẫnh hûúãng lúán ca
låt thûúng mẩi qëc tïë.
Mưëi àe doẩ “khng hoẫng la mò” nùm 1989 do hẩn hấn úã
Mơ chó lâ hiïån tûúång nhêët thúâi. Bùçng chûáng lâ la mò trân
ngêåp trïn thõ trûúâng thïë giúái. Liïn minh chêu Êu thò lo lùỉng
phẫi thûåc hiï
ån chđnh sấch hưỵ trúå xët khêíu cấc sẫn phêím dû

thûâa nïn vêỵn rốt tiïìn vâo cấc dûå ấn hoang hoấ àêët trưìng ng
cưëc. Àõnh mûác sẫn xët sûäa àậ khiïën cho cấc kho dûå trûä sûäa
bưåt vâ bú úã chêu Êu giẫm xëng nhanh chống. Nhiïìu hưå chùn
ni båc phẫi ngûâng hoẩt àưång. Tuy nhiïn sẫn lûúång sûäa
trïn thï
ë giúái vêỵn tùng. úã Braxin, câ phï ïë chêët àưëng trong kho.
Giúái lậnh àẩo ca Búâ biïín Ngâ (Cưte-d'Ivoire) àânh phẫi giẫm
giấ cacao. Thïë mâ cêy cacao lẩi àang phất triïín mẩnh trïn àêët
Malaixia.
Tiïëp àố lâ dêìu cổ gùåp mn vân khố khùn khi mưåt loẩt cấc
nưng trûúâng múái vûâa ài vâo hoẩt àưång. Vâ kïët quẫ lâ phêìn lú
án
nưng dên phẫi sưëng trong nưỵi phêëp phỗng lo súå khi thêëy thõ
trûúâng àang giao àưång theo thõ trûúâng chûáng khoấn ngun
liïåu vâ khi nghe cấc bẫn bấo cấo “cố trổng lûúång” àûúåc cưng bưë
trïn phẩm vi toân cêìu. Trong khi àố cấi bống ca cåc khng
hoẫng sẫn xët thûâa vâ chđnh sấch bẫo hưå vêỵn àê nùång lïn
bêìu khưng khđ ca cấc vô
ng àâm phấn thûúng mẩi. Trong bưëi
cẫnh trïn, cêy lêëy hẩt bõ thêët thu úã cấc nûúác thåc Liïn Xư c
àûúåc ngûúâi ta xem nhû mưåt thiïn hûåu. Vâ ngun nhên thêët
thoất lâ do nhûäng ëu kếm trong chđnh sấch àậ lưỵi thúâi mâ
Liïn Xư àûa ra, thûá àïën lâ do khêu tưí chûác kinh tïë ëu: cú súã
hẩ têìng giao thưng vâ kho tâng àậ quấ c kơ, lao àưång têåp
trung trong nưng nghiïåp àa
ä bõ bậo hoâ vâ khđ hêåu lc àõa khư
cùçn. Nhûng vûúåt lïn trïn hïët, chùèng lệ nhâ nûúác lẩi chõu bêët
lûåc trong viïåc àûa ra mưåt chđnh sấch hưỵ trúå cấc sẫn phêím tiïu
dng dïỵ chïë biïën vâ bẫo quẫn hún?. Vâ trong trûúâng húåp nây
thò mûác tùng trûúãng ca ngânh chùn ni lâ mưåt vđ d àiïín

hònh.
Tònh trẩng àêët àai nưng thưn úã chêu Êu bõ nghêo ài lâ
mưåt
vêën àïì cêìn xem xết. Vò thïë, viïåc chẩy theo lúåi nhån vâ tẩo
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
13

viïåc lâm hûúáng túái cấc sẫn phêím phc v ngânh dõch v vâ
giẫi trđ, trong khi khu vûåc àûúåc trúå cêëp xậ hưåi lẩi khưng chõu
àïí sưë lao àưång ngoâi ngânh sẫn xët kinh doanh nưng sẫn
phẫi thua thiïåt. Ngay cẫ àïën àúâi sưëng ca mưåt bưå phêån nhûäng
ngûúâi lâm cưng cố viïåc lâm thûúâng xun hay bêëp bïnh úã
Braxin c
ng àang trong tònh trẩng mêët ưín àõnh do sûác tùng
trûúãng vâ quấ trònh cú khđ hoấ nhûäng khu vûåc trưìng àêåu
tûúng. Tònh hònh cng diïỵn ra tûúng tûå úã chêu Phi do nhûäng
tiïën bưå àẩt àûúåc trong tû nhên hoấ àêët nưng thưn vâ do cấc
vng khư hẩn múã rưång. Chđnh vò vêåy mâ hêåu quẫ têët ëu lâ
nghêo àối, thiïëu dinh dûúäng, di cû àïí kiïëm viïåc lâm, dên lao
àưång àưí xư vïì ca
ác t àiïím úã ngoẩi vi thânh phưë. Chêu Phi lâ
núi chõu àûång nẩn àối kinh niïn vâ theo Tưí chûác nưng lûúng
ca Liïn húåp qëc (FAO) thò chó riïng chêu lc nây, sẫn lûúång
lûúng thûåc bònh qn àêìu ngûúâi tûâ nùm 1979-1992 àậ giẫm tûâ
100 xëng côn 73 trong khi àố mûác bònh qn ca thïë giúái
tùng tûâ 100 lïn 104. Hâm lûúång chêët dinh dûúäng trong khêíu
phêìn ùn ca hêìu hïët dên cû trïn lc àõa àen nây chó úã
mûác
dûúái 2300calo/ngây. Tònh hònh trïn sệ khưng àûúåc cẫi thiïån
mưåt khi dên sưë vêỵn khưng ngûâng tùng lïn. Tuy nhiïn cấc tưí

chûác húåp tấc qëc tïë vêỵn viïån trúå cho cấc chûúng trònh canh
tấc cêy thûúng mẩi vâ giúái lậnh àẩo cấc nûúác nùång núå nây
khưng phẫi lc nâo cng àấp ûáng àûúåc nhûäng u cêìu trong
nûúác àùåt ra. Vâ nhû vêåy lâ sû
å thiïëu thưën êåp àïën, thêåm chđ
nhûäng nẩn àối triïìn miïn cng vúái nhûäng hêåu quẫ ca thiïn
tai nhû hẩn hấn, l lt. Cú cêëu xậ hưåi bêët bònh àùèng vâ nhûäng
cåc xung àưåt mang mâu sùỉc chđnh trõ, dên tưåc, tưn giấo liïn
tc nưí ra.
 Chùn ni
Tûâ thúâi tiïìn sûã, con ngûúâi àậ biïët ni àưång vêåt àïí lêëy thûá
c
ùn, qìn ấo mùåc vâ àïí chng gip con ngûúâi trong lao àưång vâ
ài lẩi. Àêy ch lâ nhûäng àưång vêåt cố v ùn cỗ vâ gia cêìm.
Con ngûúâi àậ biïët thìn dûúäng tưíng cưång hún 30 loâi àưång vêåt
hoang dậ nhùçm thoẫ mận nhu cêìu ca mònh.
Ngây nay, vêën àïì cưët lội khưng côn lâ sûác lao àưång c
a vêåt
ni mâ lâ khẫ nùng chuín hoấ thûåc vêåt àûúåc vêåt ni tiïu
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
14

hoâ thânh thõt, trûáng, sûäa, tûác lâ cấc chêët giâu prưtïin. Tuy
nhiïn vêåt ni lẩi àẩt hiïåu quẫ rêët thêëp trong quấ trònh
chuín hoấ nùng lûúång mùåt trúâi vâ “chõu” àûáng sau cêy trưìng.
Do àố, vêåt ni lâ àưëi th cẩnh tranh ca con ngûúâi àïí giânh
giêåt thûåc vêåt, trong trûúâng húåp sẫn xët nưng nghiïåp khưng
à àấp ûáng nhu cêìu thò ch
ng båc phẫi tûå ni sưëng mònh
trûúác tiïn lâ nhúâ vâo thûåc vêåt. Thõt, trûáng, sûäa giâu prưtïin

vêỵn côn lâ mưåt cấi gò àố xa xó àưëi vúái 75% dên sưë trïn thïë giúái.
Do àố, viïåc tiïu th thûúâng xun cấc sẫn phêím trïn (àưi khi
thấi quấ) chó dânh riïng cho ngûúâi dên cố thu nhêåp cao úã cấc
nûúác Niu Dilên hay Ac-hen-ti-na. Trong khi chó 2 hònh thûác
sau xem nhû cố thïí àấp ûáng àûúåc nhu cêì
u dinh dûúäng trïn:
hònh thûác chùn ni thêm canh cung cêëp trûáng, gia cêìm, thõt
bô vâ bï úã bùỉc bấn cêìu vâ hònh thûác quẫng canh cung cêëp bô
vâ cûâu úã nam bấn cêìu. Tuy nhiïn sẫn phêím ca nghânh vêỵn
chiïëm mưåt võ trđ khiïm tưën trong trao àưíi qëc tïë, khoẫng 10
triïåu têën. Àïí àûúåc lûu thưng, cấc sẫn phêím nây phẫi àûúåc xûã
l àưng lẩnh, sêëy khư hó
åc àûúåc àống hưåp. Cấc cưng àoẩn nây
khiïën cho giấ cẫ sẫn phêỵm tùng vổt vâ kïët quẫ lâ kơm hậm
trao àưíi mua bấn.
Trûúác mưåt hiïån thûåc lâ vêåt ni khưng à àïí cung cêëp à
prưtïin cho toân cêìu, ngûúâi ta àậ hûúáng àïën viïåc nghiïn cûáu
cấc giẫi phấp khấc. Hiïån thúâi, ngûúâi ta àang nưỵ lûåc phất triï
ín
ngânh thu sẫn vâ cưng tấc ni cêëy vi khỵn vâ nêëm men
trong mưi trûúâng hrất cấc bon.
Vúái nhûäng loẩi prưtïin vêåt ni múái nây, ngûúâi ta sệ tẩo ra
võ thúm ngon vâ chêët lûúång múái cho thõt cấ. Vâ àêy sệ lâ àiïím
bấo hiïåu bûúác tiïën múái ca nghânh chùn ni vâ gip con
ngûúâi thanh toấn nẩn thiïëu dinh dûúäng.
Mêåt àưå dên cû, àiï
ìu kiïån tûå nhiïn, thấi àưå ca con ngûúâi
àưëi vưëi vêåt ni, têët cẫ nhûäng ëu tưë nây àậ gốp phêìn vâo sûå
phất triïín khưng àưìng àïìu ca nghânh.
 Chùn ni ch ëu dûåa vâo àưìng cỗ

Chùn ni truìn thưëng lïå thåc ch ëu vâo àưìng cỗ
nghơa lâ ph thåc vâo lûúång mûa va
â nhiïåt àưå, búãi lệ àêy lâ 2
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
15

ëu tưë quët àõnh sûå tùng trûúãng ca cỗ. Khđ hêåu thån lúåi
nhêët vúái cỗ lâ khđ hêåu àẩi dûúng ưn hoâ, vúái àùåc trûng lâ
lûúång mûa phên phưëi vâ àïìu àùån thûúâng xun. Nố cho phếp
cỗ mổc lâm nhiïìu àúåt vâ bònh qn mưåt hếc ta àưìng cỗ cố thïí
ni mưåt con bô sûäa.
Trấi lẩi, khđ hêåu thấi cûå
c nống vâ lẩnh dêỵn àïën sûå suy tân
ca thûåc vêåt. úã àêy, cỗ chó mổc àûúåc cố mưåt bïn vâ nhanh
chưëng bõ tuët bao ph tẩo nïn nhûäng thẫm tuët trùỉng. Chó
nhûäng loẩi àưång vêåt àùåc biïåt cố tđnh chưëng chõu cao nhû tìn
lưåc úã vng Lapưni, (chêu Êu bao gưìm cấc qëc gia: ấo, Thy
Àiïín, Phêìn Lan, Nga) vâ loẩi bô u úã
ven sa mẩc chêu Phi múái
cố khẫ nùng thđch nghi. Vúái hònh thûác chùn ni quẫng canh
vâ du cû, àïí ni mưåt con vêåt phẫi cêìn bònh qn lâ tûâ 20
àïën 25 hecta.
úã vng xđch àẩo chêu Phi, cấi nống vâ àưå êím rêët thån lúåi
cho sûå phất triïín ca thûåc vêåt. Thïë nhûng chùn ni úã àêy lẩi
phẫi àưëi phố vúái nhûäng cùn bïånh hu diïåt nhû bïånh trng mi
khoan do loâi rìi xï-xï truìn sang gia sc.
Bïn cẩnh nhûäng khố khùn vïì thiïn nhiïn, con ngûúâi àưi khi
cng tẩo ra hâng râo cêìm àoấn mang tđnh tưn giấo hay vùn
hoấ, hẩn chïë sûå phất triïín ca ngânh chùn ni. Chùèng hẩn
nhûäng tưåc ngûúâi chùn cûâu du mc ngây xûa kiïng ùn thõt lúån

vâ gia cêìm vò hổ coi chng nhû nhûäng àưång vêåt nhú bêín búãi lệ
chng ùn nhûäng thûá rấc rûú
ãi do dên cû thẫi ra. Kïë thûâa
nhûäng “truìn thưëng” àố, àẩo Hưìi vâ àẩo Do thấi cêëm cấc giấo
àưì ùn thõt lúån. Côn úã ÊËn Àưå, bô cấi àûúåc coi nhû mưåt con vẩt
rêët thiïng liïng vâ ngûúâi ta nghiïm cêëm ùn thõt chng, tuy
nhiïn sưë bô cấi nây vêỵn cho lêëy sûäa. Vúái tinh thêìn tưn vinh
nhûäng loâi vêåt sưëng, àẩo Phêåt bâi xđch viï
åc ùn thõt àưång vêåt.
Sau cng, rêët nhiïìu dên phûúng Têy coi sûäa nhû mưåt thûá xêëu
xa bêín thóu cho nïn hổ kiïng ëng thûá bêín thóu nây.
 Hònh thûác chùn ni vâ nhûäng àân vêåt ni lúán trïn thïë
giúái
Ngûúâi ta cố thïí phên chia cấc àân vêåt ni vâ ngânh chùn
ni theo hai hònh thûác chùn ni: quẫng canh vâ thêm canh.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
16

Bô, dï, lúån thåc nhûäng àân vêåt ni lúán trïn thïë giúái. Trung
Qëc vâ ÊËn Àưå lêìn lûúåt cố sưë àân lúån vâ bô àưng nhêët thïë giúái.
Tuy nhiïn úã àêy chng ta khưng àïì cêåp àïën chùn ni theo
nghơa hểp. Phêìn lúán gia sc khưng àûúåc chùm sốc àùåc biïåt vâ úã
àêy khưng cố nhûäng àưìng cỗ rưång lúán dânh cho viïåc chùn thẫ.
Chng sưëng àûúåc lâ nhúâ ph phêím nưng nhiïåp, thûác ùn thûâa
ca con ngûúâi hóåc cỗ úã ven àûúâng. Ngûúâi ta chùn ni lúån àïí
lêëy thõt vâ chùn ni bô àïí lêëy sûác kếo. Mùåc d sûác kếo ca bô
rêët ëu nhûng chng khưng hïì àôi hỗi mưåt khoẫn àêìu tû nâo.
Hún nûäa, ngûúâi ta cố thïí chïë chêët tha
ãi ca bô vâ lúån àïí lâm
phên bốn vâ nhiïn liïåu.

Trïn nhûäng chêu lc khấc, chùn ni àûúåc xem nhû mưåt
ngânh kinh tïë theo àng nghơa ca nố. Tu theo sûå tham gia
ca con ngûúâi vâ phẩm vi chùn thẫ mâ ngûúâi ta thûúâng àïì cêåp
túái hai hònh thûác chùn ni:quẫng canh vâ thêm canh, cng
vúái nhûäng ëu tưë trung gian tham gia vâo hai hònh thûác trïn.
Chùn ni àûúåc gổi lâ quẫng canh nï
ëu nhû àân gia sc
àûúåc thẫ rong trïn nhûäng cấnh àưìng cỗ bao la rưång lúán. Ngûúâi
ch àấnh dêëu cấc con vêåt, àưi khi côn tiïm vùỉc-xin phông
bïånh, tiïu diïåt k sinh trng gêy bïånh trïn cú thïí vêåt ni vâ
têåp húåp chng lẩi vâo thúâi àiïím thđch húåp. Hònh thûác chùn
ni nây rêët thđch húåp vúái nhûäng loâi bô vâ dï, àưìng thúâi àûúåc
tiïën hânh trïn nhûäng mẫnh àêët nghêo chêët dinh dûúäng vâ chó
cho phếp ấp dng hònh thûác àưåc canh; chùèng hẩn nhû vng
thẫo ngun Trung ấ, chên ni Rocheuse (bùỉc Mơ), Àưng Êu,
vng nûãa khư cùçn úã Braxin, vng trng cêy bi úã chêu Phi vâ
nhûäng vng chùn thẫ trïn ni cao.
Kiïíu chùn ni nây cng àûúåc ấp dng theo lưëi ln canh úã
nhûäng vng trẫng cỗ rưång lúán hay trong ca
ác àưìng cỗ úã Nam
Mơ, Niu Dilên vâ àưng bùỉc c.
Chùn ni quẫng canh àôi hỗi nhiïìu diïån tđch vâ thúâi gian
búãi nố phẫi tn th vông sinh sẫn tûå nhiïn vâ sûå tùng trûúãng
ca gia sc. Nhûng nố cố ûu àiïím lâ đt tưën cưng sûác vâ àem lẩi
sẫn phêím chêët lûúång cao, giấ thânh hẩ.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
17

Khấc hùèn vúái chùn ni quẫng canh, chùn ni thêm canh
nhùçm mc tiïu nùng xët cao nhêët theo àêìu vêåt ni nhûng

lẩi phẫi hẩn chïë trong mưåt diïån tđch nhỗ vâ thúâi gian đt nhêët.
Ngûúâi ta thûúâng thêëy hònh thûác chùn ni nây úã cấc nûúác cưng
nghiïåp phất triïín búãi hổ cố nhu cêìu cao vïì trûáng, sûäa, gia
cêìm, lúån vâ dï... Tuy nhiïn, ngûúâi chùn ni phẫi tiïën hânh
nhiïìu cưng àoẩn: cho
ån vêåt ni, kiïím tra sûác sinh sẫn vâ thïm
lûúång ng cưëc, chêët dêìu vâ rau vâo khêíu phêìn dinh dûúäng ca
vêåt ni. Àưìng thúâi hổ giẫm tiïu tưën nùng lûúång ca vêåt ni
bùçng phûúng phấp cho vêåt ni đt hoẩt àưång, tùng àưå múä, sûác
àễ trûáng vâ sẫn nùng sûäa bùçng cấc chêët khoấng vi lûúång,
vitamin, hoốc mưn tùng trûúãng, thûúâng xun tiïm chêët kha
áng
sinh cho vêåt ni. Do àố, mưåt con gâ cố thïí cho thõt trong vông
ba tìn mâ àấng l ra lâ phẫi ba thấng vâ lûúång sûäa ca mưåt
con bô tùng tûâ 4000 lđt lïn 10. 000 lđt/ nùm.
Nhúâ vâo nùng xët cao, hònh thûác chùn ni nây àậ gốp
phêìn giẫm giấ thânh sẫn phẫm vâ khiïën cho sẫn phêím vêåt
ni trúã nïn têìm thûúâng vúái ngûúâi tiïu dng úã cấ
c nûúác giâu.
Tuy nhiïn, nố côn àùåt ra mưåt sưë vêën àïì ; sùỉn, àêåu tûúng, ng
cưëc àûúåc àem ra “phc v” vêåt ni trong khi àố nhu cêìu ca
con ngûúâi àưëi vúái cấc chêët trïn vêỵn chûa àûúåc àấp ûáng. Cëi
cng, mùåc d giấ thânh tûúng àưëi thêëp nhûng lûúång bú vâ sûäa
dưìi dâo nây vêỵn khan hiïëm trong cấc nûúác thå
c thïë giúái thûá
ba.
Àïí tẩo ra nhûäng nưng sẫn trïn, cêìn phẫi múã rưång diïån tđch
àêët nưng nghiïåp mâ ch ëu lâ cấc rûâng mûa úã vng nhiïåt àúái,
àùåc biïåt lâ vng àưìng bùçng Amazưn úã Braxin.
Cêy trưìng xët khêíu chiïëm mưåt diïån tđch rưång lúán vâ àưi

khi àêy lẩi lâ nhûäng vêën àïì then chưët àưđi vúái ca
ác têåp àoân
cưng nghiïåp. úã Hoa K, cấc nưng trẩi phất triïín nhû v bậo
khiïën ngûúâi ta hònh dung nố giưëng nhû sûác àêìu tû sinh lúâi ca
cấc doanh nghiïåp vâ ngên hâng. Tuy nhiïn ngânh nưng
nghiïåp thïë giúái cố thõnh vûúång hay khưng thò côn ph thåc
vâo tònh hònh sẫn xët ca nưng dên mâ àưëi vúái hổ, cố àûúåc
mẫnh àêët trong tay vêỵn lâ ë
u tưë cưët lội nhêët. Thïë nhûng
tûúãng tấi phên chia rång àêët lẩi dêìn dêìn trúã thânh àiïìu
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
18

khưng tûúãng trûúác ấp lûåc ca cấc nhâ kinh doanh nưng
nghiïåp. Nhûäng khu àêët cưng cưång rưång lúán úã Trung vâ Àưng
Êu, àậ tûâng bấo hiïåu sệ xët hiïån mưåt hònh thûác súã hûäu têåp
thïí, thò giúâ àêy àậ bõ chia nhỗ vâ bõ tû nhên hoấ do hiïåu nùng
sẫn xët thêëp.
 Phất triïín cưng nghïå sinh hổc
Trûúác àêy viïåc tẩo giưëng vêỵn àûú
åc tiïën hânh theo phûúng
phấp th cưng thò giúâ àêy nố àậ trúã thânh mưåt ngânh cưng
nghiïåp thûåc th.
Àûúåc phất triïín phc v cêy cưng nghiïåp rưìi tiïën thïm mưåt
bûúác trong viïåc nhên giưëng cêy ngư lai úã Mơ vâ Phấp, ngânh
tẩo giưëng àậ gêy àûúåc sûå ch àưëi vúái cấc cưng ty hoấ chêët lúán
ngay tûâ nhûäng nùm 70. Ban àêìu hoẩ
t àưång úã Têy Bùỉc Êu vâ
Hoa K, sau nây cấc àún võ tẩo giưëng àậ phất triïín àẩi bân
xëng Nam Êu, Têy Êu vâ nam bấn cêìu.

Tẩo giưëng vâ nhên giưëng lâ hai ngânh gùỉn liïìn vúái nhau.
Nhên giưëng rêët phất triïín úã Mơ, Phấp vâ nhûäng vng chun
canh nhỗ, nhû vng Anjou (Phấp), hóåc úã nhûäng núi canh tấc
trïn diïån rưång. Kïnia vâ Marưëc la
â hai nûúác àẫm bẫo nhên cấc
giưëng àún giẫn, côn nhûäng giưëng phûác tẩp phẫi tiïën hânh
theo phûúng phấp th cưng lẩi àûúåc thûåc hiïån úã cấc nûúác cố
mêåt àưå dên cû cao nhû Àâi Loan hay úã cấc trung têm lai tẩo
giưëng. Phất triïín cưng nghïå sinh hổc ch ëu lâ àïí ấp dng
vâo viïåc tẩo giưëng. Phûúng phấp nghiïn cûáu va
â lai tẩo trong
phông thđ nghiïåm ngây câng àem lẩi nhiïìu giưëng múái nhûng
lẩi chõu bố tay trûúác mưåt sưë loâi nhû hoa cêím chûúáng. Loẩi
hoa nây vêỵn àûúåc tẩo giưëng bùçng phûúng phấp dêm cânh úã
cấc cú súã chun mưn.
Àiïìu àấng nối úã àêy lâ thõ trûúâng giưëng vêỵn lâ thõ trûúâng
giânh riïng cho cấc nûúác giâu. Hổ àùåc biïåt ch
trổng túái nùng
xët cao vâ khẫ nùng thđch nghi ca giưëng vúái mưi trûúâng khđ
hêåu hóåc vúái nhûäng àôi hỗi khùỉt khe ca khấch hâng. Vâ nhû
vêåy, khoẫng cấch giûäa nhûäng u cêìu trïn vâ cấc nhâ sẫn
xët àẩt nùng xët thêëp ngây mưåt xa thïm. Nhiïìu ngûúâi àậ
àûa ra sấng kiïën bẫo toân cấc giưëng vâ loâi múá
i àûúåc phất
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
19

hiïån, nhûng nhûäng sấng kiïën nây xem ra rêët khố thûåc thi
trong nhûäng qëc gia nghêo khố. Trong mưåt thïë k hiïån àẩi
hoấ nưng nghiïåp, tuín chổn giưëng cho nùng xët cao àậ

khiïën cho cấc giưëng cêy trưìng vâ vêåt ni trûúác àêy úã chêu Êu
hêìu nhû tuåt chng.
 Nưng nghiïåp vâ thiïn nhiïn
Múã rưång àêët nưng nghiïåp, ấp dng k thåt cú khđ vâ hoa
á
hổc vâo sẫn xët khưng phẫi khưng cố tấc àưång àïën hïå
sinh thấi.
Phấ rûâng àïí chùn ni quẫng canh úã Braxin vâ nam
Mïhicư, sûå khai thấc quấ mûác ngìn àêët vâ nûúác xung quanh
cấc thânh phưë thåc thïë giúái thûá ba, xoấ bỗ hònh thûác khai
thấc cưí truìn úã vng ph cêån sa mẩc Sahara, têët cẫ cấc hoẩ
t
àưång trïn àïìu cố ẫnh hûúãng tiïu cûåc àïën thiïn nhiïn. Tûúãng
chûâng viïåc phên àiõnh biïn giúái cố thïí hẩn chïë àûúåc nẩn di cû,
nhûng trấi lẩi, lân sống di cû àïën nhûäng núi dïỵ canh tấc vêỵn
diïỵn ra vâ àang àe doẩ mưi trûúâng tûå nhiïn. Tònh trẩng àêët
àai bõ xối môn khưng côn lâ mưåt hiïån tûúång múái mễ nûäa.
Ngay cẫ cêy câ phï - thïë mẩnh sư
ë mưåt ca Braxin- vâ quấ
trònh canh tấc trïn cấc àưìng bùçng úã nam Mơ cng tham gia
vâo quấ trònh tân phấ àêët àai.
Ngânh trông trổt vâ chùn ni thêm canh úã têy bùỉc Êu do
sûã dng quấ nhiïìu phên bốn, thëc trûâ cỗ, thẫi ra nûúác nhiïỵm
phên bốn gêy ra nhûäng hêåu quẫ khưng nhỗ cho hïå sinh thấi. úã
Phấp, hâm lûúång nitú trong nûúác quấ cao gêy tấc àưå
ng xêëu
àïën khu vûåc cêy trưìng lêu nùm, nhûäng thung lng rưång lúán vâ
nhûäng vng chùn ni cưng nghiïåp têåp trung.
Hiïån nay, viïåc giẫi quët vêën àïì nûúác thẫi nhiệm phên bốn
trúã nïn bûác xc hún bao giúâ hïët. Låt phấp Àan Mẩch quy àõnh

nhûäng vng àûúåc bốn phên vâ úã Hâ Lan, chđnh ph quy àõnh
nûúác thẫi phẫi àûúåc xûã l vâ sêëy khư. ú
ã Anh thò ngûúåc lẩi, ngûúâi
chùn ni khưng phẫi chõu bêët cûá râng båc nâo. Ngoâi nẩn ư
nhiïỵm ra, cấc mẩch nûúác ngêìm cng bõ khai thấc quấ mûác,
khưng cố khẫ nùng phc hưìi, thïm vâo àố lâ nhu cêìu tùng diïån
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
20

tđch trưìng ngư úã têy nam nûúác Phấp vâ thung lng sưng Rhưn
àang àôi hỗi mưåt lûúång nûúác khưíng lưì.
D dûúái hònh thûác nâo ài nûäa thò nưng nghiïåp ln tấc
àưång àïën mưi trûúâng. Viïåc giấo dc thûác cho mổi ngûúâi trong
xậ hưåi xem ra rêët khố khùn khi àêët àai àang trúã thânh mưåt
phûúng tiïån àêìu cú vâ sẫn xët hâng hoấ. Nhûäng ni rấ
c cưng
nghiïåp vâ àư thõ úã cấc vng nưng thưn àang àe doẩ àïën chêët
lûúång nưng sẫn. Tuy nhiïn trong kinh tïë, nïëu vêën àïì chêët
lûúång chó lâ thûá ëu thò hún bao giúâ hïët, nưng nghiïåp lâ cú súã
sưëng côn khưng thïí thiïëu cho mưỵi ngûúâi trïn hânh tinh nây.
 La mò
Lâ mưåt loẩi ng cưëc cố giấ trõ dinh dûúäng cao, tûâ thúâi
cưí xûa, la mò àậ
àống vai trô lâ cêy lûúng thûåc chđnh úã
phûúng Têy.
Nố àûúåc vđ nhû cêy la nûúác úã chêu ấ, cêy kï úã chêu Phi vâ
cêy ngư úã chêu Mơ. Ngây nay, la mò àûúåc tiïu th rưång rậi
trïn toân cêìu vâ trúã thânh loẩi ng cưëc cố mûác tiïu th cao
nhêët. La mò àûúåc sûã dng lâm lûúng thûåc cho con ngûúâi dûúái
dẩng bấnh mò hay cấc sẫn phêím khấc àậ qua chï

ë biïën nhû
bấnh quy, bấnh kểp, bưåt thûåc phêím (mò, miïën... ), mò hẩt...
Dêìn dêìn la mò àûúåc sûã dng lâm thûác ùn cho vêåt ni. Àưång
vêåt tiïu th đt nhêët mưåt nûãa sẫn lûúång la mò úã chêu Êu. La
mò côn lâ ngun liïåu cho mưåt sưë sẫn phêím cưng nghiïåp nhû
tinh bưåt àûúåc sûã dng àïí sẫn xët giêëy vâ chêët Glutùng (chê
ët
prưtïin côn àổng lẩi khi lổc tinh bưåt). Ngoâi ra, la mò côn
àûúåc sûã dng vâo cưng nghiïåp hoấ hổc.
Tu thåc vâo tûâng núi mâ ngûúâi ta cố thïí chia la mò ra
lâm ba loẩi chđnh: loẩi thûá nhêët, la mò dng lâm thûác ùn cho
gia sc, loẩi thûá hai, la mò dễo àïí sẫn xët bưåt vâ lâm bấnh
mò, loẩi thûá
ba lâ la mò cûáng, loẩi nây lc àêìu chó àûúåc trưìng
úã nhûäng vng cố khđ hêåu àõa trung hẫi. Ngûúâi ta sûã dng loẩi
nây àïí chïë biïën bưåt thûåc phêím vâ mò hẩt.
Tûâ cëi thïë chiïën thûá hai, sẫn lûúång la mò tùng gêìn gêëp
ba lêìn (hún 500 triïåu têën vâo giûäa nhûäng nùm 90). La mò lâ
phêìn cưë
t ëu ca hïå thưëng lûúng thûåc thïë giúái. Ch ëu àûúåc
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
21

trưìng úã nhûäng vng cố khđ hêåu ưn hoâ, nố lâ trung têm ca
cấc hoẩt àưång thûúng mẩi nấo nhiïåt nhêët vúái khưëi lûúång lïn
túái 100 triïåu têën/ nùm trong àố la mò chiïëm gêìn mưåt nûãa sưë
lûúång lûúng thûåc àem ra trao àưíi trïn thõ trûúâng thïë giúái.
 La mò- loẩi cêy trưìng ưn àúái
Bùỉt ngìn tûâ Àưng ấ, ngây nay la mò àûúå
c trưìng trïn

khùỉp thïë giúái nhûng ch ëu vêỵn têåp trung úã nhûäng vng cố
khđ hêåu ưn àúái thåc bấn cêìu bùỉc.
Lâ loẩi cêy cố khẫ nùng chưëng chõu àûúåc sûå chïnh lïåch vïì
nhiïåt àưå, đt àôi hỗi lûúång mûa lúán, vò vêåy la mò cố thïí thđch
ûáng vúái nhiïìu loẩi khđ hêåu. Cng giưëng nhû la nûúác, la mò
khưng ào
âi hỗi phẫi chùm sốc quấ t mó vâ dâi ngây. Nhûng b
lẩi, nố lẩi àôi hỗi nhûäng vng àêët giâu dinh dûúäng nhû àêët
àen úã Ukraina vâ bùỉc Mơ, àêët mn úã chêu Êu, àêët lúát úã Trung
Qëc. Cêìn cẫi tẩo àêët trông la mò bùçng phûúng phấp bốn
phên vâ thûåc hiïån ln canh cêy trưìng vâ hoang hoấ. La mò
canh tấc va
âo v àưng àûúåc gieo hẩt vâo cëi thu, cố khẫ nùng
chõu tuët vâ vâ chưëng rết tưët. Tuy nhiïn vâo ma àưng thúâi
tiïët rêët khùỉc nghiïåt (úã Nga, Canầa, bùỉc Trung Qëc), vò thïë,
ngûúâi ta thay thïë nố bùçng cêy v thu cố thúâi gian tùng trûúãng
nhanh nhûng nùng sët thêëp. La mò khưng côn bõ giúái hẩn
chó àûúåc trưìng trong nhûäng vng ưn àúái nûäa; “cấc giưëng lẩ”
phất hiïån trong cåc cấch mẩng xanh àậ gốp phêìn phất triïín
loẩi cêy nây úã nhûäng nûúác Ấ nhiïåt àúái thåc trung Mơ nhû úã
Mïhicư vâ chêu Ấ nhû Pakistan vâ ÊËn Àưå.
Viïåc thu hoẩch la mò trïn phẩm vi toân cêìu vêỵn do mưåt sưë
vng chun canh cêy ng cưëc àẫm nhiïåm, búãi àêy lâ nhûäng
vng cố hïå thưëng canh tấc phong ph
.
Mùåc d mûác gieo cêëy àậ giẫm ài nhûng liïn minh chêu Êu
vêỵn àẩt sẫ lûúång tùng 60% kïí tûâ àêìu nhûäng nùm 70 (nay àẩt
khoẫng 85 triïåu têën). Phấp lâ nûúác dêỵn àêìu vúái sẫn lûúång
chiïëm hún 1/3 sẫn lûúång ca cẫ chêu Êu. Ukraina vâ Nga lâ
hai nûúác vêỵn ấp dng hònh thûác thêm canh cêy vla trong khi

àố àïí thđch ûáng vúđ àiïìu kiïån tûå nhiïn, la mò vêỵn àûú
åc trưìng
theo hònh thûác quẫng canh úã bïn kia búâ biïín Oural (biïín thåc
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
22

Nga phên cấch chêu Êu vâ chêu ấ). Kïí tûâ khi liïn bang Xư
Viïët tan rậ, Trung Qëc dêỵn àêìu thïë giúái vïì sẫn xët la mò
nhûng sẫn lûúång rêët thêët thûúâng vâ dao àưång theo nhûäng biïën
cưë ca thúâi tiïët hâng nùm. “Cấc nûúác múái nưíi” trong canh tấc
cêy la mò nhû Mơ, Canada, c vâ Ac-hen-tina cng ấp dng
hònh thûác quẫng canh vâ quấ trònh cú giúái hoấ úã
bùỉc Mơ diïỵn
ra nhanh àïën chống mùåt. úã Ac-hen-ti-na vâ c, la mò thûúâng
gùỉn liïìn vúái chùn ni vâ cng lâ mùåt hâng xët khêíu.
Sau cng, Trung Qëc, cấc nûúác bùỉc Phi (Tunisie, Algiïri,
Marưëc), vng Cêån Àưng, Pakistan vâ ÊËn Àưå àûúåc xïëp vâo khưëi
cấc qëc gia coi la mò nhû lâ loẩi cêy lûúng thûåc chđnh vâ vêỵn
ấp dng cấc biïån pha
áp k thåt cưí truìn trong canh tấc loẩi
cêy nây.
 Mưåt ngânh thûúng mẩi toân cêìu
Ngây nay, viïåc bn bấn la m trïn thïë giúái giûä mưåt vai
trô àùåc biïåt quan trổng vâ chiïëm khoẫng 20% sẫn lûúång lûúng
thûåc thïë giúái.
La mò xïëp hâng thûá hai trong sưë cấc sẫn phêím trao àưíi
trïn thïë giúái, sau dêìu lû
ãa. Ngânh kinh doanh la mò phất
triïín trïn phẩm vi toân thïë giúái, vò trong thúâi gian qua lûúång
la mò tiïu th tùng mẩnh úã cấc nûúác thïë giúái thûá ba vâ úã

Àưng Êu.
Cung la m cố hai àùåc trûng cú bẫn. Mưåt mùåt, cung la
m tùng lïn nhûng tùng khưng àïìu, mùåt khấc, cung chó têåp
trung trong tay mưåt sưë nûúác sẫn xët lúán. Tûâ nùm 1960, sẫn
lûúång la mò thïë giúái àa
ä tùng hún hai lêìn, tûâ 245 triïåu têën lïn
khoẫng 560 triïåu têën vâo nùm 1992. Viïåc sẫn lûúång la m
tùng lâ do diïån tđch àêët trưìng la m tùng lïn trong thúâi k
1960-1980 (nhûng hiïån nay, diïån tđch nây àang bõ giẫm) vâ do
nùng sët la m tùng gêëp àưi so vúái nùm 1960 (ngây nay,
nùng sët trung bònh ca thïë giúái àẩt 25 tẩ / ha). Ngoâi ra,
côn phẫi kïí túái viïåc nghiïn cûáu cấc giưë
ng la m thđch ûáng tưët
hún vúái cấc àiïìu kiïån tûå nhiïn ca núi trưìng, cho phếp mưåt sưë
nûúác nhû Mehico, ÊËn Àưå hay Anh phất triïín ngânh trưìng la
m, cng gốp phêìn lâm cho sẫn lûúång la m tùng lïn. Tuy
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
23

nhiïn sẫn lûúång la m tùng khưng àïìu do thúâi tiïët thêët
thûúâng: vđ d nhû Liïn Xư c, nhâ sẫn xët la m hâng àêìu
thïë giúái, nùm 1978 thu hoẩch 121 triïåu têën, tùng gêëp àưi so
vúái 66 triïåu têën nùm 1974. Bïn cẩnh àố, viïåc cung ûáng la m
lẩi têåp trung trong tay mưåt sưë nhâ sẫn xët vò 75% sẫn lûúång
la m thïë giúái do 10 nhâ sẫ
n xët hâng àêìu àẫm nhiïåm. Côn
xët khêíu la m lẩi côn bõ têåp trung hún: lûúång la m xët
khêíu ca 5 nûúác xët khêíu la m hâng àêìu thïë trïn thïë giúái
chiïëm 85% (trong àố riïng M chiïëm hún 32%).
Cêìu vïì la m cng tùng lïn nhûng lẩi bõ phên tấn. Tûâ

nùm 1970, cêìu tùng gêëp àưi. Cêìu tùng lâ do la m àûúå
c tiïu
th mẩnh úã cấc nûúác thïë giúái thûá ba, mưåt mùåt do sưë dên tùng
nhanh, mùåt khấc do úã àư thõ àang cố phong trâo ùn mưåt sưë àưì
têy. Tẩi cấc nûúác Àưng Êu, tiïu th la m cng tùng thïm.
Tûâ nùm 1972, Liïn Xư c àậ tûâng phẫi nhêåp la m tûâ cấc
nûúác phûúng Têu àïí b lûúång la m thiïëu ht trong nûúác.
La m nhê
åp vïì ch ëu àïí ni bô ngùỉn hẩn. Cấc nûúác sẫn
xët la m lúán nhêët cng nùm trong sưë cấc nûúác nhêåp khêíu
la m nhiïìu nhêët thïë giúái: Trung Qëc vâ Nga sẫn xët hún
1/4 lûúång la m trïn thïë giúái nhûng lẩi tiïu th trung bònh
1/3 tưíng lûúång la m xët khêíu. Tẩi cấc nûúác cưng nghiïå
p
phûúng Têy, lûúång la m tiïu th vêỵn giûä ngun (trûâ Nhêåt
Bẫn) nhûng phêìn la m tiïu th giấn tiïëp àïí ni gia sc lẩi
tùng lïn.
Trong viïåc bn bấn la m trïn thõ trûúâng thïë giúái, mưåt
vâi cưng ty thûúng mẩi lúán giûä vai trô chđnh. Àố lâ cấc cưng ty
àa qëc gia theo mư hònh gia àònh (khưng tham gia thõ trûúâng
trûáng khoấn), do nùỉm bùỉt tưët thưng tin, cố khẫ nùng tâi chđnh
to lúán va
â cố cấc phûúng tiïån vêån chuín (cấc têìu chúã la m...
) nïn kiïím soất phêìn lúán cấc hoẩt àưång trao àưíi. Khưng nhûäng
kiïím soất cấc cåc giao dõch mua bấn ng cưëc mâ cấc cưng ty
nây côn nùỉm trong tay cẫ nhûäng phûúng tiïån vêån chuín, cấc
kho chûáa hâng, viïåc chïë biïën (xay bưåt, lâm bấnh biscuit, lâm
bấnh my
â theo kiïíu cưng nghiïåp). Ngoâi ra, hổ cng lao vâo
kinh doanh cấc loẩi thûåc phêím khấc nhû dêìu thûåc vêåt, àưỵ

tûúng... vâ cấc ngânh kinh tïë khấc (dêìu, tranh vâ vernis, phên
hoấ hổc... )
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
24

 Mưåt thõ trûúâng àêìy biïën àưång
Giấ la m trïn thïë giúái thûúâng lïn xëng thêët thûúâng do
sẫn lûúång la m khưng ưín àõnh vâ do cêìu thay àưíi.
Thõ trûúâng la m thïë giúái àûúåc àùåc trûng búãi sûå bêët ưín
àõnh ca giấ cẫ, do mưåt lûúång nhỗ cấc thõ trûúâng bấn chõu, ch
ëu lâ thõ trûúâng Chicago Board of Trade, vâ
cung-cêìu quët
àõnh, vâ cng do cấc dûå bấo vïì sẫn lûúång tấc àưång.
Nhiïìu ëu tưë ẫnh hûúãng túái sûå bêët ưín àõnh ca giấ la m
thïë giúái trong àố cố cûúác vêån chuín àûúâng biïín vâ trïn àêët
liïìn, bẫn thên ph thåc vâo giấ nùng lûúång vâ võ trđ àõa l. Vđ
d, c ch
ëu xët khêíu la m sang Trung Qëc vâ Nhêåt
Bẫn do bấn la m vúái giấ thêëp hún so vúái cấc nûúác xët khêíu
khấc nùçm cấch xa hai nûúác nây hún.
Ngoâi ra, sẫn lûúång la m khưng ưín àõnh cng lâ mưåt ëu
tưë lâm giấ cẫ biïën àưång do nố tấc àưång àïën lûúång cêìu. Vđ d,
Liïn Xư c àậ tûâng mua lûúång la m rêët khấc nhau, 26 triïåu
têën nùm 1985, tùng gêëp àưi so vúái 11,7 triïåu têën nùm 1980 do
sẫn lûúång la m ca chđnh nûúác nây thay àưíi. Ma mâng la
m thêët bất thûúâng kếo theo viïåc nhêåp khêíu sưë lûúång lúán la
m vâ cấc cún sưët giấ trïn thõ trûúâng thïë giúái.
Thïm vâo àố, cấ
c àưång lûåc vïì àõa l chđnh trõ cng giûä mưåt
vai trô quan trổng trong cấc cåc biïën àưång trïn thõ trûúâng

la m. Vđ d, nùm 1980, Hoa K àậ sûã dng la m nhû mưåt
loẩi “v khđ xanh” àïí cẩnh tranh vúái àưëi th: Hoa K àậ dng
lïånh cêëm vêån mưåt phêìn chưëng lẩi Liïn Xư c (nhûng do lïånh
cêëm vêån nây Liïn Xư lẩi quay sang mua l
a m ca Canầa,
c vâ Ac-hen-ti-na) lâm cho lûúång la m tưìn kho ca M tùng
lïn, gêy st giấ vâ khiïën cấc ch trang trẩi tẩi vng Middle
West bêët bònh. Cëi cng, cấc ch trang trẩi nây àậ u cêìu
tưíng thưëng Reagan àûa ra lïånh dúä bỗ cêëm vêån (nùm 1981)... vâ
k nhûäng húåp àưìng giao hâng múái vúái Liïn Xư.
Viïåc àêìu cú ca ca
ác Cưng ty àa qëc kinh doanh ng cưëc gia
cng tấc àưång túái sûå biïën àưång ca giấ la m do cấc cưng ty
nây àống vai trô trung gian trong hún mưåt nûãa cấc cåc trao
àưíi. Giấ la m bõ ẫnh hûúãng nhiïìu nhêët do chđnh sấch ca
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
25

cấc nûúác xët khêíu. Cấc nûúác xët khêíu la m thûúâng gip
àúä vâ trúå giấ cho cấc nhâ sẫn xët vâ xët khêíu ca nûúác
mònh, àùåc biïåt lâ M cố cấc Vùn phông phất triïín kinh tïë, vâ
Liïn minh chêu Êu cố chđnh sấch “thay thïë” khn khưí Chđnh
sấch nưng nghiïåp chung (PAC).
Vêën àïì trúå giấ àậ lâ
trổng têm ca vông àâm phấn
Uruguay (1986-1993): trong vông àâm phấn nây, cấc nûúác
tham gia àậ k àûúåc mưåt thoẫ ûúác vâo thấng 12 / 1993 dûå bấo
viïåc giẫm trúå gip cho xët khêíu vâ xem xết lẩi giấ la m
trïn thõ trûúâng.
 Gẩo

Sẫn lûúång gẩo vûúåt 500 triïåu têën, gêìn bùçng sẫn lûúång ngư
vâ
sẫn lûúång la m. Nhûng chùỉc chùỉn gẩo lâ loẩi ng cưëc
àûúåc con ngûúâi tiïu th nhiïìu nhêët. Àùåc biïåt, gẩo lâ ngìn
thûác ùn chđnh cho gêìn mưåt nûãa dên sưë thïë giúái.
Sẫn lûúång gẩo tùng lïn tûâ àêìu thêåp k 70, lc àố chó àẩt
gêìn 300 triïåu têën. Sẫn lûúång gẩo tùng lïn khưng nhûäng do
diïån tđch trưìng l
a tùng (ngây nay àẩt khoẫng 140 triïåu ha,
con sưë nây thêëp hún vúái diïån tđch xûúáng mẩ) mâ ch ëu lâ do
tùng nùng sët. Viïåc tùng nùng sët cố nhiïìu ngun nhên
khấc nhau nhûng ch ëu lâ do giưëng àẩt sẫn lûúång cao hún
vâ nhûäng thânh tûåu trong lơnh vûåc thu lúåi.
Vïì mùåt àõa l, diïån tđch trưìng la trïn chó têåp trung tẩi mưåt
sưë vng nhêët àõnh. Hún 90% viï
åc sẫn xët la lâ do vng Nam
vâ Àưng Êu thûåc hiïån, nhûäng vng nây côn cố tïn gổi khấc lâ
vng chêu Êu giố ma. Núi àêy àấp ûáng nhûäng àiïìu kiïån cêy
la àôi hỗi nhû àiïìu kiïån vïì tûå nhiïn (nhiïåt àưå) hay con ngûúâi
(giâu ngìn nhên lûåc); nûúác cng lâ mưåt ëu tưë tûå nhiïn nhûng
cố thïí biïën àư
íi do tấc àưång ca con ngûúâi.
úã àêy cố mưåt nïìn nưng nghiïåp trưìng la nûúác cố tûâ lêu àúâi.
Nhûng, ngânh cưng nghiïåp chïë biïën vâ kinh doanh gẩo àậ kõp
phất triïín. Tuy vêåy, gẩo khưng phẫi lâ mưåt ngìn trao àưíi
hâng hoấ lúán trïn thõ trûúâng thïë giúái (trung bònh 10-15 triïåu
têën/nùm, bùçng 2-3% sẫn lûúång lûúng thûåc thïë giúái). Ngây nay,
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
26

gẩo vêỵn lâ mưåt ngânh trưìng cêy lûúng thûåc phất triïín theo
hûúáng nêng cao chêët lûúång.
 Mưåt loẩi ng cưëc “khố tđnh”
Cêy la àôi hỗi nhûäng àiïìu kiïån tûå nhiïn vâ con ngûúâi hïët
sûác cao. Do vêåy, cêy la chó trưìng àûúåc úã mưåt sưë vng trïn
thïë giúái.
La gẩo lâ mưåt loẩi ng cưëc khố tđnh. Àï
í cố nhûäng v ma
bưåi thu, cêìn phưëi húåp nhiïìu ëu tưë: nhiïåt àưå ưn hoâ (khưng bao
giúâ dûúái 100C khi hẩt thốc nẫy mêìm vâ la chđn), tûúái nhiïìu
nûúác vâ àôi hỗi cưng viïåc lao àưång tó mó.
u cêìu vïì nhiïåt àưå rêët quan trổng, tuy nhiïn khưng quấ
chùåt chệ. Nhiïåt àưå cao chó thûåc sûå cêìn thiïët trong thúâi k lu
áa
chđn (đt nhêët nhiïåt àưå phẫi àẩt 20oC trong vông 25 àïën 40
ngây). Cêy la chõu àûång àûúåc nhûäng thay àưíi theo ma úã
nhûäng vng thåc Àõa Trung Hẫi núi ma àưng khưng quấ
lẩnh, vúái àiïìu kiïån àûúåc tûúái nhiïìu nûúác trong thúâi k tùng
trûúãng. Nhûng cng cố nhûäng vng trưìng la cẩn nhû úã chêu
Phi, mưåt vâi vng miïìn ni úã Àưng Nam ấ
. úã nhiïìu vng vêỵn
xẫy ra tònh trẩng trưìng la theo kiïíu du canh du cû trïn
nûúng rêỵy, nùng sët thêëp vâ àêët thûúâng bõ rûãa trưi. Trấi lẩi,
viïåc tûúái tiïu nûúác tưët cho phếp cố nùng sët cao (úã Nhêåt Bẫn
àẩt 60 tẩ / ha).
Tuy nhiïn viïåc tûúái tiïu khưng àún giẫn: nûúác tûúái phẫi
ngêåp cấc rång la, mûåc nûúác trong rång phẫi tùng dêìn cng
vúá
i chiïìu cao ca cêy la, nûúác khưng àûúåc ûá àổng hay thấo
cẩn trûúác v gùåt. Cấc cưng viïåc nây àôi hỗi phẫi kiïím soất

chùåt chệ cấc hïå thưëng thu lúåi. Nhûäng hïå thưëng nây lâ kïët quẫ
ca mưåt khưëi lûúång cưng viïåc vơ àẩi, trong mưi trûúâng tûå nhiïn
khưng phẫi lc nâo cng thån lúåi, ca
ác rång la nùçm trïn
sûúân àưìi ni cố àưå dưëc thêëp. Cố thïí àûa ra vđ d àiïín hònh úã
nhûäng sûúân ni úã chêu Ấ núi dông nûúác cố thïí chẫy tûâ rång
la nây sang rång la khấc mâ khưng cêìn túái sûå can thiïåp
ca cú giúái, nhúâ vâo àưå nghiïng ca cấc thûãa rång mâ con
ngûú
âi kiïím soất àûúåc.
G−¬ng mỈt thÕ giíi hiƯn ®¹i
27

Nhûng cưng viïåc to lúán nây tûâ nhiïìu thïë k nay àậ àûúåc
àïìn b. Chó cố cưng viïåc trưìng la múái cố thïí tẩo nïn mêåt àưå
ngûúâi dên lâm nghïì nưng lïn túái trïn 500 ngûúâi / km2.
 Nïìn vùn minh la nûúác
Gẩo, mưåt loẩi ng cưëc ca ngûúâi chêu ấ, lâ ngìn gưëc ca
nïìn vùn minh nưng nghiïåp. Hiïån giúâ khoẫng 1/3 dên sưë
thïë
giúái àang nưëi tiïëp truìn thưëng trưìng la ca ưng cha àïí lẩi.
Vâo cëi thïí k 20, khưng sai hay cng khưng lưỵi thúâi khi
nối vïì nïìn vùn minh la gẩo úã mưåt vng àõa l xấc àõnh. Tûâ
thúâi tiïìn sûã, gẩo àậ lâ ngìn thûác ùn chđnh úã chêu ấ, vâ rång
la àậ gùỉn bố vúái cåc sưë
ng ca ngûúâi dên núi àêy. Cấc thi sơ,
cấc hoẩ sơ vâ cấc nho sơ àậ tûâng ca ngúåi loẩi ng cưëc ni sưëng
hâng triïåu ngûúâi nưng dên cêìn c nây. Vâ ngay cẫ àẩo Khưíng,
àẩo Phất giấo hoâ hẫo hay àẩo Phêåt cng ca ngúåi vễ àểp giẫn
dõ ca cẫnh àưìng qụ vâ vễ àểp hâi hoâ ca mưåt khung cẫnh

thiïn nhiïn, trong thûå
c tïë àûúåc tẩo nïn búãi nïìn nưng nghiïåp
trưìng la. Chđnh nhúâ la gẩo mâ phêìn àưng dên cû àậ cố thïí
sưëng ưín àõnh úã nưng thưn vâ cng chđnh do nhûäng àôi hỗi khùỉt
khe ca cêy la mâ mưåt sưë vng àêët sònh lêìy àậ trúã thânh
nhûäng miïìn àêët hûáa: viïåc xêy dûång cấc cưng trònh thu lúåi àậ
lâm bïå
nh sưët rết biïën mêët úã cấc àưìng bùçng Àưng Nam Ấ (àưìng
bùçng Irrawaddy, àưìng bùçng sưng Cûãu Long hay àưìng bùçng
Salouen).
úã chêu ấ, cng cố thïí phất triïín nhûäng ngânh trưìng trổt
khấc úã nhûäng vng “ph cêån” (nhû la m úã Pakistan, úã àêët
nûúác nây la m giûä vai trô ch àẩo, úã ÊË
n Àưå hay Trung
Qëc). Nhûng àưi lc, nhûäng thối quen trong tiïu dng cng
bõ nïìn vùn minh hiïån àẩi lâm thay àưíi (úã àêy phẫi kïí àïën
trûúâng húåp ca Nhêåt Bẫn trúã thânh mưåt nûúác cưng nghiïåp
hoấ). Côn àưëi vúái nhûäng ngûúâi dên nghêo, ngay cẫ khi mưåt
thay àưíi nhỗ vïì sẫn lûúång hâng nùm cng cố thïí gêy ra nhûäng
hêåu quẫ nghiïm tro
ång: àưëi vúái Bangladesh, àiïìu nây cố thïí trúã
thânh mưåt thẫm hoẩ gêy nïn nẩn àối. Thêåm chđ àưëi vúái cẫ
Trung Qëc, mưåt nûúác cố ngânh trưìng la nhòn chung phất
triïín, nhûng “miïëng cúm manh ấo” vêỵn ln lâ nưỵi bêån têm
ca cấc nhâ cêìm quìn. úã nûúác nây, sẫn xët chó àấp ûáng àûúåc