Quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo tại việt nam 002

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VŨ THỊ THỦY

RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
TẠI NGÂN HÀNG EXIMBANK – CHI NHÁNH HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Hà Nội - Năm 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

VŨ THỊ THỦY

RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
TẠI NGÂN HÀNG EXIMBANK – CHI NHÁNH HÀ NỘI

Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
Mã số 60 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

CHẤM LUẬN VĂN

PGS.TS.HÀ VĂN HỘI

PGS.TS. PHÍ MẠNH HỒNG

Hà Nội - 2015


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................i
DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU ..................................................................... iii
DANH MỤC SƠ ĐỒ .............................................................................................. iiii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ....................................................................... 1
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ......................................................... 2
Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu........................................................ 3
Những đóng góp của luận văn ................................................................................. 3
Kết cấu luận văn ........................................................................................................ 3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
VỀ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ.................................................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ...................................................................... 5
1.1.1.Rủi ro trong kinh doanh quốc tế .....................................................................5
1.1.2.Rủi ro trong thanh toán quốc tế ......................................................................6
1.1.2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước .......................................................6
1.1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước ........................................................8
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về rủi ro trong thanh toán quốc tế ..................... 11
1.2.1. Khái niệm.....................................................................................................11
1.2.1.1. Khái niệm rủi ro ................................................................................11

1.2.1.2. Khái niệm rủi ro trong thanh toán quốc tế .........................................11
1.2.2. Nguyên nhân và các loại rủi ro trong thanh toán quốc tế ............................12
1.2.2.1. Nguyên nhân......................................................................................12
1.2.2.2. Các loại rủi ro trong thanh toán quốc tế ............................................14
1.2.3. Rủi ro trong các phương thức thanh toán quốc tế........................................19
1.2.3.1. Phương thức chuyển tiền (Remittance): ............................................20


1.2.3.2. Phương thức nhờ thu (Collection) .....................................................22
1.2.3.3. Phương thức tín dụng chứng từ (Documentary Credit) .....................26
1.2.4. Hậu quả khi phát sinh rủi ro trong thanh toán quốc tế ...............................33
CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................... 34
2.1.Phƣơng pháp phân tích tổng hợp .....................................................................34
2.1.1. Nội dung phương pháp ...............................................................................34
2.1.2.Mục đích sử dụng phương pháp ...................................................................34
2.1.3.Cách thức luận văn sử dụng phương pháp....................................................35
2.2.Phƣơng pháp thống kê ......................................................................................36
2.2.1.Nội dung phương pháp .................................................................................36
2.2.2.Mục đích sử dụng phương pháp ...................................................................38
2.2.3.Cách thức luận văn sử dụng phương pháp....................................................38
2.3.Phƣơng pháp so sánh ........................................................................................38
2.3.1. Nội dung phương pháp ................................................................................38
2.3.2.Mục đích sử dụng phương pháp ...................................................................39
2.3.3.Cách thức luận văn sử dụng phương pháp....................................................39
2.4.Phƣơng pháp case study ...................................................................................40
2.4.1.Mục đích sử dụng phương pháp ..................................................................40
2.4.2. Cách thức luận văn sử dụng phương pháp...................................................41
CHƢƠNG 3 :THỰC TRẠNG RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
TẠI NGÂN HÀNG EXIMBANK - CHI NHÁNH HÀ NỘI ................................ 42
3.1. Thực trạng hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank chi

nhánh Hà Nội từ năm 2010-2014 ........................................................................... 42
3.1.1. Sự phát triển nghiệp vụ thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank ........42
3.1.2 Thực trạng hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank chi nhánh
Hà Nội 43


3.1.2.1 Hoạt động thanh toán theo phương thức chuyển tiền .........................44
3.1.2.2 Hoạt động thanh toán theo phương thức nhờ thu ...............................45
3.1.2.3 Hoạt động thanh toán theo phương thức tín dụng chứng từ. ..............46
3.2 Thực trạng rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Exinbank chi nhánh Hà Nội
................................................................................................................................... 47
3.2.1 Rủi ro đối với phương thức chuyển tiền .......................................................47
3.2.2 Rủi ro đối với phương thức nhờ thu .............................................................48
3.2.3. Rủi ro đối với phương thức tín dụng chứng từ ............................................49
3.3. Nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Eximbank chi
nhánh Hà Nội ........................................................................................................... 54
3.3.1. Các nguyên nhân khách quan ......................................................................54
3.3.1.1. Nguyên nhân từ thực trạng nền kinh tế Việt nam. .............................54
3.3.1.2. Nguyên nhân từ phía khách hàng của Eximbank Hà Nội ..................55
3.3.2. Nguyên nhân chủ quan ................................................................................56
3.4. Biện pháp phòng chống rủi ro thanh toán quốc tế mà Eximbank chi nhánh
Hà Nội đã và đang áp dụng .................................................................................... 57
3.4.1. Biện pháp phòng chống rủi ro thanh toán quốc tế .......................................57
3.4.1.1. Áp dụng quy định mới về tiêu chuẩn quan hệ đại lý trong thanh toán
quốc tế 57
3.4.1.2. Tuân thủ quy trình kiểm soát rủi ro mới của Hội Sở .........................58
3.4.1.3. Hoàn thiện quy trình thanh toán quốc tế............................................59
3.4.2. Đánh giá công tác phòng chống rủi ro trong thanh toán quốc tế của Ngân
hàng Eximbank chi nhánh Hà Nội .........................................................................63
3.4.2.1. Những mặt tích cực ...........................................................................63

3.4.2.2. Những hạn chế...................................................................................64
CHƢƠNG 4 GIẢI PHÁP NHẰM HẠN CHẾ RỦI RO TRONG THANH
TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG EXIMBANK CHI NHÁNH HÀ NỘI .. 66


4.1. Định hƣớng phát triển hoạt động thanh toán quốc tế của Exinbank chi
nhánh Hà Nội trong thời gian tới .......................................................................... 66
4.1.1 Định hướng phát triển hoạt động kinh doanh của Eximbank chi nhánh Hà
nội trong năm 2015 ................................................................................................66
4.1.2 Định hướng phát triển hoạt động TTQT của Eximbank chi nhánh Hà Nội
trong thời gian tới ..................................................................................................67
4.2. Giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong Thanh toán quốc tế của Eximbank
chi nhánh Hà Nội..................................................................................................... 68
4.2.1. Các giải pháp cơ bản nhằm quản lý rủi ro trong các phương thức TTQT của
Eximbank chi nhánh Hà Nội..................................................................................68
4.2.1.1 Giải pháp rủi ro trong phương pháp chuyển tiền ................................69
4.2.1.2. Giải pháp quản lý rủi ro trong phương thức nhờ thu .........................69
4.2.1.3 Giải pháp quản lý rủi ro trong phương thức tín dụng chứng từ. .........70
4.2.2 Các giải pháp đồng bộ nhằm quản lý rủi ro các phương thức TTQT tại
Eximbank chi nhánh Hà Nội..................................................................................74
4.2.2.1. Tập trung nguồn nhân lực phục vụ hoạt động TTQT ........................74
4.2.2.2. Xây dựng mô hình quản lý rủi ro mới trong thanh toán quốc tế........76
4.2.2.3. Tránh những rủi ro quốc gia ảnh hưởng đến các phương thức
TTQT..............................................................................................................76
4.3. Một số kiến nghị ............................................................................................... 77
4.3.1 Đối với chính phủ .........................................................................................77
4.3.1.1 Hoàn thiện hệ thống pháp lý, chính sách trong TTQT .......................77
4.3.1.2 Tăng cường quản lý thị trường, giám sát hợp đồng kinh doanh: ........78
4.3.1.3 Tăng cương các biện pháp quản lý kỹ thuật an toàn trong thanh toán
xuất nhập khẩu: ..............................................................................................80

4.3.1.4 Nâng cao vai trò của các đại sứ quán ở nước ngoài, có chính sách phù
hợp khuyến khích các doanh nghiệp xuất khẩu ..............................................80
4.3.2 Đối với Ngân hàng nhà nước ........................................................................81


4.3.2.1 Xây dựng hệ thống cảnh báo những biến động bất thường về tình hình
tài chính – kinh tế ...........................................................................................81
4.3.2.2 Củng cố và phát triển thì trường tiền tệ ..............................................82
4.3.2.3 Chính sách cho vay ngoại tệ, quản lý ngoại hối, tỷ giá cần điều chỉnh
kịp thời 83
4.3.2.4 Nâng cao chất lượng hoạt động của trung tâm thông tin phòng ngừa và
xử lý rủi ro của Ngân hàng Nhà nước (CIC): .................................................83
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 87
PHỤ LỤC I .............................................................................................................. 90


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận văn với đề tài “Rủi ro trong thanh toán quốc tế
tại Ngân hàng Eximbank – Chi nhánh Hà Nội” là công trình nghiên cứu riêng
của tôi.
Các số liệu trong luận văn được sử dụng trung thực. Kết quả nghiên cứu được
trình bày trong luận văn này chưa từng được công bố tại bất kỳ công trình nào khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2015
Tác giả luận văn

Vũ Thị Thủy

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu trường Đại
học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, đến quý thầy cô trong Khoa Tài chính Ngân hàng, Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi
để tôi hoàn thành luận văn này. Đặc biệt bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Hà
Văn Hội đã hướng dẫn tận tình, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến lãnh đạo Ngân hàng, lãnh đạo các phòng ban,
các anh chị cán bộ công nhân viên tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Xuất
nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) - Chi nhánh Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ trong
quá trình hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, tôi cũng xin cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè và đồng nghiệp
đã tận tình hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả mọi người!
Hà Nội, ngày 12 tháng 10 năm 2015
Tác giả

Vũ Thị Thủy


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Ký hiệu

Nguyên nghĩa

1

CIC

Trung tâm thông tin phòng ngừa rủi ro

và xử lý rủi ro của Ngân hàng Nhà nước

2

Eximbank

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Xuất
nhập khẩu Việt Nam

3

Eximbank Hà Nội

Ngân hàng Thương mại Cổ phần Xuất
nhập khẩu Việt Nam-Chi nhánh Hà Nội

4

L/C

Thư tín dụng – Letter of Credit

5

NH

Ngân hàng

6

NHPH

Ngân hàng phát hành

7

NHTM

Ngân hàng thương mại

8

No&PTNT

Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển
Nông thôn Việt Nam

9

TTQT

10

UCP

Thanh toán quốc tế
Quy tắc thực hành tín dụng chứng từ Uniform Customs and Pratice for
Documentary Credits.

11

URC

Quy tắc thống nhất về nhờ thu –
Uniform Rules for Collections

12

XNK

Xuất nhập khẩu

i


DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU
STT

Bảng

Nội dung

Trang

1

Bảng 3.1

Bảng số liệu hoạt động thanh toán quốc tế của

42

Eximbank giai đoạn 2010 - 2014
2

Bảng 3.2

Doanh số thanh toán quốc tế của các nghiệp vụ
TTQT chủ yếu của Eximbank – Chi nhánh Hà
Nội

ii

44


DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT

Sơ đồ

1

Sơ đồ 1.1

Quy trình nghiệp vụ chuyển tiền

20

2

Sơ đồ 1.2

Quy trình nghiệp vụ nhờ thu

22

3

Sơ đồ 1.3

Quy trình nghiệp vụ tín dụng chứng từ

27

4

Sơ đồ 3.1

Quy trình gửi bộ chứng từ để kiểm tra tại Hội Sở

58

Nội dung

iii

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Năm 2015 được đánh giá là một năm đặc biệt với nền kinh tế Việt Nam, đầu
tiên là việc Cộng đồng kinh tế Asean (AEC: Asean Economic Community) chính
thức hoạt động, tiếp nữa là khả năng ký kết hiệp định đối tác xuyên Thái bình
dương – TPP. Các sự kiện này đã đánh dấu một mốc son lịch sử trong phát triển
kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam. Ngày nay, Việt Nam đã trở thành điểm
sản xuất cực kỳ quan trọng trong chuỗi cung ứng và thương mại toàn cầu. Tổng giá
trị Xuất – Nhập Khẩu năm 2014 đã đạt gần 300 tỷ USD. Với tốc độ tăng trưởng
hàng năm luôn đạt trên 2 con số. Đi cùng với đó là quy mô của hoạt động thanh
toán quốc tế và tài trợ thương mại cũng luôn tăng trưởng nhanh và mạnh. Chính vì
sự phát triển nóng đó, mà các hoạt động này đã bộc lộ hạn chế và rủi ro của mình.
Từ đó phát sinh yêu cầu cần những nghiên cứu về vấn đề rủi ro của thanh toán quốc
tế.
Ngày nay, các ngân hàng thương mại (NHTM) không ngừng mở rộng các
nghiệp vụ ngoại bảng như kinh doanh ngoại hối, thanh toán quốc tế, bảo lãnh… Các
hoạt động ngoại bảng mang lại thu nhập cho ngân hàng dưới dạng phí ngày một
tăng không những về mặt số lượng mà cả tỷ trọng. Trong số các nghiệp vụ ngoại
bảng, thanh toán quốc tế đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam là nghiệp vụ
quan trọng nhất, có tốc độ tăng trưởng mạnh, mang lại cho ngân hàng khoản thu phí
ngày một tăng; thông qua nghiệp vụ thanh toán quốc tế để phát triển các nghiệp vụ
khác như mua bán ngoại tệ, bảo lãnh, tài trợ xuất khẩu... Vì vậy, nghiệp vụ thanh
toán quốc tế có thể được xem là nghiệp vụ ngoại bảng đặc trưng cho các ngân hàng
thương mại Việt Nam hiện nay.
Tuy nhiên, hoạt động thanh toán quốc tế (TTQT) là nghiệp vụ mang tính chất
toàn cầu, tiềm ẩn khá nhiều rủi ro vì sự phức tạp và đa dạng của yếu tố quốc tế đem
đến, nó chiụ ảnh hưởng của rất nhiều nhân tố. Do đó, trong quá trình thanh toán
không thể tránh khỏi những rủi ro mang yếu tố khách quan cũng như chủ quan, các

1

rủi ro này càng được kiểm soát chặt chẽ và giảm thiểu bao nhiêu càng mang lại lợi
ích và hiệu quả kinh tế cho các bên cũng như các quốc gia bấy nhiêu.
Là một ngân hàng thương mại tham gia các hoạt động hỗ trợ xuất nhập khẩu
từ ngày đầu, Eximbank là một trong những ngân hàng thương mại hàng đầu trong
lĩnh vực tài trợ thương mại và thanh toán quốc tế tại Việt Nam. Kinh nghiệm và bản
lĩnh của Eximbank nói chung, cũng như chi nhánh Eximbank Hà Nội nói riêng tích
lũy qua 20 năm qua là rất tốt. Tuy nhiên, các vấn đề phát sinh từ hội nhập, sự thay
đổi trong tập quán thương mại quốc tế diễn ra thường xuyên và liên tục. Đòi hỏi
phải có sự nghiên cứu sâu và sự cập nhật thường xuyên xu thế, kiến thức về rủi ro
của hoạt động thanh toán quốc tế.
Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các nội dung và biện pháp
nhằm quản lý các rủi ro trong các phương thức thanh toán quốc tế để nâng cao hiệu
quả hoạt động thanh toán quốc tế tại ngân hàng phù hợp với yêu cầu phát triển kinh
tế đối ngoại là một nhu cầu khách quan và hợp quy luật. Đề tài: “Rủi ro trong thanh
toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank - chi nhánh Hà Nội” là cần thiết để giải quyết
các yêu cầu đặt ra của vấn đề.
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Mục đích
Hệ thống hóa và làm rõ những lý luận về thanh toán quốc tế . Trên cơ sở phân
tích hoạt động thanh toán quốc tế của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Xuất nhập khẩu
Việt Nam (Eximbank) chi nhánh Hà Nội, qua đó đề xuất giải pháp để hạn chế rủi ro
trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank chi nhánh Hà Nội một cách hiệu quả.
Câu hỏi nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài “Rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng
Eximbank - chi nhánh Hà Nội” luận văn lần lượt đi vào giải quyết các câu hỏi sau:
- Hoạt động thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Exinbank chi nhánh Hà Nội
trong thời gian vừa qua đã gặp phải những rủi ro gì?
- Eximbank chi nhánh Hà Nội đã thực hiện công tác phòng chống rủi ro

trong thanh toán quốc tế như thế nào?

2


- Trong thời gian tới, Eximbank chi nhánh Hà Nội cần làm gì để hạn chế rủi
ro trong thanh toán quốc tế?
Nhiệm vụ nghiên cứu
Thứ nhất, đề tài hệ thống hóa cơ sở lý luận về thanh toán quốc tế và rủi ro
trong thanh toán quốc tế. Từ những cơ sở lý luận này, sẽ đưa ra những rủi ro có thể
xảy ra đối với từng phương thức thanh toán cụ thể.
Thứ hai, mô tả thực trạng rủi ro thanh toán quốc tế, phân tích những rủi
ro trong thanh toán quốc tế thực tế đã xảy ra tại Ngân hàng Eximbank chi
nhánh Hà Nội.
Cuối cùng, đề tài đưa ra những giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong thanh
toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank chi nhánh Hà Nội.
Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng
Eximbank chi nhánh Hà Nội.
Phạm vi nghiên cứu: Ngân hàng Eximbank chi nhánh Hà Nội trong thời gian
từ năm 2011 đến năm 2014
Những đóng góp của luận văn
- Phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế dưới góc độ của ngân hàng trong
bối cảnh hiện nay.
- Phân tích những rủi ro trong thanh toán quốc tế đã xảy ra tại Ngân hàng
Eximbank – Chi nhánh Hà Nội, đánh giá những mặt tích cực và hạn chế của việc
phòng ngừa rủi ro trong thanh toán quốc tế của Ngân hàng Eximbank – Chi nhánh
Hà Nội.
- Đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm hạn chế rủi ro trong thanh toán quốc tế
tại Ngân hàng Eximbank - Chi nhánh Hà Nội một cách hiệu quả hơn.

Kết cấu luận văn
Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục viết tắt, danh mục bảng biểu sơ đồ, tài
liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 4 chương:

3


Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về rủi ro trong
thanh toán quốc tế
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Thực trạng rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng
Eximbank chi nhánh Hà Nội.
Chương 4: Giải pháp nhằm hạn chế rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân
hàng Eximbank chi nhánh Hà Nội.

4


CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
VỀ RỦI RO TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1.1. Rủi ro trong kinh doanh quốc tế
Nền kinh tế Việt Nam đang từng bước phát triển theo hướng công nghiệp
hóa, hiện đại hóa. Kể từ khi hội nhập kinh tế quốc tế đến nay, lĩnh vực kinh doanh
quốc tế đang ngày càng được mở rộng và đem lại thu nhập cao cho các chủ thể kinh
tế. Tuy nhiên, kinh doanh quốc tế luôn tiềm ẩn rất nhiều rủi ro bởi sự khác biệt giữa
các quốc gia. Có rất nhiều bài nghiên cứu đề cập đến vấn đề rủi ro trong kinh doanh
quốc tế. Cụ thể là:
Nguyễn Thị Quy và tập thể tác giả Trường Đại học Ngoại thương với đề tài
nghiên cứu khoa học cấp bộ, 2007. Nghiên cứu – Phân tích các rủi ro trong hoạt

động kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế
quốc tế. Đề tài được các tác giả hệ thống hóa lý luận chung về rủi ro và quản trị rủi
ro trong kinh doanh quốc tế. Từ những kinh nghiệm quản trị rủi ro của các doanh
nghiệp ở một số quốc gia trên thế giới, các tác giả đi sâu vào phân tích thực trạng
rủi ro và hoạt động quản trị rủi ro của các doanh nghiệp Việt Nam trong kinh doanh
quốc tế. Đặt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, bài nghiên cứu đưa ra những
cơ hội và thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam, nhận định được xu hướng
phát triển mới trong hoạt động quản trị rủi ro trên thế giới và định hướng cho các
doanh nghiệp Việt Nam. Điểm nhấn của bài nghiên cứu là đưa ra những giải pháp
thiết thực nhất cho các doanh nghiệp Việt Nam giảm thiểu được rủi ro trong kinh
doanh quốc tế cũng như những kiến nghị hợp lý đề xuất với Quốc hội, Chính phủ,
Ngân hàng nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ Thương mại, Bộ Ngoại giao.
Bài nghiên cứu của tác giả Võ Thị Thúy Anh, 2009, Trường Đại học Kinh tế
- Đại học Đà Nẵng, tạp chí khoa học và công nghệ Đại học Đà Nẵng – Số 2(31).
Quản lý rủi ro hối đoái giao dịch trong kinh doanh quốc tế. Bài viết này trình bày
các chiến lược quản lý rủi ro hối đoái giao dịch trong kinh doanh quốc tế như chiến

5


lược kỹ thuật hoạt động, chiến lược hợp đồng tài chính, cách thức vận dụng các
chiến lược này cũng như đánh giá ưu, nhược điểm của từng chiến lược. Hơn nữa,
bài viết nêu rõ rằng doanh nghiệp nên tự bảo vệ mình khỏi rủi ro hối đoái giao dịch
trong kinh doanh quốc tế thông qua bảo hiểm khi thị trường tài chính không hoàn
hảo hay khi tỷ giá hối đoái biến động lớn. Nếu thực hiện bảo hiểm, đầu tư kết hợp
quyền chọn hay quyền chọn là công cụ tài chính tốt nhất, hợp đồng kỳ hạn là sự lựa
chọn tốt thứ hai của các doanh nghiệp kinh doanh quốc tế.
Luận văn Thạc sĩ Kinh tế thế giới và quan hệ kinh tế quốc tế, 2008, Nguyễn
Nam Hải, Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội. Các rủi ro phát sinh
khi thực hiện hợp đồng ngoại thương của các doanh nghiệp Việt Nam. Tác giả

nghiên cứu, phân tích về lý thuyết những rủi ro thường xảy ra trong hoạt động kinh
doanh xuất nhập khẩu của Việt Nam. Đánh giá các rủi ro đã từng phát sinh trong
khi thực hiện hợp đồng mua bán quốc tế của một số doanh nghiệp Việt Nam, đưa ra
nguyên nhân những rủi ro đó. Từ đó, nêu kiến nghị đối với nhà nước về đổi mới
hoàn thiện chính sách quản lý và cơ chế điều hành kinh doanh xuất nhập khẩu, phát
triển thị trường bảo hiểm mạnh và cạnh tranh cao. Đồng thời, đề xuất một số biện
pháp phòng ngừa, hạn chế rủi ro trong quá trình thực hiện hợp đồng xuất nhập khẩu.
1.1.2. Rủi ro trong thanh toán quốc tế
1.1.2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
Rủi ro trong thanh toán quốc tế là vấn đề quan tâm chung của tất cả các quốc
gia thế giới. Nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài đã nghiên cứu rủi ro trong thanh toán
quốc tế trên nhiều khía cạnh và đưa ra những biện pháp quản lý rủi ro đối với nhà
xuất khẩu, nhà nhập khẩu và đối với ngân hàng. Có thể kể đến những bài nghiên
cứu tiêu biểu sau:
Nghiên cứu của tổ chức Glenbrook, Hoa Kỳ, 2011. Bối cảnh - Triển vọng
của thanh toán xuyên biên giới. Tổ chức này đã đề cập đến vấn đề thanh toán xuyên
biên giới trong bối cảnh thế giới hiện nay. Với việc sử dụng chủ yếu phương pháp
nghiên cứu định lượng thông qua việc thực hiện các cuộc khảo sát với đối tượng
điều tra là các ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế, cũng như

6


những người thực hiện thanh toán xuyên quốc gia. Theo đó, một trong những mục
tiêu chính của cuộc khảo sát mà nhóm nghiên cứu thực hiện là tìm hiểu những thách
thức trong việc thanh toán qua biên giới dưới sự nhận định của các chuyên gia. Dựa
trên kết quả thu được, các ngân hàng và các nhà cung cấp khoản thanh toán đã nhận
định rằng những khó khăn lớn nhất trong việc thanh toán qua biên giới mà người sử
dụng dịch vụ của công ty của họ phải đối mặt là: thời gian cần cho các quỹ để xóa,
sự hòa giải thanh toán (payment reconciliation), việc theo dõi tiến độ thanh toán

(tracking payment progress), và thiếu minh bạch về phí trao đổi ngoại hối (lack of
foreign exchange fee transparency). Thêm vào đó, theo kết quả của cuộc điều tra
của các ngân hàng và đối tượng cung cấp dịch vụ , nghiên cứu cũng đã tiết lộ ra 3
đặc điểm quan trọng trong việc thanh toán xuyên biên giới là độ tin cậy, tốc độ hay
tính kịp thời và sự an toàn. Do vậy, nó đã đem đến những gợi ý về việc cải tiến hệ
thống nhằm tập trung nâng cao 3 đặc điểm trên. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, những
thách thức đối với thanh toán quốc tế không chỉ đơn giản là những kết quả đến từ
việc sự gia tăng không ngừng của khối lượng giao dịch. Một số yếu tố về kinh tế,
chính trị, và kỹ thuật cũng gây ra những áp lực không nhỏ cho các hoạt động này.
Tuy nhiên, hầu hết những câu trả lời trong khảo sát của nghiên cứu đến từ những
ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán quốc tế tại Hoa Kì nên những đánh
giá rút ra không được xem như mang tính đại diện cho toàn cầu. Công trình nghiên
cứu cũng đưa ra một số nhận định về sự rườm rà, dễ gây lỗi, và tốn kém trong quá
trình thực hiện thanh toán quốc tế. Quá trình tăng trưởng trong nền kinh tế thế giới
và toàn cầu hóa đã kéo theo sự lộn xộn trong quá trình thanh toán. Một phần nguyên
nhân được đưa ra là việc duy trình hệ thống thanh toán cũ (đã được lập từ nhiều
thập kỷ trước) vẫn được tiếp tục sử dụng, và chúng sẽ được cải tiến thêm để đáp
ứng các nhu cầu của doanh nghiệp hiện đại. Trên những kết quả thu được từ cuộc
khảo sát, nhóm nghiên cứu cũng đã đưa ra một số những biện pháp nhằm nâng cao
chất lượng và tính hiệu của thanh toán quốc tế. Đối với người sử dụng của các hệ
thống thanh toán, trên cả hai bên trả tiền và nhận được, đều có mong muốn làm thế
nào để thiết lập các quy trình tốt nhất để tối ưu hóa nhu cầu của họ.

7


Sirpal R. (2009). Quản lý thanh toán quốc tế và giảm thiểu rủi ro trong thanh
toán quốc tế. Tạp chí quản lý tài chính Hoa Kỳ số 33(9) trang 36-45. Bài nghiên cứu
chỉ ra những rủi ro xảy ra đối với các doanh nghiệp khi thực hiện các giao dịch quốc
tế. Điểm nhấn của bài viết là việc sử dụng thanh toán điện tử trong các giao dịch

quốc tế để giúp các doanh nghiệp cải thiện chu kỳ thanh toán và hạn chế được rủi ro
trong thanh toán quốc tế.
Joshua Abor, 2005. Quản lý rủi ro hối đoái của các doanh nghiệp Anh. Tạp
chí tài chính rủi ro của Anh số 6 trang 96-108. Bài viết đi sâu vào thực tiễn quản lý
rủi ro ngoại hối của công ty Anh khi tham gia vào thương mại quốc tế. Nghiên cứu
này tập trung vào việc làm thế nào các công ty Anh quản lý rủi ro ngoại hối của họ
và các vấn đề liên quan rủi ro tỷ giá, xác định mức độ mà các công ty sử dụng các
kỹ thuật quản lý rủi ro ngoại hối. Đặc trưng của bài viết này là phân tích về quản lý
rủi ro ngoại hối từ quan điểm Anh. Kiến nghị những giải pháp nhằm tăng cường các
hoạt động quản lý rủi ro ngoại hối của các công ty Anh. Bài viết này rất hữu ích
không chỉ cho các doanh nghiệp tham gia vào thương mại quốc tế, mà còn cho các
tổ chức tài chính quan tâm đến việc cung cấp sản phẩm bảo hiểm rủi ro cho các
doanh nghiệp này.
1.1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
Đối với mỗi quốc gia thanh toán quốc tế luôn đóng một vai trò quan trọng
trong nền kinh tế. Nhưng TTQT lại luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro bởi những đặc thù của
nó. Ở nước ta, việc phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế và đưa ra những giải
pháp nhằm hạn chế được những rủi ro đó là đề tài thu hút sự quan tâm của nhiều
nhà nghiên cứu. Có thể kể đến những tác phẩm tiêu biểu sau:
Bài nghiên cứu của tác giả Nguyễn Văn Tiến, học viện ngân hàng, báo tài
chính tháng 5/2008 trang 47-49, Phòng ngừa rủi ro tỷ giá trong thanh toán quốc tế.
Bài viết đi sâu vào nghiên cứu rủi ro tỷ giá, việc sử dụng đồng USD trong thương
mại, thanh toán và đầu tư quốc tế, phân tích biến động của tỷ giá tác động đến các
đối tượng: ngân hàng, doanh nghiệp, các nhân... có hoạt động xuất nhập khẩu, chủ
nợ và con nợ bằng đồng USD. Từ kinh nghiệm phòng ngừa rủi ro tỷ giá của các

8


ngân hàng thương mại trên thế giới, tác giả đưa ra những giải pháp phòng ngừa rủi

ro tỷ giá trong thanh toán quốc tế cho các ngân hàng thương mại, nhà xuất khẩu,
nhập khẩu trong bối cảnh kinh tế tại Việt Nam.
Luận án Tiến sĩ kinh tế của tác giả Lê Thị Phương Liên, Đại học Kinh tế
Quốc Dân: “ Nâng cao hiệu quả hoạt động thanh toán quốc tế của các Ngân hàng
thương mại Việt Nam” 2008. Bài nghiên cứu đã hệ thống hóa một cách chi tiết
những vấn đề lý luận cơ bản về thanh toán quốc tế; trên cơ sở thực tiễn hoạt động
TTQT của NHTM Việt Nam trong thời gian từ năm 2003-2008, luận án đã đi vào
nghiên cứu một cách toàn diện về hoạt động TTQT của NHTM Việt Nam và đề
xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu của quả hoạt động TTQT của NHTM.
Trong phần phụ lục 4, tác giả đề cập thẳng đến các rủi ro phát sinh, chỉ ra nguyên
nhân cơ bản, nhưng mới chỉ dừng ở mức đề cập. Chưa đánh giá một cách chuyên
sâu hơn về rủi ro và tác động của nó lên phương thức thanh toán đó.
Lại Ngọc Quý, 2001 “Những vấn đề cơ bản nhằm hoàn thiện các nghiệp vụ
thanh toán quốc tế trong hệ thống các Ngân hàng thương mại Việt Nam”, Luận án
Tiến Sĩ khoa học kinh tế. Tác giả đã đề cập đến Thanh Toán quốc tế và phân biệt rủi
ro thanh toán quốc tế thành ba nguyên nhân: Rủi ro từ kỹ thuật nghiệp vụ, rủi ro đạo
đức và rủi ro do cơ chế chính sách thay đổi. Trong đó, tác giả mới chỉ đề cập sơ qua
về một số kỹ thuật nghiệp vụ đơn giản, các rủi ro cho người tham gia. Nhận định
nguyên nhân ban đầu, nguồn gốc rủi ro và hướng giải quyết ở mức rất chung chung.
Cũng trong hệ thống các bài viết có liên quan đến luận án của mình, tác giả
Lại Ngọc Quý trong bài viết: ”Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế và giải
pháp hạn chế nhìn từ góc độ pháp lý” đăng trên tạp chí ngân hàng số 3+4 trang 5456 đã đóng góp giải pháp hạn chế rủi ro bằng chính sách. Tuy nhiên, trong bối cảnh
hội nhập kinh tế sâu rộng và nhanh chóng như hiện nay thì việc sử dụng các công cụ
chính sách bị hạn chế rất nhiều.
Rủi ro pháp lý trong hoạt động thanh toán quốc tế của Việt Nam – Tạp chí
khoa học và đào tạo ngân hàng, số 61, tháng 06/2007, Nguyễn Thị Hồng Hải. Bài
viết nhấn mạnh đến rủi ro pháp lý trong hoạt động TTQT tại Việt Nam. Xuất phát

9

từ các vấn đề liên quan đến rủi ro pháp lý trong TTQT như: pháp luật và chính sách
liên quan đến hoạt động TTQT, thông lệ quốc tế về TTQT, các rào cản hoạt động
thương mại, tác giả đưa ra những nguyên nhân dẫn đến rủi ro pháp lý trong TTQT
của Việt Nam. Đặc biệt bài viết đưa ra những giải pháp hữu ích nhằm giảm rủi ro
pháp lý trong hoạt động TTQT của Việt Nam.
Trần Anh Tuấn, 2010. Giải pháp hạn chết rủi ro thanh toán quốc tế tại Ngân
hàng No&PTNT Thủ Đô. Luận văn Thạc sỹ, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân,
khoa tài chính ngân hàng. Luận văn đã đề cập đến các vấn đề như sau: các khái
niệm về thanh toán quốc tế, những rủi ro trong các phương thức thanh toán quốc tế
và một số rủi ro thường gặp khác trong thanh toán quốc tế. Trên cơ sở đó, luận văn
đã trình bày thực trạng rủi ro trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng No&PTNT
Thủ Đô và đưa ra giải pháp hạn chế rủi ro trong thanh toán quốc tế cần thực hiện tại
Ngân hàng No&PTNT Thủ Đô.
Trần Thị Thái Hằng, năm 2014. Quản lý rủi ro các phương thức thanh toán
quốc tế tại Ngân hàng Ngoại thương. Công trình nghiên cứu của tác giả đến từ Đại
học Đông Á tập trung nghiên cứu về rủi ro thanh toán quốc tế theo phương thức
thanh toán nhờ thu và phương thức tín dụng chứng từ, phân tích và đo lường rủi ro.
Bài viết nhấn mạnh vào cách quản lý rủi ro thanh toán quốc tế theo hai phương thức
trên tại Ngân hàng Ngoại thương, đưa ra quy trình đánh gia rủi ro, kiểm soát, tài trợ
rủi ro trong hoạt động thanh toán xuất nhập khẩu.
Nhìn chung các tài liệu trên đã tập trung phân tích những rủi ro trong thanh
toán quốc tế thường gặp trong phạm vi chi nhánh hoặc một ngân hàng. Tuy nhiên
các tài liệu trên vẫn chưa đi sâu vào phân tích rủi ro trong thanh toán quốc tế theo
các các phương thức thanh toán quốc tế nhìn từ góc độ của Ngân hàng. Luận văn
này sẽ làm sáng tỏ vị trí và vai trò của thanh toán quốc tế trong bối cảnh hội nhập
kinh tế quốc tế; các rủi ro thường gặp trong thanh toán quốc tế; đặc biệt đi sâu vào
phân tích rủi ro các phương thức thanh toán quốc tế dưới góc độ của Ngân hàng
trong quá trình thanh toán xuất nhập khẩu. Căn cứ vào tổng hợp những rủi ro, cơ sở
lý luận đã xây dựng và thực tiễn nghiên cứu, đề ra thêm những giải pháp nhằm quản

10


lý rủi ro trong các phương thức thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Eximbank chi
nhánh Hà Nội một cách hiệu quả hơn.
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về rủi ro trong thanh toán quốc tế
1.2.1. Khái niệm
1.2.1.1. Khái niệm rủi ro
Có thể nói rủi ro tồn tại ở khắp mọi lĩnh vực cuộc sống, hiện diện ở hầu hết
trong mọi hoạt động của con người. Khi có rủi ro, người ta không thể dự đoán được
chính xác kết quả, và sự hiện diện của mọi rủi ro gây nên sự bất định. Nguy cơ rủi
ro sẽ phát sinh bất cứ khi nào một hành động dẫn đến khả năng được hay mất không
thể đoán trước.Vậy rủi ro là gì?
Quan điểm về rủi ro có hai trường phái lớn: đó là trường phái truyền thống
(hay còn gọi là trường phái tiêu cực) và trường phái trung hòa. Theo trường phái
truyền thống, rủi ro là những thiệt hại, mất mát, nguy hiểm hoặc các yếu tố liên
quan đến nguy hiểm, khó khăn, hoặc điều không chắc chắn có thể xảy ra cho con
người. Đại diện của trường phái này, từ điển Oxford cho rằng rủi ro là khả năng gặp
nguy hiểm hoặc bị đau đớn thiệt hại... Trong khi đó, theo cách nhìn của phái trung
hòa, rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được. Theo Allan Willett, một đại biểu của
trường phái trung hòa, thì rủi ro là sự bất trắc có liên quan đến việc xuất hiện những
biến cố không mong đợi.
Mỗi quan điểm hay khái niệm trên sử dụng những ngôn từ khác nhau nhưng
đều có điểm chung là đề cập đến một hay một chuỗi sự kiện mà nó sẽ tạo ra các tổn
thất hoặc đem lại những cơ hội. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ xét
rủi ro ở đây như là các biến cố có thể gây ảnh hưởng xấu đến quá trình hoạt động
kinh doanh của ngân hàng thương mại, làm giảm hiệu quả hoạt động của ngân hàng.
Từ đó, đưa ra các giải pháp hạn chế rủi ro nhằm ngăn chặn những tổn thất trong
hoạt động của ngân hàng.

1.2.1.2. Khái niệm rủi ro trong thanh toán quốc tế
Thanh toán quốc tế là việc chi trả bằng tiền liên quan đến mua bán, cung ứng
dịch vụ - hàng hóa giữa các tổ chức hoặc cá nhân của nước này với nước khác thông

11


qua quan hệ giữa các ngân hàng của các nước có liên quan. Thanh toán quốc tế là
hoạt động cơ bản nhất và giữ vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh đối
ngoại của các ngân hàng thương mại mà ngày nay nó được gọi là một bộ phận quan
trọng trong nghiệp vụ quốc tế của các NHTM.
Rủi ro trong thanh toán quốc tế là những rủi ro phát sinh trong quá trình thực
hiện thanh toán quốc tế liên quan đến các giao dịch quốc tế.
Rủi ro trong hoạt động TTQT của NHTM là vấn đề xảy ra ngoài ý muốn
trong quá trình tiến hành hoạt động TTQT và ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh
doanh của NHTM. Trong quá trình tiến hành hoạt động TTQT, rủi ro xảy ra khi
quyền lợi của một bên tham gia bị vi phạm. Rủi ro không chỉ được hiểu theo nghĩa
hẹp là việc chứng từ không được thanh toán, mà còn được hiểu rộng ra là bất kỳ
một sự chậm trễ nào trong khâu của quá trình TTQT.
Rủi ro có thể xảy ra với tất cả các bên tham gia: Với người bán, rủi ro xảy ra
khi bán hàng không thu được tiền hoặc chậm thu được tiền, rủi ro về thị trường, rủi
ro không nhận hàng...; với người mua, rủi ro xảy ra khi người bán không giao hàng
đúng với các điều kiện của hợp đồng, rủi ro không giao hàng, rủi ro trong quá trình
vận chuyển...
1.2.2. Nguyên nhân và các loại rủi ro trong thanh toán quốc tế
1.2.2.1. Nguyên nhân
Hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động mang tính chất phức tạp và đa
chiều, trong quá trình diễn ra hoạt động này, luôn tiền ẩn những rủi ro đến từ các
nguyên nhân khác nhau sau đây:
 Nguyên nhân khách quan

- Khách hàng trong nước gặp khó khăn kinh doanh về tài chính nên không
có khả năng thực hiện những cam kết thanh toán với ngân hàng, hoặc lợi dụng sự sơ
hở, buông lỏng trong quá trình thực hiện, kiểm soát, giám sát hoạt động thanh toán
quốc tế của ngân hàng.
- Đối tác nước ngoài không có khả năng thực hiện hợp đồng, không có thiện
chí hoặc cố tình lợi dụng lừa đảo.

12


- Trình độ nghiệp vụ ngoại thương của khách hàng khi tham gia thương mại
quốc tế còn thấp, nhiều khách hàng chưa có kinh nghiệm, chấp nhận ký kết những hợp
đồng có những điều kiện thanh toán bất lợi kéo theo những rủi ro cho ngân hàng.
- Hành lang pháp lý cho hoạt động ngân hàng nói chung và hoạt động ngân
hàng quốc tế nói riêng còn thiếu và có nhiều bất cập .
- Thị trường ngoại tệ chưa phát triển, tỷ giá các ngoại tệ mạnh không ổn
định, khủng hoảng kinh tế ảnh hưởng đến hoạt động thanh toán quốc tế, đồng thời
làm tăng rủi ro về ngoại hối của ngân hàng. Hơn thế nữa các nghiệp vụ kinh doanh
ngoại tệ trên thị trường chưa phát triển, chủ yếu dừng lại ở giao dịch mua bán ngay
(spot) các giao dịch mua bán kỳ hạn còn rất nhiều hạn chế.
 Nguyên nhân chủ quan.
- Trình độ cán bộ thanh toán quốc tế còn nhiều bất cập, nhiều khi còn thiếu
tinh thần trách nhiệm, yếu kém về nghiệp vụ chuyên môn, không nắm chắc và tuân
thủ quy trình thanh toán quốc tế.
- Chưa có các cơ chế thống nhất, đồng bộ để đảm bảo khả năng thanh toán
như cơ chế thành lập quỹ dự phòng rủi ro thanh toán quốc tế, cơ chế phối hợp giữa
nghiệp vụ thanh toán quốc tế và quản lý tín dụng xuất nhập khẩu.
- Các hình thức dịch vụ còn đơn điệu, một chiều, chưa đa dạng hóa để giảm
thiểu phân tán rủi ro và thu hút nguồn ngoại tệ mạnh.
- Công nghệ ngân hàng còn lạc hậu, chưa đồng bộ và phát triển kịp thời so

với xu thế phát triển và nhu cầu thanh toán quốc tế, làm ảnh hưởng đến tốc độ thanh
toán, gây rủi ro cho ngân hàng.
- Hoạt động kinh doanh ngoại tệ còn thiếu tính chủ động, mới chỉ dừng lại ở
việc mua bán phục vụ từng giao dịch cụ thể, chưa thực sự kinh doanh để thu lợi
nhuận và tăng cường tính chủ động về nguồn ngoại tệ cung cấp cho khách hàng khi
phát sinh nhu cầu về ngoại tệ.
Tóm lại, sự cách biệt về địa lý, ngôn ngữ, hệ thống luật pháp, tập quán kinh
doanh... làm cho hoạt động TTQT nói riêng và nghiệp vụ ngân hàng đối ngoại nói
chung chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn.

13