Tài nguyên, môi trường trong việc phát triển kinh tế thị trường ở việt nam chính trị xã hội chủ nghĩa

DAI HOC Ql 6(^ (ilA llA NOI
TRUÒNC DAI IIOC^ KIIOA I i o r \ \ IlÒI \ A NHÀN \ AN

^G^J'YI:l\ rni KÌM

SGA

rAì NCUIYKN, MÒI TRli()N(i I RONC; VIÈC PHA i
TRIKN KINU TE THI rRIlÒNC; 0 VIET NAM.

/ J / \ A / i \ TIÌM

SY KflOA fìO< hlMÌ

1 ;,Ur. .

HA NOI 19'>.i

TE


DAI HOC QIIÓC (ilA UÀ NOI
TRl'ÒNG DAI HOC KIIOA HOC XA HOI VA NHAN VAN

i\G I/YÈN

THIKIMNGA

MÒI TRUÒNG TRONG VIÈC PHA I
TRIÉN KINH TÈ THI TRUÒNG Ò VIÈT NAM.

TAI NGUYÈN,

*

.

Chuyén ngành: Kinh téch(nh tn xà hot chii nghìa
Ma hièn: 50201

IJJÀN ÀN TU AC SY KIÌOA HOC KINU TL

Nfornii huóng dàn khoa hoc: PTS Dinli Quatig Ty

HANOI 199.5


M i e LI e

Chffong

I:

l A l N(U?^VN, MOl TRCONf; rR( )Nfi SIN KINH Ih HIl'/N DAI

^

/.

Moi fruòng va sir phàf fnén

X

1.

l'ai ngiiycn. mòi trudng - nguon hrc ciìa su' plial triCn

2.

(Vie c a d i liép ciìn ciìa cac Inrdng |)liai kinh té ve cac \ An

.8
IQ

de lai ngnyèn, iiiòi Inroiig
//.

Kinh /e'flit

fn/òng

vói vice su' dinig, (pian ly fòt iiguyrfi,

26

fììoi fruòng
1.

Ntiniig \ì)l)t hai cna nèn kinh IC (Ili tnrdng Iroiig luih vuc

26

quàn ly lai ngiiyen. nioi (ruong
2.

(Vìe bien i^hap de giai t|)iycl vAn {\é niòi Inroiig trong non

V^

kinh l é f h i Ini'dng
Chuong

II:

SV DUNri TÀI N(1lì^^^N^ MOI IRll'ÒNCi IKlP I,Y

MÒ'F NIÌAN

44

IO DK Pll/Vr IRIhN lU^N M rN( i Ò \I]'; I NAM
/.

lai

nguycn f/n'rn ÌÌIÌÌCÌÌ

- /nóf ngiuhi lue phàf frirn

kinh tè

44

M ó i quan liC giiVa làng Inrang va mòi Inrong trong qua

44

(pian frpììg cùa Vicf Nani
1.

Irìiifi phal Iric'n kinh fé
2.

Fai ngiiN'Cn thièn nlnCii - nuM ngnòn In'c de (ang InrcVng va

50

[)hAl Iricd kinh léciìa Viei Nani
//.

Su duììg (ài ìp^uycìì /noi tìiuìng
kifìlì te à \'icf

1.

trong cpul ////;// phàf tiirn

55

Natfì

Thdi ky pfiAl trién kinh l é l l i c o tuo liình ké hoach \\oh (a[ì

55

linng
2.
///.

Thdi ky chnyòn sang nèn kijiih ie Ihi tnròng

57

i hi è lì lir'o'c phàf fnén l>én vùng - su' hpj r/iofi fhich hop ò'

72

Vièf Nani
1.

M ò i quan ho giua dAn so, lai nguyCn. mòi (riiong ò Vie!

72

Nani hien nay
2.

Ì4ial Iricn kinli (é bón vùng - chien lii'òc su duiig lai

77

ngnyen, mòi Irudiig co hiCii (|na à V i c i Nani
IV.

Móf so kiéfì fighi ve eàe gini pliàp nhànì hi/'o'ììg fai sir phàf

"A}

frièn hèfì vung

M IJfclJlITAM KUAO

S7


n i AN M O l ) Ali
7. Tlnlì càp tlìiéf cua de tài

Vcào nhung Ibaj) ky cuoi cna Ihé ky XX, nhAn loai dmig Inrdc niòl
trong nhùng Ihach Ihùc Idn, dò là dAn so Ihé gidi làng qua nhanh (lù nani
1970 d6\ nani 1990 dAn so thè gidi lang Ihem 40% va dal tren 5 ty ngudi,
di; kie'n den nam 2010, trai dAÌ se co khoang 7 ly ngudi), lai nguyen tliien
nhien can kiet, mói Inrdng bi ó nhièm va suy thoai nang né. Cac hien
lu'gng: sa inac hoa; fan pha rùng: mira axìt; su da dang sinh hoc hi giani
sul; su xuAÌ hien cac lo thùng ózòn Irong khi quyéìi; Ihieii lai xay ra a
nhiéu nói tren Ihé gidi voi lÀn suàt Ihudiig xuyen hòii, qiiy mò ngay cAng
Idn va niùc dò khóc liet ngcày càng lang v.v... dang de doa cuòc song cna
nhiéu khu vuc Iren thè gidi.

Nhièu vAn de mói Inrdng nhu ò nhièm khòng khi, niua axil, su' Ihay
dòi khi liAu, viec bao ve cac loài dòng vM hoang da khòng chi con là vAii

de cua mot quóc già ma con là vAn de ciìa khu vuc va ciìa toan can. Vi thè,
tuyen bó RIO - 1992 kèu ggi moi quóc già fren Ihe giòi déu phai co Iracli
nfiieni lo giù gii:, bao ve mói tnrdng tu nhien cua Irai dAI - cai nói \h noi
nnói (iudng nliAn loai, thóng qua viec Ihuc hien niòl chien hrgc phal liién
kinh t é - xa bòi ben virng ciìa quóc già ni.inh.

Dén này, hAu bei cac quóc già da nhAn thùe dugc indi quan he iiiAI
lliiét giua niòi tnrdng va phal Irien kinh té, luy nhien luy và(^ cac dién kien
tu nhien, kinh IC - xa bòi cùa mình, cac vAii de mói trudng cùa cac nude
khac nhau co nhmig net khac nliau v<à cadi giai quyet cac vAn de dò ó mòi
quóc già cung khòng gióng nhau.


Ò cac nirdc kinh té phat trién, hi^n dang giai quyél cac vAn de mòi
Inrdng do liAu qua cùa qua trình phal trién kinh le qua chay Ihco Ihi
tnrdng. Song, vdi Igi thè ve vón, ky IhiiAI còng nghe va Irình dò quan ly,
còng vdi dAn so òn dinh, co thè nói, viec giai quyei cac vAn de mòi Inrdng
a cac nude này dd khó khan hòn nhiéu so vói cac nude dang phal Irién.

Cac nude dang phal trién (Irong dò co Viet Nani), dang phai dói ])hó
vdi nhùng vAn de mòi tnrdng gay gAt, do ap lue cùa su già làng dAn so
nhanh, nèn kinh té nhó bé, lac liAu, su yéu kéin Irong viec phAn bó, su
dinig va quan ly lai nguyen, mói tnrdng. Co thè'' nói, làm thè nào dé^ co lóc
dò tang tnróiig kinh té cao, ma lai han che Idi mùc lói thièii su suy Ihoai
cùa mòi tnrdng dang là mot thach thùe Idn nhà't dói vdi hAu hét cac nude
dang phàt trién, dàc biet là dói vdi nhùng quóc già nghco, dòng dAn va nèn
kinh léchù yéu dira vào nóng nghièp nhir Viet Nam.

Tuy indi bude vào con dudng phal trièji kinh le Ibi Inrdng. nliung
Viei Nam hien dang va se phai dói màt vdi nhiéu

VATI

de mòi Irudng, mh

nèu khòng khac phuc dugc, Viei Nani khó dat dugc miie tièu duy tri toc dò
lAiig tnrdng kinh té'8 - 10%/nAm tu nay dèn nani 2000. Vi Ihé, mòi vài narn
gÀn dAy, vAn de này dang dugc su quaji lAm, iighièii cùìi cùa nhièu riha
khoa hoc Ihuòc nhiéu lình vuc. Tuy nhièn, viec nghien cini vAii de tài
nguyen, mòi tnrdng cùa Viet nam dudi gòc dò ly luàii kinh tè thi tnnVng thi
ehua dugc nhiéu nhà khoa hoc quan tAm.

XUAT

phat lù Ihuc tièn này, luAn

an "Tcài nguyen, mòi tnrdng trong viec phat Irién kinh le Ibi Inrdng a Viet
Nam" là mot co gang nhó nboi Ihain già vào viec ngliiCn cùu nhùng vAn de
mói trudng Viet Nam dirdi gòc dò kinh te hoc hiCn dai.


2. Tìnlì frinii nghien cùìi
Vcào nhùng nani 60, cac nlità kinh te lAn co dièji da su dung viec phAn
tìcli kinh té dói vdi nhirng vAn de chAÌ hrgng mòi trudng va viec nèn kinh
té co thè làm gì cho he mói trudng.

Ngành Kinh té mòi tnrdng là ngàuh dugc phat trién kha nhanh ó My
va TAy Au trong nhirng nani 70. Cuoi nani 70, nhiéu

VATI

de ly thuyéì cùa

kinh té mói tnrdng dà dugc àp dung a cac nude kinh té ])hàt trièdri va dà
dem lai nhùng kèl qua tich cuc Irong lùih vuc quan ly lai nguyen mói
tnrdng. Vào dAu nhùng nani 80, kinh té mòi Inrdng bai dAu dugc nliiéu
nude dang phat trién quan làm, boi vi cac nude này ngay càng nhan Ihùc
tliAy rang nhùng vAn de phat trién cùa dA't nude hg chinh là nhùng vAii de
mói Inrdng.

Oidi nluriig nàm 80, Ngàn hàng l l i é gidi va nhiéu co quan phal trién
khac bAf dÀu su dung phAn tich kinh té nidi tnrdng Irong viec danh già cac
du àn.

Dén nay, ó hÀu hét eàe quóc già déu co co quan cAp Nhrà nude de
quan ly va nghien cmi cac vAn de nidi tnrdng. Dac biet, tnnig nhuìig nani
gÀn dAy trèn thi Inrdng tlióng tin cùa thè gidi

XUAT

hien kha nhiéu lai lieu

co lién quan dèh lình vuc mòi tnrdng, ilièu biéu là tàc pliAin "Kinh té tài
nguyen va mòi Inrdng", xuAt ban nani 1990 cùa hoc già David W. Pcarce,
R. Keriy Tunier - chuyén vién nghien cini mòi tnrdng cùa NgAii hàng Ihé
gidi; vdi euón ; tae phAni "Kinh té mòi tnrdng" , xuAÌ ban nani 1994 cùa
Barry C Ficld - Giao su Dai hgc ngudi My, ...


0 Viei Nam, do hoàn canh lidi su,, kinh le, xà hòi, mot thdi gian kha

dai vAÓ de mòi tnrdng khòng dugc quan tAm Ihìch dang, dac biei là khòng
dành già dung tÀm quan Irong ve mal kijiili le cùa su suy Ihoai mói Inrdng,
khòng tini kiém nhùng nguyen nhAn kinli tè cùa su suy Ihoai mói Inrdng, vi
thè khóng de ra nhirng bien phàp kinh tè'de han che no.

3. Muc dich cua luqn àn

VAn dung ly thuyèt kinh té Ihi tnirdng de phAn tich, danh già Ihuc
trang cùa vièc su dung va quan ly tài nguyen, mói Inrdng cùa Viei Nam
trong thdi gian qua, trèn co so dd, de xuA't mot so kién nghi Vrà giai phap
kinh té cho lình vuc này trong thdi gian Idi theo quan dièm phal trién ben
vung.

4. Dói tU(yng va phqm vi nghien cifu

Nghien cùu lai nguyen, rnói Inrdng vdi tinh cluYt là ngnón lue cùa su
phal trién kinh té. Dac bièl quan tAm Idi kha iiAiig dóng boa va chùa dung
chAÌ thai cùa mòi tnrdng trong boat dòng kinh té - xa hòi. LuAii an nghien
cùu nhùng vAn de tài nguyen, mói tnrdng cùa Viet Nam trong khoang Ihdi
gian tu 1989 dèó nay.

5. Ca sa ly luqn va phuang phàp nghien cùu

Vdi lình chAÌ là mot trong nhùng nguon lue cùa su lang Inrdng va
phat trién kinh té, tài nguyen, mói Inrdng là mot lùih vuc nghien cmi cùa
kinh té hoc; nò lièn quan déó ca kinh levi ino va kinli l e v i mò, dac bièl là
kinh l e v i mò. Vi vày, càch thùe liép cAn dói vói dói lugiig dac bièl nay
S

cung co iihrnig diém gióng nhu phuong phap nghien cùu cùa kinh le hoc
nghla là su dung cà eàe phuòng phap mò hình lÀn phuòng phap phAn tich
cac so lieu Ihóng kè kinh té, thóng qua vièc su dung cac còng cu phAn tich
cùa kinh té hoc vi mò nhu: cung, cÀu, chi phì, liièu qua .... Trong qua trình
nghien cùu, luàn àn con su dung cac ])huòiig phàp phAn lìch long hgp,
phuòng phàp so sanh. Ngoài ra, do dac thn cùa linh vuc mói tnrdng, khi
nghien cihi con phai su dung phuang phap danh già lac dòng mòi Inrdng,
phuong phap phAn tich chi phì hièu qua, phAn tich chi pili - Igi ich de xeni
xét cac vAn de co lièn quan dèn viec ^AÌ dung, quan ly lai nguyen. nidi
tnrdng.

6. Dóng góp cua luqn àn

6.1. Ve mài ly luàn: Dung ly luAii kinh le Ibi trudng hièn dai de phAn
tich mot so mal han che trong ITnh virc quan ly fai nguyen, niòi tnrdng a
Viet Nain, firn ra cac nguyen nhAn kinh i:è'cùa vAn de, trèn co sa dd nèu ra
giai phap de khac phuc chung.

6.2, Ve mot thirc dén: Kèì qua ughièn cùu cùa luAn an gòp phÀn
khang dinh su cAp bàch cÀn phai co mot ehién lugc su dung va quan i>' lai
nguyen, mói tnrcmg cùa Vièt Nam mot cach khoa hoc Vtà hièu qua Irong
lièo trình còng nghièp hoà dAt nude.

Luàn àn co thè su dung làm tài lièu tham khao, phuc vii còng lac
giang day va nghien cùu kbih té mói tnrdng, kinh té phuc Igi.

7. Ket con cua luqn àn
Luàn an górn 2 chuang:

Oiuong I: Tài nguyen, nidi trudng trong nèn kinh le hièn dai
I. Mòi Inrdng va su phat trién
II. Kinh té Ibi trudng vdi vièc su dung, quan ly tài nguyen mòi
trudng
Oiuang II: Su dung tài nguyen, mòi inrdng hgp ly - rnòt nhAn fó de phat
trién ben vùng a Viet Nam
I. Tài nguyen thièn nhien - mot nguon lue phat trién kinh fé quan
trong cùa Viet Nam
II. vSù dung tài nguyen, mói trudng trong qua trình phàt trién kinh le
ó Viet Nam
III. Glieli lugc phat trién ben vùng - su lua chgn thich hgp a Vièt
Nam
IV. Mot so kie'n nghi ve cac giai phap nham hudng Idi su phat trién
ben vùng


(^huung I
lAl NGIIYflN, MÒI TRUÒNG TRON(i N^.N KINU ìt IIlftN DAI

I. MÒI TRUUNG vA SU PHÀT

TRIIIN

L Tài nguyen, mòi (ruòng - nguon lue cùa su phal (rien

vSir tón tai va phat trièn cùa xà bòi loài ngudi là kèt qua cùa nidi qnan
he Urong tàc giua tu' nhièn va ehìiih han IhAn con ngudi. Nèn kinh tè cùa
bAt cu quóc già nào cung phai gan vdi mòi trudng vi moi xà bòi dèli cÀii
])hai khai thàc, che bièn va tièu dùng tài nguyen thièn nhièn. Dói vdi moi
quóc già. dù fhuòc thè gidi còng nghièp hay thè gidi dang i)hàt trién, Ihi

nguon lue de tang trudng va phàt trién déu nani trong bón nhóm yéu tó
san; NhAn lue, tài nguyen thièn nhièn, vón tu' ban va còng iighè.

Mac dù su giàu co ve lai iiguyèu thièn nhién khòng phai là yèn lo
duy iihAÌ dain bao cho su thinh vugng cùa mot quóc già, nhung nlimig
nude giàu fai nguyen thudng thuAii Igi han nude nghco fai nguyen trong
vièc lich luy Ur ban vàt chat va nhAn lue (hai loai vón hét sue cÀii thièl cho
qua trình còng nghièp hoà dAt nude,). Song, tJiUc té phàt trién kinh fé cùa
nhiéu nude trèn thè gidi cho tbAy, tang trudng kinh té thudng di kèm vdi
suy tlioài mói tnrdng thièn nhién (tài nguyen bi can kièt, mói tnrdng hi d
nhièm); va nèu theo duói su tang tnrctng kinh fé ma khóng chù y thoà dang
dèh mói tnrdng, thi su tang tnrdng dò khóng thè lAu ben - tue là khóng thè
kéo dai, froiig khi rnuc (ièu cùa moi quóc già là thire Ibi niòl chinh sàch
phàt trién nham cài thièn phuc Igi cùa nhAn dAn. VAn de dat ra dói vdi nidi
quóc già noi rièng va vdi cà néii kinh le thè gidi noi chung hièn nay là nèn
tieh hành lang tnròng nhu théiiàc*, de vùa dani bao dal Idi muc lièn de ra,
dóng Ihdi lai gAy thièf hai il iihAl ó6n nidi fnrdng. De hiéu du'gc nidi quan
8


he giua kinh té va nidi tnrdng, theo chung tdi tnrdc hét cÀii nAin vùng dugc
nliùng khài nièm ea ban ve tài nguyen va indi fnrdng trong nèn kinh fé
hièn dai.
7.7. Nhfrng khài nièm ca hdn ve tài nguyen^ mói tnràng trong kinh
tè hoc hièn dqi

a. Mòi trudng tu nhièn: Co hai càch dinh nghia ve mói trucVng.

Càch dinh nghla thù nhAt: Mói trumig bao gòni irigi thù bao quanh
chtjng ta hoae cài ma chung ta nhàn thày bao quanh chung ta. Nhu vày, ó

day co tlié hiéu mói tnròng gòm ed mòi truòng sinh vàt, ban thàn con
nguòi, mói tnròng xày dung, mòi tnrdng xà hòi va mòi tnrdng kinh té. F3d
là càch dinh nghia kha bao quàt.

Càch dinh nghla thù hai co tinh chàl gidi ban han. Theo cadi dinh
nghia này, mói tnrdng thudng dugc quan nièm chi bao góm: khóng khi,
dà't, nude va su tuang tàc xày ra giuà chung.

Càch dinh nghla thù nhà't tuy co tinh chinh chat bao quàt han, nhung
rat khó lugng hoà mot càch chinh xàc trong thuc tè; vi thè pliÀn Idn eàe he
Ihòng haeh toàn mói tiirdng thudng hudng vào vièc su dung dinh nglùa thù
hai.

b. Tài nguyen thièn nhièn:

Bà't cu mot yéu tè tu nhién nào cung ed thè dugc coi là tài nguyen
thièn nhièn, nèh no thoà man duc^c hai diéu kièn lièn quyél sau dAy:
Q


77;// nhàt. trình dò tri thùe khoa hoc va eàe ky nang ky IhiiAf cùa
chinh ban tliAn con nguòi phài dat tói mùc dò cho phéj) khai thac va su
dung eàe yéu tó tu nhièn này.
Thn'hai, chinh trong xà bòi loài ngudi phài xuAt hièn va Iòn lai nhu
cflu eàn thiè't ve eàe chat lièu hoàe dich vu ma eàe yéu lo này cung cAp.
Nèu mot trong nhùng diéu kièn trèn khòng dugc thoà man. Ibi thuc
thè tu nhién do vÀn ehi là "mot so khóng" (Rees 1990).

Dua theo dinh nghla này thi tinh hùu ich (già tri) cùa fai nguyen phu
thuòe vào su nhàn thùe va thài dò cùa con ngudi, vào y muón, vào thè che,

phong tue va vào su cài tièn cùa còng nghé Nhu vày, tinh hùu ich cùa tài
nguyen là mot khài nièm dòng; no sé thay dói khi nhùng nhAn lo chù quan
noi Irèn thay dòi. Tuy nhién, dinh nghìa trèn khóng phài bao gid cung
dùng dèi vdi tài eà tài nguyen tbién nhièn; vi du nhu khdng khi ehàng bau,
tbì khóng he ddi hòi nhu càu hay tri thùe de su dung no. Nhu cAu dói vdi
nhùng nguon này là san pliAm cùa qua triinh tièn hoà tu nhién. Mat kbàc,
lai con co nhùng tài nguyen thièn nhién khóng (he ed cài gì thay thè dugc
dù là bang nhirng tièn bò trong còng nghè, vi dij nhu eàe khu rmig nguyen
sinh, eàe dòng vàt hoang dà .v.v...

Nhu vày, dù di theo càch dinh nghla nào, tbì khài nièm mòi tnrdng
vàn luón bao barn cà yéu tó tài ngnyèn thièn nhién. Mói trudng là nguòn
cung càp fai nguyen (cung cAp mot so dAu vào cùa san xuAU tài nguyen
thièn nhièn là nhàn tè ma vièc cung cAp nò duc^e quyét dinh phàn Idn d ben
ngoài he thong kinh té) dóng thdi eùng là noi hà'p tliu va chùa dung cac
chài thài cùa qua trình khai thàc, che bièn va su dung tài nguyen. Dudi gdc
IO


dò kinh te, su khàe nhau giuà mdi truòng va tài nguyen thièn nhièn là d
chò: nói dèh tài nguyen thièn nhièn là nói dèh nhùng nguon lue cu thè nhu
tài nguyen rùng, dà't, khoang san, nguòn niróc .v.v... va càc nhà kinh fé
quan fàm dèn vièc làrn thè nào de su dung co hièu qua eàe nguon lue này.
Nói dèh mói trudng là noi dèh mot he thóng càc yèn fó trong dò bao gòni
eà càc nguon tài nguyen, mói trudng khòng thè phAn dna thành nhùng bò
phàn rièng rè nhu tài nguyen va càc nhà kinh té fAn co dièn dang ed gang
phàt trièn vièc phàn tich kinh té' dói vdi nhùng vàn de ve chat lugng mói
trudng va nén kinh fé co thè làm gì cho he mói fnrdng.

Càc càch khai thàc, che bièh va su dung fai nguyen kbàc nhau se co

nhùng tàc dòng khàe nhau dèh he mói tnrdng. Mot mòi tnrmig suy Ihoai là
mòi tnrdng trong dò tài nguyen bi can kièt hoae suy thoài.

Trong nèn kinh fé hièn dai, ngudi ta thudng ehia tài nguyen thièn
nhièn thành hai loai:

- Tài nguyen khòng ed khà nang tài tao va eà nguy ca can kièt dàn
nhu: dÀu, than, càc mó quàng kim loai ,v.v...
- Tài ngnyèn tài tao:
+ Cd thè co vó tàn (khóng hi phu thuòe vào lioat dòng cùa con
ngudi): nang lugng mat trdi, gió, song, thuy triéu, dia nhièt.
+ Co Ihè ed dugc vó tàn, nhung bi eàe boat dòng cùa con ngudi ành
huang: dàt, nrng, dai duang, nude ngàm,

Theo quan diém nidi ve su phàt irièn ben vùng, tliì còng fhùc finii
GDP tniyén thong chiia phàn ành dugc fliuc chAt boat dòng kinh fé - vi
dura badi toàn fai nguyen Ibièn nhièn va mòi tnrcVng frong ké toàn quóc
II


già. Do vày ed thè nhàn manh rang, càdì phAn loai tài ngnyèn ntiu chung
tòi dà nèu ra a trèn ed thè giùp cho vièc tinh toàn thè hièn dùng Ihuc diAf
han.
Tu trude dèh nay, khoa hge ve kinh fé luón quan tàin dèh mòi quan
he giuà phuc Igi kinh fé'va nguon du trù càc tài san tu nhièn. Dàc bièt hièn
nay, do nhùng vàn de mói tnrdng dang dat la nhùng gidi han dèi vdi tang
truong kinh tè, bai thè' càc nhà kinh fé buòe phài xem xét mot càch toàn
dièn su tuong tàc giuà mói tnrdng va nèn kinh té'.
7.2. Su tuang tàc gita mói tru&ng rà nén kinh té

Co thè biè\i dièn su luang tàc long quàt giuà mòi tnrdng - kinh fé
bang sa do cùa Pierce va Tunier (1991) nhir sau: (hình ve)

Co 4 vóng ca bàn trong eàe quan he kinh t é - nidi tnrdng:

- Càc dòng chat thai/chàt du lliùa tu kinh le dén mdi tnrdng (A)
- Càc dòng hàng hoà va dich vu "tir do" tu mói tnrdng àtw nèn kinh
(é(B)
- Càc dòng trong mòi tnrdng (C)
- Cie ddng trong nén kinh té(D)


Sa dò cho thà'y nhùng thay doi trong bài cir fhành phAii

WÌÌÌ) ciia

niòt

frong hai he này se dÀii dèn nhùng thay ddi fn)ng fA't cà càc fhành jihÀii cùa
càc he khàe. Do dd, rnói quyét dinh cùa nén kinh tè se ed lac dòng nào dò
dèh mói tnrdng. Co thè noi nhùng ngyyén nhAn cùa vièc huy hoai mòi
trudng thudng nam frong su boat dòng kinh le, dac bièl là vièc khòng quàn
ly dugc cùa nén kinh tè'.

1.3. Chu trình kinh tè

Mói trudng va kinh tè'luón fàc dòng lAn nhau, nhung nèh ebùng ta
khóng xeni xét dèh mói tnrdng thi lue dd nèn kinh tè bièn ra nhu mot he
tuyèh tinh. Uè tuyén fình này ed thè hièu dat dudi dang sa do nhu sau:
U

C

\

^

P-SànxuAt
C - Hàng hoà tièu dùng
K - Hàng hoà vón
U - Dò thoà dung (hoae phùc Igi)

Nhung chùng ta déu biét tài nguyen thièn nhièn là mot frong nhùng
dÀu vào cùa qua trình san xuà't; vi thè de tièn nghien cùu, ta co thè bd qua
K va II va khi do he kinh fé se là:
R

>

p

R - Tài nguyen fhièn nhièn

n

— >

C

P - qua Irình san xuAf
C - qua trình tièu dùng
Sa dò cho IhA'y chùc nang dÀu lièn cùa mòi tnrdng tu nhièn là nguòn
cung CA'P he thóng san xuAt nhung no chua phàn ành diéu gi ve càc diAÌ
thài ra cùa he thóng này; frong khi dò trèn fhirc fé mòi fnrdng tu nhièn con
là noi chù yéu phài chùa dung càc ràc thài phàf sinh fu chinh càc hoat dòng
san xuAt va sinh boat.
OiAt thài dugc tao ra d moi giai doan cùa chu Irình kinh tè. va co thè
hièu dièn bang sa do;

\1/ Mòi tnròng Ihicn nliìcn

W-niA'tfhài
r - QiAf thài dugc fai su dung lai

Nliùng dòng chat fbài khòng dugc fai su dung sé di vào mòi tnròng.
Xéf fu gòc dò càc quy luàf tu' nhièn, mòi fnrdng ed khà nang fluì nliAii chAt
thài va bièh dói no thành nhirng san pfiAini ìt ed hai hoàc ed Igi ve niàf siiili
thài hoc. Vi thè, co thè nói khà nang dóng boa chat thàijà chuc nang kinh
té chinh fhu hai cùa mói fnròng fu iihièii. Song cÀii dac bièl luu y rang, mói
trudng chi thirc hièn dugc chirc nang này nèh luoìig chAI thài (cà ve niAt so
lugng va ve mat dàc tinh ly hoà) tuctng xù'ng vdi khà nang ddng boa cùa
14


mói tnrdng; con nèu lugng do vugl qua khà nang hép fhy cùa mòi Inrdng,
fili lue dò chue nàng kinh té'cùa mói tnrdng nfiu là mot noi làng doiig ràc
se bi sùt kèm va ve thuc chat no ed thè làm cho nluìng tài nguyen co thè fai
tao tra thành nhung tài ngnyèn can kièt. Nhu vày, khà nàng àóng hoà cua
mói tnrdng là mot khà nàng co han.

Theo càch phàn loai tài nguyen fhièn nhién phò bièh hièn nay, ngudi
ta co thè hièu dièn mòi quan he giuà vièc khai thàc fai nguyen vdi khà
nàng phuc bòi va can kièt cùa no.
R
RR

ER
I
I
(- )
I

(v = 0, h >0 )

>

I

<

(y>0)

(-)

( ^)
I

I

h>y

}i>y

I

Il < y

I

ER - Tài nguyen can kièt
RR - Tài nguyen tài tao
y - Nàng suà't cùa tài nguyen
h - Ty le khai thàc

Tlieo David W. Pearee va R. Kerry Tunier co (he biéu bièn mò hình
dÀy dù cùa dui trình kinh tè bang sa do sau day:

IS


Posilive amcniry

±
R

/fs

-r+)

>

(4 ) - r ^

>

>

T^

r ^ RRlfi

I-XER
(-)

Ui^
(-)

\ /

\lz.

/v

\j\^
Nj/

\y

W

f

(-

negative
amenity

JsLl

A
^

M^A

^

W ^

^

A

Cac dòng vAI chAÌ/ niìng lUoìig

_\

Cac dòng ve dò (hoa dung

Cliu trình kinh le

Sa dò này cho thày. ngoài hai chuc nang dà nèu d trèn, mói tnròng
con co thèm mot chuc nàng thù" ba - chuc nàng thàm my hge, ma cu thè là
niòi tnròng con cung càp dò thoà dung truc fièp duói hình thù'c nièm vui co
finii chat my hge thóng qua nhirng phong cành dep cùa fhièn nhién. Va nèh
chùng fa thài ra nhiéu ràc nrdi (W) vugt qua khà nang dóng hoà A cùa mói
truòng, chùng ta se phà hoai dulrc nàng thù* ba này cùa mói tnròng.

Ba chuc nàng cua mói tnrdng (chuc iiAng cung cAp càc nguòn tài
nguyen tu nhièn, chuc nang dòng hoà chat thài va là nguon dich vu còng
còng truc tiè'p) déu là chuc nàng kinh tè, vi tà't cà chùng déu ed già tri kinh
té Ihuc cliuìig. Diéu dàng quan tàm hièn nay là do ta khóng nhàn tbAy già
cà thuc chung cùc càc chu'e nàng kinh tè này, nén dà ed hành vi làm huy
hoai mòi tnrdng. Vi thè', vàn de dal ra dói vdi moi nén kinh téla phài quàn
ly fai nguyen thièn nhién va mói trudng nhu thè'nào, de mói trudng luón
thuc hièn dugc tòt ba chu'e nàng ca bàn cùa nò.
6


1,4. Qudn ly tài nguyen thièn nhién rà mói tru&ng

lliuc tè cho thà'y nhùng nguyen nhàn gay nèn su thièf hai cùa niòi
trudng thudng nam trong eàe boat dòng kinh tè, dàc bièt là vièc khòng
quàn ly dugc cùa nén kinh tè'. Vièc quàn ly kém tài nguyen thièn nhièn dà
làm càn trò su phàt trièn cùa mot so linh vuc va vièc tàng quy mò cùa
nhirng boat dòng kinh tè dà gay ra nhùng khó khan nghièm trgng cho vièc
quàn ly mòi trudng.
Vi sao hoat dóng kinh té dói khi dàn dén su suy thoài mói truòng?
Nguyen nhàn là co nhiéu tài nguyen thièn nhién dugc nhiéu ngucri eùng su
dung va già tri tliuc cùa nhiéu san phAm hàng hoà, dich vu mói tnrdng

khóng dugc ngudi su dung tra lién. Sd dì ed tinh trang mot so tài nguyen
thièn nhién dugc nhiéu ngudi eùng su diing, vi khòng thè dat ra quyén sd
hùu; vi du nhu khóng khi, càc loài eà d dai duang.v.v... Tnrdc kia dàn so
chua dóng va boat dòng kinh té con nhó bé, vièc su dung chung eàe tài
nguyen này khóng dàng kè so vói khà nàng tài tao cùa no. Klii quy mó dàn
so va boat dòng kinh tè'tàng lén, loai tài nguyen dugc nhiéu ngudi eùng su
dung này se suy thoài theo thdi gian nèu khòng co mot su thoà thuàn hùu
hièu giua nhùng ngudi eùng su dung.

Ly do (hu hai, su cÀn thiét cùa còng vièc cÀn phài quàn ly tài nguyen
thièn nhién va mòi tnrdng trong mot chùng rnuc nào dò con do tinh bà't
dinh cùa khoa hoc (tinh khóng chàc chàn cùa khoa hge). Vi du nhu fhmVng
co su bà't dinh khoa hge dàng kè ve quy mó cùa suy thoài mói tnrdng khi
dành già tinh trang xói mòn dà't, ó nhièm khòng khi, su mà't tinh da dang
sinh hge .v.v... Hoae ed nhùng y kién bà't dóng xung quanh càc bau qua
cùa suy thoài. Qio dèh bay gid càc nhà khoa hge vàn chua nbàì tri vdi

V^U/ .7/6

! \ /


nhau ve nbièl dò trung bìiih cùa Irai dà't se ndng leu bao nhièu frong
nhùng thap ky fai? Su thay dói khi bau se tàc dòng nhu thè nào dèh he sinh
thài? Hoàe mot so dià't ó nhièm sé ành hirdiig nhu thè nào tdi sue khoé?
Klii nào tbì mot so còng nghé sach co thè dugc su dung ed hièu qua? Su
xuAt hièn cùa hàng loat càc gióng loài mdi nhd kèt qua cùa còng nghè sinh
hgc se ed ành hudng nhu thè nào tói thè gioì tu nhièn? v.v... Nhirng cAu tra
lai này dudng nhu khòng rò ràng.

DAy eùng là ly do de Aurelio Peceei (nhà khoa hge nói tiéhg ngudi
Y (1908 - 1984), chù tich cAu lac bò Rome) da nèu ra quan dièm "chùng ta
phài hge càch song kbàng khit vdi mot mòi trudng nùa thièn nhièn, nùa
nhàn tao va khóng thè thay dói tuy theo y muón. Khi phà mot he thóng
thièn nhién nào do hay ehóng chAf lén no nhùng he thóng cùa chùng ta
(diéu dò trong thuc té chùng ta dà va dang làm hàng ngày) nhAt thiét phài
hành dòng fhàn Irong va co tinh fhÀn tràch nhièm"

Thuc cliA'f vA'n de d day là do con ngudi ehua thè nani dugc hét càc
bau qua gay ra trong vièc khai thàc, su dung tài nguyen va mói trudng tbì
càch fot nhAt là nèn su dung tài nguyen mot càch tiéf kièm va gay fon hai it
nhAt dén mói Inrdng.

Ly do (hù ha, cÀn phài quàn 1>' tài ngnyèn thièn nhièn va mói tnrdng
dò là tinh khan hièhi cùa tài ngnyèn. Tài iiguyén fhièn nhién là tang vàt cùa
fu nhièn, iihà't là dói vdi tài nguyen can kièt - loai tài nguyen hình thành
trong niiùiig diéu kièn kién tao dàc bièt, khòng (he tài tao dugc, vi fhé no
phài dugc quàn ly va su dung sao cho hièu qua nhàl Khi su khan biém fai
nguyen thièn nhién dugc phàn ành mot càch chinh xàc trong càc quyét
dinh ve vièc su dung ebùng, tbì khi do se xuAt hièn càc boat dòng thay thè
18


tài nguyen: boat dòng làm tàng bièn suAt sir dung fai nguyen va se xuAt
bièn nhùng còng nghè va phuang i)hàp san xuAf il gAy nguy hai dèn mói
tnròng. Càc boat dòng này ed khà nang ddng gòp dàng kè vào vièc iiAng
cao ehà't lugng mói tnrdng, va dóng thdi vÀn cho phéj) duy tri dugc tang
fnrdng kinh té. Day là xu hudng dang dién ra d càc nirdc còng nghièp phàt
trièn 1^'
Chi so chà't hrgng

2. Càc càch tiép càn cùa càc (ruòng phài kinh t é ve càc vAn de tài
nguyéu,inòi truòng

2.7. Càc càch tiép can truyén thóng tnràc chién tranh thè giai làn
thù hai

a. Mò hình kinh té co dièn:

Nhìn nhàn mot càch tOng quàt, chùng tòi cho rang càc nhà kinh té
hge ed dièn tièu bièn là Adam Smit (1723 - 1790); Thomas Malthus (1766
- 1834) va David Ricaedo (1772 - 1823) déu nhà'n manh nàng lue cùa thi
tnrdng trong vièc diéu tiè't tàng tnròng, nhung lai bi quan ve trièn vgng
tàng truòng dai han. Qiàng han, Malthus cho rang do dà't nóng nghièp co
19


chat lugng tot là eò dinh (gidi han khan hièin fuyèt ddi), do dàn so tang
lèn, Igi tue se giàm xuóng dói vdi nidi /nòt don vi hàng hoà (hrgc cung.
Mùc song se buòc phài giàm xuong mùc dù de duy fri su tón fai va dAn so
sé ngùng tàng.. Cdn Rieàcdó lai cho ràng su tàng tnrdng kinh fé se giàm
dÀn trong dai han, bai vi tinh khan biém cùa càc nguòn tu nhièn. Quy luàt
Igi tue giàm bàt dàu khòng phài ehi vi su khan biém fuyèt dói, ma con bòi
vi nhùng dà't dai co su kbàc nhau ve chat lugng va xà bòi buòe phài ehuyèn
sang vièc su dung càc dà't it nàng suà't han, Rieàcdó chua biét dén ành
hudng cùa tié'n bò ky thuàt dói vdi tàng truòng kinh té, vi thè dudng eong
long san phàm là co dinh.

b. Mò hình Mae xit
C^e Mae (1818 - 1883) là ngudi theo hge thuyét già tri lao dòng cùa

càc nhà kinh té co dièn (còng nhàn là nguión duy nbà't tao ra san phàm kinh
té'ròng), Tlieo Mae, tièn bò là mot qua trình cùa su phàt trièn tu nhièn vón
co trong lich su nhàn loai. Tièn bò tu no dugc xàc dinh trong càc thuàt ngù
ve vàt ehà't va tièn bò còng nghè eó thè ed dugc là nhó vièc khai thàc
("nhàn boa") thièn nhièn. Mae nhàn manh dèh qua trình san xuà't va dèh
mot thuc té'là ca sd de tón tai bà't cu xà bòi nào chi eó thè dugc dàni bào,
nèu he thóng san xuà't eó khà nàng tu tài san xuà't. Day là mot ggi y sàu sàe
trong vièc phàn lich su tuang tàc giua kinh tè'va mói tnrdng, vi eàe bè tu
nhièn ed thè là gidi han dói vói vièc tài san xuà't cùa xà bòi. Xét theo quan
dièm mòi trudng hièn dai, vièc phàn tìeh bé thóng fai san xuà't kinh té này
se phài lién quan dèh càc và'ii de ve nguón lue va bàn chat cùa su thay dói
cóng nghé Nhùng thay dói ve nguón lue va ve còng nghè ed ành hudng
nhu thè'nào dèh nhùng han che co tinh eliAf nidi tnrdng trong khà nàng tu

-^0


tài san xuà't cùa nén kinh té? Lièu qua trình tài san xuAt này co lAu ben hay
khóng?
Theo càch phàn tich Màc xit, bè thóng kinh té tu bàn hièn dai da bi
thAt bai theo tièu eliuàn tài san xuà't, co nghia là bè thóng fu bàn chù nghia
khòng ben virng, va mot trong nhùng nguyen nhàn cùa su khóng ben vùng
do là su huy hoai mói tnrdng. Càc vàn de ve quyén lue kinh tè, ve hoc lòt
giai cà'p, ve tón tai hai giai cà'p dói kbàng là nguyen nhàn gay nén fình
trang hòc lò( mòi truòng qua mùc, ma dèh lugt no qua trình này sé tham
già vào vièc làm cho chù nghla tu bàn thàt bai.

«'

4 . -'?

e. Mò hình tàn co dièn va mò hình nhàn vàn
Vào khoang nhùng nam 70 cùa thé'kyl9, tu tudng kinh té'hge tàn eó
dièn bàt dàu dugc phàt trièn. Hoc thuyèt già tri laó dòng khòng dirgc chù y
dén va già eà hàng hoà dugc coi khóng pliài là mot thuóc do ve ehi phi lao
dòng ma là thuóc do ve su khan biém cùa bang hoà do. Tàp tning vào già
tri khan biém, càc nhà tàn eò dièn dóng thói phàn tich eà hai mat cùa thi
tnrdng (cung va cÀu). Su tuang tàc ghrà cung va cÀu xàc dinh dugc già tri
eàn bang trèn (hi trudng cùa hàng hoà.

Càc nhà kinh té fan ed dièn eùng néu ra mot phuang phàp luAn mdi phàn tich càn bièn. Kièu tiép càn này khà thich bgji vdi vièc diéu tra
nghien cùu de xàc dinh già eà va ea cAu cùa thi fnrdng. Do do, su qnan tàm
cua tnrang phài eó dièn óèn che kièu tàng tnrang dai han dà bi dà( ra ngoài
le gàn nhu sudi giai doan tu 1870 - 1950.
Theo ly thuyèt fan ed dièn, càc cà nhàn hgp ly là nhùng cà nhAn di
tìm su thoà man eàe mong muón (hoàe càc sa thich) ed thè thay thè dugc
71


cùa mình va su (hay ddi Igi ich cà nhàn idi ky này eùng dugc coi là hgp ly,
là su cài thièn phùc Igi xa bòi. Do dd "dièni trung tàm" cùa ly Ihwyèì lAn ed
dièn là mó hình thóng dung ve bàn eh Al con ngudi - "con ngudi hgj) ly va
con ngudi idi ky". Già fri cùa càc hàng hoà ed lình thi tnrdng va cùa càc
dich vu mói trudng khòng dugc dinh già, lioàc su cani fhóng dói vdi càc
thè'he mai sau, déu dugc xàc dinh dua fheo khói lugng dò thoà dung ma cà
nhàn kièm dugc,
Tiéu chudn ve su tói uu cùa xà hai thrrdng dirgc ggi là tièu cliuàn
Pareto. Tinh trang tòi u'u cùa Pareto là mot tìnti trang ma trong dd khóng
thè làm cho mot eà nhàn này tot lén ma lai khóng làm cho ai dò bi tòi (è (ti.
Tuy nhién, xà bòi ehi dat dugc tiéu ehuàn Pareto khi eó nén kinh tè (hi

tnrdng canh tranh hoàn bào (thóng tin hoàn bào, khóng eó ngoai img,
khóng eó dòe quyén .v.v..,) ma diéu này trèn thuc tè'lai khòng xày ra. Càc
nhà tàn ed dièn eoi càc liành vi eà nhàn hgp ly nhu là mot kliàf vgng eó
finii xa bòi, dóng thòi cung bièn bò cho mot so su can thièp cùa eliình phù
vào nhirng linh vuc ma thi tnrdng bi thàt bai, hg cho rang su can thièp này
là nham cài fliièn diéu kièn cho càc eà nhàn lua chgn hành vi cùa mình.
Tlieo quan diè'm cùa phài tàn ed dièn, chinh })hù dugc coi là mot tàc nhàn
dao due cÀn thiét, cbuhi phù chi can ibiép vào ibi tnrdng vi Igi ich cc'ìng
e(3ng de làm diu bdt (ình liìnli càng (bang klu'^ng thè fràiih khdi giuà mùc
hgp ly inang tinh eà nhAn va nguyen tàc xu (bé chung. Bdn phAn dao due
cà nhàn hoàc bdn phAn tinh fhàn cà nhAn khóng dugc xeni xct dèh.

Nliàiìg ngìfòi fheo mó hình nhàn vàn phè phàn mó hnili "con ngudi
kinh téligp ly" va thay vào do là cadi tièp càn phàn lidi hành vi (Ani ly. Su
phàn tìen nhàn vàn nhAn manh ràng sd (hich cùa con ngudi khóng phài là

11


tinh fai, dòe lAp va khóng phai dugc xàc dinh bang di fniyén

IK;)C,

ma

chùng phu thuòe lAn nhau, chùng ed thè va cÀn phài thay ddi luón luón.
Mòf so nhà kinh fé theo tnrdng ])hài nhAn vàn ho phè phàn ly thuyèt
tàn ed dièn ve fình hgp ly vu Igi. 14g elio rang càc eà nhàn ed khà nàng
hành dòng eó long vi tha thàt su va day là mot khài nièm md ròng cùa tinh
hgp ly càn phài eó. Con nguòi - mot mat là nguòi vu Igi (con nguòi idi ky)

va màt khàe là con nguòi eó long vi fba (hành dòng vi còng ddng). Su cAn
nhàc tinh thÀn lue do sé huóng dàn ho xàc dinh càc hành vi lira chgn. Vi du
nhu: y thùe ve còng dóng sé giùp ngirói fa nhàn thùe dugc bdn phàn cùa
mình doi vdi fai san cóng còng, vài luàt phàp, .v.v..,

Quan diè'm kinh tè nhàn vàn khòng tìm càch de thù tièu ea che thi
trmVng, ma nò tìm càch de han che nhùng mài trai cùa ca che này.
2.2. Càch tiép can cùa kinh té hoc sau chién tranh va su noi lèn
cùa chi] nglua mói trudng

Sau chieh tranh thè gioì thù hai, vièc vàn dung ly thuyèJ kinh té cùa
J. Keynes trong vièc quàn ly kinh l e v i mó két hgp vói nhùng ddi mài trong
lùih vuc ky thuàt dà giùp cho nén kinh tè cùa eàe nude cóng nghièp
phuang Tày co toc dò tàng fnrdng khà cao vào nhùng nani 1950, tao ra
niéni tm cho ràng su tièh bò là vó han.

Trong nhùng nani 1960 vàn de ò nhièm mòi lnr(rng dà tàng lèn va
tra nèn phd bièn a nhiéu nude cóng nghièp. F3(Vi vày, kièn thùe ve niòi
trudng cung dugc tàng thèm va nhùng tu tudng mdi ve mòi (iTrdng eùng
dugc này sinh.
1^