An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.25 MB, 233 trang )

0

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

Chuyªn ng nh : QU¶N Lý KINH TÕ
M sè

: 62.34.01.01

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
H−íng dÉn 1: PGS.TS Mai V¨n B−u
H−íng dÉn 2: TS. NguyÔn H¶i H÷u

H( Néi, 2009

i

Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây l công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong
luận án l

trung thực v

cha từng đợc công bố

trong bất kỳ công trình khoa học n o khác.

ii

M CL C
L I CAM ðOAN................................................................................................................i
M C L C ..........................................................................................................................ii
DANH M C CÁC T VI T T T....................................................................................iii
DANH M C CÁC B NG..................................................................................................iv
DANH M C CÁC HÌNH...................................................................................................vi
M ð U.....................................................................................................................1
CHƯƠNG I: CƠ S LÝ LU#N V∃ H% TH&NG AN SINH XÃ H)I ð&I V∗I NÔNG
DÂN TRONG ðI∃U KI%N PHÁT TRI0N KINH T TH1 TRƯ NG..........6
1.1. AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH
TRƯ!NG: B∃N CH&T VÀ VAI TRÒ .........................................................................6
1.2. N I DUNG, ðI U KI N XÂY D,NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ
H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH TRƯ!NG ...................23
1.3. KINH NGHI M M T S NƯ C TRONG XÂY D,NG VÀ HOÀN THI N H
TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN ......................................................47

K T LU#N CHƯƠNG 1 ............................................................................................68
CHƯƠNG II: ðÁNH GIÁ TH3C TR4NG H% TH&NG AN SINH XÃ H)I ð&I
V∗I NÔNG DÂN VI%T NAM ...........................................................70
2.1. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRI6N C7A H TH NG AN SINH XÃ H I ð I
V I NÔNG DÂN VI T NAM .....................................................................................70
2.2. ðÁNH GIÁ S, PHÁT TRI6N C7A H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY ......................................................................................100
2.3. NGUYÊN NHÂN H9N CH C7A H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY ......................................................................................121

K T LU#N CHƯƠNG 2 ............................................................................................134
CHƯƠNG III: PHƯƠNG HƯ∗NG, GI I PHÁP XÂY D3NG VÀ HOÀN
THI%N H% TH&NG AN SINH XÃ H)I ð&I V∗I NÔNG DÂN

VI%T NAM NH9NG NĂM T∗I.........................................................135
3.1. B I C∃NH PHÁT TRI6N KINH T ; XÃ H I VÀ NHTRONG XÂY D,NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I
NÔNG DÂN VI T NAM NH3.2. ð NH HƯ NG XÂY D,NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I
V I NÔNG DÂN VI T NAM NH3.3. GI∃I PHÁP PHÁT TRI6N H TH NG AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN
VI T NAM NH
K T LU#N CHƯƠNG 3 ............................................................................................187
K T LU#N VÀ KI N NGH1 .....................................................................................188
DANH M C CÔNG TRÌNH CTÀI LI%U THAM KH O ...........................................................................................191
PH L C

iii

DANH M C CÁC CH9 VI T T T
ADB: Ngân hàng Phát triΗn Châu Á
ASXH: An sinh xã hΜi
BHTN: BΝo hiΗm thΘt nghiΡp
BHYT & BHXH: BΝo hiΗm y tς và bΝo
hiΗm xã hΜi
BHYTBBNN: BΝo hiΗm y tς bΨt buΜc
ngư∴i nghèo
LðTBXH: Lao ñΜng Thương binh và Xã hΜi
NN&PTNT: Nông nghiΡp và Phát triΗn
nông thôn
BTC: BΜ Tài chính

BYT: BΜ Y tς
CHLB ðδc: CΜng hòa liên bang ðδc
CHNL: Chiςm hηu nô lΡ
CNXH: Chι nghĩa xã hΜi
CSHT: Cơ sκ hλ tmng
CXNT: Công xã nguyên thuν
DNNN: Doanh nghiΡp nhà nưοc
DVXHCB: Dπch vθ xã hΜi cơ bΝn

KH&CN: Khoa h{c và Công nghΡ
KTTT: Kinh tς thπ trư∴ng
MTQG: Mθc tiêu quψc gia
NDT: Nhân dân tΡ
NSNN: Ngân sách Nhà nưοc
NS&VSMT: Nưοc sλch và vΡ sinh môi trư∴ng
NXB: Nhà xuΘt bΝn
PCT: Phi chính thδc
PT Askes: BΝo hiΗm y tς cho công chδc
viên chδc, ngư∴i ngh∼ hưu cτu chiςn binh
và thân nhân
PT Jamsostek: An sinh xã hΜi cho ngư∴i
lao ñΜng
PT Jasa Rahaja: BΝo hiΗm tai nλn giao thông
PT Taspen: BHXH dành cho công chδc
viên chδc
TECHCð: Tr• em có hoàn cΝnh ñƒc biΡt
TGBHYTTN: Sψ ngư∴i tham gia
TGLVNT: Th∴i gian làm viΡc trong khu
vτc nông thôn

nghèo v˜n chưa ñưζc giΝi quyςt mΜt cách b•n vηng, phân hoá xã hΜi ngày càng
phδc tλp. An sinh xã hΜi ñψi vοi ngư∴i nông dân, do ñó, còn nhi•u khó khăn.
Nhηng năm qua, ðΝng và Nhà nưοc ta ñã có nhi•u chι trương chính sách ñΗ
giΝi quyςt nhηng khó khăn trên, song ñây v˜n là vΘn ñ• phδc tλp, trong ñó an sinh
xã hΜi ñψi vοi nông dân là vΘn ñ• bδc xúc nhΘt. MΘu chψt cιa vΘn ñ• là κ chŽ,
ngư∴i nông dân có thu nh…p rΘt thΘp, ñ∴i sψng hiΡn tλi rΘt khó khăn. Chính ñi•u ñó
làm cho h{ dš bπ tϖn thương khi có nhηng biςn ñϖi trong cuΜc sψng như ψm ñau,
bΡnh t…t, thiên tai bão lθt,...xΝy ra. Và h…u quΝ là h{ lλi lâm vào cΝnh ñói nghèo.
Do ñƒc ñiΗm lπch s“, các làng xã ViΡt Nam có truy•n thψng tình làng nghĩa
xóm sâu b•n. Chính truy•n thψng ñó ñã hình thành mΜt cách tτ nhiên các hình thδc
an sinh xã hΜi truy•n thψng. “Tình làng nghĩa xóm”, “ Có nhau khi tΨt l“a, tψi ñèn”,
“Tr• c…y cha, già c…y con”,... vψn là truy•n thψng văn hoá cũng ñ”ng th∴i là nhηng
hình thδc thτc hiΡn an sinh xã hΜi trong nông thôn hàng ngàn ñ∴i nay κ nưοc ta.
Song trưοc sτ phát triΗn cιa kinh tς thπ trư∴ng, mΜt mƒt, trong nông thôn ñã xuΘt
hiΡn mΜt sψ hình thδc mοi v• an sinh xã hΜi, mƒt khác, nhηng hình thδc an sinh xã
hΜi truy•n thψng cũng ñang có sτ biςn ñϖi.

2

Có nhi•u quan niΡm khác nhau v• sτ phát triΗn các hình thδc an sinh xã hΜi.
Có quan niΡm cho r–ng, nhηng hình thδc an sinh xã hΜi truy•n thψng s‘ dmn dmn bπ
thay thς b–ng các hình thδc hiΡn ñλi. V…y các hình thδc an sinh xã hΜi truy•n thψng
s‘ t”n tλi và phát triΗn ra sao trong bψi cΝnh xuΘt hiΡn nhηng hình thδc an sinh xã
hΜi hiΡn ñλi? Nhηng hình thδc hiΡn ñλi có thΗ thay thς các hình thδc truy•n thψng
cιa an sinh xã hΜi trong nông thôn hay không? Nςu có, thì mδc ñΜ thay thς s‘ như
thς nào? Vοi tình trλng thu nh…p thΘp như hiΡn nay, ViΡt Nam có thΗ xây dτng ñưζc
các chính sách an sinh xã hΜi hiΡn ñλi cho nông dân như các nưοc phát triΗn ñưζc
hay không? Nςu có thì ñi•u kiΡn nào ñΗ thτc hiΡn ñưζc? ðó là nhηng vΘn ñ• ñang
ñƒt ra ñòi h‹i phΝi có sτ nghiên cδu trong quá trình xây dτng và hoàn thiΡn hΡ

thψng an sinh xã hΜi cho cho ngư∴i nông dân nưοc ta. XuΘt phát t• ñó, tác giΝ lτa
ch{n vΘn ñ• An sinh xã hΡi ñΣi vΤi nông dân trong ñiΙu ki∴n kinh tΕ th] trư_ng 
Vi∴t Nam làm ñ• tài nghiên cδu cho lu…n án tiςn sŸ.
2. Tβng quan các công trình nghiên cφu có liên quan
Do yêu cmu cιa n•n kinh tς thπ trư∴ng, vΘn ñ• ASXH ñã ñưζc nhi•u nhà kinh tς
h{c κ các nưοc trên thς giοi nghiên cδu mΜt cách cơ bΝn, trong ñó ñƒc biΡt là các các
nưοc XHCN cũ (như Liên Xô, CΜng hoà dân chι ðδc), MŸ, EU (Anh, CΜng hoà liên
bang ðδc, Thθ€ ðiΗn), Nh…t bΝn và mΜt sψ nưοc ñang phát triΗn khác. Trong các viΡn
nghiên cδu, các trư∴ng ñλi h{c κ các nưοc, vΘn ñ• ASXH ñã ñưζc xuΘt bΝn thành nhi•u
giáo trình, nhi•u sách chuyên khΝo, nhi•u bài báo công bψ trên các tλp chí chuyên ngành.
nhi•u nưοc trên thς giοi ñã xây dτng nhηng tϖ chδc nh–m thτc hiΡn chính sách
ASXH, hoλt ñΜng vοi mô hình, chương trình và nguyên tΨc khác nhau.
nưοc ta, nhηng năm ñmu cιa quá trình ñϖi mοi, có mΜt sψ nghiên cδu liên
quan ñςn vΘn ñ• ASXH, trong ñó trτc tiςp là ñ• tài cΘp nhà nưοc mang mã sψ KX
04.05: “Lu…n cδ khoa h{c cho viΡc ñϖi mοi và hoàn thiΡn các chính sách bΝo ñΝm
xã hΜi trong ñi•u kiΡn n•n kinh tς hàng hoá nhi•u thành phmn theo ñπnh hưοng xã
hΜi chι nghĩa κ ViΡt Nam”, do viΡn Khoa h{c lao ñΜng và các vΘn ñ• xã hΜi, thuΜc
BΜ Lao ñΜng ; Thương binh và Xã hΜi, cơ quan chι trì ñ• tài. Kςt quΝ nghiên cδu
cιa ñ• tài ñã ñ• c…p ñςn mΜt cách khá hΡ thψng vΘn ñ• bΝo ñΝm xã hΜi như: ñã làm

3

rõ khái niΡm v• bΝo ñΝm xã hΜi; mψi quan hΡ giηa bΝo ñΝm xã hΜi vοi các chính
sách xã hΜi, vπ trí, vai trò và sτ cΘn thiςt khách quan cιa bΝo ñΝm xã hΜi trong n•n
kinh tς thπ trư∴ng, kh′ng ñπnh bΝo ñΝm xã hΜi v•a là nhân tψ ϖn ñπnh, v•a là ñΜng
lτc cho phát triΗn kinh tς xã hΜi. ð• tài ñã nghiên cδu khá công phu v• các bΜ ph…n
cΘu thành quan tr{ng cιa bΝo ñΝm xã hΜi là BΝo hiΗm xã hΜi, Trζ giúp xã hΜi, ưu
ñãi xã hΜi; ñã ñánh giá thτc trλng cιa các bΜ ph…n cΘu thành này, ch∼ ra nhηng
thành tτu, hλn chς cιa nó và ch∼ ra quan ñiΗm, phương hưοng và giΝi pháp phát

triΗn trong tương lai cιa hΡ thψng bΝo ñΝm xã hΜi κ nưοc ta.
Trong nhηng năm gmn ñây, nhi•u bài viςt, công trình nghiên cδu v• nhηng vΘn
ñ• có liên quan ñςn chính sách ASXH. Có thΗ nêu lên mΜt sψ công trình cιa các tác
giΝ như sau: Mai Ng{c Cư∴ng, Chính sách xã h i nông thôn: kinh nghi m CHLB
ð c và th c ti n Vi t Nam. NXB lý lu…n chính trπ, Hà nΜi 2006; V!n ñ# ñ∃i m%i b∋o
hi)m xã h i. Chương VIII. Sách Kinh tς thπ trư∴ng ñπnh hưοng XHCN κ ViΡt Nam
cιa Mai Ng{c Cư∴ng (2001); Nguyšn HΝi Hηu, Phát tri)n h th,ng an sinh xã h i
phù h/p v%i b,i c∋nh n#n kinh t0 th1 trư3ng ñ1nh hư%ng xã h i ch4 nghĩa. Chuyên ñ•
8. ðánh giá 20 năm ñϖi mοi ViΡn khoa h{c xã hΜi viΡt Nam (2006); Patricia Justino,
Khuôn kh∃ xây d ng t∃ng th) qu,c gia v# an sinh xã h i < Vi t Nam (UNDP); Bùi
Văn H”ng Nghiên c u m< r ng ñ,i tư/ng tham gia BHXH ñ,i v%i ngư3i lao ñ ng t
tΑo vi c làm và thu nhΒp, cΘp BΜ năm 2002; Nguyšn Văn ðπnh T∃ ch c b∋o hi)m
th!t nghi p < Vi t nam trong n#n kinh t0 th1 trư3ng ñ• tài cΘp BΜ năm 2000; Nguyšn
TiΡp, Các gi∋i pháp nhΕm th c hi n xã h i hoá công tác tr/ giúp xã h i, ñ• tài cΘp
BΜ năm 2002; ðƒng CΝnh Khanh. V!n ñ# tr/ giúp xã h i trong chính sách b∋o ñ∋m
xã h i < Vi t nam ñ• tài KX. 04. 05 (năm 1994)
Các nghiên cδu trên tuy ñã góp phmn cung cΘp cơ sκ khoa h{c cho viΡc xây
dτng và hoàn thiΡn hΡ thψng ASXH nói chung κ nưοc ta nhηng năm qua. Tuy
nhiên, viΡc nghiên cδu hΡ thψng, chính sách ASXH ñψi vοi nông dân như là mΜt hΡ
thψng ñΜc l…p v˜n còn chưa ñưζc giΝi quyςt
3. Mηc tiêu luΜn án
3.1. Làm rõ nhηng nΜi dung lý lu…n v• hΡ thψng ASXH ñψi vοi nông dân trên cơ
sκ nghiên cδu lý thuyςt và kinh nghiΡm cιa mΜt sψ nưοc trên thς giοi.

4

3.2. Phân tích thτc trλng hΡ thψng ASXH ñψi vοi nông dân nưοc ta t• khi
chuyΗn sang n•n kinh tς thπ trư∴ng, ch∼ ra nhηng thành tτu, hλn chς và nhηng vΘn ñ•
ñƒt ra ñψi vοi viΡc xây dτng hΡ thψng ASXH hΜi ñψi vοi nông dân nưοc ta hiΡn nay.

6.3. Khái quát thτc trλng hΡ thψng ASXH κ nưοc ta hiΡn nay, ch∼ ra nhηng
thành tτu, hλn chς và nguyên nhân hλn chς cιa hΡ thψng ASXH hiΡn hành ñψi vοi
nông dân.
6.4. S“ dθng ma tr…n SWOT làm rõ nhηng thu…n lζi, khó khăn, cơ hΜi và thách
thδc trên cơ sκ ñó, ñ• xuΘt viΡc lτa ch{n các phương án xây dτng và hoàn thiΡn hΡ
thψng ASXH ñψi vοi nông dân κ nưοc ta nhηng năm tοi
6.5. Khuyςn nghπ các giΝi pháp xây dτng và hoàn thiΡn hΡ thψng ASXH ñψi vοi
nông dân ñΝm bΝo cho tính khΝ thi cιa các phương án chính sách ñã ñ• xuΘt.
7. KΕt cΒu luΜn án
Ngoài phmn mκ ñmu, kςt lu…n, danh mθc tài liΡu tham khΝo, lu…n án g”m
ba chương:
Chương I: Cơ s lý luΜn vΙ h∴ thΣng an sinh xã hΡi ñΣi vΤi nông dân trong ñiΙu
ki∴n phát triτn kinh tΕ th] trư_ng.
Chương II: ðánh giá thυc trmng h∴ thΣng an sinh xã hΡi ñΣi vΤi nông dân
Vi∴t Nam.
Chương III: Phương hưΤng, giϖi pháp xây dυng và hoàn thi∴n h∴ thΣng an sinh
xã hΡi ñΣi vΤi nông dân Vi∴t Nam nhθng năm tΤi.

6

CHƯƠNG I
CƠ S LÝ LU#N V∃ H% TH&NG AN SINH XÃ H)I ð&I V∗I
NÔNG DÂN TRONG ðI∃U KI%N PHÁT TRI0N KINH T TH1 TRƯ NG

1.1. AN SINH XÃ H I ð I V I NÔNG DÂN TRONG ðI U KI N KINH T TH
TRƯ!NG: B∃N CH&T VÀ VAI TRÒ
1.1.1. Kinh tΕ th] trư_ng và nhθng yêu cψu ñζt ra cho h∴ thΣng an sinh xã hΡi ñΣi
vΤi nông dân trong ñiΙu ki∴n kinh tΕ th] trư_ng
Xã hΜi loài ngư∴i ñã trΝi qua 5 giai ñoλn phát triΗn, t• công xã nguyên thιy

(CXNT) tοi chiςm hηu nô lΡ (CHNL), phong kiςn (PK) r”i ñςn chι nghĩa tư bΝn
(CNTB) và xã hΜi chι nghĩa (XHCN). Cùng vοi sτ phát triΗn cιa xã hΜi, thì cũng
có sτ thay ñϖi trong quan ñiΗm v• an sinh xã hΜi (ASXH). T• cuψi thς kν XV v•
trưοc cũng như giai ñoλn ñmu cιa chι nghĩa tư bΝn, vΘn ñ• ASXH còn rΘt phôi thai,
mang tính truy•n thψng theo kiΗu Tình làng nghĩa xóm,… ViΡc bΝo ñΝm ASXH cho
các tmng lοp dân cư t• phía Nhà nưοc là rΘt hãn hηu. Tuy nhiên, t• sau thς chiςn thδ
nhΘt, vΘn ñ• ASXH ñã ñưζc các quψc gia quan tâm và phát triΗn, dù ñó là các nưοc
thuΜc khψi xã hΜi chι nghĩa hay nhηng nưοc ñi theo con ñư∴ng phát triΗn cιa n•n
kinh tς thπ trư∴ng.
Kinh tς thπ trư∴ng ngoài nhηng ưu viΡt vψn có cιa nó như thúc ñωy kinh tς
tăng trưκng, tλo ñi•u kiΡn cho ngư∴i tiêu dùng có ñi•u kiΡn tiςp c…n vοi nhηng hàng
hóa và dπch vθ mΜt cách tψt nhΘt và ñưζc ñánh giá là: “kinh tς thπ trư∴ng có chŽ
ñδng không thΗ thay thς ñưζc; nó, ñã, ñang và s‘ có sδc sψng mλnh m‘, ch∼ vì mΜt
lý do th…t ñơn giΝn: nó là phương tiΡn tϖ chδc nhηng liên hΡ cιa ñ∴i sψng kinh tς;
mƒt cơ bΝn cιa ñ∴i sψng xã hΜi; mΜt cách có hiΡu quΝ nhΘt” [18. tr.]. Tuy nhiên, n•n
kinh tς thπ trư∴ng cũng còn nhηng yςu ñiΗm mà cho ñςn nay con ngư∴i v˜n chưa
thΗ tìm ra nhηng biΡn pháp và chính sách hηu hiΡu ñΗ giΝi quyςt triΡt ñΗ nhηng vΘn
ñ• này như: phân hóa giàu nghèo, bΘt bình ñ′ng, ô nhišm môi trư∴ng, khιng hoΝng,
lλm phát... Nhηng biΡn pháp và chính sách mà các chính phι ñλt ñưζc ñςn th∴i

An sinh xã hội đối với nông dân trong điều kiện kinh tế thị trường ở việt nam

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về