Đầu tư trực tiếp nước ngoài với việc chuyển dịch cơ cấu hàng hóa xuất khẩu ở đồng bằng bắc bộ

i

L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a riêng
tôi. Các s li u và trích d"n nêu trong Lu$n án hoàn toàn trung
th%c. Các k't qu) nghiên c u c a Lu$n án chưa t+ng ñư,c ngư-i
khác công b trong b/t kỳ công trình nào.
Hà N i, ngày

tháng
Tác gi)

BÙI THÚY VÂN

năm 2011


ii

M CL C
TRANG PH BÌA
L I CAM ðOAN

DANH M C CÁC CH VI T T T
DANH M C B NG
DANH M C HÌNH V VÀ SƠ ð"
PH#N M$ ð#U................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: CƠ S$ LÝ LU+N V, ð#U TƯ TR-C TI P NƯ.C NGOÀI (FDI)
VÀ CHUY2N D3CH CƠ C4U HÀNG XU4T KH7U..................................................... 8

1.1. Cơ s3 lý lu$n chung v5 ñ6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài(FDI) ............................... 8

1.2. Lý lu$n chung v5 cơ c/u hàng xu/t kh@u và chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u ..... 17
1.3. FDI v8i chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u .................................................. 26
CHƯƠNG 2: CÁC MÔ HÌNH LÝ THUY T NGHIÊN C<U TÁC ð=NG C>A
FDI ð N CHUY2N D3CH CƠ C4U HÀNG XU4T KH7U ......................................... 4

2.1 TFng quan các công trình nghiên c u ............................................................. 40
2.2 Mô hình lý thuy't nghiên c u tác ñJng c a FDI ñ'n chuyAn dBch cơ c/u
hàng xu/t 50
CHƯƠNG 3: TH-C TRANG FDI V.I CHUY2N D3CH CƠ C4U HÀNG XU4T
KH7U C>A VÙNG ð"NG BBNG B C B= VÀ ÁP D NG CÁC MÔ HÌNH LÝ
THUY T TRONG TH-C TICN ..................................................................................... 68

3.1 TFng quan v5 ñi5u ki n t% nhiên và kinh t' xã hJi c a Vùng ðPng bQng
BSc bJ .................................................................................................................... 68
3.2 Th%c trTng thu hút và sV dWng FDI v8i chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u
vùng ðBBB giai ñoTn 2000X2008 ......................................................................... 72
3.3 Áp dWng mô hình lý thuy't trong th%c tiZn FDI v8i CDCCHXK vùng
ðBBB .................................................................................................................. 117
CHƯƠNG 4: KI N NGH3 VÀ GI I PHÁP TĂNG CƯ NG THU HÚT FDI
NHBM THÚC ð7Y CHUY2N D3CH CƠ C4U HÀNG XU4T KH7U VÙNG
ð"NG BBNG B C B=................................................................................................... 140

4.1 ðBnh hư8ng và mWc tiêu chung c a Nhà nư8c.............................................. 140
4.2 LJ trình chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u vùng ðBBB giai ñoTn 2010X2020... 145
4.3 ðBnh hư8ng thu hút FDI nhQm phWc vW cho quá trình CDCCHXK vùng
ðBBB giai ñoTn 2010X2020 ................................................................................ 153
4.4 Gi)i pháp thu hút và sV dWng FDI phWc vW cho CDCCHXK vùng ðBBB ....... 157
K T LU+N....................................................................................................................... 170
KI N NGH3 ..................................................................................................................... 171
DANH M C CÔNG TRÌNH CÔNG BH C>A TÁC GI ........................................... 172

TÀI LIIU THAM KH O............................................................................................... 173
PH L C.......................................................................................................................... 184


iii

DANH M C CÁC TJ VI T T T
ðBBB

: ðPng bQng BSc BJ

CDCCHXK

: chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u

FDI

: ð6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài (Foreign Direct Investment)

IMF

: Quc ti5n t qu c t'(International Monetary Fund)

UN

: Liên h,p qu c (United Nations)

CCHXK

: Cơ c/u hàng xu/t kh@u

MNCs

: Công ty ña qu c gia(Multinational Corporations)

EU

: Eropean Union

TSCð

: Tài s)n c ñBnh

ðNB

: ðông Nam BJ

CNCB

: Công nghi p ch' bi'n

KV

: Khu v%c

xk

: xu/t kh@u

r

: h s tương quan

WTO

: TF ch c Thương mTi th' gi8i

SITC

: Standard International Trade Classification

WB

: Ngân hàng th' gi8i(World Bank)

TCTK

: TFng cWc Th ng kê

GO

: TFng s)n giá trB s)n ph@m ñ6u ra.

GDP

: TFng s)n ph@m qu c dân.

VA

: giá trB gia tăng

IC

: Chi phí trung gian

GTGT(gtgt)

: Giá trB gia tăng

CCXK

: Cơ c/u xu/t kh@u

CCHXK

: Cơ c/u hàng xu/t kh@u

CN

: Công nghi p

OECD

: TF ch c h,p tác phát triAn kinh t'

UNCTAD

: DiZn ñàn Thương mTi và Phát triAn Liên hi p qu c

iv

DANH M C CÁC B NG BI2U
B)ng 1.1: Các trư-ng h,p tăng giá trB giá tăng c a s)n ph@m và s)n ph@m xu/t kh@u ......31
B)ng 3.1: MJt s chm tiêu kinh t' c a Vùng ðBBB và c) nư8c. .................................69
B)ng 3.2: TFng giá trB xu/t kh@u vùng ðPng bQng BSc bJ giai ñoTn 2000X2008 .......73
B)ng 3.3: Kho)ng cách gioa các nhóm hàng trong cơ c/u xu/t kh@u c a Vùng ðBBB ...76
B)ng 3.4: 10 mqt hàng có tr trsng xu/t kh@u l8n nh/t trong tFng xu/t kh@u c a
vùng ðBBB 2003X2008 .............................................................................77
B)ng 3.5 : RCA c a mJt s mqt hàng xu/t kh@u ch y'u c a vùng ðBBB ................79
B)ng 3.6: K't qu) tính h s tương quan gioa các RCA c a 6 nhóm mqt hàng
theo xu/t kh@u vùng ðBBB .......................................................................83
B)ng 3.7: H s tương quan gioa các RCA c a các mqt hàng xu/t kh@u theo
VSIC 93......................................................................................................86
B)ng 3.8: RCA và h s tương quan gioa hai nhóm hàng thô, sơ ch' và nhóm
hàng ch' bi'n theo VSIC 93 2003X2008 ....................................................87
B)ng 3.9: K't qu) tính h s tương quan theo SITC ...................................................87
B)ng 3.10: RCA và h s tương quan gioa hai nhóm hàng thô, sơ ch' và nhóm
hàng ch' bi'n theo SITC 2003X2008 .........................................................89
B)ng 3.11: EXPY c a vùng ðBBB 2003X2008(Trư-ng h,p các mqt hàng xu/t
kh@u ch y'u vùng ðBBB .........................................................................90
B)ng 3.12: Cơ c/u hàng xu/t kh@u vùng ðBBB phân loTi theo PRODY ...................91
B)ng 3.13: Bi'n ñJng v5 giá trB tuy t ñ i c a tr trsng xu/t kh@u và EXPY c a các
nhóm hàng phân loTi theo chm s PRODY .................................................92
B)ng 3.14: Tr trsng c a ba nhóm hàng xu/t kh@u trong nhóm hàng có chm s
PRODY cao nh/t........................................................................................93
B)ng 3.15: Ch/t lư,ng c a mJt s mqt hàng xu/t kh@u có hàm lư,ng ch' bi'n cao
trong cơ c/u xu/t kh@u vùng ðBBB ..........................................................95
B)ng 3.16: ð6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài ñư,c c/p gi/y phép năm 1988X2008 phân
theo ñBa phương..........................................................................................98

B)ng 3.17: Tình hình thu hút FDI vùng ðBBB năm 2009 Xtháng 6/2010 .................99


v

B)ng 3.18: V n FDI th%c hi n c a vùng ðPng bQng BSc bJ 1988X2007 ..................100
B)ng 3.19: FDI v8i tăng trư3ng kinh t' vùng ðBBB 2000X2008 .............................102
B)ng 3.20: ðóng góp c a FDI cho v n ñ6u tư xã hJi vùng ðBBB 2000X2008 ........103
B)ng 3.21: Xu/t kh@u c a vùng ðBBB chia theo thành ph6n kinh t' 2003X2008 ....105
B)ng 3.22: Kho)ng cách gioa các thành ph6n xu/t kh@u trong cơ c/u xu/t kh@u
c a Vùng ðBBB ......................................................................................106
B)ng 3.23: Giá trB xu/t kh@u c a khu v%c FDI phân theo các nhóm PRODY ..........111
B)ng 3.24: TrB giá xu/t kh@u c a khu v%c FDI c a nhóm hàng có hàm lư,ng ch'
bi'n cao 3 m c PRODY cao nh/t ............................................................112
B)ng 3.25: K't qu) kiAm ñBnh các mô hình..............................................................118
B)ng 3.26: Tóm lTi các k't qu) nghiên c u chính v5 tác ñJng c a FDI ñ'n
CDCCHXK vùng ðBBB .........................................................................139
B)ng 4.1: D% báo giá trB xu/t kh@u c a mJt s mqt hàng xu/t kh@u ch y'u có l,i
th' so sánh vùng ðBBB.........................................................................147
B)ng 4.2: LJ trình chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u vùng ðBBB giai ñoTn
2010X2020 ................................................................................................148
B)ng 4.3:Cơ c/u hàng xu/t kh@u theo lJ trình ñã ñư,c ñi5u chmnh 2010X2020.........152
B)ng 4.4: S v n FDI th%c hi n c6n ñTt ñư,c giai ñoTn 2010X2020.........................156
B)ng 4.5: S v n FDI th%c hi n v5 lĩnh v%c máy tính và linh ki n c6n ñTt ñư,c
giai ñoTn 2010X2020 ................................................................................157


vi

DANH M C CÁC SƠ ð" VÀ HÌNH V

Sơ ñP 1.1: Y'u t ñ6u vào c a FDI v8i chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u ..............36
Hình 3.1: T c ñJ tăng trư3ng xu/t kh@u và tr trsng xu/t kh@u c a vùng ðBBB
2003X2008 ...................................................................................................74
Hình 3.2: Giá trB xu/t kh@u c a vùng ðBBB 2000X2008.............................................75
Hình 3.3:Tr trsng c a hai nhóm hàng thô, sơ ch' và nhóm hàng ch' bi'n và tinh
ch' vùng ðBBB 2003X2008........................................................................82
Hình 3.4: Xu hư8ng bi'n ñFi c a tr trsng xu/t kh@u c a nhóm hàng thô, sơ ch'
và nhóm hàng ch' bi'n, tinh ch' theo tiêu chu@n ngoTi thương SITC
2003X2008 ...................................................................................................83
Hình 3.5: Tr trsng c a các nhóm hàng trong cơ c/u hàng xu/t kh@u có chm s PRODY
cao nh/t .....................................................................................................................94
Hình 3.6: PRODY c a nhóm hàng có hàm lư,ng ch' bi'n cao 2003X2008 ................96
Hình 3.7: EXPY c a nhóm hàng có hàm lư,ng ch' bi'n cao 2003X2008 ...................96
Hình 3.8: FDI và tăng trư3ng kinh t' vùng ðBBB 2000X2008 .................................103
Hình 3.9: Tr trsng xu/t kh@u phân theo thành ph6n kinh t' c a vùng ðBBB ................. 107
Hình 3.10: M i quan h gioa FDI th%c hi n và s% thay ñFi c a cơ c/u hàng xu/t kh@u ..109
Hình 3.11: M i quan h gioa FDI th%c hi n và tr trsng xu/t kh@u nhóm ngành
CNCB vùng ðBBB...................................................................................110
Hình 3.12: M i quan h gioa FDI th%c hi n và tr trsng xu/t kh@u nhóm ngành
nông, lâm và th y s)n vùng ðBBB ..........................................................111
Hình 3.13: FDI th%c hi n và s% bi'n ñFi c a EXPY theo năm..................................113


1

PH#N M$ ð#U
1. Lý do chPn ñS tài
Vi t Nam ñã tr3 thành thành viên chính th c c a WTO tính ñ'n nay ñã g6n
tròn 4 năm. T+ th-i gian này n5n kinh t' c a Vi t Nam cũng ñã có nhong thay ñFi
và r/t nhi5u các chi'n lư,c phát triAn kinh t' ñư,c ñưa ra ñA gi)i quy't mJt v/n ñ5

ñư,c xem là then ch t sau khi tham gia hJi nh$p ñó là làm sao ñA “cái ñư,c” ph)i
l8n hơn “ cái m/t”. Nói mJt cách ñơn gi)n là nguPn thu t+ vi c ph)i cSt gi)m thu'
quan theo lJ trình hJi nh$p ph)i ñư,c bù lTi t+ nguPn thu t+ xu/t kh@u hàng hoá,
s)n ph@m và dBch vW. Bên cTnh ñó, n5n kinh t' c a Viêt Nam tuy ñã có nhong bư8c
ti'n như kim ngTch xu/t kh@u tăng và khá Fn ñBnh tuy nhiên lTi ñang ph)i ñ i mqt
v8i nhong v/n ñ5 r/t nghiêm trsng c a n5n kinh t' ñó là lTm phát tăng cao, nh$p
siêu tăng mTnh, thâm hWt thương mTi. Trong cán cân thương mTi tính t+ năm 2006
thì tr l tăng trư3ng nh$p kh@u luôn cao hơn xu/t kh@u; năm 2006, nh$p siêu là 5.07
tr USD, năm 2007 nh$p siêu là 14,2 tr USD. Quý I/2008, nh$p siêu 7,4 tr USD,
bQng 56,5% so v8i kim ngTch xu/t kh@u”[65]. Bên cTnh ñó là nhong diZn bi'n b/t
l,i t+ tình hình kinh t' th' gi8i như kh ng ho)ng kinh t' trong th-i gian qua ñã tác
ñJng x/u t8i hoTt ñJng xu/t kh@u nói riêng và tăng trư3ng kinh t' c a các nư8c
trong ñó có Vi t Nam. Năm 2009, cán cân xu/t nh$p kh@u ti'p tWc âm 12.852,5
tri u USD và 6 tháng ñ6u năm 2010, Vi t Nam ti'p tWc bB thâm hWt thương mTi
hàng hóa là 6,29 tr USD[62]. Như v$y mWc tiêu xu/t siêu sau khi gia nh$p WTO c a
Vi t Nam cho ñ'n nay v"n chưa ñTt ñư,c.
ðA tăng trư3ng kinh t' Fn ñBnh và b5n vong, gi)i quy't các v/n ñ5 khó khăn trên
hay nói cách khác là ñTt ñư,c mWc tiêu sau khi hJi nh$p WTO nói riêng và hJi nh$p
kinh t' qu c t' nói chung thì mJt gi)i pháp ñư,c coi là hou hi u nh/t ñ i v8i Vi t Nam
là ñ@y mTnh xu/t kh@u hay là “thúc ñ@y xu/t kh@u s‚ c u n5n kinh t'” [65].
Tuy nhiên, th-i gian qua giá trB xu/t kh@u c a Vi t Nam còn th/p, mJt trong
nhi5u nguyên nhân d"n ñ'n th%c trTng này ñPng th-i là v/n ñ5 l8n nh/t trong c)i
cách xu/t kh@u c a Vi t Nam ñó là cơ c/u hàng xu/t kh@u còn quá lTc h$u, v/n ñ5


2
ñ@y mTnh xu/t kh@u chm m8i d+ng lTi 3 mqt s lư,ng, ch/t lư,ng c a cơ c/u xu/t
kh@u th/p và chưa ñư,c c)i ti'n thA hi n 3 giá trB xu/t kh@u c a các mqt hàng xu/t
kh@u 3 dTng thô, giá trB gia tăng th/p chi'm trên 60% tFng kim ngTch xu/t kh@u.
Hàng công nghi p thì tr l gia công cao, nh/t là may mqc và giày dép. Mqt hàng

công nghi p nqng chm chi'm 16%, khoáng s)n kho)ng 2%, máy móc công ngh cao
chm chi'm 8,3%.
Theo nhi5u nghiên c u kinh t', bên cTnh vi c thúc ñ@y v5 mqt s lư,ng c a
xu/t kh@u, thì ñi5u quan trsng hơn r/t nhi5u mà các qu c gia ñ5u hư8ng t8i ñó là
vi c hình thành mJt cơ c/u xu/t kh@u có ch/t lư,ng bao gPm các hàng hoá có giá trB
gia tăng cao, có hàm lư,ng công ngh cao và chi'm tr trsng l8n hơn trong rF hàng
hoá xu/t kh@u”[107]. Lý do ñA t$p trung vào c)i ti'n cơ c/u xu/t kh@u theo hư8ng
nâng cao ch/t lư,ng c a cơ c/u hàng xu/t kh@u có )nh hư3ng t8i tăng trư3ng kinh
t' c a mJt qu c gia ch không chm b3i s lư,ng hàng xu/t kh@u[92], [114]. Hay nói
cách khác là s% tăng lên v5 m c ñJ ph c tTp (sophistication of export good) c a
hàng xu/t kh@u s‚ làm tăng s% tăng trư3ng kinh t'[114] .Thêm vào ñó, theo nghiên
c u c a Kassicieh, Suleiman (2002) n'u mJt qu c gia có cơ c/u hàng xu/t kh@u có
ch/t lư,ng t c là tr trsng c a các s)n ph@m có hàm lư,ng công ngh cao trong rF
hàng hoá xu/t kh@u thì s‚ chBu r i ro th/p hơn t+ nhong bi'n ñJng thương mTi toàn
c6u. Thêm vào ñó, nguPn l,i thu ñư,c t+ xu/t kh@u s‚ ñư,c nâng cao và duy trì
trong th-i gian dài. Có thA nói ñây m8i là ñi5u ki n ñ và là mWc tiêu c6n hư8ng t8i
c a xu/t kh@u[99].
Th%c t' ñã cho th/y, các nư8c tham gia vào thương mTi qu c t' ñ5u hư8ng t8i s%
chuyAn bi'n tích c%c trong cơ c/u hàng xu/t kh@u c a mình nhQm ñTt ñư,c l,i th'
trong xu/t kh@u. Bên cTnh ñó, là s% khó khăn l8n mà xu/t kh@u c a Vi t Nam ñang gqp
ph)i là s% ñ'n ngưƒng c a s)n xu/t các mqt hàng xu/t kh@u truy5n th ng và s% ñe dsa
t+ l,i th' so sánh trong xu/t kh@u s‚ không tPn tTi mãi. Như v$y, Vi t Nam s‚ gqp khó
khăn r/t l8n trong th-i gian t8i n'u không có s% c)i ti'n mTnh v5 cơ c/u hàng xu/t
kh@u. ðây ñư,c xem là mJt trong nhong v/n ñ5 khó khăn l8n nh/t trong chi'n lư,c c)i
cách xu/t kh@u c a Vi t Nam trong th-i gian t8i.


3
ðư,c coi là mJt trong các vùng kinh t' ñóng vai trò quan trsng c a c) nư8c,
vùng ðPng bQng BSc bJ cũng ñã có nhong ñóng góp cho kinh t' c a c) nư8c trong

ñó có ñóng góp cho hoTt ñJng xu/t kh@u. Tuy nhiên, nhong ñóng góp này còn chưa
tương x ng v8i ti5m năng và th' mTnh c a Vùng, trong ñó có ti5m năng v5 xu/t
kh@u và ñqc bi t là khi trong Vùng có Th ñô Hà NJiX “Trung tâm kinh t', văn hoá,
chính trB c a c) nư8c”. Bên cTnh ñó, tình hình xu/t kh@u c a Vùng cũng nQm trong
tình trTng chung c a c) nư8c ñó là cơ c/u xu/t kh@u lTc h$u, ch/t lư,ng chưa cao,
chưa x ng v8i ti5m năng và vai trò c a mJt Vùng kinh t' trsng ñiAm, mJt “ñ6u tàu”
cho s% tăng trư3ng và phát triAn c a Vi t Nam trư8c ñây và ti'p tWc trong th-i gian
t8i. Vùng kinh t' ðBBB cũng ñã và ñang ñ ng trư8c s c ép c a hJi nh$p kinh t'
qu c t' không chm ñ i v i hoTt ñJng xu/t kh@u mà còn ñ i v8i s% phát triAn kinh t'
nói chung. T+ ñó, v/n ñ5 c)i ti'n cơ c/u hàng hóa xu/t kh@u tr3 thành v/n ñ5 h't
s c c6n thi't không chm ñ i v8i phTm vi c a Vùng ðBBB mà còn r/t có ý nghĩa ñ i
v8i s% thúc ñ@y phát triAn và tăng trư3ng kinh t' c a c) nư8c.
Như v$y, chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u c a Vùng ðBBB nói riêng và
Vi t Nam nói chung ñã tr3 thành mJt yêu c6u t/t y'u khách quan song c6n có ñòn
b@y thích h,p và th$t mTnh ñA thúc ñ@y quá trình này theo ñúng mWc tiêu ñã ñqt ra.
ðây m8i là ñi5u quan trsng nh/t.
Trong nhong năm qua, ñ6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài (FDI) ngày càng thA
hi n vai trò quan trsng ñ i v8i tăng trư3ng, phát triAn kinh t' c a Vi t Nam nói
chung và các vùng, các tmnh, thành trong c) nư8c nói riêng và ñqc bi t là cho
hoTt ñJng xu/t kh@u. Trong nhong năm qua khu v%c FDI luôn gio vB trí “ñ6u
tàu” trong vi c tTo giá trB xu/t kh@u và chi'm trên 40% tFng giá trB xu/t kh@u
c a c) nư8c và ñư,c ñánh giá cao vai trò ñ i v8i thúc ñ@y xu/t kh@u c a c)
nư8c và Vùng ðBBB nói riêng”[62]. Thêm vào ñó, FDI v8i ưu th' v5 công
ngh , kinh nghi m s)n xu/t, chi'm lĩnh thB trư-ng, v n ñ6u tư …so v8i các khu
v%c khác trong hoTt ñJng xu/t kh@u s‚ có )nh hư3ng không nh… ñ'n
CDCCHXK ñqc bi t là nâng cao ch/t lư,ng c a hàng xu/t kh@u. FDI cũng s‚
ñáp ng ñư,c yêu c6u c a CDCCHXK n'u có ñBnh hư8ng thu hút và sV dWng
theo ñúng mWc tiêu ñqt ra.

4
Do v$y, vi c nghiên c u v5 FDI v8i CDCCHXK c a vùng ðBBB s‚ có ý
nghĩa c) v5 mqt lý thuy't và th%c tiZn r/t l8n, ñA t+ ñó có các nh$n ñBnh, ñánh giá có
cơ s3 khoa hsc v5 vai trò c a FDI trong vi c thúc ñ@y c)i ti'n CCHXK. T+ ñây xây
d%ng n5n t)ng cho các nhà hoTch ñBnh các chính sách có liên quan ñPng th-i có thA
t$n dWng t t nh/t nguPn v n FDI phWc vW cho ñ@y mTnh CDCCHXK theo hư8ng
tiên ti'n v8i mWc tiêu t i ña hóa nguPn l,i ích t+ xu/t kh@u mJt cách b5n vong. ðây
cũng chính là lý do tác gi) chsn ñ5 tài: “ð u tư tr c ti p nư c ngoài (FDI) v i vi$c
chuy%n d'ch cơ c)u hàng xu)t kh,u - vùng ð/ng b1ng B3c b ” ñA nghiên c u.
2. MWc tiêu nghiên c[u
X V$n dWng lý lu$n ñA phân tích th%c tiZn hi n trTng tác ñJng c a FDI trong ñó
quan trsng hơn là FDI th%c hi n c a bên nư8c ngoài ñ'n chuyAn dBch cơ c/u hàng
xu/t kh@u v5 mqt s lư,ng và ch/t lư,ng c a vùng ðPng bQng BSc bJ.
X TFng quan các cơ s3 lý lu$n v5 FDI, tác ñJng c a FDI ñ'n CDCCHXK và
mJt s v/n ñ5 có liên quan ñA t+ ñó làm rõ cơ s3 lý thuy't v5 tác ñJng c a FDI ñ'n
CDCCHXK.
X Tính toán ñBnh lư,ng các chm tiêu ph)n ánh ch/t lư,ng c a cơ c/u hàng xu/t kh@u.
X SV dWng mô hình ñA kiAm ch ng tác ñJng c a FDI ñ'n chuyAn dBch cơ c/u
hàng xu/t kh@u c a vùng ðBBB.
X ðưa ra lJ trình CDCCHXK, ñBnh hư8ng thu hút FDI và các gi)i pháp ñA
phát huy t t nh/t vai trò c a FDI phWc vW cho chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u v5
mqt s lư,ng và quan trsng hơn là nâng cao ch/t lư,ng c a cơ c/u hàng xu/t kh@u.
3. ð\i tư^ng và pham vi nghiên c[u
3.1 ð\i tư^ng nghiên c[u
ð i tư,ng nghiên c u c a ñ5 tài là tác ñJng c a FDI ñ'n quá trình chuyAn
dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u c a vùng ðPng bQng BSc bJ. Trong ñó có trú trsng t8i
v n FDI th%c hi n c a bên nư8c ngoài, GO, GDP, thu nh$p bình quân lao ñJng và
giá trB xu/t kh@u c a khu v%c FDI ñ'n s% thay ñFi c a cơ c/u hàng xu/t kh@u c a Vùng
v5 c) hai mqt s lư,ng và ch/t lư,ng.
3.2 Pham vi nghiên c[u

X Nghiên c u trong phTm vi không gian gPm 11 tmnh thuJc vùng ðPng bQng


5
BSc bJ (Hà NJi, Hà Tây cũ, H)i Phòng, H)i Dương, Hưng Yên, Vĩnh Phúc, BSc
Ninh, Hà Nam, Nam ðBnh, Thái Bình, Ninh BìnhX ðPng bQng Sông HPng)
X PhTm vi th-i gian: nghiên c u s li u t+ năm 2000 ñ'n 2009
X PhTm vi nghiên c u v5 cơ c/u hàng xu/t kh@u: nghiên c u t$p trung phân tích
cơ c/u hàng xu/t kh@u trong ñó bao gPm các loTi hàng hóa xu/t kh@u hou hình.
4. Phương pháp nghiên c[u cea ñS tài.
Lu$n án sV dWng các phương pháp nghiên c u sau ñây:
X Phương pháp nghiên c u lBch sV: ñó là vi c d%a vào s li u th ng kê trong quá
kh v5 trB giá hàng hóa xu/t kh@u, c a các tmnh thuJc vùng ðPng bQng BSc bJ t+ ñó
làm cơ s3 cho các phân tích và nh$n xét v5 th%c trTng xu/t kh@u, chuyAn dBch cơ c/u
hàng xu/t kh@u, th%c trTng v5 FDI cũng như )nh hư3ng c a FDI ñ'n CDCCHXK vùng
ðBBB. Nghiên c u cũng d%a vào s li u th ng kê v5 xu/t kh@u, GDP bình quân c a
Vùng ñA tính toán các chm s ño lư-ng ch/t lư,ng c a hàng xu/t kh@u, h s RCA, h
s tương quan gioa các RCA ñA ño lư-ng s% thay ñFi trong cơ c/u hàng xu/t kh@u.
X Phương pháp phân tích h th ng là ñi sâu nghiên c u v5 vai trò v n FDI v8i
s% chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u c a Vùng ðBBB trong kho)ng th-i gian t+
2000X2009.
X Phương pháp kh)o sát th%c t' ñA ti'n hành thu th$p bF sung s li u phWc vW
cho nghiên c u cW thA v5 )nh hư3ng c a FDI ñ i v8i s% thay ñFi cơ c/u xu/t kh@u
c a vùng ðBBB.
X Phương pháp so sánh: ñ i chi'u s li u qua các năm t+ ñó rút ra các nh$n xét
c6n thi't ñA làm sáng t… vai trò c a FDI v8i CDCCHXK c a vùng ðBBB và các
v/n ñ5 có liên quan.
X Phương pháp d% báo : ñ5 xu/t các gi)i pháp phát huy tác ñJng tích c a FDI
ñ i v8i CDCCHXK vùng ðBBB
X Phuơng pháp nghiên c u ñBnh lư,ng ñư,c thA hi n:

+ Xây d%ng các b)ng, biAu, hình v‚ ñA phân tích s li u: Nh$n xét s% thay ñFi
v5 tr trsng các mqt hàng, các nhóm hàng trong cơ c/u xu/t kh@u c a vùng ðBBB


6
cũng như xem xét )nh hư3ng c a FDI ñ i v8i s% thay ñFi trong cơ c/u hàng xu/t
kh@u c a Vùng.
+ Xây d%ng mô hình và sV dWng hPi quy tương quan bQng sV dWng ph6n m5m
excel ñA kiAm ñBnh các gi) thuy't v5 tác ñJng c a FDI ñ'n chuyAn dBch cơ c/u hàng
xu/t kh@u 3 vùng ðBBB v5 mqt lư,ng và ch/t lư,ng.
5. Ý nghĩa khoa hPc và thjc tikn cea ñS tài nghiên c[u.
Vi c nghiên c u c a ñ5 tài v5 FDI v8i CDCCHXK c a Vùng có các ý nghĩa
như sau:
X Làm căn c

khoa hsc cho các ñánh giá v5 vai trò c a FDI ñ i v8i

CDCCHXK c a vùng ðPng bQng BSc bJ nói riêng và Vi t Nam nói chung.
X Có cách ti'p c$n m8i và ñBnh lư,ng ñA ñánh giá v5 ch/t lư,ng c a mJt cơ c/u
hàng xu/t kh@u c a Vùng và Vi t Nam cũng như cách phân loTi cơ c/u hàng xu/t
kh@u, th ng kê m8i theo chm tiêu ch/t lư,ng và m c ñJ ph c tTp c a hàng hóa xu/t
kh@u. Cách phân loTi này s‚ r/t có ý nghĩa ñ i v8i vi c nghiên c u cũng như xem
xét, nh$n ñBnh v5 hi n trTng ch/t lư,ng mJt cơ c/u hàng xu/t kh@u hay ch/t lư,ng
xu/t kh@u c a t+ng nhóm mqt hàng, t+ng loTi mqt hàng ñA t+ ñó có các ñánh giá kBp
th-i quá trình CDCCHXK và nhong ñi5u chmnh c6n thi't ñA ñTt mWc tiêu ñ5 ra.
X Ph6n lý lu$n v5 FDI v8i chuyAn dBch cơ c/u hàng xu/t kh@u có thA là cơ s3
tham kh)o cho các nghiên c u sau v8i các v/n ñ5 có liên quan.
X Giúp cho các nhà hoTch ñBnh chính sách cho c/p ñJ vùng kinh t' và trên quy
mô c) nư8c có các ñBnh hư8ng, chính sách và gi)i pháp cW thA phù h,p ñA sV dWng
nguPn v n FDI mJt cách hi u qu) phWc vW cho quá trình c)i ti'n cơ c/u hàng xu/t

kh@u c a Vùng ðBBB nói riêng và c) nư8c nói chung ñA ñTt ñư,c các mWc tiêu v5
xu/t kh@u b5n vong cũng như tăng trư3ng và phát triAn kinh t' trong ñi5u ki n hJi
nh$p qu c t'.
X Các phân tích v5 mqt lý thuy't cũng như v5 th%c trTng c a hoTt ñJng xu/t
kh@u, v5 tình hình thu hút, sV dWng FDI và ñánh giá tác ñJng c a FDI t8i
CDCCHXK c a ñ5 tài có thA giúp cho quá trình ñưa ra các ñBnh hư8ng và mWc tiêu
cW thA và sát th%c hơn ñ i v8i vi c thu hút và sV dWng FDI nhQm phWc vW cho thúc


7
ñ@y quá trình CDCCHXK v5 mqt s lư,ng mà quan trsng hơn là nâng cao ch/t
lư,ng c a cơ c/u hàng xu/t kh@u c a vùng ðBBB và c) nư8c.
X Các gi)i pháp c a ñ5 tài có thA ñư,c cW thA hóa và ng dWng trong th%c tiZn
c a hoTt ñJng qu)n lý xu/t kh@u, hàng xu/t kh@u cũng như chuyAn dBch cơ c/u hàng
xu/t kh@u và hoTt ñJng thu hút, qu)n lý sV dWng FDI c a bên ñ i tác nư8c ngoài
mJt cách ch ñJng theo ñBnh hư8ng và mWc tiêu ñã ñBnh.


8

CHƯƠNG 1
CƠ S$ LÝ LU+N V, ð#U TƯ TR-C TI P NƯ.C NGOÀI (FDI)
V.I CHUY2N D3CH CƠ C4U HÀNG XU4T KH7U
1.1. Cơ sm lý luon chung vS ñpu tư trjc tirp nưsc ngoài(FDI).
1.1.1. Khái ni m v FDI
Theo Quc ti5n t Qu c t' (IMF), FDI là nguPn v n ñ6u tư th%c hi n nhQm thu v5
l,i ích lâu dài cho doanh nghi p hoTt ñJng 3 mJt n5n kinh t' khác v8i n5n kinh t'
thuJc ñ/t nư8c c a ch ñ6u tư. MWc ñích c a nhà ñ6u tư là dành quy5n qu)n lý doanh
nghi p ñó.
Khái ni m do tF ch c Liên h,p qu c ñưa ra thì FDI là mJt kho)n ñ6u tư dài

hTn và ph)n ánh l,i ích lâu dài t+ s% kiAm soát c a nhà ñ6u tư nư8c ngoài hoqc
công ty mˆ ñ i v8i các xí nghi p c a mình 3 mJt n5n kinh t' khác.
Theo Incoterms (International Commerce TermsX Các ñi5u kho)n thương mTi
qu c t'), FDI là mJt bJ ph$n c a tài kho)n qu c gia. FDI là mJt kho)n ñ6u tư c a
tài s)n c a nư8c ngoài không bao gPm kho)n ñ6u tư vào thB trư-ng ch ng khoán.
FDI ñư,c cho là có ích l,i ñ i v8i mJt nư8c hơn là ñ6u tư vào cF phi'u c a mJt
công ty b3i kho)n ñ6u tư này có thA s‚ r-i kh…i ngay l$p t c khi có s% c còn FDI “
ñPng ti5n nóng”, trong khi FDI nhìn chung v"n có l,i cho dù msi th có t t lên
hoqc x/u ñi.
Có thA th/y, hai khái ni m c a IMF và UN ñưa ra ñ5u có nhong nét tương
ñPng ñó là nh/n mTnh ñ'n mWc ñích c a ch ñ6u tư ñA tìm ki'm l,i ích t+ vi c ti'n
hành ñ6u tư 3 mJt nư8c khác và vai trò kiAm soát c a hs ñ i v8i hoTt ñJng ñ6u tư
ñó. Còn khái ni m c a Incoterms thì lTi ti'p c$n FDI 3 mJt khía cTnh khác ñó là ích
l,i mang lTi t+ FDI ñ i v8i nư8c ti'p nh$n ñ6u tư như mJt kho)n an toàn hơn là ñ6u
tư gián ti'p thông qua mua bán cF phi'u. Như v$y, các khái ni m trên chưa ñ5 c$p
ñ'n k't qu) ñ6u tư c a FDI.
OECD BENCHMARK (1999) ñBnh nghĩa: FDI ph)n ánh vi c ñTt ñư,c mWc
tiêu v5 l,i ích lâu dài c a mJt th%c thA thư-ng trú trong mJt n5n kinh t'(nhà ñ6u tư


9
tr%c ti'pX direct investor) và mJt cư dân ch thA c a mJt n5n kinh t' khác hơn là
c a nhà ñ6u tư (doanh nghi p ñ6u tư tr%c ti'pX enterprise direct investor). L,i ích
lâu dài này ngW ý là m i quan h gioa nhà ñ6u tư tr%c ti'p và doanh nghi p và m c
ñJ quan trsng c a )nh hư3ng c a vi c qu)n lý doanh nghi p. ð6u tư tr%c ti'p nư8c
ngoài liên quan ñ'n giao dBch ñ6u tiên gioa hai th%c thA và sau ñó là giao dBch v5
v n gioa hs và gioa các doanh nghi p h,p tác, liên k't hoqc không h,p tác. Trong
ñó, “ nhà ñ6u tư tr%c ti'p” ñư,c hiAu là ngư-i nSm quy5n kiAm soát t+ 10% tr3 lên
v n c a mJt công ty.
Có thA th/y, các khái ni m do UN, IMF và OECD ñưa ra ñ5u nh/n mTnh ñ'n

phân chia quy5n kiAm soát công ty và quy5n s3 hou công ty c a nhà ñ6u tư, chi
nhánh hay các công ty h,p tác như th' nào thì ñ%,c gsi là ñ6u tư tr%c ti'p (“direct
investor”) t+ ñó phân bi t v8i hình th c ñ6u tư khác hay nó thA hi n b)n ch/t c a
FDI nhưng các khái ni m này chưa nêu mWc ñích c a kho)n ñ6u tư.
Trong nghiên c u c a Imad A.Moosa (2002), tác gi) cũng sV dWng khái ni m
v5 FDI c a IMF(1993) và c a UN(1999). Thêm vào ñó là gi)i thích và làm rõ v5
y'u t kiAm soát(“control”) trong các khái ni m ñư,c ngW ý là m c ñJ hay quy5n ra
quy't ñBnh c a các nhà ñ6u tư trong chi'n lư,c phát triAn kinh doanh c a hs[100].
Maitena Duce, Banco de Espana (2003), sV dWng các khái ni m c a Quc ti5n t
qu c t'(IMF) và tF ch c H,p tác và Phát triAn kinh t'(OECD) ñưa ra vào năm 1999
[82].
Khái ni m v5 FDI ñư,c ñưa ra trong Giáo trình Kinh t' hsc qu c t' c a
NguyZn Như Bình(2004): “ ð6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài là hình th c ñ6u tư trong ñó
ngư-i ch ñ6u tư có quy5n kiAm soát ñ i v8i hoTt ñJng s)n xu/t kinh doanh cũng
như l,i ích c a mình 3 mJt hãng nư8c ngoài. ð6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài do v$y
bao gPm quy5n s3 hou và quy5n kiAm soát kinh doanh 3 nư8c ngoài[4]. Có thA
th/y, khái ni m này ñã nêu ñư,c b)n ch/t c a FDI và cũng nh/n mTnh ñ'n “ quy5n
kiAm soát” và “quy5n s3 hou” c a ñPng v n mà nhà ñ6u tư b… ra ñA nhQm mWc tiêu
thu v5 l,i ích t+ kho)n ñ6u tư này.


10
Theo Lu$t ñ6u tư c aVi t Nam : “ð6u tư nư8c ngoài là vi c nhà ñ6u tư nư8c
ngoài ñưa vào Vi t Nam v n bQng ti5n và các tài s)n h,p pháp khác ñA ti'n hành
hoTt ñJng ñ6u tư”[43].
Cách ti'p c$n c a khái ni m này ñ ng trên quan ñiAm c a nư8c ti'p nh$n ñ6u
tư (Vi t Nam). Ch y'u nh/n mTnh ñ'n ñ i tư,ng c a ñ6u tư mà nhà ñ6u tư nư8c
ngoài mang vào ñA ti'n hành hoTt ñJng ñ6u tư. Lu$t không ñ5 c$p ñ'n ñ6u tư tr%c
ti'p nư8c ngoài mà chm nêu khái ni m c a ñ6u tư tr%c ti'p là hình th c ñ6u tư do
nhà ñ6u tư b… v n ñ6u tư và tham gia qu)n lý ñ6u tư.

Như v$y, m‰i khái ni m ñ5u ph)n ánh ñư,c các ñqc ñiAm c a FDI. Qua ñó
tFng k't chung lTi có thA hiAu FDI là hoTt ñJng ñ6u tư do các tF ch c kinh t', cá
nhân 3 qu c gia nào ñó t% mình hoqc k't h,p v8i các tF ch c kinh t', cá nhân c a
mJt nư8c khác ti'n hành b… v n bQng ti5n hoqc tài s)n vào nư8c này dư8i mJt hình
th c ñ6u tư nh/t ñBnh. Hs t% mình hoqc cùng chBu trách nhi m tr%c ti'p qu)n lý và
ñi5u hành hoTt ñJng s)n xu/t kinh doanh cũng như k't qu) kinh doanh căn c vào
tr l nSm gio quy5n kiAm soát và s3 hou v n.
1.1.2 Các hình th c FDI
Imad A.Moosa (2002) nêu ra s% phân loTi FDI theo quan ñiAm c a Caves
(1971) ñó là cách phân loTi FDI tùy theo cách nhìn nh$n t+ phía ch ñ6u tư và nư8c
ti'p nư8c nh$n ñ6u tư.
T+ phía nư8c ch ñ6u tư thì phân loTi gPm ba loTi, FDI theo chi5u ngang, FDI
theo chi5u dsc và FDI t$p ñoàn. FDI theo chi5u ngang nhQm mWc ñích m3 rJng vi c
s)n xu/t các s)n ph@m tương t% 3 nư8c ti'p nh$n ñ6u tư (host country) như các s)n
ph@m 3 nư8c c a nhà ñ6u tư tr%c ti'p (home country). FDI theo chi5u dsc lTi có
mWc ñích khác ñó là nhQm vào vi c khai thác nguPn nguyên li u hoqc 3 g6n ngư-i
tiêu dùng thông qua kênh phân ph i. LoTi hình th ba c a FDI là FDI t$p ñoàn là
tFng h,p c a c) FDI theo chi5u ngang và FDI chi5u dsc [110].
Helpman (1984) cho rQng các công ty ña qu c gia MNCs v8i mong mu n t i
ña hóa l,i nhu$n và l%a chsn vB trí ñA t i thiAu hóa chi phí cho s)n xu/t s)n ph@m


11
bao gPm chi phí v$n chuyAn, chi phí thu' quan….Do v$y, hs s‚ phân chia vi c s)n
xu/t s)n ph@m 3 nhi5u nư8c khác nhau. ðqc bi t là giai ñoTn s)n ph@m c6n t$p trung
lao ñJng gi)n ñơn s‚ ñư,c b trí 3 nu8c có chi phí th/p v5 ti5n lương (các nư8c ti'p
nh$n ñ6u tư). Khi ñó, các nư8c này s‚ nh$p kh@u hàng hóa trung gian, máy móc thi't
bB t+ MNCs(tương ng v8i các nư8c MNCs tăng cư-ng xu/t kh@u) và tăng xu/t kh@u
s)n ph@m cu i cùng. Lúc này, FDI ñư,c gsi là FDI theo chi5u dsc.
T+ phía nư8c ti'p nh$n ñ6u tư, FDI có thA ñư,c phân loTi thành FDI thay th'

nh$p kh@u, FDI gia tăng xu/t kh@u và FDI theo n‰ l%c c a Chính Ph . FDI thay th'
nh$p kh@u liên quan ñ'n vi c s)n xu/t các s)n ph@m mà trư8c ñó ph)i nh$p kh@u
c a nư8c ti'p nh$n ñ6u tư. Khi ñó nh$p kh@u c a nư8c này s‚ gi)m và xu/t kh@u
c a nư8c ñi ñ6u tư cũng gi)m. Hình th c ñ6u tư này dư-ng như ñư,c quy't ñBnh
b3i quy mô c a thB trư-ng tiêu thW c a nư8c ti'p nh$n ñ6u tư, chi phí v$n chuyAn và
các rào c)n thương mTi. LoTi hình th hai c a FDI lTi ñư,c thúc ñ@y b3i mong
mu n tìm ki'm các nguPn ñ6u vào m8i cho s)n xu/t như nguyên nhiên li u và hàng
hóa trung gian. Khi ñó, nư8c ti'p nh$n FDI s‚ gia tăng xu/t kh@u nguyên nhiên li u,
hàng hóa trung gian sang nư8c ñi ñ6u tư và các nư8c khác có các chi nhánh c a các
công ty ña qu c gia. LoTi th ba c a FDI ñó là vi c Chính ph c a nư8c ti'p nh$n
ñ6u tư khuy'n khích các nhà ñ6u tư nư8c ngoài trong n‰ l%c nhQm c6n bQng s%
thâm hWt cán cân thanh toán. Có thA th/y cách ti'p c$n c a các nư8c ti'p nh$n ñ6u
tư ñã tr3 thành chi'n lư,c phát triAn ñqc bi t là 3 các nư8c có n5n kinh t' ñang phát
triAn, ñó là FDI thay th' nh$p kh@u, FDI hư8ng v5 xu/t kh@u [93].
FDI còn ñư,c phân loTi theo cách th c m3 rJng ñA khai thác l,i th' 3 nư8c
ti'p nh$n ñ6u tư ñA tăng trư3ng bán hàng c a các hãng ñ6u tư tTi nư8c c a hs và
nư8c ti'p nh$n ñ6u tư. Bên cTnh ñó, FDI còn nhQm tìm ki'm nguPn lao ñJng rŠ 3
nư8c s3 tTi ñA gi)m chi phí s)n xu/t. FDI m3 rJng còn bB )nh hư3ng chính b3i các
l,i th' c a các hãng 3 nư8c ch ñ6u tư như quy mô c a hãng, s% t$p trung cho R&D
và kh) năng sinh l-i b3i ưu th' v5 công ngh .
Maitena Duce, Banco de Espana (2003) phân loTi FDI d%a vào hư8ng ñ6u tư
v5 tài s)n và trách nhi m pháp lý theo cách nhìn nh$n c a nư8c ch nhà. Vi c m3


12
rJng tài chính c a công ty mˆ sang các chi nhánh 3 nư8c khác ñư,c coi là ñ6u tư
tr%c ti'p 3 nư8c ngoài và ngư,c lTi s% m3 rJng tài chính c a các chi nhánh hoqc
công ty con 3 nư8c ngoài lTi coi là s% gi)m ñ6u tư tr%c ti'p nư8c ngoài. Còn t+
phía nư8c ti'p nh$n ñ6u tư thì s‚ có chi5u hư8ng ngư,c lTi. Ngoài ra, FDI còn ñ%ơc
phân loTi d%a vào công cW ñ6u tư t c là nguPn hình thành c a FDI ñó là v n ch s3

hou, các kho)n thu nh$p t+ tái ñ6u tư và các nguPn khác như vay n,, liên doanh.
Cu i cùng là FDI phân loTi theo ngành, theo ñó dòng FDI ch)y vào ngành nào thì
ñư,c tính cho ngành ñó mà không c6n tính ñ'n ch ñ6u tư c a dòng v n này thuJc
ngành nào. Tuy nhiên, OECD thì khuy'n cáo nên tính FDI cho ngành nào s‚ d%a
vào lĩnh v%c mà công ty mˆ ñang hoTt ñJng. Có thA th/y, cách phân loTi FDI ñư,c
nêu ra 3 trên ñư,c dùng cho nư8c ch nhà ñi ñ6u tư áp dWng ñA phân loTi dòng v n
ñ6u tư ra nư8c ngoài[82].
Theo Lu$t ñ6u tư c a Vi t Nam có các hình th c ñ6u tư tr%c ti'p như sau:
X Thành l$p tF ch c kinh t' 100% v n c a nhà ñ6u tư nư8c ngoài
X Thành l$p tF ch c kinh t' liên doanh gioa các nhà ñ6u tư trong nư8c và nhà
ñ6u tư nư8c ngoài.
t ð6u tư theo hình th c h,p ñPng BCC(áp dWng cho lĩnh v%c tìm ki'm, thăm
dò, khai thác d6u khí và mJt s tài nguyên); h,p ñPng BOT, h,p ñPng BTO và h,p
ñPng BT.
X ð6u tư phát triAn kinh doanh: m3 rJng quy mô, năng l%c s)n xu/t, ñFi m8i
công ngh , nâng cao ch/t lư,ng s)n ph@m, gi)m ô nhiZm môi trư-ng.
X Mua cF ph6n hoqc góp v n ñA tham gia qu)n lý hoTt ñJng ñ6u tư: Nhà ñ6u tư
ñư,c góp v n, mua cF ph6n c a các công ty, chi nhánh tTi Vi t Nam v8i tr l góp
v n do Chính ph Vi t Nam quy ñBnh.
X ð6u tư th%c hi n vi c sáp nh$p và mua lTi doanh nghi p: tuân th ñi5u ki n
quy ñBnh trong Lu$t ñ6u tư, Lu$t cTnh tranh và các quy ñBnh khác c a pháp lu$t có
liên quan.
Trư8c ñây, Vi t Nam ch y'u là nư8c ti'p nh$n v n nên ch y'u quan tâm ñ'n
cách phân loTi FDI ñ ng trên góc ñJ c a nư8c s3 tTi. Th-i gian g6n ñây các doanh


13
nghi p Vi t Nam bSt ñ6u có xu hư8ng ñ6u tư ra nư8c ngoài, do v$y cách phân loTi
d%a vào quan ñiAm c a nư8c ch ñ6u tư s‚ phát huy tác dWng ñA giúp cơ quan th ng
kê c a Vi t Nam có cách phân loTi phù h,p.

1.1.3. Các nhân t quy!t ñ#nh c$a FDI
Dunning (1977), ñã ñưa ra cách gi)i thích mJt cách có h th ng và ñ6y ñ v5
các y'u t )nh hư3ng ñ'n kh) năng m3 rJng mô hình qu c t' s)n xu/t 3 nư8c ngoài
b3i các công ty MNEs và v n ñư,c tài tr, b3i FDI. ði5u ki n ñA l%a chsn FDI ñó là
ph)i ñTt ñư,c l,i th' cW thA v5 s3 houXO ñ i v8i các hãng khác (OwnershipXspecific
advantages). Các l,i th' O bao gPm: ti'p c$n ưu th' v8i thB trư-ng hoqc nguPn
nguyên li u rŠ, l,i th' v5 quy mô, thương hi u, kh) năng qu)n lý hoqc các tài s)n vô
hình hay s c mTnh c a ñJc quy5n. Ngoài ra l,i th' O còn ñư,c k't h,p v8i l,i th' I
(Internalisation advantange) và l,i th' L(Location advantange) [85],[86]. Trong ñó,
l,i th' I là l,i th' thu ñư,c t+ vi c s)n xu/t trong nJi bJ công ty vì ñi5u này s‚ cho
phép các hãng vư,t qua thB trư-ng bên ngoài và các chi phí giao dBch có liên quan
hay ñây cũng chính là vi c các hãng có thA t% m3 rJng hoqc bán quy5n này cho các
hãng khác. Th ba là l,i th' v5 ñBa ñiAm L, ñây là y'u t có liên quan ñ'n câu h…i
li u vi c m3 rJng là s% k't h,p khéo léo gioa trong nư8c và ngoài nư8c. Khi ñã có
l,i th' O và vB trí thu$n l,i thì FDI s‚ x)y ra[78].
Imad A.Moosa (2002), ñã tFng k't cách mà mô hình Chi't chung c a Dunning
gi)i thích các ñi5u ki n )nh hư3ng ñ'n FDI v8i gi) ñBnh ñã có c6u v5 mJt loTi hàng
hóa cW thA mà mJt hãng cW thA 3 trong nư8c có l,i th' O, lúc ñó chm còn hai y'u t
)nh hư3ng là L và I:
X N'u không ñTt ñư,c l,i th' I thì hãng s‚ cho phép l,i O c a mình cho mJt hãng
khác ñqc bi t là khi y'u t ñBa ñiAm tTo thu$n l,i cho vi c m3 rJng ra nư8c ngoài.
X N'u có l,i th' I và y'u t ñBa ñiAm là thu$n l,i cho vi c m3 rJng 3 trong
nư8c thì hãng s‚ m3 rJng trong nư8c và xu/t kh@u
X N'u ñTt ñư,c l,i th' I và y'u t ñBa ñiAm thu$n l,i cho m3 rJng ra nư8c
ngoài thì FDI s‚ x)y ra[110].


14
Có thA nói, mô hình Chi't Chung c a Dunning là mJt mô hình tiêu biAu v8i
gi)i thích ñ6y ñ v5 FDI v5 khía cTnh lý thuy't, ngoài ra còn có nhi5u nghiên c u

gi)i thích cho các y'u t )nh hư3ng c a FDI.
Bên cTnh các mô hình lý thuy't còn có các nghiên c u th%c nghi m v5 y'u t
)nh hư3ng c a FDI.
Alan A. Bevan and Saul Estrin(2000), nghiên c u )nh hư3ng c a các y'u t
như r i ro c a nư8c s3 tTi, chi phí ñơn vB c a lao ñJng, quy mô thB trư-ng và các
y'u t h/p d"n FDI khác tTi các n5n kinh t' chuyAn ñFi 3 khu v%c Trung và Tây Âu.
K't qu) c a vi c sV dWng mô hình kiAm ñBnh là FDI chBu )nh l8n b3i các y'u t
trên, trong ñó r i ro c a nư8c s3 tTi bao gPm r i ro v5 kinh t' và chính trB[80].
Maitena Duce, Banco de Espana(2003), cũng ti'n hành nghiên c u các y'u t
)nh hư3ng ñ'n FDI 3 các nư8c vùng ðông Nam Tây Âu và rút ra k't lu$n FDI phW
thuJc vào các y'u t ñó là chính sách kinh t' c a nư8c ti'p nh$n ñ6u tư, m c ñJ h/p
d"n c a n5n kinh t' nư8c ñó. Ngoài ra FDI còn phW thuJc vào nhi5u y'u t khác
như quy mô c a n5n kinh t', nguPn l%c qu c gia c a nư8c s3 tTi, m c ñJ m3 cVa
ñ i v8i thương mTi qu c t' và ti'p c$n thB trư-ng qu c t', ch/t lư,ng tài chính và cơ
s3 hT t6ng công ngh [82].
Shaukat Ali, Wei Guo(2005), nghiên c u các y'u t )nh hư3ng ñ'n FDI vào
Trung Qu c. Có hai y'u t mà nghiên c u này nh/n mTnh ñó là quy mô c a thB
trư-ng(ñư,c xem là y'u t tác ñJng mTnh ñ'n dòng FDI vào Trung Qu c ñqc bi t
là ñ i v8i các hãng c a Mc) và giá c) rŠ c a lao ñJng Trung Qu c là y'u t th
hai(ñây là y'u t chính h/p d"n các hãng ñ6u tư c a Châu Á vào Trung Qu c) [77].
Ngoài ra còn r/t nhi5u các nghiên c u th%c nghi m khác v5 các y'u t quy't
ñBnh ñ'n FDI mà tác gi) không thA li t kê 3 ñây. Nhưng có thA k't lu$n rQng FDI
chBu tác ñJng c a mJt t$p h,p ph c tTp c a nhi5u các y'u t , do v$y, ñòi h…i các
nư8c kêu gsi ñ6u tư c6n xem xét, nghiên c u ñA có các chính sách phù h,p, phát
huy hi u qu) t i ña trong thu hút FDI phWc vW cho tăng trư3ng và phát triAn kinh t'
c a nư8c mình ñqc bi t trong tình hình cTnh tranh gay gSt v5 FDI cũng như có
nhong xu hư8ng bi'n ñFi trong dòng ch)y FDI như hi n nay.


15

1.1.4. Nh'ng )nh hư+ng c$a FDI
Trong ph6n này, tác gi) ch y'u t$p h,p các nghiên c u th%c nghi m v5 )nh
hư3ng c a FDI ñ'n các y'u t c a n5n kinh t'.
7 FDI cung c)p ngu/n v8n, tăng ngân sách
ð i v8i các nư8c ñang phát triAn, nhu c6u v5 v n luôn ñư,c ñqt lên hàng ñ6u.
Các nư8c này luôn có kho)ng cách gioa ñ6u tư và ti't ki m. FDI ñư,c cho là có vai
trò ñóng góp ñA bù ñSp kho)ng cách này[110]. FDI có ưu ñiAm là nguPn tài chính
Fn ñBnh hơn các dòng tài chính khác và ñư,c cam k't Fn ñBnh lâu dài v8i nư8c ti'p
nh$n ñ6u tư, giúp tăng ngân sách nhà nư8c.
7 :nh hư-ng c;a FDI ñ n tăng trư-ng kinh t .
Có nhi5u nghiên c u trên th' gi8i v5 vai trò c a FDI ñ'n tăng trư3ng kinh t',
tác gi) chm xin ñiAm qua mJt vài nghiên c u. Andreas Johnson(2005), nghiên c u
tác ñJng c a FDI ñ'n tăng trư3ng kinh t' c a nư8c ti'p nh$n ñ6u tư thông qua hai
kênh cơ b)n c a FDI ñó là dòng v n v$t ch/t và công ngh . Trong ñó, công ngh là
y'u t ch y'u có tác ñJng mTnh m‚ nh/t ñ'n tăng trư3ng kinh t' c a các nư8c này.
Tác gi) sV dWng mô hình phân tích s li u và ñi ñ'n k't lu$n FDI là y'u t thúc ñ@y
tăng trư3ng kinh t' 3 các nư8c ñang phát triAn và k't lu$n ngư,c lTi ñ i v8i các
nư8c phát triAn[97]. Laura Alfaro(2003), kiAm ñBnh các tranh lu$n cho rQng FDI có
thA mang lTi thu$n l,i l8n cho nư8c s3 tTi bQng vi c kiAm ñBnh )nh hư3ng c a FDI
ñ'n tăng trư3ng c a khu v%c s)n xu/t hàng thô, công nghi p ch' tTo và dBch vW
trong kho)ng th-i gian t+ 1981X1999. K't qu) cho th/y tác ñJng c a FDI là không
rõ, cW thA là có )nh hư3ng tích c%c ñ'n khu v%c ch' tTo, )nh hư3ng không rõ 3 khu
v%c dBch vW và không có )nh hư3ng gì 3 khu v%c s)n xu/t hàng thô[76]. Nghiên c u
c a Lê Xuân Bá(2005), nghiên c u v5 FDI ñ i v8i tăng trư3ng kinh t' c a Vi t
Nam và ñi ñ'n k't lu$n chung là FDI có vai trò tích c%c ñ i v8i tăng trư3ng. Còn
nhi5u nghiên c u khác v5 vai trò c a FDI ñ i v8i tăng trư3ng kinh t', tuy nhiên m‰i
nghiên c u lTi ñánh giá FDI cW thA cho mJt nư8c, mJt ngành, hoqc mJt khía cTnh
c a n5n kinh t' và có các k't lu$n cW thA cho t+ng nghiên c u và nhìn chung là
kh•ng ñBnh vai trò c a FDI ñ i v8i tăng trư3ng kinh t' nói chung[1].

16
7 FDI và công ngh$
Công ngh ñư,c coi là y'u t thi't y'u c a mJt n5n kinh t'. Công ngh là s)n
ph@m c a R&D ñó là s% phát minh ra s)n ph@m m8i hoqc kc thu$t s)n xu/t hoqc là
c) hai. Anabel Marin, Martin Bell(2004) nghiên c u chuyAn giao công ngh t+ công
ty mˆ sang các chi nhánh, công ty con 3 nư8c ngoài. Nhóm tác gi) nghiên c u s li u
FDI c a các hãng công nghi p 3 Argentina giai ñoTn 1992X1996[104]. Nhi5u nghiên
c u th%c nghi m khác ñư,c ti'n hành v5 m i quan h gioa FDI và công ngh v8i
kh•ng ñBnh v5 vai trò c a FDI ñ i v8i chuyAn giao công ngh 3 các nư8c s3 tTi, tuy
nhiên vi c này s‚ gqp ph)i nhong hTn ch' n'u công ngh nguPn là t+ công ty ña qu c
gia do ph)i có các ñi5u ki n ñi kèm v8i công ngh ñư,c chuyAn giao.
Ngoài ra FDI còn )nh hư3ng ñ'n vi c làm c a c) nư8c ch ñ6u tư và nư8c ti'p
nh$n ñ6u tư cũng như các tác ñJng tràn v5 lao ñJng và v n c a khu v%c FDI.
1.1.5. Xu hư.ng FDI th/c t! hi n nay
Trư8c ñây dòng FDI ch)y gioa các nư8c phát triAn sau ñó có xu hư8ng chuyAn
sang các nư8c Châu Á trư8c s% phát triAn mTnh m‚ và s c h/p d"n c a giá nhân
công rŠ và nhu c6u tìm ki'm thB trư-ng m8i c a các công ty ña qu c gia.
Theo Báo cáo ð6u tư Th' gi8i năm 2009 c a DiZn ñàn Thương mTi và Phát triAn
Liên hi p qu c(UNCTAD), lư,ng FDI ñF vào khu Nam Á, ðông Á và ðông Nam Á
ñã tăng kho)ng 17%, ñTt m c r/t cao 298 tr USD cho c) năm 2008. Nhưng t+ quí
4/2008, dòng v n này ñã ch$m lTi và gi)m kho)ng 1/3 trong quí 1/2009 so v8i cùng kỳ
c a năm 2008[72]. Tuy nhiên, cũng theo UNCTAD thì Indonesia, Vi t Nam có thA duy
trì m c thu hút FDI do các nu8c này có nhong c)i bi'n thu$n l,i và tích c%c ñA thu hút
s% quan tâm c a các nhà ñ6u tư nư8c ngoài. Tuy nhiên, theo s li u th%c t' th ng kê
c a CWc ñ6u tư nư8c ngoài thì s d% án c/p m8i vào Vi t Nam tính t+ ñ6u năm ñ'n
tháng 10/2009 chm bQng 21,7% cùng kỳ năm 2008. Như v$y là có s% gi)m sút ch
không như ñánh giá c a UNCTAD.
Do v$y, ñ ng trư8c xu hư8ng này Vi t Nam c6n ph)i có nhong chính sách phù
h,p ñA có thA t$n dWng nguPn v n FDI theo xu hư8ng chung nhQm phWc vW t t nh/t

cho phát triAn kinh t' trong nư8c song cũng c6n lưu ý s‚ gqp ph)i s% cTnh tranh h't
s c gay gSt c a các nư8c khác trong khu v%c ñA tăng cư-ng thu hút nguPn v n trên


17
1.2. Lý luon chung vS cơ cuu hàng xuut khwu và chuyyn dzch cơ cuu hàng
xuut khwu.
1.2.1. Khái ni m và phân lo4i cơ c6u hàng xu6t kh9u
1.2.1.1. Khái ni$m cơ c)u hàng xu)t kh,u
Có nhi5u nghiên c u v5 cơ c/u hàng xu/t kh@u trong nư8c cũng như ngoài
nư8c, tuy nhiên trong các tác ph@m này khái ni m v5 cơ c/u hàng xu/t kh@u ít ñư,c
ñưa ra mJt cách chính th ng. Theo NguyZn Hou Kh)i (2007), thì có thA hiAu “Cơ
c/u hàng xu/t kh@u là tFng thA các nhóm hàng, các mqt hàng xu/t kh@u trong toàn
bJ kim ngTch xu/t kh@u v8i vB trí, tr trsng tương ng và m i liên h hou cơ tương
ñ i Fn ñBnh h,p thành” [32].
Th%c ch/t có thA hiAu n'u coi tFng thA hàng hóa xu/t kh@u c a mJt nư8c là
mJt “rF hàng hóa xu/t kh@u”, trong rF hàng hóa này có nhi5u loTi hàng hóa v8i
ch ng loTi, m"u mã, và ñqc tính s)n ph@m khác nhau. M‰i loTi hàng hóa có vai trò
nh/t ñBnh ñóng góp v5 mqt s lư,ng cũng như giá trB cho rF hàng hóa xu/t kh@u.
Cũng ph)i nói thêm rQng 3 ñây ta chm xét ñ'n cơ c/u hàng hóa hou hình. Do v$y, có
thA hiAu cơ c)u hàng xu)t kh,u là m t tBng th% bao g/m nhiCu loDi hàng hóa hoFc
nhóm hàng xu)t kh,u chi m m t tG l$ nh)t ñ'nh vC mFt s8 lưHng cũng như m t tG
trJng nh)t ñ'nh trong tBng giá tr' xu)t kh,u c;a cK cơ c)u.
1.2.1.2. Phân loDi cơ c)u hàng xu)t kh,u
Trên th' gi8i có các cách phân loTi cơ c/u hàng xu/t kh@u ch y'u như sau:
ThN nh)t: Hàng hóa ñư,c phân loTi theo Danh mWc mô t) hàng hóa và H
th ng mã s hài hòa, gsi tSt là H th ng ði5u hòaXHS (Harmoized Commodity
Description and Coding System) do tF ch c H)i quan th' gi8i (WCO) xây d%ng ñA
phân loTi hàng hóa h)i quan vào năm 1972, ñư,c sVa ñFi và ban hành chính th c
vào tháng 6/1983. Cơ s3 c a phân loTi hàng hóa xu/t kh@u c a HS là d%a vào b)n

ch/t c a hàng hóa và ñư,c sSp x'p theo th t% m c ñJ s)n xu/t ch' bi'n: nguyên
li u thô, s)n ph@m chưa gia công ch' bi'n, s)n ph@m d3 dang và s)n ph@m hoàn
chmnh[29]. Năm 1992, cơ quan th ng kê c a Vi t Nam là TFng cWc Th ng kê ñã ban
hành danh mWc hàng hóa xu/t nh$p kh@u c a Vi t Nam phân theo tiêu chu@n HS
cho s và bF xung sVa ñFi 3 c/p ñJ 8 cho s vào năm 1997.


18
ThN hai: Phân loTi theo Danh mWc hàng hóa ñư,c phân loTi theo tiêu chu@n
ngoTi thương (Standard International Trade ClassificationX SITC) ñư,c ra ñ-i vào
năm 1950 do Ban Thư Ký Liên H,p Qu c xu/t b)n và ñã qua ba l6n sVa ñFi vào
các năm 1969, 1975 và 1986. H th ng này ra ñ-i nhQm mWc ñích sV dWng cho phân
tích th ng kê kinh t' c a các nư8c, các tF ch c kinh t' cũng như so sánh v5 thương
mTi qu c t' gioa các qu c gia. Cơ s3 c a phân loTi hàng hóa xu/t nh$p kh@u theo
tiêu chu@n SITC là d%a vào mJt s ñi5u ki n như b)n ch/t c a hàng hoá và nguyên
v$t li u ñư,c sV dWng ñA s)n xu/t hàng hóa ñó, qui trình s)n xu/t s)n ph@m, th%c t' thB
trư-ng và công dWng c a s)n ph@m, vai trò c a hàng hoá trong thương mTi qu c t'
và s% thay ñFi c a công ngh [29]:
’ c/p ñJ SITC 1 cho s , hàng hóa xu/t kh@u ñư,c chia làm 3 nhóm(United
Nation Statistic):
X Nhóm hàng thô hoqc m8i sơ ch'(bao gPm 4 nhóm nh… t+ SITC 0 ñ'n SITC 4)
X Nhóm hàng ñã ch' bi'n hoqc ñã tinh ch'(bao gPm 4 nhóm nh… t+ SITC 5
ñ'n SITC 8)
X Nhóm hàng hóa không phân loTi vào 2 nhóm trên.
’ Vi t Nam, cơ quan th ng kê ñã áp dWng cách phân loTi theo tiêu chu@n
ngoTi thương (SITC REV 3) ñA phWc vW cho mWc ñích nghiên c u, phân tích kinh t'
trong và ngoài nư8c.
Có thA th/y, cách phân loTi theo tiêu chu@n SITC là phù h,p v8i mWc ñích
phân tích và so sánh v5 thương mTi qu c t', cW thA hơn là các phân tích v5 cơ c/u
hàng xu/t kh@u, tính toán l,i th' so sánh.

ThN ba: Hàng hóa phân loTi theo Danh mWc Phân ngành hoTt ñJng kinh t' tiêu
chu@n qu c t' (International Standard Industrial Classification of All Economic
ActivitiesX ISIC ñư,c cơ quan Th ng kê Liên H,p Qu c ban hành l6n ñ6u tiên vào
năm 1984 và ñư,c sVa ñFi vào các năm 1958, 1968 và 1989. Danh mWc phân loTi
này qui ñBnh rõ nJi dung, phTm vi c a t+ng ngành, t+ng lĩnh v%c tham gia vào các
hoTt ñJng kinh t', làm căn c ñA xác ñBnh qui mô, vai trò ñóng góp c a t+ng ngành
và cơ c/u kinh t' c a mJt qu c gia, và trong th ng kê thương mTi nó ñư,c sV dWng


19
ñA phân loTi hàng xu/t kh@u theo nguPn g c ngành s)n xu/t ra chúng[29]. TTi Vi t
Nam, cơ quan TFng cWc Th ng kê ñã ban hành danh mWc "H th ng Ngành Kinh t'
Qu c dân" d%a trên danh mWc ISIC và danh mWc hàng hóa xu/t kh@u d%a trên cơ s3
s li u chi ti't theo danh mWc SITC (gsi tSt là VSIC )vào các năm 1993 và 1997.
Ti'p theo là Danh mWc phân loTi hàng hoá theo ngành kinh t' rJng (Broad
Economic Categories X BEC). ðây là danh mWc phân loTi do cơ quan Th ng kê c a
Liên H,p Qu c ban hành nhQm mWc ñích phWc vW cho phân tích s li u th ng kê
thương mTi ñ i v8i hàng nh$p kh@u. Trong ñó hàng hóa ñư,c phân loTi chia thành
hàng hoá tư li u s)n xu/t, hàng hoá trung gian và hàng hoá tiêu dùng. Hi n nay,
Vi t Nam chưa ti'n hành sV dWng cách phân loTi hàng hóa nh$p kh@u theo danh
mWc này. Do v$y, vi c phân tích hàng hóa nh$p kh@u nh/t là ñ i v8i nh$p kh@u
hàng hóa trung gian là mJt khó khăn.
Ngoài ra, có thA áp dWng cách phân loTi m8i theo các nghiên c u g6n ñây như
phân loTi theo m c ñJ ph c tTp c a hàng hóa xu/t kh@u hoqc phân loTi theo cơ c/u
ch/t lư,ng cơ c/u hàng xu/t kh@u. Cách phân loTi này s‚ ti'p tWc ñư,c làm rõ 3 các
phân sau c a nghiên c u.
1.2.2. M;t s lư=ng và ch6t lư=ng c$a cơ c6u hàng xu6t kh9u
ðA ñánh giá v5 mJt cơ c/u hàng xu/t kh@u c6n ñánh giá v5 hai mqt c a nó ñó
là mqt s lư,ng và ch/t lư,ng.
1.2.2.1. S8 lưHng c;a c;a cơ c)u hàng xu)t kh,u.

Có thA hiAu mqt s lư,ng c a cơ c/u xu/t kh@u là giá trB xu/t kh@u c a t+ng
loTi hàng hóa thuJc cơ c/u và t+ ñó có tFng giá trB c a c) cơ c/u xu/t kh@u. Hoqc s
lư,ng c a cơ c/u xu/t kh@u ñư,c ño bQng s lư,ng th%c t' c a hàng hóa xu/t kh@u
trong cơ c/u. S lư,ng này ñư,c tính theo ñơn vB c a t+ng loTi hàng hóa.
1.2.2.2. Ch)t lưHng c;a cơ c)u hàng xu)t kh,u
Mayer và Wood (2001) ñánh giá ch/t lư,ng c a rF hàng hóa xu/t kh@u c a
mJt qu c gia ñư,c xác ñBnh bQng tr trsng c a xu/t kh@u các mqt hàng có hàm
lư,ng lao ñJng cao(labourXintensive products) và các mqt hàng có hàm lư,ng v n
cao(capital – intensive products) trong tFng xu/t kh@u hàng hóa c a qu c gia ñó.