Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện nam sách tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NGA

QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
TẠI HUYỆN NAM SÁCH TỈNH HẢI DƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

Hà Nội – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
-------------------------

NGUYỄN THỊ PHƢƠNG NGA

QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC
TẠI HUYỆN NAM SÁCH TỈNH HẢI DƢƠNG
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. PHAN HUY ĐƢỜNG

XÁC NHẬN CỦA
CÁN BỘ HƢỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ
CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận Văn thạc sĩ là công trình nghiên cứu khoa học độc
lập của tôi. Những số liệu khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận văn là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng được công bố trong bất cứ Luận văn nào.
Hà Nội, tháng 12 năm 2015
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Phƣơng Nga


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận văn Thạc sỹ, tôi đã nhận
đƣợc sự giúp đỡ, tạo điều kiện nhiệt tình và quý báu của nhiều cá nhân và tập thể.

Trƣớc tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Giáo sƣ , Tiến sĩ. Phan Huy
Đƣờng, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu để hoàn
thành luận văn này.
Xin đƣợc trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo ở Khoa Kinh tế chính trị,
Phòng Đào tạo, Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập tại nhà trƣờng và nghiên cứu, thực
hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi tìm tài liệu
tham khảo và đóng góp ý kiến để tôi hoàn thành luận văn.
Mặc dù, đã cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt tình và năng lực
của mình, tuy nhiên, không thể tránh khỏi những thiếu sót hoặc có phần nghiên cứu
chƣa sâu. Rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, thông cảm của các thầy (cô).
Tôi xin trân trọng cảm ơn!


MỤC LỤC
Danh mục các từ viết tắt...................................................................................................................... i
Danh mục bảng......................................................................................................... ii
Danh mục sơ đồ.......................................................................................................iii
LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIẾN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN...............4
1.1. Tình hình nghiên cứu...................................................................................... 4
1.1.1 Các nghiên cứu về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách Nhà nước
đã được công bố................................................................................................. 4
1.1.2 Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những khoảng trống đặt ra
cho đề tài luận văn............................................................................................. 5
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách cấp huyện..............6
1.2.1 Ngân sách huyện và vai trò của ngân sách huyện.....................................6
1.2.2 Quản lý ngân sách huyện (QLNS)........................................................... 10
1.3 Kinh nghiệm quản lý ngân sách Nhà nƣớc ở các địa phƣơng hiện nay và bài
học rút ra cho công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải
Dƣơng................................................................................................................. 27
1.3.1 Kinh nghiệm Quản lý thu ngân sách nhà nước của huyện Kiến Xương,
tỉnh Thái Bình.................................................................................................. 27
1.3.2 Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước của thành phố Hải Dương, tỉnh
Hải Dương....................................................................................................... 28

1.3.3 Kinh nghiệm quản lý NSNN tại huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương......28
1.3.4 Bài học kinh nghiệm về quản lý NSNN cho huyện Nam Sách..................29
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................... 30
2.1 Cách tiếp cận nghiên cứu............................................................................... 30
2.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng................................................. 31
2.2.1 Phương pháp thống kê thu thập và xử lý thông tin.................................. 31


2.2.2 Phương pháp phân tích, tổng hợp........................................................... 32
2.2.3 Phương pháp so sánh.............................................................................. 32
Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN
................................................................................................................................ 34
NAM SÁCH, TỈNH HẢI DƢƠNG, GIAI ĐOẠN 2012 – 2014.............................34
3.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội, những ảnh hƣởng của nó đến quản lý ngân sách
nhà nƣớc huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng...................................................... 34
3.1.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội........................................................................ 34
3.1.2 Những ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Nam Sách
đến công tác quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện.........................35
3.2 Khái quát về thu, chi ngân sách và tổ chức bộ máy Quản lý ngân sách huyện
Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng................................................................................. 35
3.2.1 Tình hình thu - chi ngân sách huyện Nam Sách......................................35
3.2.2 Tổ chức bộ máy quản lý ngân sách huyện Nam Sách..............................40
3.3 Phân tích thực trạng quản lý ngân sách trên địa bàn huyện Nam Sách..........45
3.3.1 Công tác lập dự toán ngân sách huyện................................................... 45
3.3.2 Công tác chấp hành dự toán ngân sách huyện........................................ 50
3.3.3 Công tác quyết toán ngân sách huyện..................................................... 67
3.3.4 Công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách huyện................71
3.4 Đánh giá quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách..........................76
3.4.1 Đánh giá theo mục tiêu quản lý.............................................................. 76
3.4.2 Đánh giá theo nội dung quản lý.............................................................. 77

CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC
QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI HUYỆN NAM SÁCH, TỈNH HẢI
DƢƠNG GIAI ĐOẠN 2016 – 2020....................................................................... 87
4.1 Tình hình mới và những ảnh hƣởng của nó đến quản lý ngân sách huyện Nam
Sách..................................................................................................................... 87
4.2 Phƣơng hƣớng quản lý ngân sách huyện Nam Sách.....................................87
4.3 Một số giải pháp hoàn thiện quản lý ngân sách tại huyện Nam Sách.............89
4.3.1 Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách huyện.................................. 89


4.3.2 Hoàn thiện công tác chấp hành dự toán ngân sách huyện......................91
4.2.3 Hoàn thiện công tác quyết toán ngân sách huyện................................... 95
4.2.4 Hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành ngân sách huyện
......................................................................................................................... 97
4.2.5 Nhóm giải pháp khác.............................................................................. 99
PHẦN KẾT LUẬN............................................................................................... 104
Danh mục tài liệu tham khảo................................................................................. 106


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

i


DANH MỤC BẢNG

STT
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


ii


DANH MỤC SƠ ĐỒ

STT
1
2
3

4

iii


LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Quản lý ngân sách nhà nƣớc có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát
triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Trong những năm qua, quy mô vốn đầu tƣ từ
Ngân sách dành cho phát triển tăng nhanh theo thời gian, từ 2005 đến 2012, tỷ trọng

vốn đầu tƣ toàn xã hội luôn chiếm rất cao so với GDP (cao nhất là năm 2007 với
46,52%). Tổng vốn đầu tƣ phát triển trong toàn xã hội đã liên tục tăng từ 343.135 tỷ
đồng năm 2005 lên 989.300 tỷ đồng năm 2012 (tăng lên 2,88 lần).
Trong khi đó, vốn đầu tƣ phát triển (ĐTPT) từ khu vực kinh tế nhà nƣớc có
xu hƣớng giảm dần tỷ trọng trong toàn bộ giai đoạn 2005 - 2012 từ 47% xuống còn
khoảng 37%. Vốn ĐTPT từ khu vực ngoài nhà nƣớc giữ nguyên tỷ trọng trong giai
đoạn này. Nhà nƣớc huy động nhiều hơn vốn cho đầu tƣ nhƣng việc đóng góp của
phần vốn này vào tăng trƣởng GDP kém hiệu quả và thiếu ổn định. Hệ số ICOR của
Việt Nam khá cao trong khu vực. Từ 2005- 2009, ICOR tăng dần. Vốn đầu tƣ từ
NSNN có tỷ trọng lớn nhất cũng chính là một trong những nguyên nhân. Từ 20102012, ICOR giảm dần, chứng tỏ hiệu quả đầu tƣ của khu vực kinh tế nhà nƣớc đã
dần đƣợc cải thiện. Mô hình tăng trƣởng dựa quá nhiều vào vốn đầu tƣ và phát
triển theo chiều rộng. Các nhân tố phát triển theo chiều sâu ngày càng kém. Mức
tăng đầu tƣ để đạt đƣợc 1% tăng trƣởng GTTT của khu vực này giai đoạn sau cao
hơn giai đoạn trƣớc, nếu không xét đến các yếu tố khác. Điều này phần nào phản
ánh hiệu quả đầu tƣ của khu vực Nhà nƣớc chậm đƣợc cải thiện, thậm chí giảm
trong thời gian qua.
Việt Nam hiện chƣa cân đối đƣợc thu chi ngân sách. Thâm hụt ngân sách diễn
ra liên tục trong khoảng hơn một thập kỉ qua (từ năm 2008 cao hơn). Nguyên nhân của
tình trạng thâm hụt cao kéo dài là do tổng chi NSNN quá cao chứ không phải do tổng
thu thấp. Sự thiếu nhất quán trong cách hạch toán tài khóa khiến cho các con số thống
kê không phản ánh chính xác về thực trạng chi tiêu NSNN của Việt Nam, gây khó khăn
cho việc kiểm chứng thông tin cho những ngƣời tham gia thị trƣờng.

1


Trong bối cảnh quản lý NSNN chung của Việt Nam nhƣ trên, huyện Nam
Sách cũng phải đối mặt với rất nhiều khó khăn, thách thức nhƣ không cân đối thu chi ngân sách, hiệu quả chi NSNN còn thấp, công tác QLNN đối với thu - chi
NSNN còn nhiều bất cập, tỉnh phải trợ cấp cân đối; nhiều khoản chi vƣợt so với dự
toán; một số mục chi chƣa bám sát định mức phân bổ của HĐND tỉnh quy định.

Việc nghiên cứu tìm kiếm giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý NSNN tại huyện Nam
Sách có vai trò rất lớn đối với sự phát triển kinh tế xã hội của huyện trong cả giai
đoạn trƣớc mắt và trong dài hạn, vì vậy tôi đã chọn vấn đề “Quản lý Ngân sách
Nhà nước tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương” làm đề tài luận văn tốt nghiệp.
Đề tài hƣớng đến trả lời cho câu hỏi: Huyện Nam Sách cần phải làm gì và
làm thế nào để quản lý ngân sách Nhà nước tại huyện Nam Sách được tốt hơn?
2.

Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích: Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà

nƣớc tại Huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng.
Nhiệm vụ nghiên cứu:
-

Xác định khung lý thuyết về quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện.

Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nƣớc tại
huyện
-

Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà

nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng.
3.
-

Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn về quản lý ngân

sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng.
-

Phạm vi nghiên cứu:

+

Về không gian: Huyện Nam Sách - tỉnh Hải Dƣơng

+
Về thời gian: Luận văn nghiên cứu số liệu thu - chi ngân sách và các
hoạt
động quản lý NSNN tại Huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng, giai đoạn 2012 - 2014,
đây là giai đoạn công tác quản lý NSNN tại huyện Nam Sách có nhiều đổi mới và
đạt đƣợc một số thành tựu đáng kể.


2


4. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, mục lục và tài liệu tham khảo, luận văn
gồm 4 chƣơng:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về
quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện.
Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu
Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc tại huyện Nam
Sách, tỉnh Hải Dƣơng giai đoạn 2012 - 2014.
Chƣơng 4: Phƣơng hƣớng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân
sách nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, Tỉnh Hải Dƣơng.

3


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC
TIẾN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC CẤP HUYỆN
1.1. Tình hình nghiên cứu
1.1.1 Các nghiên cứu về ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách Nhà nước đã
được công bố.
Vấn đề ngân sách nhà nƣớc, quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện đã đƣợc
Đảng, Nhà nƣớc quan tâm; đƣợc nhiều tác giả, nhiều nhà khoa học, chính quyền
các cấp quan tâm, các sách chuyên khảo, các bài báo trên các tạp chí chuyên ngành
đề cập và đã đạt đƣợc những kết quả nhất định. Sau đây là tổng quan tình hình
nghiên cứu liên quan đến đề tài nhƣ sau:
Sách chuyên khảo “Quản lý tài chính công ở Việt Nam” của TS. Vũ Thị Nhài
(2008) đã khái quát quá trình đổi mới cũng nhƣ các nguyên tắc quản lý hoạt động
quản lý tài chính công ở Việt Nam, trong đó có vấn đề quản lý hoạt động thu, chi
ngân sách nhà nƣớc. Tuy nhiên, trong công trình này tác giả chƣa đi sâu phân tích
thực trạng, nhất là thực trạng quản lý thu, chi cấp huyện mà chủ yếu nêu các nguyên
tắc và các vấn đề chung vĩ mô của Việt Nam.
Giáo trình “Quản lý tài chính nhà nước” của Học viện Tài chính (2004), giáo
trình đã làm rõ công tác quản lý thu, chi tài chính của nhà nƣớc, trong đó đi sâu
đánh giá công tác quản lý thu - chi tài chính nhà nƣớc và đánh giá công tác quản lý
thu - chi ngân sách nhà nƣớc hiện nay nhƣng ở phạm vi rất rộng. Chƣa đi sâu đánh
giá thực trạng và đề ra các giải pháp quản lý ngân sách nhà nƣớc cấp huyện.
Nếu các công trình trên đi sâu nghiên cứu những vấn đề chung về ngân sách
nhà nƣớc hoặc một số nội dung về quản lý ngân sách nhà nƣớc nói chung thì đề tài
luận văn “Đổi mới quản lý chi NSNN trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam”
của Nguyễn Thị Minh, năm 2008 đã hệ thống đƣợc toàn bộ các vấn đề lý luận cơ

bản về: chi NSNN, nội dung quản lý chi NSNN, các phƣơng thức quản lý chi
NSNN và các nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý chi NSNN, kinh nghiệm của một số
quốc gia trong quản lý chi NSNN và rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam; đánh

4


giả thực trạng công tác quản lý chi NSNN ở Việt Nam đƣợc xem xét chủ yếu trong
thời kỳ đổi mới, đặc biệt là từ khi có luật NSNN. Qua đó đƣa ra những giải pháp
thích hợp nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN phù hợp với điều kiện kinh
tế thị trƣờng ở Việt Nam. Tuy nhiên, phần lý luận có một số lý luận về vai trò của
chi NSNN chỉ đúng với điều kiện Việt Nam mà không đúng với các nƣớc nói
chung; phần kinh nghiệm nƣớc ngoài, nếu có kinh nghiệm của các nƣớc tƣơng
đồng với Việt Nam thì sẽ tốt hơn. Nếu Luận án đề cập một cách rõ ràng, cụ thể hơn
những khó khăn, trở ngại mà Việt Nam phải đối mặt khi triển khai thực hiện
phƣơng thức quản lý chi NSNN mới nhƣ Luận án đề xuất thì tính thuyết phục của
các giải pháp sẽ cao hơn.
Đề cập đến quản lý ngân sách nhà nƣớc của một huyện, nhƣng Luận văn
"Hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước huyện Chương mỹ, Thành phố Hà Nội”
của Bùi Văn Thắng (2013). Tác giả đã nghiên cứu về quản lý chi Ngân sách nhà
nƣớc của huyện trực thuộc tỉnh trên từng địa bàn riêng biệt, tuy nhiên chƣa đƣa ra
những vấn đề lý luận cụ thể về quản lý chi ngân sách nhà nƣớc cấp huyện trực
thuộc tỉnh nhƣ: Vai trò, nguyên tắc, mục tiêu và mô hình tổ chức bộ máy quản lý.
Mặt khác, mỗi địa phƣơng có các đặc thù khác nhau và trong từng giai đoạn phát
triển kinh tế thì nhiệm vụ quản lý chi Ngân sách nhà nƣớc cũng khác nhau.
Khác với các công trình trên, Luận án tiến sĩ Kinh tế “Đổi mới cơ chế phân
cấp quản lý ngân sách Nhà nước” của Nguyễn Việt Cƣờng. Tác giả đã phân tích
đánh giá thực trạng cơ chế phân cấp ngân sách của địa phƣơng, trong tổng ngân
sách đáp ứng nhiệm vụ chi của các cấp ngân sách có nguồn thu và nhiệm vụ chi,
trên cơ sở đó đề ra giải pháp nhằm đổi mới phân cấp quản lý ngân sách các cấp đạt

hiệu quả, chƣa đi sâu vào các giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý ngân sách
nhà nƣớc tại huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng.
1.1.2 Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những khoảng trống đặt ra cho
đề tài luận văn
Các công trình, đề tài khoa học, luận văn nêu trên đều đi sâu phân tích đầy đủ,
toàn diện các nội dung liên quan đến ngân sách nhà nƣớc nói chung và quản lý ngân

5


sách nhà nƣớc nói riêng. Các giải pháp, khuyến nghị khá đầy đủ có đề cập đến công
tác lập dự toán, chấp hành dự toán, công tác quyết toán ngân sách, công tác kiểm
tra, giám sát việc chấp hành ngân sách, phân cấp quản lý… nhiều giải pháp khá thiết
thực, có thể áp dụng vào công tác quản lý ngân sách nhà nƣớc nhằm đáp ứng các
yêu cầu của sự nghiệp CNH- HĐH đất nƣớc.
Các công trình trên đã phần nào giúp tác giả có cái nhìn tổng quan về quản lý
NSNN, cung cấp một số vấn đề lý luận về QLNS cấp huyện, thực trạng công tác
quản lý NSNN dựa trên trình độ chuyên môn, trình độ chính trị của cán bộ quản lý
ngân sách nhà nƣớc. Tuy nhiên, từ các nghiên cứu trên cho thấy:
Các công trình nghiên cứu công tác thu, chi NSNN, các giải pháp
góp phần
hoàn thiện công tác quản lý NSNN đƣợc đề cập cả vĩ mô và vi mô. Tuy nhiên, do phạm
vi
lịch sử và sự biến đổi nhanh của thực tiễn cũng nhƣ bối cảnh mới trong quá trình
phát

triển kinh tế - xã hội các chính sách, biện pháp, giải pháp không còn phù hợp với
thực tiễn sinh động đang diễn ra.
-

Các công trình nghiên cứu chủ yếu bàn luận về khái niệm ngân sách nhà

nƣớc và thƣờng tập trung phân tích đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách
của tỉnh, của huyện mình;
Đến nay, ở tỉnh Hải Dƣơng nói chung và huyện Nam Sách nói riêng chƣa có
một đề tài nào nghiên cứu cụ thể về quản lý NSNN tại huyện Nam Sách. Do vậy, luận
văn tập trung những vấn đề lý luận cơ bản và có tính đặc thù về: Quản lý NSNN tại
huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dƣơng trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết.

1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác quản lý ngân sách cấp huyện
1.2.1 Ngân sách huyện và vai trò của ngân sách huyện
1.2.1.1 Khái niệm ngân sách huyện
Theo luật NSNN năm 2002: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà
nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong
một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

6


Các khoản thu NSNN bao gồm: Các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí, các khoản
thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nƣớc, các khoản đóng góp của các tổ chức và cá
nhân, các khoản viên trợ, các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.
Các khoản chi NSNN bao gồm: Các khoản chi phát triển kinh tế - xã hội,
quốc phòng, an ninh, bảo đảm các hoạt động của bộ máy nhà nƣớc, chi trả nợ nhà
nƣớc, chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN, NSNN
bao gồm ngân sách Trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng.
Ngân sách địa phƣơng: bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có
Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) theo quy định của Luật
tổ chức HĐND và UBND hiện hành bao gồm:

-

Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ƣơng (gọi chung là NS tỉnh),

bao gồm ngân sách tỉnh và ngân sách các huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh.
sách

Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân

huyện), bao gồm ngân sách huyện và ngân sách xã, phƣờng, thị trấn.
-

Ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã).

Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp ngân sách, vừa là một đơn vị
dự toán
trung gian (NS cấp huyện trực thuộc NS tỉnh và NS cấp xã trực thuộc NS huyện)
Nhƣ vậy có thể hiểu "Ngân sách cấp huyện là một bộ phận của NSNN do
UBND cấp huyện xây dựng kế hoạch và do HĐND cùng cấp quyết định giám sát
thực hiện".
Qua nghiên cứu, tác giả hoàn toàn đồng nhất với khái niệm về NSNN mà
Luật NSNN đã quy định ở trên.


7

Ngân sách Nhà
nƣớc

Ngân sách

Trung ƣơng

Ngân

Ngân sách tỉnh và các thành
phố trực thuộc trung ƣơng

sách
địa
phƣơng

Ngân sách huyện, quận, thị
xã, thành phố thuộc tỉnh
Ngân sách xã, phƣờng,
thị trấn

Sơ đồ 1.1 Hệ thống ngân sách Nhà nƣớc Việt Nam
Nguồn: Luật ngân sách nhà nước, 2003

1.2.1.2 Đặc điểm của ngân sách huyện
Là một bộ phận của NSNN, NS cấp huyện vừa mang những đặc điểm chung
của NSNN, vừa có những đặc điểm riêng, thể hiện chức năng, nhiệm vụ quản lý tài
chính nhà nƣớc cấp huyện, cụ thể:
Ngân sách cấp huyện vừa là một cấp NS, vừa là một đơn vị dự toán
trung
gian (Ngân sách cấp huyện trực thuộc ngân sách tỉnh và ngân sách cấp xã trực
thuộc ngân sách huyện).
Ngân sách cấp huyện thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ của
NSNN
trên phạm vi địa bàn huyện; đó là mối quan hệ giữa ngân sách với các tổ chức, cá

nhân trong quá trình phân bổ, sử dụng các nguồn lực kinh tế của huyện. Ngân sách
cấp huyện không có bội chi ngân sách.
1.2.1.3 Vai trò của ngân sách huyện đối với sự phát triển KTXH địa phương.
Bảo đảm thực hiện vai trò Nhà nước, bảo vệ an ninh trật tự của
huyện:
Trong các chức năng của Nhà nƣớc, chức năng đảm bảo an ninh trật tự, quốc phòng
đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là công cụ quyền lực của Nhà nƣớc, nhằm bảo


8


vệ ý chí của Nhà nƣớc, tạo điều kiện an toàn để huyện phát triển mọi mặt. Để đảm bảo
cho chức năng đặc biệt này, NS huyện cần phải có kế hoạch cụ thể, chi tiết, có các
khoản dự phòng hợp lý. Hiện nay, nƣớc ta có trên 10 triệu công chức, viên chức đang
làm việc trong cả nƣớc. Để duy trì hoạt động của bộ máy này phải tốn một khoản NS
khổng lồ. Nhƣng trong khi NN phải chắt chiu từng đồng thì ở một số đơn vị việc sử
dụng NS vẫn lãng phí, sai phạm. Do vậy, đòi hỏi NS huyện, với từ cách là NS của các
đơn vị cơ sở cần phải quản lý chặt chẽ, cấp phát đúng chính sách, chế độ, hạn mức làm
sao cho bộ máy Nhà nƣớc hoạt động tốt mà vẫn tiết kiệm, hiệu quả.
-

Là công cụ thúc đẩy, phát triển ổn định kinh tế: Để thực hiện tốt chiến lƣợc

kinh tế - tài chính cấp tỉnh, cấp Trung ƣơng, cấp huyện cần phải sử dụng các công cụ

sẵn có của mình để điều tiết, định hƣớng. Một trong những công cụ đắc lực là NS.
Sẽ không có một cơ cấu kinh tế ổn định, phát triển nếu bỏ qua công cụ này. Huyện
phải căn cứ vào thế mạnh của địa phƣơng mình để định hƣớng, hình thành cơ cấu
kinh tế, kích thích phát triển. Đồng thời, huyện phải cung cấp kinh phí, vốn đầu tƣ,

hỗ trợ về cơ sở hạ tầng, tạo môi trƣờng thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động.
Thuế là một phƣơng tiện đắc lực trong điều tiết vĩ mô kinh tế, huyện có thể sử
dụng công cụ này để điều chỉnh cơ cấu kinh tế. Ngoài ra, huyện phải xây dựng cho
mình một tiềm lực kinh tế riêng, đó là các doanh nghiệp Nhà nƣớc do cấp huyện quản
lý. Loại hình doanh nghiệp này phải đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế huyện.

Là phương tiện bù đắp khiếm khuyết thị trường, đảm bảo công bằng
xã hội,
gìn giữ môi trường: Đây là vai trò không thể thiếu đối với ngân sách quốc gia. Nó
có tác dụng xoa dịu nền kinh tế thị trƣờng. Nhƣ chúng ta đã biết, kinh tế thị trƣờng
là chạy theo lợi nhuận bất chấp hậu quả. Do đó, một loạt các vấn đề xảy đến: Thất
nghiệp, khoảng cách giàu nghèo tăng, ít quan tâm đến ngƣời già, trẻ em, ngƣời tàn
tật, lừa đảo, chiếm đoạt, môi trƣờng ô nhiễm… Những điều đó tạo ra cho nền
KTXH một vực thẳm phía trƣớc. Cấp huyện theo dõi các báo cáo tổng hợp từ cấp
xã, thị trấn phải có biện pháp khắc phục, giải quyết.
Ngoài việc quan tâm đến đời sống vật chất của ngƣời lao động, huyện phải
thƣờng xuyên quan tâm đến đời sống văn hóa, tinh thần của ngƣời dân, cải tạo các

9


sân chơi, phƣơng tiện giải trí lành mạnh, tiến bộ. Các dịch vụ công cộng nhƣ giáo
dục, y tế phải giảm đƣợc chi phí cho ngƣời dân, làm sao để ai cũng đƣợc học hành,
chăm sóc sức khỏe đầy đủ.
1.2.2 Quản lý ngân sách huyện (QLNS)
1.2.2.1 Khái niệm quản lý ngân sách huyện
Ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách trong hệ thống NSNN, do vậy, về
bản chất, ngân sách cấp huyện cũng chịu sự tác động của các chủ thể quản lý nhƣ
đối với NSNN nói chung, song có sự hạn chế về đối tƣợng và phạm vi áp dụng.
Nhƣ vậy: “QLNS cấp huyện là hoạt động của các chủ thể QLNS cấp huyện

thông qua việc sử dụng có chủ định các phương pháp quản lý và các công cụ
quản lý để tác động và điều chỉnh hoạt động của ngân sách cấp huyện nhằm đạt
được các mục tiêu đã định”.
Quá trình tác động và điều chỉnh của các chủ thể quản lý là:
Vận dụng các chức năng tài chính để hoạch định chiến lƣợc, kế
hoạch,
chính sách, chế độ liên quan đến việc thu, chi ngân sách cấp huyện.
-

Vận dụng các phƣơng pháp thích hợp tác động đến quá trình thu, chi ngân

sách cấp huyện phù hợp với yêu cầu khách quan của nền kinh tế cũng nhƣ điều kiện
của từng địa phƣơng.
-

Vận dụng các phƣơng pháp thích hợp để thực hiện thanh tra, kiểm tra bảo đảm

cho quá trình thu, chi NS cấp huyện đúng pháp luật, chống các hiện tƣợng tiêu cực.

Nhƣ vậy, QLNS cấp huyện thể hiện những nội dung cơ bản sau:
Đối tƣợng QLNS cấp huyện là các hoạt động thu, chi của ngân sách cấp
huyện

và các hoạt động ngân sách diễn ra trên địa bàn thuộc sự quản lý trực tiếp của huyện.

-

Phƣơng pháp QLNS cấp huyện mang tính khoa học, tổng hợp, gồm nhiều

biện pháp khác nhau phục vụ lợi ích chung của quốc gia và cộng đồng.

QLNS cấp huyện đƣợc thực hiện trên cơ sở vận dụng các quy luật
khách
quan về kinh tế áp dụng một cách phù hợp với điều kiện của từng huyện.
-

Mục tiêu của QLNS cấp huyện là phục vụ thực hiện tốt chức năng của Nhà

nƣớc, đảm bảo quản lý NSNN tốt từ cấp cơ sở.


10


1.2.2.2 Mục tiêu của quản lý ngân sách huyện
-

Đảm bảo thực hiện các chỉ tiêu của ngân sách Trung ƣơng.

-

Đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách trên địa bàn huyện.

Nâng cao năng lực điều hành của chính quyền huyện trong việc thực
hiện
các mục tiêu phát triển KTXH.
1.2.2.3 Nguyên tắc quản lý ngân sách huyện
Chấp hành Luật ngân sách Nhà nước: Tất cả các khoản thu - chi đều
phải
có chứng từ xuất nhập tiền. Nó phản ánh tính chính xác, công minh, rõ ràng. Các
khoản thu - chi đều phải có trong kế hoạch phân bổ dự toán ngân sách đã đƣợc

HĐND, UBND các cấp thông qua. Các khâu trong chu trình NSNN khi triển khai
thực hiện phải đặt dƣới sự kiểm tra, giám sát của HĐND các cấp.
Cân đối thu - chi ngân sách huyện: NSNN đƣợc lập và thu - chi
ngân sách
phải đƣợc cân đối. Nguyên tắc này đòi hỏi các khoản chi chỉ đƣợc phép thực hiện
khi đã có đủ các nguồn thu bù đắp. UBND và HĐND luôn cố gắng để đảm bảo cân
đối nguồn NSNN bằng cách đƣa ra các quyết định liên quan tới các khoản chi để
thảo luận và cắt giảm những khoản chi chƣa thực sự cần thiết, đồng thời nỗ lực khai
thác mọi nguồn thu hợp lý mà nền kinh tế có khả năng đáp ứng.
- Công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách Nhà nước: Các khoản thu chi NSNN đều đƣợc xác định bằng số liệu chứng từ ghi sổ, quyết định, văn bản chỉ
đạo của các cấp có thẩm quyền. Thực hiện công khai, minh bạch trong quản lý sẽ
tạo điều kiện cho cộng đồng có thể giám sát, kiểm soát các quyết định về thu - chi
tài chính, hạn chế những thất thoát và đảm bảo tính hiệu quả.
Rõ ràng, trung thực, chính xác: Nguyên tắc này là cơ sở, tạo tiền đề
cho mỗi
ngƣời dân có thể nhìn nhận đƣợc chƣơng trình hành động của chính quyền địa phƣơng và
chƣơng trình này phải đƣợc phản ánh ở việc thực hiện chính sách tài chính ở địa phƣơng.
Nguyên tắc này đòi hỏi NSNN phải đƣợc xây dựng rành mạch, có hệ thống, các khoản thu

chi đều phải có trong kế hoạch tránh việc thu sai, chi sai gây thất thoát
NSNN.
-

Chịu trách nhiệm: Giải trình về các hoạt động ngân sách; chịu trách nhiệm

về các quyết định về ngân sách của mình. Trách nhiệm đối với cơ quan quản lý cấp