Tạo động lực cho lao động quản lý trong doanh nghiệp nhà nước ở hà nội đến năm 2020

1

L I CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a chính b n thân tôi. Các s!
li"u th!ng kê và t% ñi&u tra ñư(c x) lý và s) d,ng phân tích trong lu.n án theo ñúng
quy ñ2nh. Các thông tin và k3t qu nghiên c u trong lu.n án là do tác gi t% tìm
hi4u, ñúc k3t và phân tích m6t cách trung th%c, phù h(p v8i tình hình th%c t3.
Tác gi

Vũ Th Uyên


2

L I C M ƠN
ð4 hoàn thành lu.n án, tác gi ñã ñư(c s% giúp ñ< nhi"t tình và t=o ñi&u ki"n
c a r>t nhi&u ngư?i, qua ñây tác gi xin g)i l?i c m ơn chân thành t8i hA.
Trư8c h3t, xin chân thành c m ơn thBy giáo hư8ng dCn PGS.TS. Mai Qu!c
Chánh và cô TS. Ph=m Thúy Hương v& s% hư8ng dCn nhi"t tình và nhJng ý ki3n
ñóng góp ñ4 lu.n án ñư(c hoàn thành t!t hơn.
Xin g)i l?i c m ơn chân thành t8i PGS.TS. TrBn Xuân CBu M TrưNng khoa
Kinh t3 Lao ñ6ng và Dân s! v& vi"c t=o ñi&u ki"n thu.n l(i và nhJng ý ki3n ñóng
góp quý báu c a thBy trong su!t quá trình làm lu.n án.
Xin g)i l?i c m ơn chân thành t8i các giáo sư, phó giáo sư, ti3n sR, các thBy
cô trong khoa Kinh t3 Lao ñ6ng & Dân s! v& nhJng ý ki3n ñóng góp cho lu.n án.
Xin g)i l?i c m ơn chân thành t8i m6t s! cán b6 thu6c Vi"n Khoa hAc Lao
ñ6ng và các v>n ñ& xã h6i, Phòng Th!ng kê M V, K3 ho=ch tài chính, V, Pháp ch3
thu6c B6 Lao ñ6ng thương binh và xã h6i, và m6t s! nhân viên thu6c TWng c,c
th!ng kê v& nhJng l?i góp ý và ñXc bi"t trong vi"c cung c>p các s! li"u th!ng kê
ph,c v, cho vi"c phân tích trong lu.n án.

Cu!i cùng, xin chân thành c m ơn các nhà qu n lý trong m6t s! doanh
nghi"p N Hà N6i ñã dành th?i gian tr l?i b ng hZi và phZng v>n sâu ñ4 giúp tác gi
có nhJng thông tin cBn thi3t ph,c v, cho vi"c phân tích trong lu.n án.
Tác gi

Vũ Th Uyên


3

M CL C
Trang
M

ð U

11

Chương 1: Cơ s# lý lu'n v) t+o ñ.ng l/c lao ñ.ng và s/ c2n thi3t ph i
t+o ñ.ng l/c cho lao ñ.ng qu n lý

15

1.1 Vai trò c a lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p

15

1.2 T=o ñ6ng l%c lao ñ6ng cho lao ñ6ng qu n lý

17

1.3 M6t s! kinh nghi"m v& t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong
doanh nghi"p

48

1.4 S% cBn thi3t ph i t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các doanh
nghi"p nhà nư8c N Hà N6i

58

Chương 2: Phân tích th/c tr+ng t+o ñ.ng l/c cho lao ñ.ng qu n lý
trong các doanh nghi

65

2.1 M6t s! ñXc ñi4m ch y3u c a Hà N6i có nh hưNng ñ3n t=o ñ6ng l%c
cho lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p N Hà N6i

65

2.2 Phân tích th%c tr=ng t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong m6t s!
doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i

72

Chương 3: Các gi i pháp nh@m t+o ñ.ng l/c cho lao ñ.ng qu n lý
trong các doanh nghi

129

3.1 Xu hư8ng bi3n ñ6ng lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p nhà
nư8c N Hà N6i

129

3.2 M6t s! quan ñi4m v& t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các
doanh nghi"p nhà nư8c

130

3.3 M6t s! gi i pháp nhcm t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các
doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i

136

KET LUFN VÀ KIEN NGHI

186

DANH M C CÔNG TRÌNH CNA TÁC GI

190

TÀI LIPU THAM KH O

191

PH L C

197


4

DANH M C CÁC CHQ VIET TRT
Cð

Cao ñdng

CNKT

Công nhân kR thu.t

DN

Doanh nghi"p

DNNN

Doanh nghi"p nhà nư8c

ðH

ð=i hAc

ðTNN

ðBu tư nư8c ngoài

KD

Kinh doanh

Gð

Giám ñ!c

LðBQ

Lao ñ6ng bình quân

NNN

Ngoài nhà nư8c

TCDN

Tính ch>t doanh nghi"p

TðCM

Trình ñ6 chuyên môn

THCN

Trung hAc chuyên nghi"p

TP. HCM

Thành ph! He Chí Minh

TGð

TWng giám ñ!c


5

DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 1.1

Công nhân và giám sát viên mu!n gì tf công vi"c c a hA M
ph, l,c 1

B ng 1.2

Y3u t! công vi"c mà ngư?i lao ñ6ng N ð c, Nh.t B n và MR
quan tâm M ph, l,c 1

B ng 1.3

197

M6t s! ñXc ñi4m khác bi"t gi8i tính theo Deborah Sheppard M
ph, l,c 1

B ng 1.4

197

198

Bi4u hi"n khác bi"t gi8i tính trong nhóm các nhà qu n lý M
ph, l,c 1

198

B ng 1.5

Tình tr=ng nhà xưNng t=i nơi s n xu>t M ph, l,c 1

199

B ng 1.6

Tình tr=ng b"nh ngh& nghi"p trong m6t s! ngành M ph, l,c 1

199

B ng 1.7

Tình tr=ng ngh&, công vi"c có ti3ng en vư(t tiêu chuhn M ph,
l,c 1

B ng 1.8

B ng 1.9

SN thích trong công vi"c c a nhJng ngư?i có nhu cBu cao v&
thành ñ=t, liên k3t và quy&n l%c M ph, l,c 1

200

Hai nhóm y3u t! theo hAc thuy3t c a Herzberg M ph, l,c 1

200

B ng 1.10 jng d,ng c a hAc thuy3t kỳ vAng trong qu n lý M ph, l,c 1
B ng 2.1

66

Doanh thu, giá tr2 s n xu>t c a các doanh nghi"p theo hình
th c sN hJu và ngành kinh t3 (giá th c t ) N Hà N6i

B ng 2.3

200

S! doanh nghi"p theo hình th c sN hJu và ngành kinh t3 trên
ñ2a bàn Hà N6i

B ng 2.2

199

68

S! lao ñ6ng trong các doanh nghi"p theo ngành kinh t3 và
hình th c sN hJu trên ñ2a bàn Hà N6i

69

B ng 2.4

S! lao ñ6ng theo gi8i tính, nhóm tuWi và hình th c sN hJu

70

B ng 2.5

S! lao ñ6ng theo trình ñ6 chuyên môn kR thu.t và hình th c
sN hJu

B ng 2.6

71

S! lao ñ6ng qu n lý bình quân m6t doanh nghi"p theo v2 trí
và hình th c sN hJu

72


6

B ng 2.7

Tn l" lao ñ6ng qu n lý theo nhóm tuWi, gi8i tính và ñ2a
phương

B ng 2.8

Tn l" lao ñ6ng qu n lý theo gi8i tính, nhóm tuWi và hình th c
sN hJu

B ng 2.9

74

75

Tn l" lao ñ6ng qu n lý theo trình ñ6 hAc v>n, chuyên môn và
hình th c sN hJu

76

B ng 2.10 Tn l" lao ñ6ng qu n lý theo trình ñ6 hAc v>n, chuyên môn và
ñ2a phương

77

B ng 2.11 Thâm niên công tác c a lao ñ6ng qu n lý theo gi8i tính và
hình th c sN hJu

78

B ng 2.12 Tn l" lao ñ6ng qu n lý làm vi"c phù h(p v8i ngành ngh& ñào

t=o theo hình th c sN hJu

79

B ng 2.13 Tn l" lao ñ6ng qu n lý làm vi"c phù h(p v8i ngành ñào t=o
theo ñ2a phương
B ng 2.14 Ti&n lương bình quân m6t lao ñ6ng theo hình th c sN hJu

80
81

B ng 2.15 Ti&n lương bình quân c a lãnh ñ=o các c>p theo hình th c sN
hJu, ñ2a phương

82

B ng 2.16 Ti&n lương bình quân c a lao ñ6ng chuyên môn kR thu.t theo
hình th c sN hJu, ñ2a phương M ph, l,c 3

208

B ng 2.17 Ti&n thưNng bình quân m6t lao ñ6ng chia theo hình th c sN
hJu

83

B ng 2.18 Ti&n thưNng bình quân m6t lao ñ6ng trong doanh nghi"p nhà
nư8c theo ñ2a phương
B ng 2.19 S! v, ñình công N m6t s! Tonh/ Thành ph! trAng ñi4mMph, l,c 3
B ng 2.20 S! v, ñình công chia theo lo=i hình doanh nghi"p

84
208
86

B ng 2.21 MCu doanh nghi"p ñi&u tra theo lo=i hình và nhóm ngành M
ph, l,c 2

206

B ng 2.22 M,c ñích l%a chAn công vi"c hi"n t=i theo l a tuWi

89

B ng 2.23 M,c ñích l%a chAn công vi"c hi"n t=i theo trình ñ6 chuyên môn

90


7

B ng 2.24 Y3u t! tác ñ6ng ñ3n m,c ñích l%a chAn công vi"c

91

B ng 2.25 Th b.c nhu cBu c a lao ñ6ng qu n lý

92

B ng 2.26 S% khác bi"t v& nhu cBu theo gi8i tính trong nhóm các nhà

qu n lý

93

B ng 2.27 Các khía c=nh ñánh giá c a ngư?i qu n lý v& công vi"c hA
ñang ñ m nh.n M ph, l,c 3

209

B ng 2.28 M c ñ6 hài lòng v8i công vi"c hi"n t=i phân theo nhóm tuWi
qu n lý

95

B ng 2.29 M c ñ6 hài lòng v8i công vi"c hi"n t=i theo gi8i tính c a nhà
qu n lý

97

B ng 2.30 M c ñ6 hài lòng v8i công vi"c hi"n t=i c a ngư?i qu n lý theo
trình ñ6 chuyên môn

98

B ng 2.31 M c ñ6 hài lòng v8i công vi"c hi"n t=i c a ngư?i qu n lý
phân theo ch c danh

100

B ng 2.32 M c ñ6 hài lòng v8i công vi"c hi"n t=i c a ngư?i qu n lý theo

tính ch>t doanh nghi"p

101

B ng 2.33 T% ñánh giá v& cách qu n lý c>p dư8i c a ngư?i lãnh ñ=o tr%c
ti3p M ph, l,c 3

212

B ng 2.34 M c ñ6 quan tâm c a lãnh ñ=o t8i cung c>p ñ ñi&u ki"n và
s% ng h6 cho nhân viên theo ñ6 tuWi

105

B ng 2.35 M c ñ6 quan tâm c a lãnh ñ=o t8i cung c>p ñ ñi&u ki"n và
s% ng h6 cho nhân viên theo gi8i tính

106

B ng 2.36 M c ñ6 quan tâm c a lãnh ñ=o t8i cung c>p ñ ñi&u ki"n và
s% ng h6 cho nhân viên theo trình ñ6 chuyên môn

108

B ng 2.37 M c ñ6 quan tâm c a lãnh ñ=o t8i cung c>p ñ ñi&u ki"n và
s% ng h6 cho nhân viên theo ch c danh

109

B ng 2.38 M c ñ6 quan tâm c a lãnh ñ=o t8i cung c>p ñ ñi&u ki"n và

s% ng h6 cho nhân viên theo tính ch>t doanh nghi"p

111

B ng 2.39 Y3u t! làm cho lao ñ6ng qu n lý hi"n t=i chưa hài lòng v8i
công vi"c ñ m nh.n

113


8

B ng 2.40 Y3u t! làm cho lao ñ6ng qu n lý chưa hài lòng v8i ngh&
nghi"p hi"n t=i

114

B ng 2.41 Y3u t! nh hưNng quan trAng ñ3n kh năng thăng ti3n và thu
nh.p c a ngư?i qu n lý (theo khía c=nh c a quan trAng nh>t)

116

B ng 2.42 Y3u t! nh hưNng x>u ñ3n tr=ng thái tinh thBn c a ngư?i qu n
lý

117

B ng 2.43 S% mâu thuCn v& quan ñi4m v8i ñeng nghi"p trong t.p th4
phân theo trình ñ6 c a nhà qu n lý
B ng 2.44 Nguyên nhân làm cho chương trình ñào t=o chưa hi"u qu

120
121

B ng 2.45 Mong mu!n chuy4n sang doanh nghi"p khác trong ñi&u ki"n
làm vi"c hi"n nay theo trình ñ6 chuyên môn

123

B ng 2.46 Mong mu!n chuy4n sang doanh nghi"p khác trong ñi&u ki"n
làm vi"c hi"n nay theo ñ6 tuWi

124

B ng 2.47 Mong mu!n chuy4n sang doanh nghi"p khác trong ñi&u ki"n
làm vi"c hi"n nay theo tính ch>t doanh nghi"p

125

B ng 2.48 Mong mu!n chuy4n sang doanh nghi"p khác trong ñi&u ki"n
làm vi"c hi"n nay theo gi8i tính

126


9

DANH M C CÁC SƠ ðU
Trang
Sơ ñ 1.1

Quan h" giJa nhân cách v8i các y3u t! di truy&n và môi
trư?ng M ph, l,c 1

201

Sơ ñ 1.2

Quá trình phát tri4n nhân cách cá nhân M ph, l,c 1

201

Sơ ñ 1.3

Mô hình k3t h(p các bi3n trong thuy3t ngCu nhiên M ph, l,c 1

201

Sơ ñ 1.4

Ba c>p ñ6 c a văn hóa doanh nghi"p M ph, l,c 1

202

Sơ ñ 1.5

H" th!ng th b.c nhu cBu c a Maslow M ph, l,c 1

203

Sơ ñ 1.6

Quá trình phát tri4n nhu cBu cá nhân theo hAc thuy3t ERG M
ph, l,c 1

Sơ ñ 1.7

Quan h" giJa nhu cBu v8i hành vi lao ñ6ng

Sơ ñ 1.8

Mô hình hAc thuy3t kỳ vAng M ph, l,c 1

Sơ ñ 1.9

Quan h" giJa các bi3n xác ñ2nh ñ6ng l%c lao ñ6ng trong hAc
thuy3t kỳ vAng M ph, l,c 1

203
41
204

204

Sơ ñ

So sánh tính công bcng là bi3n tác ñ6ng t8i quan h" giJa

1.10

quy&n l(i, s% thZa mãn và th%c hi"n công vi"c M ph, l,c 1

204

Sơ ñ

Quan h" giJa ñXt m,c tiêu v8i k3t qu làm vi"c M ph, l,c 1

204

Quá trình ñXt m,c tiêu M ph, l,c 1

205

1.11
Sơ ñ
1.12
Sơ ñ

Quan h" giJa m c ñ6 c a m,c tiêu và k3t qu th%c hi"n công

1.13

vi"c M ph, l,c 1

Sơ ñ

Mô hình tWng th4 trong t=o ñ6ng l%c

205

48

1.14
Sơ ñ 3.1

Sơ ñe thăng ti3n lao ñ6ng qu n lý M ph, l,c 3

214


10

M

ð U

1.Tính cWp thi3t cXa ñ) tài
Nguen nhân l%c xã h6i nói chung và lao ñ6ng qu n lý nói riêng là tài s n quan
trAng nh>t c a mui qu!c gia, quy3t ñ2nh s% phát tri4n kinh t3, văn hóa, xã h6i, khdng
ñ2nh v2 th3 dân t6c trên trư?ng qu!c t3. Trong mui doanh nghi"p nhân l%c là ñBu
vào quan trAng nh>t, quy3t ñ2nh quá trình k3t h(p các nguen l%c khác m6t cách có
hi"u qu ñ4 t=o ra s n phhm d2ch v, ñáp ng yêu cBu khách hàng, trong ñó lao ñ6ng
qu n lý quy3t ñ2nh hi"u qu ho=t ñ6ng s n xu>t kinh doanh, quy3t ñ2nh s% ten t=i và
phát tri4n c a doanh nghi"p bNi vai trò quan trAng trong l.p k3 ho=ch, tW ch c, ñi&u
hành và ki4m soát các ho=t ñ6ng s n xu>t kinh doanh nhcm ñ=t ñư(c m,c tiêu.
V8i chXng ñư?ng công nghi"p hóa và hi"n ñ=i hóa N nư8c ta hi"n nay ñòi hZi
ñ6i ngũ qu n lý trong các doanh nghi"p ph i luôn năng ñ6ng, tiên phong trong công
vi"c, sáng su!t trong mAi quy3t ñ2nh, cBn có ñ6ng l%c làm vi"c cao, nêu gương sáng
trong doanh nghi"p ñ4 th%c hi"n thành công các nhi"m v, qu n lý. S% thay ñWi
nhanh chóng c a khoa hAc công ngh" bên c=nh vi"c mang l=i nhJng thành t%u l8n

cho s% phát tri4n kinh t3 M xã h6i như phương pháp s n xu>t tiên ti3n, chi phí th>p,
ch>t lư(ng s n phhm và d2ch v, cao, cũng t=o ra nhJng thách th c không nhZ v8i
b>t kỳ qu!c gia và doanh nghi"p nào không tìm ñư(c cách ti3p c.n h(p lý. ðeng
th?i, xu hư8ng toàn cBu hóa h6i nh.p kinh t3 AFTA và WTO t=o ra nhJng cơ h6i
cho s% phát tri4n kinh t3 xã h6i như t.n d,ng l(i th3 so sánh trong thương m=i
nhưng l=i gây ra áp l%c c=nh tranh gay g{t giJa các qu!c gia và các doanh nghi"p.
ð4 ñ ng vJng và thành công trong c=nh tranh thì gánh nXng trư8c h3t ñXt lên vai
ngư?i qu n lý, bNi quy3t sách c a hA mN ñư?ng cho mAi ho=t ñ6ng.
Hơn nJa, Hà N6i là trung tâm kinh t3, chính tr2, văn hóa, xã h6i c a c nư8c,
s% phát tri4n kinh t3 c a Hà N6i có vai trò quan trAng v8i n&n kinh t3 qu!c dân.
Quan ñi4m nh>t quán c a ð ng và Nhà nư8c ta vCn khdng ñ2nh vai trò ch ñ=o c a
doanh nghi"p nhà nư8c trong s% nghi"p phát tri4n kinh t3 ñ4 ñ3n năm 2020 ñưa Vi"t
Nam cơ b n trN thành m6t nư8c công nghi"p theo hư8ng hi"n ñ=i. Tuy nhiên, m6t
s! ý ki3n cho rcng hi"u qu làm vi"c c a lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p nhà


11

nư8c chưa cao, tác phong trì tr" so v8i lao ñ6ng qu n lý trong các lo=i hình doanh
nghi"p khác. Công tác t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý còn chưa ñư(c quan tâm
thích ñáng làm cho ñ6ng l%c làm vi"c c a lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p
nhà nư8c N Hà N6i chưa cao ñ4 có th4 ñáp ng k2p v8i yêu cBu phát tri4n c a giai
ño=n m8i.
BNi v.y, câu hZi ñXt ra trong nghiên c u c a lu.n án là: ð6ng l%c làm vi"c c a
lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i hi"n nay th3 nào?
NhJng nguyên nhân nào làm h=n ch3 ñ6ng l%c làm vi"c c a lao ñ6ng qu n lý trong
các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i? Trên cơ sN ñó tìm ra các gi i pháp nhcm t=o
ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i và N Vi"t
Nam ñ3n năm 2020 là h3t s c c>p thi3t nhcm ñáp ng v8i yêu cBu phát tri4n kinh t3
c a ñ>t nư8c và xu hư8ng h6i nh.p kinh t3 th3 gi8i.

2. MYc ñích nghiên cZu
Th nh>t, lu.n án h" th!ng hoá nhJng lý lu.n căn b n v& lao ñ6ng qu n lý và
vai trò c a lao ñ6ng qu n lý trong ho=t ñ6ng s n xu>t kinh doanh c a doanh nghi"p;
h" th!ng và ñ& xu>t v& ñ6ng l%c lao ñ6ng, các y3u t! t=o ñ6ng l%c, các bi"n pháp t=o
ñ6ng l%c cho ngư?i lao ñ6ng và lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p.
Th hai, lu.n án phân tích và ñánh giá th%c tr=ng ñ6ng l%c làm vi"c c a lao
ñ6ng qu n lý, các y3u t! t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý theo tBm quan trAng c a
chúng, m c ñ6 tho mãn nhu cBu c a lao ñ6ng qu n lý thông qua các bi"n pháp t=o
ñ6ng l%c ñư(c áp d,ng trong m6t s! doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i tf th?i kỳ ñWi
m8i, tìm ra nguyên nhân làm h=n ch3 ñ6ng l%c c a lao ñ6ng qu n lý trong doanh
nghi"p nhà nư8c N Hà N6i.
Th ba, lu.n án ñ& xu>t nhJng quan ñi4m và gi i pháp nhcm t=o ñ6ng l%c cho
lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i t=o ñà cho s% phát tri4n
c a doanh nghi"p nhà nư8c trong th?i kỳ m8i.
3. ð[i tư\ng và ph+m vi nghiên cZu
ð!i tư(ng nghiên c u t.p trung xác ñ2nh nhu cBu c a lao ñ6ng qu n lý trong
tương quan v8i các bi"n pháp ñáp ng các nhu cBu ñó trong m6t s! doanh nghi"p


12

nhà nư8c N Hà N6i, có so sánh v8i các bi"n pháp t=o ñ6ng l%c N các doanh nghi"p
lo=i hình khác. Trên cơ sN ñó ñánh giá m c ñ6 tho mãn c a lao ñ6ng qu n lý, cách
kích thích các nhu cBu m8i ñ4 tăng ñ6ng l%c làm vi"c.
ð!i tư(ng kh o sát t.p chung ch y3u vào lao ñ6ng qu n lý (nhóm lãnh ñ=o
các c>p và chuyên môn trong các phòng ban ch c năng) ñang làm vi"c trong các
doanh nghi"p nhà nư8c, lao ñ6ng qu n lý trong m6t s! doanh nghi"p ngoài nhà
nư8c và doanh nghi"p có v!n ñBu tư nư8c ngoài thu6c nhi&u ngành kinh t3.
Ph=m vi kh o sát c a lu.n án t.p trung ch y3u vào m6t s! doanh nghi"p nhà
nư8c N Hà N6i ho=t ñ6ng trong m6t s! ngành cơ b n như công nghi"p, xây d%ng,

giao thông, thương m=i và d2ch v,. Các s! li"u và thông tin thu ñư(c s) d,ng nhcm
ñánh giá ñ6ng l%c làm vi"c c a lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p nhà nư8c, s!
li"u và thông tin v& các doanh nghi"p ngoài nhà nư8c, có v!n ñBu tư nư8c ngoài
dùng ñ4 so sánh, tham kh o.
Th?i gian nghiên c u trong kho ng th?i gian tf năm 2000 ñ3n 2006.
Các quan ñi4m và gi i pháp t=o ñ6ng l%c cho ñ6i ngũ lao ñ6ng qu n lý trong
doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i s• ñư(c xây d%ng và áp d,ng trong giai ño=n phát
tri4n m8i. ðeng th?i, các quan ñi4m và gi i pháp t=o ñ6ng l%c có th4 tham kh o v.n
d,ng trong t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p khác trên c
nư8c t8i năm 2020.
4. Phương pháp nghiên cZu
Các phương pháp ch y3u ñư(c s) d,ng trong nghiên c u là phương pháp tWng
h(p, th!ng kê, ñi&u tra mCu bcng b ng hZi và phZng v>n, phân tích so sánh ñ2nh
tính và ñ2nh lư(ng.
Các s! li"u th!ng kê ñư(c thu th.p thông qua các tài li"u th!ng kê, báo cáo ñã
ñư(c xu>t b n, các báo, t=p chí, internet, các k3t qu c a m6t s! công trình nghiên
c u liên quan ñã ñư(c công b!.
Các s! li"u kh o sát ñư(c thu th.p thông qua ñi&u tra chAn mCu bcng phương
pháp b ng hZi và phZng v>n sâu m6t s! lao ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p


13

nhà nư8c và trong lo=i hình doanh nghi"p khác N Hà N6i. S! li"u thông tin kh o sát
tr%c ti3p trong m6t s! doanh nghi"p N Hà N6i ñư(c ti3n hành trong năm 2006.
K3t qu ñi&u tra ñư(c x) lý bcng chương trình SPSS, các thông tin ñư(c s)
d,ng vào quá trình phân tích sâu v& ñ6ng l%c và t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý
trong các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i ñ3n năm 2020.
5. T_ng quan các nghiên cZu v) t+o ñ.ng l/c lao ñ.ng
Có nhi&u quan ñi4m khác nhau v& ñ6ng l%c lao ñ6ng ñư(c ñưa ra bNi Maier và

Lauler (1973), Bedeian (1993), Kreitner (1995), Higgins (1994) và khdng ñ2nh t=o
ñ6ng l%c cho ngư?i lao ñ6ng giúp cho doanh nghi"p ten t=i và phát tri4n. M6t vài
tài li"u ñ& c.p ñ3n hai nhóm y3u t! nh hưNng ñ3n t=o ñ6ng l%c: nhóm y3u t! thu6c
b n thân ngư?i lao ñ6ng và nhóm y3u t! môi trư?ng [21], [59]. Các nhà nghiên c u
còn cho ra cách ti3p c.n v8i t=o ñ6ng l%c theo hai cách khác nhau: các hAc thuy3t v&
n6i dung (c a Maslow, Alderfer, McClelland, Herzberg) cho ra cách ti3p c.n v8i các
nhu cBu c a lao ñ6ng qu n lý; nhóm hAc thuy3t v& quá trình (c a Adams, Vroom,
Skinner, E.A.Locke) tìm hi4u lý do mà mui ngư?i th4 hi"n hành ñ6ng khác nhau
trong công vi"c [68]. V.n d,ng các hAc thuy3t trên, m6t vài nghiên c u cho ra các
y3u t! t=o ñ6ng l%c và các th%c hi"n. Zimmer (1996) nh>n m=nh cBn tuy4n ñúng và
ñ!i x) công bcng, coi trAng ñào t=o. Gracia (2005) nh>n m=nh cBn giúp nhân viên
th>y rõ xu hư8ng, kR th.t m8i nh>t trong ngành, t=o ñi&u ki"n ñ4 hA phát huy sáng
ki3n và ng d,ng trong công vi"c. Apostolou (2000) nh>n m=nh quan h" giJa t=o
ñ6ng l%c v8i s% lôi cu!n c>p dư8i. Kovach (1987) cho ra 10 y3u t! nh hưNng ñ3n
ñ6ng l%c, trong ñó công vi"c thích thú càng quan trAng khi thu nh.p tăng, còn lương
cao quan trAng hơn trong nhóm có thu nh.p th>p. M6i vài nhà nghiên c u N Vi"t
Nam cũng nh>n m=nh lương cao có tác d,ng kích thích l8n do tình tr=ng kinh t3
th>p [21]. Nghiên c u England (1986)
Tuy nhiên, các hAc thuy3t trên cho ñ& c.p t8i m6t khía c=nh c a v>n ñ&. Porter và
Lauler (1968) ñã k3t h(p các hAc thuy3t trên và ñưa ra m6t mô hình tWng th4 trong
t=o ñ6ng l%c. Whetten và Cameron (1991), và Wood, Wallace, Zefane (2001) cũng
ng h6 mô hình này. V8i lý do trên, mô hình tWng th4 ñư(c l%a chAn ñ4 nghiên c u


14

v& t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i ñ3n
năm 2020.
6. Nhfng k3t qu và ñihm m=i cXa lu'n án
Lu.n án h" th!ng hóa các lý lu.n căn b n v& lao ñ6ng qu n lý, h" th!ng và ñ&

xu>t quan ñi4m v& ñ6ng l%c lao ñ6ng, l%a chAn mô hình tWng th4 ñ4 cho ra cách ti3p
c.n v8i t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng và lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p.
Lu.n án phân tích v& nhu cBu, s% tho mãn, cách phát tri4n nhu cBu m8i nhcm
tăng ñ6ng l%c trong lao ñ6ng cho lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p nhà nư8c N
Hà N6i. Lu.n án cho ra nhJng ưu như(c ñi4m c a các bi"n pháp t=o ñ6ng l%c ñang
ñư(c áp d,ng trong các doanh nghi"p này, cho ra các nguyên nhân ten t=i nh hưNng
ñ3n ñ6ng l%c làm vi"c c a lao ñ6ng qu n lý.
Lu.n án ñ& xu>t m6t s! quan ñi4m và gi i pháp nhcm t=o ñ6ng l%c cho lao
ñ6ng qu n lý trong các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i ñ4 th%c s% khdng ñ2nh vai
trò ch ñ=o c a doanh nghi"p nhà nư8c trong th?i kỳ phát tri4n kinh t3 m8i c a Hà
N6i ñ3n năm 2020.
7. K3t cWu cXa lu'n án
Ngoài phBn mN ñBu, k3t lu.n, m,c l,c, các b ng bi4u, các ph, l,c, danh m,c
tài li"u tham kh o, n6i dung c a lu.n án gem 03 chương:
Chương 1: Cơ sN lý lu.n v& t=o ñ6ng l%c lao ñ6ng và s% cBn thi3t ph i t=o ñ6ng l%c
cho lao ñ6ng qu n lý trong doanh nghi"p
Chương 2: Phân tích th%c tr=ng t=o ñ6ng l%c lao ñ6ng cho lao ñ6ng qu n lý trong
các doanh nghi"p nhà nư8c N Hà N6i
Chương 3: Các gi i pháp nhcm t=o ñ6ng l%c cho lao ñ6ng qu n lý trong các doanh
nghi"p nhà nư8c N Hà N6i ñ3n năm 2020


15

Chương 1: CƠ S

LÝ LUFN Vk TlO ðmNG LnC LAO ðmNG VÀ Sn C N

THIET PH I TlO ðmNG LnC CHO LAO ðmNG QU N LÝ
1.1 Vai trò cXa lao ñ.ng qu n lý trong doanh nghi

1.1.1 Khái ni m và phân lo i lao ñ ng qu n lý
“Lao ñ6ng qu n lý là t>t c nhJng ngư?i lao ñ6ng ho=t ñ6ng trong b6 máy
qu n lý và tham gia vào vi"c th%c hi"n các ch c năng qu n lý” [2, tr.135].
Theo ch c năng qu n lý, lao ñ6ng qu n lý gem nhân viên qu n lý kR thu.t,
qu n lý kinh t3 và nhân viên hành chính. Nhân viên qu n lý kR thu.t ñư(c ñào t=o
t=i các trư?ng kR thu.t, làm các công vi"c kR thu.t, hay ch2u trách nhi"m hư8ng dCn
kR thu.t trong doanh nghi"p. Nhân viên qu n lý kinh t3 th%c hi"n vi"c lãnh ñ=o, tW
ch c, qu n lý các ho=t ñ6ng s n xu>t kinh doanh c a doanh nghi"p. Nhân viên qu n
lý hành chính gem nhJng ngư?i làm công tác nhân s%, hành chính, văn thư, b o v",
lái xe, t=p v,, ch2u trách nhi"m cho dCn và th%c hi"n các v>n ñ& thu6c v& lĩnh v%c
hành chính c a doanh nghi"p.
Theo vai trò th%c hi"n ch c năng qu n lý, lao ñ6ng qu n lý gem lãnh ñ=o, các
chuyên gia và nhân viên th%c hành kR thu.t. Nhóm lãnh ñ=o gem nhJng ngư?i
ñ ng ñBu các c>p c a doanh nghi"p như lãnh ñ=o c>p cao (giám ñ!c, phó giám ñ!c,
trưNng/phó các phòng ban ch c năng) và các qu n lý tác nghi"p (qu n ñ!c, trưNng
b6 ph.n kinh doanh) ch2u trách nhi"m tr%c ti3p ñưa ra các quy3t ñ2nh và th%c hi"n
các quy3t ñ2nh qu n lý trong b6 ph.n c a mình theo m,c tiêu c a doanh nghi"p.
Các chuyên gia là nhJng ngư?i thu6c phòng ban ch c năng trong b6 máy qu n lý,
th%c hi"n các công vi"c thu6c chuyên môn như nghiên c u, xây d%ng, phát tri4n và
ñưa vào áp d,ng các phương pháp qu n lý và tW ch c s n xu>t kinh doanh m8i ñ4 tư
v>n cho lãnh ñ=o ra các quy3t ñ2nh qu n lý, giúp tW ch c th%c hi"n ki4m tra ñ4 ñ m
b o th%c hi"n các quy3t ñ2nh có hi"u qu . Nhân viên th%c hành kR thu.t (ngư?i làm
công tác h=ch toán và ki4m tra, hành chính văn thư lưu trJ, b o v" và t=p v,) v8i
nhi"m v, thu th.p, chuhn b2, x) lý các thông tin ban ñBu nhcm cung c>p cho nhóm
chuyên gia và nhóm lãnh ñ=o doanh nghi"p, chuhn b2 và gi i quy3t các th t,c hành
chính. Cùng v8i ti3n b6 khoa hAc kR thu.t s! lư(ng nhân viên th%c hành kR thu.t


16

gi m xu!ng ñáng k4 do áp d,ng m6t s! phBn m&m x) lý thay cho công vi"c th
công. S% k3t h(p hài hòa ba nhóm lao ñ6ng qu n lý trên theo ñXc ñi4m c a mui
doanh nghi"p s• giúp cho b6 máy qu n lý c a doanh nghi"p ho=t ñ6ng t!t ñ4 nâng
cao hi"u qu c a doanh nghi"p
1.1.2 Vai trò c#a lao ñ ng qu n lý
ðXc ñi4m c a lao ñ6ng qu n lý là ho=t ñ6ng lao ñ6ng trí óc ñòi hZi tư duy và
sáng t=o cao. Tùy vào v2 trí công vi"c ñ m nh.n ñòi hZi ngư?i qu n lý ph i có s%
t.p trung tư tưNng, có tính ñ6c l.p và quy3t ñoán trong công vi"c khác nhau. Trong
quá trình làm vi"c ñòi hZi hA ph i có kh năng thu nh.n và x) lý thông tin ñ4 ph,c
v, cho quá trình ra quy3t ñ2nh qu n lý. Khi th%c hi"n nhi"m v, ngư?i qu n lý ph i
th%c hi"n nhi&u m!i quan h" giao ti3p v8i c>p trên, ñeng nghi"p, c>p dư8i, nhà cung
c>p và khách hàng, v.v. Công vi"c c a ngư?i qu n lý luôn b2 can thi"p, ng{t quãng
do nhJng bi3n ñ6ng phát sinh s% v, trong ngày nên cBn ph i kiên trì. Hơn nJa,
ngư?i qu n lý có v2 trí càng cao thì càng ph i dành nhi&u th?i gian cho h6i hAp theo
các chương trình ñã ñư(c lên k3 ho=ch hoXc phát sinh, và ñi&u ñó gây thêm căng
thdng cho hA [2], [26].
Ho=t ñ6ng s n xu>t kinh doanh càng phát tri4n, s% c=nh tranh càng gay g{t thì
vai trò quan trAng c a ngư?i qu n lý càng tăng. Nhưng m c ñ6 th4 hi"n vai trò là
khác nhau tùy thu6c v2 trí công vi"c mà hA ñ m nh.n trong doanh nghi"p. ˆ c>p
lãnh ñ=o doanh nghi"p, nhi"m v, c a hA mang tính chi3n lư(c, ñòi hZi ph i có kh
năng nhìn xa trông r6ng, bi3t phân tích tình hình, bi3t cách giành l>y cơ h6i ñ4 xây
d%ng các chi3n lư(c kinh doanh phù h(p ñ4 doanh nghi"p có th4 thích ng v8i s%
bi3n ñ6ng c a môi trư?ng kinh doanh nhcm khdng ñ2nh v2 th3 trên thương trư?ng.
C>p qu n lý trung gian có nhi"m v, qu n lý mAi ho=t ñ6ng c a m6t hoXc nhi&u b6
ph.n thông qua vi"c l.p k3 ho=ch, phân bW các nguen l%c, ph!i h(p các ho=t ñ6ng
và qu n lý k3t qu c a c nhóm. Ngư?i qu n lý các c>p cBn thi3t l.p và duy trì ñư(c
các m!i quan h" v8i mAi ngư?i trong doanh nghi"p ñ4 có ñư(c s% hi"p tác công
vi"c nh2p nhàng trong các ho=t ñ6ng c a hA và c a doanh nghi"p.

17

Như v.y, lao ñ6ng qu n lý không cho th%c hi"n nhJng v>n ñ& chuyên môn ñ m
nh.n mà ph i gi i quy3t r>t nhi&u v>n ñ& liên quan ñ3n con ngư?i trong quá trình
làm vi"c. Do ñó, ho=t ñ6ng lao ñ6ng c a hA không nhJng mang tính khoa hAc mà
ñòi hZi ph i neng ghép tính ngh" thu.t trong ñó. HA chính là cBu n!i giJa các y3u t!
bên trong và bên ngoài doanh nghi"p, ñ m b o l(i ích c a các bên liên quan ñó là
l(i ích c a doanh nghi"p, ngư?i lao ñ6ng và c a toàn xã h6i. HA không tr%c ti3p
tham gia vào quá trình s n xu>t kinh doanh nhưng l=i ñóng vai trò r>t quan trAng
trong vi"c l.p k3 ho=ch, tW ch c ñi&u hành, ki4m soát và ñi&u chonh các ho=t ñ6ng
c a doanh nghi"p ñúng hư8ng. Các quy3t ñ2nh qu n lý ñúng s• t=o ñà cho s% phát
tri4n c a doanh nghi"p và ngư(c l=i s• làm cho doanh nghi"p ñiêu ñ ng và có th4
ñ ng trên b? v%c b2 phá s n. ð4 làm t!t công vi"c c a b n thân ñòi hZi ngư?i qu n
lý ph i luôn nu l%c, h3t lòng vì công vi"c và không ngfng nâng cao trình ñ6 ñ4
thích ng v8i s% thay ñWi c a môi trư?ng t c ñòi hZi cBn ph i có ñ6ng l%c làm vi"c.
Chúng tôi ñeng ý v8i nh.n ñ2nh v& vai trò c a lao ñ6ng qu n lý như trên,
nhưng ñ!i tư(ng nghiên c u trong lu.n án gem nhJng ngư?i có m6t v2 trí và th%c
hi"n nhJng ch c năng qu n lý nh>t ñ2nh trong b6 máy doanh nghi"p gem lãnh ñ=o
c>p cao (giám ñ!c, phó giám ñ!c, k3 toán trưNng), lãnh ñ=o c>p trung gian (c>p phó
phòng trN lên), qu n lý tác nghi"p (qu n ñ!c, tW trưNng s n xu>t) và các lao ñ6ng
chuyên môn nghi"p v, thu6c các phòng ch c năng.
1.2 T+o ñ.ng l/c lao ñ.ng cho lao ñ.ng qu n lý
1.2.1 Khái ni m ñ ng l$c và t o ñ ng l$c lao ñ ng
Maier và Lawler (1973) ñã ñưa ra mô hình v& k3t qu th%c hi"n công vi"c c a
mui cá nhân như sau:
K3t qu th%c hi"n công vi"c = Kh năng x ð6ng l%c
Kh năng = Kh năng bhm sinh x ðào t=o x Các nguen l%c
ð6ng l%c = Khao khát x T% nguy"n
Như v.y, ñ6ng l%c có tác ñ6ng r>t l8n ñ3n th%c hi"n công vi"c c a mui cá
nhân. ði&u ñó có th4 lý gi i t=i sao m6t ngư?i b{t ñBu làm vi"c trong tW ch c, doanh

nghi"p có trình ñ6 cao nhưng k3t qu th%c hi"n công vi"c l=i th>p hơn kỳ vAng c a


18

tW ch c là do ngư?i ñó ñã không có ñ6ng l%c làm vi"c. Cùng v8i quá trình phát tri4n
c a doanh nghi"p ñòi hZi chính mui thành viên trong ñó ph i nu l%c không ngfng
ñ4 nâng cao trình ñ6 ñáp ng nhu cBu ten t=i và phát tri4n c a doanh nghi"p. Quá
trình ñào t=o có tác ñ6ng r>t l8n ñ3n vi"c nâng cao kh năng c a cá nhân, khi ngư?i
ñó có ñ6ng l%c càng cao thì càng mu!n hAc t.p ñ4 phát tri4n b n thân, và khi kh
năng tăng cũng ñeng nghĩa v8i vi"c tăng ñ6ng l%c làm vi"c.
Theo Maier và Lawler (1973), ñ6ng l%c là s% khao khát và t% nguy"n c a mui
cá nhân. Kreitner (1995), ñ6ng l%c là m6t quá trình tâm lý mà nó ñ2nh hư8ng các
hành vi cá nhân theo m,c ñích nh>t ñ2nh. Higgins (1994), ñ6ng l%c là l%c ñhy tf bên
trong cá nhân ñ4 ñáp ng các nhu cBu chưa ñư(c thZa mãn. Bedeian (1993), ñ6ng
l%c là s% c! g{ng ñ4 ñ=t ñư(c m,c tiêu.
Theo quan ñi4m c a tác gi : ñ ng l c là s khao khát và t nguy&n c'a m)i cá
nhân nh+m phát huy m-i n) l c ñ. hư0ng b n thân ñ2t ñư3c m4c tiêu c'a cá nhân
và m4c tiêu c'a t6 ch7c.
Khi ngư?i lao ñ6ng có ñ6ng l%c làm vi"c s• t% giác den h3t kh năng ñ4 th%c
hi"n công vi"c ñư(c giao sao cho hi"u qu , góp phBn giúp doanh nghi"p ñ=t ñư(c
m,c tiêu kinh doanh. Th%c t3 l(i ích có quan h" r>t chXt v8i ñ6ng l%c làm vi"c,
nhưng l(i ích c a cá nhân và l(i ích c a t.p th4 l=i luôn mâu thuCn. ð4 ngư?i lao
ñ6ng có th4 t% nguy"n theo các ñ2nh hư8ng c a doanh nghi"p thì cBn cho hA th>y rõ
l(i ích c a b n thân hA cho ñ=t ñư(c khi l(i ích c a doanh nghi"p ñ=t ñư(c t c ph i
hư8ng m,c tiêu c a cá nhân theo m,c tiêu c a tW ch c. Làm ñư(c ñi&u ñó chính là
t=o ra ñ6ng l%c làm vi"c cho ngư?i lao ñ6ng, và ñó chính là kh năng ti&m tàng ñ4
tăng năng su>t và hi"u qu c a doanh nghi"p.
T=o ñ6ng l%c là s% v.n d,ng m6t h" th!ng các chính sách, bi"n pháp, cách
th c qu n lý tác ñ6ng t8i ngư?i lao ñ6ng nhcm làm cho ngư?i lao ñ6ng có ñ6ng l%c

trong công vi"c, thúc ñhy hA hài lòng hơn v8i công vi"c và mong mu!n ñư(c ñóng
góp cho tW ch c, doanh nghi"p.
1.2.2 Các y&u t' tác ñ ng t(i t o ñ ng l$c lao ñ ng


19

ð6ng l%c c a ngư?i lao ñ6ng g{n li&n v8i công vi"c và tW ch c hA làm vi"c.
ð6ng l%c cá nhân không t% nhiên xu>t hi"n mà do s% v.n ñ6ng ñeng th?i c a các
nguen l%c thu6c chính b n thân và trong môi trư?ng s!ng và làm vi"c c a hA t=o ra.
BNi v.y, hành vi có ñ6ng l%c trong tW ch c là k3t qu tWng h(p c a s% k3t h(p nhi&u
y3u t! tác ñ6ng bao gem các y3u t! thu6c chính b n thân ngư?i lao ñ6ng và các y3u
t! thu6c môi trư?ng nơi hA ti3n hành công vi"c.
1.2.2.1 Các y&u t' thu c b n thân ngư*i lao ñ ng
M,c tiêu cá nhân: M,c tiêu chính là cái ñích mu!n ñ=t t8i, nó ñ2nh hư8ng cho
mui ngư?i cBn làm gì và như th3 nào ñ4 ñ=t ñư(c các mong ñ(i ñXt ra. Tuy nhiên,
không ph i lúc nào m,c tiêu c a ngư?i lao ñ6ng cũng cùng hư8ng v8i m,c tiêu c a
tW ch c, nhi&u khi nhJng cái ngư?i lao ñ6ng cho rcng có giá tr2 ñ!i v8i hA thì có th4
làm h=i ñ3n l(i ích c a tW ch c. Hai bên l=i luôn mong mu!n ñ=t ñư(c m,c tiêu c a
chính mình. N3u không có s% dung hòa thì có th4 c hai bên ñ&u không ñ=t ñư(c
mong ñ(i c a chính mình. BNi tW ch c cBn các hành ñ6ng h(p s c c a cá nhân, còn
chính b n thân cá nhân cBn s% thành công c a tW ch c ñ4 ñ m b o l(i ích c a b n
thân. BNi v.y, công vi"c c a ngư?i qu n lý là ph i bi3t hư8ng c>p dư8i ñXt các m,c
tiêu theo kỳ vAng c a tW ch c nhưng cBn lưu ý ñ3n tính h(p lý c a m,c tiêu bNi n3u
m,c tiêu quá d‹ s• làm ngư?i lao ñ6ng t% thZa mãn, còn quá khó dCn t8i s% th>t
vAng. M,c tiêu ñư(c xem là h(p lý khi c, th4, rõ ràng, lư(ng hóa ñư(c, có tính
thách th c ñ4 t=o ñi&u ki"n hoàn thành t!t m,c tiêu.
H th'ng nhu c/u cá nhân: Mui ngư?i khi tham gia vào m6t tW ch c ñ&u có
nhJng mong mu!n thZa mãn nhJng nhu cBu riêng c a mình ñ4 có th4 ten t=i và phát
tri4n. V& cơ b n h" th!ng nhu cBu c a con ngư?i có th4 chia làm hai lo=i ñó là nhu

cBu v.t ch>t và nhu cBu tinh thBn. Nhu cBu v.t ch>t là ñòi hZi v& ñi&u ki"n v.t ch>t
cBn thi3t ñ4 con ngư?i có th4 ten t=i và phát tri4n v& th4 l%c. Nhu cBu tinh thBn là
nhJng ñòi hZi v& ñi&u ki"n ñ4 cá nhân ten t=i và phát tri4n v& mXt trí l%c. Hai lo=i
nhu cBu này g{n bó m.t thi3t và có quan h" bi"n ch ng. ThZa mãn nhu cBu v.t ch>t
cũng làm cho con ngư?i tho i mái tinh thBn và thúc ñhy hA hăng say làm vi"c. M c
ñ6 thZa mãn nhu cBu th4 hi"n ra là l(i ích c a hA ñư(c ñ m b o. L(i ích mà cá nhân


20

nhìn nh.n ñBu tiên ñó là l(i ích kinh t3 giJa các cá nhân trong t.p th4 và giJa ngư?i
lao ñ6ng v8i ngư?i s) d,ng lao ñ6ng. N3u l(i ích kinh t3 không ñư(c ñ m b o thì
s• tri"t tiêu ñ6ng l%c làm vi"c c a hA và khi l(i ích kinh t3 ñư(c ñ m b o thì l(i ích
tinh thBn cũng ñư(c ñáp ng. BNi v.y, ñ4 t=o ñ6ng l%c ñi&u quan trAng ñBu tiên là
ph i bi3t ñư(c ngư?i lao ñ6ng mu!n gì tf công vi"c mà hA ñ m nh.n. Có r>t nhi&u
nghiên c u nhcm xác ñ2nh nhJng mong mu!n c a cá nhân trong công vi"c. Theo
nghiên c u c a Kovach (1987) N MR ñã cho ra nhJng ñi&u ngư?i lao ñ6ng quan tâm
theo nhóm công nhân chính và giám sát viên (b ng 1.1, ph, l,c 1), ñi&u khác bi"t
ñó là do s% khác bi"t v& b n ch>t công vi"c mà hai lo=i lao ñ6ng ñ m nh.n và v2 trí,
vai trò c a hA trong quá trình s n su>t kinh doanh. Theo Kovach, “lương cao” ñư(c
coi là quan trAng nh>t trong nhóm lao ñ6ng có thu nh.p th>p (dư8i 12000 $/năm
trong năm 1986). Y3u t! này ñã gi m dBn m c ñ6 quan trAng xu!ng trong nhóm lao
ñ6ng có thu nh.p cao hơn và nhóm có thu nh.p cao nh>t (> 28000 $/năm) thì m c
ñ6 x3p h=ng c a nó ñ ng th 10 trong nhóm y3u t! mà ngư?i lao ñ6ng quan tâm.
Hơn nJa, nhu cBu ngư?i lao ñ6ng N nhJng nư8c có văn hóa khác nhau cũng có
nhJng khác bi"t nh>t ñ2nh. Nghiên c u England (1986) v8i câu hZi tìm hi4u v& “y3u
t! công vi"c” mà ngư?i lao ñ6ng quan tâm, th!ng kê ñi&u tra k3t qu N ð c, Nh.t
B n và MR cũng cho k3t qu khác nhau (b ng 1.2, ph, l,c 1).
Kh năng và kinh nghi m làm vi c: Theo Maier & Lawler (1973), kh năng
mui ngư?i ñư(c t=o thành tf ba y3u t! là bhm sinh, ñào t=o và các nguen l%c ñ4 v.n

d,ng các ki3n th c ñã hAc vào th%c t3. Kh năng bhm sinh có tính di truy&n, liên
quan tr%c ti3p ñ3n khía c=nh th4 l%c và trí l%c c a mui ngư?i. M6t ngư?i càng ñư(c
thfa hưNng các gien t!t tf gia ñình thì càng có t! ch>t t!t ñ4 hAc t.p, lĩnh h6i nhJng
v>n ñ& xung quanh, nhưng m8i cho N d=ng ti&m hn. Kh năng cá nhân có ñư(c ch
y3u là thông qua quá trình giáo d,c M ñào t=o. M6t ngư?i càng trŽ càng tham gia hAc
t.p nhi&u, có nhi&u bcng c>p thì càng ti3p thu, lĩnh h6i ñư(c nhi&u ki3n th c ñ4
nâng cao kh năng làm vi"c. Tuy nhiên, khi có ñ ki3n th c nhưng không có ñi&u
ki"n, t c không ñư(c b! trí công vi"c phù h(p v8i kh năng và không ñư(c cung


21

c>p các ñi&u ki"n v.t ch>t ñ4 th%c hi"n thì kh năng ñó cũng không th4 phát huy
hoXc cho ñư(c khai thác r>t ít trên th%c t3.
Khi quá trình làm vi"c càng lâu thì kinh nghi"m c a ngư?i lao ñ6ng cũng tăng.
Kinh nghi"m lao ñ6ng bi4u hi"n s! lBn lao ñ6ng lXp l=i N nhJng công vi"c ñư(c
giao theo th?i gian, ñ6 l8n c a kinh nghi"m tn l" thu.n v8i m c ñ6 lXp l=i các ho=t
ñ6ng trong công vi"c mà hA ñã tr i qua. NhJng ngư?i càng có nhi&u kinh nghi"m
thì s% chín ch{n trong công vi"c càng l8n và năng su>t lao ñ6ng cũng cao hơn. Theo
Jaggi (1979) nghiên c u v& các nhà qu n lý N •n ð6 cho rcng kh năng và kinh
nghi"m tác ñ6ng r>t l8n t8i ñ6ng l%c làm vi"c c a ngư?i lao ñ6ng. Theo ông, nhJng
ngư?i có kh năng và kinh nghi"m làm vi"c càng cao thì càng quan tâm thZa mãn
nhu cBu ñư(c tôn trAng và t% ch trong công vi"c. ð4 phát huy ñư(c kh năng và
kinh nghi"m cBn giao công vi"c phù h(p v8i kh năng, sN trư?ng, phân ñ2nh trách
nhi"m rõ ràng ñ4 phát huy h3t nhJng l(i th3 c a ngư?i lao ñ6ng.
ð4c ñi5m nhân kh6u h7c: Các ñXc ñi4m v& nhân khhu hAc là nhJng y3u t!
n&n t ng cho bi3t nguen g!c con ngư?i và quá trình phát tri4n c a hA bao gem các
ñXc ñi4m v& gi8i tính, tuWi, ch ng t6c và tôn giáo. Th%c t3 các y3u t! này r>t d‹ xác
ñ2nh thông qua hình th c bên ngoài hoXc he sơ nhân s% c a nhân viên. NhJng y3u
t! này r>t có ích ñ4 xem xét tình tr=ng hi"n th?i c a hA và ñ2a v2 xã h6i c a gia ñình

hA. Y3u t! này càng ph i ñư(c quan tâm trong các doanh nghi"p do nguen nhân l%c
c a các tW ch c ngày càng trN nên ña d=ng v8i nhJng nhóm ngư?i có ñ6 tuWi, gi8i
tính, ch ng t6c, tôn giáo khác nhau. Hơn nJa, cùng v8i quá trình phát tri4n thì lu.t
pháp v& lao ñ6ng liên quan t8i vi"c ch!ng phân bi"t ñ!i x) giJa các nhóm càng
ñư(c ñ& cao. Có nhi&u nghiên c u cho ra s% khác bi"t v& ñXc ñi4m nhân khhu hAc
tác ñ6ng ñ3n hành vi làm vi"c. Ông Deborah Sheppard ñã ñưa ra ñi4m khác bi"t v&
gi8i tính th4 hi"n qua (b ng 1.3, ph, l,c 1). Nam gi8i thư?ng th4 hi"n s% c=nh
tranh, s% năng ñ6ng, thích tìm tòi sáng t=o và th4 l%c t!t trong công vi"c nhưng hay
chu th , nóng v6i và thi3u kiên trì trong công vi"c. Trái l=i, nJ gi8i thư?ng chn th.n,
cBn cù, có s c ch2u ñ%ng và tính kiên trì cao nhưng l=i d‹ an ph.n, không thích di
chuy4n, không thích ganh ñua, d‹ dãi trong công vi"c. Khi b! trí và s) d,ng lao


22

ñ6ng cBn lưu ý ñ3n các khía c=nh do gi8i tính chi ph!i nhcm t=o ra nhJng nhóm làm
vi"c hi"u qu .
M6t s! nghiên c u khác cho th>y có r>t ít s% khác bi"t v& m6t vài khía c=nh
giJa nam và nJ có nh hưNng ñ3n nu l%c và k3t qu th%c hi"n công vi"c c a hA như
kh năng gi i quy3t v>n ñ&, kR năng phân tích, s% c=nh tranh, ñ6ng l%c, kh năng
hAc t.p và s% hòa ñeng (b ng 1.4, ph, l,c 1). NJ hay nam ñ&u có th4 trN thành nhà
qu n lý giZi do nhJng th3 m=nh nh>t ñ2nh trong công vi"c. Do ñó cBn t=o nhJng cơ
h6i ngang nhau cho nhJng ngư?i có kh năng không phân bi"t gi8i tính ñ4 hA có th4
phát tri4n trên n>c thang ngh& nghi"p và c!ng hi3n cho doanh nghi"p.
S% khác bi"t v& tuWi cũng cBn nhìn nh.n trong nguen nhân l%c c a doanh
nghi"p. TuWi tác th4 hi"n vai trò gánh vác xã h6i trong cu6c s!ng c a mui ngư?i
như có hay chưa có gia ñình, s{p ngho hưu, cũng như th4 hi"n ñ2nh hư8ng khác
nhau trong công vi"c. L a tuWi khác nhau dCn t8i l!i s!ng và hành ñ6ng khác nhau.
Ngư?i trŽ tuWi thư?ng năng ñ6ng, sáng t=o, ham hAc hZi, thích m=o hi4m và thích di
chuy4n, nhưng l=i r>t s!c nWi, ñôi khi quá m=o hi4m dCn t8i th>t b=i. TuWi càng tăng

thì thư?ng ít sáng t=o, hay b o th , không thích di chuy4n nhưng r>t giàu kinh
nghi"m và th.n trAng hơn khi ra quy3t ñ2nh. Kinh nghi"m s!ng c a b n thân giúp
hA xét ñoán tình hu!ng m6t cách chín ch{n hơn. Nghiên c u c a Jaggi (1979) v&
các nhà qu n lý N •n ð6 cho th>y nhJng ngư?i qu n lý dư8i 35 tuWi r>t coi trAng
nhu cBu ñư(c tôn trAng và t% qu n, nhưng nhJng ngư?i già hơn l=i coi trAng nhu
cBu an toàn. Kovach (1987) cho ra rcng nhJng ngư?i lao ñ6ng trên 50 tuWi coi trAng
công vi"c thú v2, còn dư8i 30 tuWi l=i r>t quan tâm ñ3n lương cao và s% ñ m b o
công vi"c. Do ñó, bi3t b! trí và s) d,ng h(p lý nguen nhân l%c có nhJng l a tuWi
khác nhau s• giúp t.n d,ng nhJng ưu ñi4m và h=n ch3 như(c ñi4m c a hA ñ4 có
ñư(c s% h(p tác t!t nh>t trong công vi"c.
S% khác bi"t v& ch ng t6c và tôn giáo cũng cBn ph i lưu tâm khi xu hư8ng h6i
nh.p kinh t3 qu!c t3 ñã trN thành v>n ñ& toàn cBu. Th%c t3 còn ten t=i nhi&u s% phân
bi"t v& ch ng t6c da tr{ng, da ñen, da màu, giJa dân t6c thi4u s! v8i dân t6c ña s!,
giJa nhJng ngư?i có tín ngư

23

v8i ngư?i lao ñ6ng. BNi v.y, không nên phân bi"t ñ!i x) liên quan ñ3n nguen g!c
c a hA ñ4 thúc ñhy hA làm vi"c vì m,c tiêu c a tW ch c.
Mui doanh nghi"p có m6t nguen nhân l%c ña d=ng v& tuWi, gi8i tính, ch ng
t6c, tôn giáo mà không có cách qu n lý phù h(p s• không th4 t.n d,ng ñư(c s c
m=nh tWng h(p c a m6t t.p th4 ñem l=i. Doanh nghi"p cBn nhìn nh.n t8i các y3u t!
này nhcm xây d%ng các chính sách qu n lý h(p lý ñ4 t=o ñ6ng l%c làm vi"c cho hA,
tránh s% phân bi"t ñ!i x) v8i các y3u t! mà b n thân cá nhân không th4 ki4m soát
ñư(c.
ð4c ñi5m nhân cách: Nhân cách là tWng th4 các thu6c tính tâm lý cá nhân,
vfa có ý nghĩa xã h6i, vfa ñXc trưng cho tính cá nhân trong giao ti3p. Nhân cách
cho th>y rõ bi4u hi"n v& hình th c, suy nghĩ, c m nh.n và hành ñ6ng c a mui
ngư?i. Hi4u rõ nhân cách cá nhân giúp ngư?i qu n lý có th4 ñoán bi3t ñư(c nhân

viên có th4 làm ñư(c gì và mong mu!n làm gì trong tW ch c. Nhân cách th4 hi"n
qua b!n khía c=nh: xu hư8ng là m,c ñích s!ng c a mui ngư?i; tính cách bi4u hi"n
qua cách cư x) v8i ngư?i xung quanh; tính khí là thu6c tính tâm lý cá nhân g{n li&n
v8i ki4u ho=t ñ6ng thBn kinh tương ñ!i b&n vJng c a con ngư?i ñư(c th4 hi"n thông
qua các hành vi hàng ngày; năng l%c là tWng th4 các thu6c tính ñ6c ñáo c a cá nhân
phù h(p v8i nhu cBu ñXc trưng c a m6t ho=t ñ6ng nh>t ñ2nh, giúp hA có th4 hoàn
thành t!t công vi"c ñư(c giao [28].
Nhân cách c a mui ngư?i ñư(c hình thành và phát tri4n theo th?i gian, ch2u
s% tác ñ6ng qua l=i c a tính di truy&n và môi trư?ng ho=t ñ6ng c a cá nhân (sơ ñ;
1.1, ph, l,c 1). Di truy&n là các y3u t! thfa hưNng tf gia ñình cá nhân, là các y3u
t! ban ñBu hình thành nên nhân cách. Văn hóa dân t6c cũng ñóng vai trò quan trAng
trong vi"c phát tri4n nhân cách như tác ñ6ng t8i ñ2nh hư8ng nhóm hay cá nhân
trong công vi"c. Y3u t! hoàn c nh tác ñ6ng r>t l8n ñ3n vi"c phát tri4n nhân cách
giúp hA xác ñ2nh ñư(c các m,c tiêu phù h(p hay ph i c! g{ng s)a chJa tf nhJng
sai lBm.
Chris Argyris và Daniel Levinson ñưa ra mô hình v& quá trình phát tri4n nhân
cách cá nhân (sơ ñ; 1.2, ph, l,c 1). Mô hình này cho th>y N mui giai ño=n phát


24

tri4n nhân cách, mui ngư?i có nhJng bi4u hi"n v& hành vi và sN thích khác nhau.
BNi v.y, ngư?i qu n lý cBn phân vi"c và ñưa ra các chính sách qu n lý phù h(p
nhcm ñ& cao và phát tri4n nhân cách c a c>p dư8i trong công vi"c. V8i lao ñ6ng trŽ
cBn s% ñ2nh hư8ng và cho dCn t.n tình hơn c a ngư?i lãnh ñ=o tr%c ti3p, nhưng khi
b n thân hA ñã chín ch{n và quen vi"c thì cBn trao cho hA s% t% ch nh>t ñ2nh trong
công vi"c ñ4 có th4 phát huy sáng t=o và khdng ñ2nh b n thân. ði&u ñó s• làm cho
mui thành viên c m nh.n ñư(c s% tôn trAng tf tW ch c mà hA ñang ñeng cam c6ng
khW vì m,c tiêu chung, tf ñó s% thZa mãn trong công vi"c s• ñư(c duy trì và phát
tri4n.

Tình tr ng kinh t& c#a ngư*i lao ñ ng: Tình tr=ng kinh t3 khác nhau cũng tác
ñ6ng r>t l8n ñ3n nhu cBu c a ngư?i lao ñ6ng trong công vi"c. Nhìn chung, m c ñ6
ñói nghèo càng l8n thì ngư?i lao ñ6ng càng t.p trung vào ñòi hZi nhcm duy trì cu6c
s!ng. Nghiên c u c a Singh và Wherry (1963) t=i các công ty N •n ð6 cho th>y v8i
nhJng ngư?i có thu nh.p th>p thì hA ñánh giá r>t cao “lương cao” ñ4 ñáp ng nhu
cBu sinh lý. Kovach (1987), v8i nhJng lao ñ6ng trŽ dư8i 30 tuWi v8i tình tr=ng kinh
t3 còn th>p cũng r>t coi trAng y3u t! lương cao khi l%a chAn công vi"c. Tf nhJng
năm 1990 trN l=i ñây, khi m c s!ng c a ngư?i dân tăng lên cùng v8i xu hư8ng phát
tri4n kinh t3 trên th3 gi8i, thì “lương cao” không còn là y3u t! t=o ñ6ng l%c chính N
nhJng nư8c giàu, “công vi"c thú v2” ngày càng ñóng vai trò quan trAng. ˆ nhJng
nư8c nghèo, lương cao vCn ñư(c coi trAng. ˆ Vi"t Nam hi"n nay khi GDP bình
quân ñBu ngư?i vCn còn N m c th>p, thì vi"c ñi làm ñ4 có lương cao nhcm ñáp ng
nhu cBu sinh lý còn ñư(c coi trAng, do ñó ngư?i lao ñ6ng thích làm vi"c trong các
tW ch c có v!n ñBu tư nư8c ngoài v8i hy vAng nh.n ñư(c lương cao.
1.2.2.2 Các y&u t' thu c v> doanh nghi p
Nhóm y3u t! này th4 hi"n s% ng h6 và t=o ñi&u ki"n c a doanh nghi"p ñ4
ngư?i lao ñ6ng có th4 ñem nhJng kh năng c a b n thân c!ng hi3n cho m,c tiêu
chung và cũng chính là giúp hA ñ=t ñư(c m,c tiêu c a chính mình. ð4 nhìn th>y rõ
s% tác ñ6ng c a chúng, có th4 xem xét m6t s! y3u t! căn b n dư8i ñây.


25

Công vi c cá nhân ñ m nhAn: Công vi"c chính là t.p h(p các nhi"m v, ñư(c
th%c hi"n bNi m6t ngư?i lao ñ6ng, hay nhJng nhi"m v, tương t% nhau ñư(c th%c
hi"n bNi m6t s! ngư?i lao ñ6ng ñ4 hoàn thành m,c tiêu c a tW ch c. M,c tiêu c a tW
ch c cho ñ=t ñư(c khi mui cá nhân hoàn thành công vi"c c a mình vì ñó chính là
m6t t3 bào công vi"c c a tW ch c. Tuy nhiên, ngư?i lao ñ6ng có hoàn thành công
vi"c hay không ph, thu6c r>t l8n vào s% h ng thú trong lao ñ6ng c a hA. S% h ng
thú cho ñ=t ñư(c khi hA c m nh.n công vi"c phù h(p v8i kh năng sN trư?ng, ñư(c

hưNng nhJng quy&n l(i x ng ñáng khi hoàn thành nhi"m v, ñư(c giao. Khi ngư?i
lao ñ6ng càng quen v8i nhi"m v, thì tính nhàm chán trong công vi"c cũng xu>t
hi"n, ñó là nguyên nhân làm tri"t tiêu ñ6ng l%c làm vi"c. BNi v.y, ñ4 công vi"c luôn
t=o s% lôi cu!n cho c>p dư8i thì ngư?i qu n lý c>p trên nên quan tâm t8i phân tích
và thi3t k3 l=i công vi"c phù h(p v8i kh năng sN trư?ng, xác ñ2nh nhJng nhi"m v,
mang tính thách th c, trách nhi"m phân ñ2nh rõ ràng. ði&u ñó giúp ngư?i lao ñ6ng
luôn th>y rõ quan h" giJa quy&n l(i ñư(c hưNng v8i vi"c hoàn thành các công vi"c
ñư(c giao và s% h ng thú trong công vi"c s• ñư(c duy trì.
KB thuAt và công ngh : Trình ñ6 kR thu.t và công ngh" c a tW ch c cũng nh
hưNng r>t l8n ñ3n ñ6ng l%c làm vi"c c a ngư?i lao ñ6ng. Công ngh" hi"n ñ=i quan
h" tn l" thu.n v8i ch>t lư(ng và tn l" ngh2ch v8i s! lư(ng ngư?i ñư(c s) d,ng. Làm
vi"c v8i công ngh" hi"n ñ=i t=o ra nhi&u thách th c hơn cho ngư?i lao ñ6ng, hA ph i
luôn ph>n ñ>u nâng cao kh năng ñ4 làm ch ñư(c công ngh" ñó n3u không s• b2
ñào th i. Tuy nhiên, s% thay ñWi công ngh" c a tW ch c mà không có s% chuhn b2
tâm lý cho ngư?i lao ñ6ng t c ph i ñào t=o cho hA v& công ngh" m8i thì có th4 gây
cho hA s c ép v& tâm lý quá l8n và h.u qu là ngư?i lao ñ6ng s• bZ vi"c hoXc c n
trN quá trình thay ñWi. Ngư(c l=i, n3u doanh nghi"p s) d,ng công ngh" l=c h.u thì
tính nhàm chán trong công vi"c tăng, không thúc ñhy ngư?i lao ñ6ng sáng t=o vươn
lên. V8i tình hình c a Vi"t Nam hi"n nay, khi nguen nhân l%c nói chung r>t dei dào,
giá rŽ, n3u doanh nghi"p bi3t l%a chAn công ngh" h(p lý vfa thúc ñhy sáng t=o c a
ngư?i lao ñ6ng vfa t.n d,ng ñư(c ưu th3 trên th2 trư?ng lao ñ6ng thì s• giúp doanh
nghi"p giành ñư(c th3 ch ñ6ng trong kinh doanh.