Phân tích vẻ đẹp của hình tượng li khách trong bài thơ Tống biệt hành của Thâm Tâm

Đề  bài: Phân tích vẻ  đẹp của hình tượng "li khách" trong bài thơ  Tống biệt hành 
của Thâm Tâm
Bài làm
Biệt li là đề  tài xuất hiện khá nhiều trong thơ  ca nói chung và trong thơ  Thâm Tâm nói 
riêng. Đọc thơ ông ta thường gặp những từ như "lưu biệt", "chia li", "li ca"... Trong cảnh  
biệt li, thường có người ra đi và người đưa tiễn. Bài Tống biệt hành của Thâm Tâm  
không phải là một ngoại lệ. Có điều, từ đầu chí cuối bài thơ, nhân vật "li khách" ­ người 
ra đi không trực tiếp xuất hiện, không bộc lộ  điều gì; tác giả  dùng phép "Tả  chủ  hình  
khách", dường như  ông chỉ  thể  hiện những cảm xúc và suy nghĩ của người đưa tiễn.  
Nhưng qua đó, ta thấy hiện lên rất rõ hình ảnh cao cả của "li khách với vẻ đẹp đầy nhân  
tình, đầy tinh thần nhân bản, trong cuộc chia li bi phẫn.”
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Bốn câu mở  đầu, Thâm Tâm đặc tả  nỗi lòng xao xuyến, tái tê cùa người đưa tiễn (ta) 
bằng những hình ảnh đầy gợi cảm, với một nhịp điệu chậm rãi và trĩu nặng suy tư:
Đưa người ta không đưa qua sông,
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
Không gian và thời gian của cuộc tiễn đưa này thực ra rất mơ hồ: chẳng có dòng sông, mà  
cũng chẳng có bóng chiều tươi thắm, hay vội vàng. Nhà thơ nói đến những cái không có. 
Nhưng, sông nước, con đò, tiếng sóng, bóng chiều... là những hình  ảnh đã xuất hiện  
không ít trong thơ Phương Đông và đã đi vào tiềm thức của bao người đọc. Bởi vậy, đoạn  
thơ  nói cái không có, mà dường như  lại khắc họa được cái có, tạo nên một trường liên  
tưởng thật gợi cảm: người ra đi và người đưa tiễn tựa hồ  đã đến bến sông, dù không  
muốn rời nhau, nhưng họ đành phải chia tay vào lúc hoàng hồn sắp buông xuống... Ngoài 
ra, từ  nhan đề  của bài thơ  đến giọng điệu và những hình  ảnh của đoạn thơ  trên phải  
chăng có tác dụng như  một điển cố, khiến người đọc nhớ  đến nhân vật Kinh Kha trong 
Sử kí của Tư Mã Thiên nói về cuộc tiễn biệt bên sông Dịch Thủy trước khi người tráng sĩ 
đi sang đất Tấn? Điều ấy còn góp phần quan trọng tạo không khí có bi hùng, làm nền cho 

những hình  ảnh xưa, những chữ  có xuất hiện một cách tự  nhiên, một cách nhất quán  ở 
những đoạn thơ tiếp theo.
Nói cho cùng, cảnh vật trên đã được "nhìn" qua tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến của  
con người. Chính vì xao xuyến nên cho dù không đưa bạn qua sông, nhưng người đưa tiễn 
vẫn thấy "sóng  ở  trong lòng", vẫn thấy bóng hoàng hôn ngập tràn trong ánh mắt. Người  
đọc có lần đã bắt gặp hình  ảnh "sóng tình", "sóng lòng" trong thơ  của Nguyễn Du của  
Nam Trần... Tuy vậy đúng như  nhà nghiên cứu Nguyễn Hoành Khung đã nhận xét: cách 
nói của Thâm Tâm ở đây kín đáo và dư ba hơn. Thêm nữa nhờ sự phối hợp bằng trắc (câu  
đầu gồm toàn thanh bằng, câu thứ hai có luôn ba thanh trắc rất gắt ("có tiếng sóng"), câu  
thứ tư trừ chữ "mắt" còn tất cả đều thanh bằng) nhờ cách điệp câu hỏi tu từ và cách điệp 
âm ("sao có" ­ "sao đầy"; "đưa người" ­ "đưa qua sông"; "trong mắt trong"), Thâm Tâm tạo 
ra được giọng điệu riêng, vừa thiết tha tràn đầy xúc cảm, vừa rắn rỏi hiên ngang. Giọng 
điệu này chính là chủ âm, chi phối toàn bộ bài thơ, góp phần tạo nên nét hấp dẫn độc đáo  
của Tống biệt hành.
Đoan thơ tiếp theo:
Đưa người, ta chỉ đưa người ấy
Một giã gia đình một dửng dưng...
­ Li khách! Li khách! con đường nhỏ.
Chí nhớn chưa về bàn tay không?
Thì không bao giờ nói trở lại.
Ba năm mẹ già cũng đừng mong
Giúp người đọc hiểu rõ hơn cốt cách của người ra đi. Trong cuộc tiễn biệt này, người  
tiễn chỉ biết có người đi. Điều này nói rõ ý nghĩa thiêng liêng của cuộc ra đi và mối quan  
hệ  gắn bó thân thiết giữa hai người. Người tiễn hiểu rất rõ không thể  lay chuyển chí 
hướng sắt đá của "li khách". Bởi lẽ, "li khách" không phải là kẻ bình thường mà là người 
lãng mạn có dáng dấp trượng phu "dứt áo ra đi", quyết "một đi không trở về", tựa hồ như 
"chàng tuổi trẻ" "xếp bút nghiên", hùng dũng sẵn sàng ra chiến trường lấy da ngựa bọc  
thây trong Chinh phụ ngâm, hay những khách chinh phụ ra đi "không vương thê nhi" xuất  
hiện khá nhiều trong thơ  ca lãng mạn đương thời, khi các thi sĩ có khuynh hướng trở  về 
cội nguồn, trở về quá khứ. Anh quyết ra đi không vì khúc mắc với gia đình hay vì miếng  

cơm manh áo, mà bởi vì không chấp nhận cuộc sống tù túng, tầm thường; ra đi để  thực 
hiện "chí nhớn". Do đó bất chấp mọi sự đau xót, đắng cay... Dựa trên câu chữ của bài thơ,  
có lẽ  chưa hoàn toàn có đủ  cơ  sở  để  khẳng định người ra đi là "chiến sĩ cách mạng lên 
đường tranh đấu" (Mặc dù mỗi nhà văn lão thành đã khẳng định: Thâm Tâm làm bài thơ 
này để tiễn bạn lên chiến khu Việt Bắc năm 1941). Phải chăng người ra đi chỉ nên hiểu là  
một con người cao cả, mang "chí nhớn'' Có nghĩa là mang "tình thần siêu việt muôn thuở 
của con người" theo cách diễn đạt của Hoàng Ngọc Hiến? Cách hiểu này khiến cho hình 
ảnh của "li khách" có tính phổ  quát toàn nhân loại, (mà cũng không làm giảm mất tính  
khuynh hướng cụ thể của thi phẩm).
Do thái độ  quyết liệt, lạnh lùng của người ra đi với quyết tâm không trở  về  nếu "chí 
nhớn" chưa thành đã khiến cuộc tiễn đưa mang màu sắc vĩnh biệt, giống như  cuộc tiễn  
đưa Kinh Kha vào đất Tấn vậy.
­ Li khách! Li khách! Con dường nhỏ
Câu thơ  vang lên như  một tiếng kêu não ruột Người tiễn hiểu thấu trắc trở, gian truân 
của người ra đi ("con đường nhỏ"), và cũng không giấu nổi niềm cảm phục, xót thương. 
Nhưng cũng như  "Li khách", người đưa tiễn xót thương mà vẫn bình thản, đàng hoàng. 
Thì ra, người đi và người tiễn đều chung một chí hướng... Có thể còn một chút "lên gân",  
một chút "yêng hùng", đến nay ít nhiều đã trở thành xưa cũ, nhưng cách đây hơn nửa thế 
kỷ, cốt cách nói trên của người "li khách" vẫn có sức hấp dẫn lớn lao, khích lệ bao thế hệ 
vượt qua những níu giữ  thường tình, lên đường vì nghĩa lớn, để  cuộc đời mình từ  chỗ 
nhạt nhoà vô nghĩa có cơ hội cháy sáng huy hoàng. Và nếu đặt bài thơ này vào những năm 
đầu sôi sục của thập kỷ 40, người đọc không thể không ít nhiều nhận thấy tình cảm của  
Thâm Tâm trước hiện thực đầy biến động của đất nước. Tính chất thời sự này, tác giả 
còn nói rõ hơn với niềm lạc quan ở một số bài thơ khác như Tráng ca hay Vọng nhân hành 
(Sông Hồng chàng phái xưa sông Dịch ­ Ta ghét hoài câu "nhất khứ hề").
Sao có tiếng sóng ở trong lòng
Những câu còn lại của bài thơ vẫn là suy nghĩ, là xúc cảm của người đi tiễn sau khi chia  
biệt, khắc họa đậm nét một phương diện tính cách khác của người ra đi. Người tiễn biết 

rất rõ bên trong cái vẻ  hùng dũng và khẩu khí ngang tàng "một giã gia đình một dửng  


dưng" kia, "li khách" còn có một nỗi buồn dai dẳng, triền miên.
Ta biết người buồn chiều hôm trước ... Ta biết người buồn sảng hôm nay.
Thì ra con tim cùa "li khách" thật mềm yếu, thật cô đơn! Ra đi, anh bỏ lại mẹ già, hai chị 
héo mòn và đứa em ngây thơ ­ những người đang cần đến anh như một chỗ dựa. Hai chị 
khóc đến cạn nước mắt "khuyên nốt em trai dòng lệ  sót" nhưng vẫn không níu được  
bước chân em, dẫu trong lòng em cũng tràn ngập nỗi buồn đau:
Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu. tươi lắm thay
Em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc
Gói tròn thương tiếc chiếc khàn tay...
Trời tươi thắm, đứa em nhỏ e ấp trao cho anh vật kỷ niệm trước giờ li biệt, với bao niềm  
thương nỗi nhớ...
Như vậy, bằng cách phác họa gia cảnh éo le, bằng cách miêu tả tình cảm nhớ thương đến  
tội nghiệp của những người ở lại, Thâm Tâm muốn tô đậm tâm trạng quyến luyến xót xa  
đi đôi với chí khí sắt đá của người “li khách". Ở hai khổ thơ vừa phân tích có những câu  
tưởng như  tả  thời tiết thuần túy, thiếu gắn bó với mạch thơ  đang nói về  tâm trạng. 
Nhưng thực ra, đây là những câu thơ  đột biến tạo thêm bình diện cho bài thơ  và người  
đọc thích thú thấy những biến hóa nội tâm. Biến hóa mà không rối vì chi tiết đột biến ấy  
đã phát triển và đồng hóa vào bài "Mùa hạ sen nở nốt" đã dẫn đến "Một chị, hai chị cũng  
như sen" và vì nở  nốt mới gợi tới "dòng lệ  sót". Ở  đoạn dưới cũng vậy "Giời chưa mùa 
thu" tạo ấn tượng ngây thơ "đôi mắt biếc" của đứa em
Như trên đã nói, cuộc tiễn đưa này thật là thiêng liêng, có màu sắc vĩnh biệt. Bởi thế, đền  
phút chót, khi "li khách" lên đường; người tiễn ­ tuy đã được chuẩn bị về mặt tâm lý, tuy 
vẫn đồng tình với người ra đi vẫn giật mình, bàng hoàng, không muốn tin vào sự thật đau  
lòng. Câu thơ giống như một lời độc thoại, một câu nói thầm thể hiện tài tình tâm trạng  
ấy:
Người đi? Ừ nhỉ, người đi thực!

Cuối cùng là những câu man mác buồn, giọng thơ  lắng xuống, lần lượt nói về  những  
người thân ở lại:
Mẹ thà coi như chiếc lá bay.


Chị thà coi như là hạt bụi,
Em thà coi như hơi rượu say.
Đến đây, bài thơ rõ ràng đã thành một chỉnh thể, nếu thêm bất cứ một câu nào nữa chắc  
sẽ làm cho nó mất đi sự hàm súc Nhà văn Bùi Hiển có lí khi ông khẳng định ở những câu  
thơ nói trên, Thâm Tâm đã có dụng ý sử dụng liên tiếp ba hình ảnh động: chiếc lá bay, hạt 
bụi càng bay mạnh và hơi rượu tất nhiên luôn khuyếch tán. Những hình ảnh động này có  
lẽ không để diễn tả cuộc sống của những con người ở nhà với cuộc đời tĩnh lặng tù túng 
mà phải để  chỉ  người ra đi sắp dấn thân vào nơi sống gió với biết bao biến động, trắc  
trở? Từ đó có lẽ ta nên hiểu đây chính là lời của người đưa tiễn "nói hộ" "li khách": thôi 
thì, mẹ hãy coi con như chiếc lá bay; hai chị hãy coi em như hạt bụi lơ lửng giữa trời; em  
hãy coi anh như  giọt rượu bốc thành hơi! Như  vậy, phải chăng từ  "thà"  ở  đây được sử 
dụng như những từ "thôi đành", "thôi thì" – vốn là những tổ hợp thường dùng để mở đầu  
một lời kết thúc biểu thị cái điều mà người trong cuộc đành phải chấp nhận, vì không còn 
cách nào khác. Tiếp theo từ  "thà" mạnh mẽ  là những hình  ảnh mềm mại, nhẹ  nhàng. 
Ngoài ra, bằng cách dùng từ "thà" và phép điệp từ, điệp cấu trúc câu, Thâm Tâm vừa gây  
được ấn tượng quyết liệt thể hiện nhất quán thái độ gạt tình riêng vì "chí nhớn" vừa tạo  
nên sự  tương phản, để  thể  hiện tinh tế  tâm trạng giằng xé của "người ra đi dẫu không  
ngoảng lại" (Nguyễn Đình Thi).
Ngoài ra, trong bài thơ  này, bên cạnh những câu thơ  êm ái, dịu dàng kết quả  của nghệ 
thuật phối thanh, của cách gieo vần và của lối điệp:
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong
Em nhỏ ngày thơ đôi mắt biếc
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay
Là những câu thơ  rất gắt tựa như câu nói của người đang uất  ức, đọc lên tỏ  rằng có sự 
hụt hẫng (khác xa với phần nhiều những câu thơ uyển chuyển giàu chất âm nhạc và hội 

họa của phong trào Thơ mới):
Chí nhớn chưa về bàn tay không
Thì không bao già nói trở lại
Ba năm, mẹ già cũng đừng mong.
Phải chăng, bằng cách sử dụng luân phiên những câu thơ có giọng điệu đối lập nhau này.  


Tác giá có dụng ý "tạo nên những chu kỳ   âm hưởng, đáp  ứng tứ  thơ", khác họa hai 
phương diện trong tính cách của "li khách" như đã nói ở trên?
Bằng Tống biệt hành, Thâm Tâm đã đem đến cho kho tàng thơ  Việt Nam một tác phẩm 
độc đáo làm "sống lại cái không khí riêng của nhiều bài thơ Cổ", nhưng vẫn "đượm chút  
bâng khuâng khó hiểu của thời đại" (Hoài Thanh) với những hình ảnh, thi tứ, giọng điệu...  
thật mới mẻ, hấp dẫn. Bài thơ thể hiện một cách tài tình về đẹp của "li khách" ­ "của con 
người cao cà trong toàn bộ sự biểu hiện chân thật của nhân tình, đẩy tinh thần nhân đạo”