Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam: Số 5/2018

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.31 MB, 100 trang )

TẠP CHÍ
KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Journal of Vietnam Agricultural Science and Technology

NĂM THỨ MƯỜI BA
SỐ 5 NĂM 2018
TỔNG BIÊN TẬP
Editor in chief
GS.TS. NGUYỄN VĂN TUẤT
PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
Deputy Editor
GS.TS. BÙI CHÍ BỬU
TS. TRẦN DANH SỬU
TS. NGUYỄN THẾ YÊN
THƯỜNG TRỰC
ThS. PHẠM THỊ XUÂN - THƯ KÝ
TÒA SOẠN - TRỊ SỰ
Ban Thông tin
Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
Vĩnh Quỳnh, Thanh Trì, Hà Nội
Điện thoại: (024) 36490503;
(024) 36490504; 0949940399
Fax: (024) 38613937;
Website: http//www.vaas.org.vn
Email: ;
;

ISSN: 1859 - 1558
Giấy phép xuất bản số:
1250/GP - BTTTT

Bộ Thông tin và Truyền thông
cấp ngày 08 tháng 8 năm 2011

MỤC LỤC
1. Chu Đức Hà, La Việt Hồng, Lê Hoàng Thu
Phương, Lê Thị Thảo, Hoàng Thị Thao, Phạm
Thị Lý Thu. Nghiên cứu cấu trúc của gen mã hóa
Nuclear factor-YB ở sắn liên quan đến tính chống
chịu điều kiện bất lợi
2. Chu Đức Hà, Trần Thị Kiều Trang, Phạm Phương
Thu, La Việt Hồng, Phạm Thị Lý Thu. Định danh
và phân tích cấu trúc của họ gen liên quan đến khả
năng ra hoa ở sắn
3. Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Nguyễn Bá Ngọc,
Nguyễn Thị Nhài, Chu Đức Hà, Bùi Thị Hợi,
Nguyễn Thanh Tuấn, Lê Hùng Lĩnh. Khảo sát khả
năng khánh bệnh bạc lá và rầy nâu của tập đoàn lúa
phổ biến trong sản xuất tại Việt Nam
4. Nguyễn Văn Mạnh, Lê Đức Thảo, Phạm Thị Bảo
Chung, Lê Thị Ánh Hồng, Phạm Thị Xuân. Kết
quả đánh giá một số dòng đậu tương đột biến
triển vọng từ giống ĐT26 bằng xử lý chiếu xạ tia
gamma (Co60)
5. Trần Hậu Hùng, Hoàng Trọng Vinh, Sái Ngọc
Anh, Phạm Thị Xuân, Nguyễn Thị Sen, Vũ Phương
Thảo. Khảo nghiệm sản xuất một số giống đậu
tương triển vọng tại một số tỉnh vùng Đồng bằng
sông Hồng
6. Trịnh Thùy Dương, Lê Khả Tường. Nghiên cứu kỹ
thuật canh tác giống nghệ N8

7. Hà Thị Thu Thủy, Lê Văn Trịnh, Nguyễn Thị Như
Quỳnh. Nghiên cứu kỹ thuật nhân nuôi in vitro tế
bào sâu khoang (Spodoptera litura) bước đầu hướng
tới sản xuất chế phẩm sinh học trừ sâu qua con
đường lây nhiễm vi rút
8. Phạm Thị Bưởi, Nguyễn Phương Linh, Phạm Thị
Toan, Nguyễn Thị Thanh Hương, Trần Thị Thơm,
Nguyễn Anh Vũ. Nghiên cứu cải tiến hệ thống chia
mẫu của máy sắc ký khí trong quá trình phân tích
khí nhà kính (CH4, N2O, CO2) nhằm hạ thấp giới
hạn phát hiện và giới hạn định lượng
9. Nguyễn Toàn Thắng, Trần Thị Minh Thu, Trần
Minh Tiến, Đỗ Hồng Thanh. Nghiên cứu đất trồng
mía tỉnh Tuyên Quang

5

9

13

19

22

26
30

35

40

1

TẠP CHÍ
KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Journal of Vietnam Agricultural Science and Technology

NĂM THỨ MƯỜI BA
SỐ 5 NĂM 2018
TỔNG BIÊN TẬP
Editor in chief
GS.TS. NGUYỄN VĂN TUẤT
PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
Deputy Editor
GS.TS. BÙI CHÍ BỬU
TS. TRẦN DANH SỬU
TS. NGUYỄN THẾ YÊN
THƯỜNG TRỰC
ThS. PHẠM THỊ XUÂN - THƯ KÝ
TÒA SOẠN - TRỊ SỰ
Ban Thông tin
Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
Vĩnh Quỳnh, Thanh Trì, Hà Nội
Điện thoại: (024) 36490503;
(024) 36490504; 0949940399
Fax: (024) 38613937;
Website: http//www.vaas.org.vn

Email: ;
;

ISSN: 1859 - 1558
Giấy phép xuất bản số:
1250/GP - BTTTT
Bộ Thông tin và Truyền thông
cấp ngày 08 tháng 8 năm 2011

2

10. Đinh Văn Hà, Lê Thị Mỹ Hảo, Bùi Hải An, Nguyễn
Dân Trí. Đánh giá chất lượng đất làm cơ sở định
hướng sản xuất nông nghiệp tại huyện Chương Mỹ,
Hà Nội
11. Đinh Võ Sỹ, Ngô Thanh Lộc. Suy giảm độ phì đất
sản xuất nông nghiệp thành phố Hà Nội
12. Phùng Thị Mỹ Hạnh, Trần Minh Tiến, Nguyễn
Bùi Mai Liên, Trần Anh Tuấn. Sử dụng thuốc bảo
vệ thực vật và tồn dư hóa chất bảo vệ thực vật trong
đất sản xuất nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh
13. Cao Hương Giang, Mai Văn Trịnh, Nguyễn Văn
Thiết, Đào Văn Thông, Đặng Anh Minh. Nghiên
cứu hiệu quả của than sinh học bón cho lúa tại tỉnh
Bạc Liêu
14. Đinh Quang Hiếu, Phạm Quang Hà. Nhu cầu sử
dụng nước cho sản xuất nhiên liệu sinh học tại
Việt Nam và những tác động đến chất lượng môi
trường nước
15. Nguyễn Đình Tráng, Phạm Quang Hà. Tác động

của việc trồng sắn cho sản xuất nhiên liệu sinh học
đến đa dạng sinh học trong cảnh quan: tổng quan
tại Việt Nam
16. Nguyễn Nam Giang. Ứng dụng hàm Cobb-Douglas
trong phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới năng suất
nấm sò trên địa bàn tỉnh Bắc Giang
17. Ngô Thị Thanh Hường, Nguyễn Thị Bích Ngọc,
Hà Viết Cường, Phạm Thị Dung, Nguyễn Nam
Dương, Đỗ Duy Hưng, Nguyễn Tiến Bình. Xác
định tác nhân gây bệnh thối chua quả trên quýt Trà
lĩnh tại Cao Bằng
18. Nguyễn Thị Nhài, Trương Hải Hường. Đánh giá và
xác định các giống, dòng tằm lưỡng hệ làm nguyên
liệu lai tạo
19. Lê Đức Công. Đánh giá tính bền vững chuỗi rau an
toàn Mộc Châu
20. Hoàng Thị Thu Huyền. Phát triển thị trường cho
các sản phẩm địa phương ở Việt Nam: kinh nghiệm
của Quảng Ninh

45

50
54

59

63

68

72

78

82

88
94

ĐOÀN THANH NIÊN VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
XUNG KÍCH TRONG NGHIÊN CỨU VÀ CHUYỂN GIAO CÔNG NGHỆ
PHỤC VỤ TÁI CƠ CẤU NGÀNH NÔNG NGHIỆP

Ngày 5/8/2008, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ra Nghị quyết số
26-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Ngay sau đó, Nghị quyết 27-NQ/TW, ngày 6/8/2008
về công tác trí thức được ban hành. Rõ ràng, Đảng và Nhà nước luôn xác định trí thức là lực lượng quan
trọng, thậm chí có vai trò quyết định đến thắng lợi của việc thực hiện các Nghị quyết của Đảng về phát
triển kinh tế đất nước.
Trong quá trình lãnh đạo đất nước, Đảng ta cũng luôn ghi nhận, đề cao vai trò của thanh niên, đặt
trọn niềm tin vào thế hệ trẻ. Năm 1993, Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa VII được ban hành đã khẳng định “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong
những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng”. Tháng 7/2008, Ban Chấp hành Trung ương Đảng
ban hành Nghị quyết số 25-NQ/TW về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên trong
thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đã khẳng định vai trò to lớn và quan trọng của thanh niên
đối với tương lai của dân tộc và tiền đồ của cách mạng Việt Nam: “Thanh niên là rường cột của nước nhà,
chủ nhân tương lai của đất nước… là nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội”. Nghị quyết Đại hội XII của Đảng một lần
nữa đã xác định “Khuyến khích, cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, xung kích, sáng tạo, làm chủ

khoa học, công nghệ hiện đại. Phát huy vai trò của thế hệ trẻ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Như vậy, vai trò của tri thức trẻ hay thanh niên có tri thức được Đảng và Nhà nước xác định là lực lượng
xung kích, tiên phong trong nghiên cứu khoa học, công nghệ để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung và
là lực lượng nòng cốt trong nghiên cứu chuyển giao khoa học kỹ thuật, khuyến nông để thực hiện nhiệm
vụ tái cơ cấu ngành Nông nghiệp và xây dựng Nông thôn mới nói riêng.
Hòa chung vào hoạt động nghiên cứu và chuyển giao công nghệ của Viện, Đoàn thanh niên cộng sản
Hồ Chí Minh Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (Đoàn Viện) cũng đã và đang có nhiều đóng góp có
ý nghĩa cho thành tựu chung của Viện. Với lực lượng hùng hậu gồm 502 đoàn viên với trên 80% có trình
độ từ Cử nhân, 15 đoàn viên có trình độ Tiến sỹ, hơn 20 đoàn viên hiện đang làm NCS, thạc sỹ tại nước
ngoài, 81 đoàn viên đã vinh dự đứng trong hàng ngũ Đảng..., đội ngũ tri thức trẻ của Viện thực sự là lực
lượng nòng cốt, tham gia vào tất cả các công đoạn của quá trình nghiên cứu khoa học, chuyển giao công
nghệ, khuyến nông và thương mại nông nghiệp.
Thời gian qua, tuổi trẻ Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam luôn đi đầu trong một số lĩnh vực
nghiên cứu chuyên sâu, trình độ cao như tin - sinh học, mô hình hóa, di truyền và chọn tạo giống cây
trồng, bảo vệ thực vật, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, vệ sinh an toàn thực phẩm.
Nhiều công trình được ứng dụng hiệu quả trong sản xuất. Có thể nói, hàng trăm giống cây trồng và
kỹ thuật mới được công nhận trong 5 năm qua của Viện đều có sự tham gia của đoàn viên thanh niên.
Nhiều công trình không chỉ có giá trị thực tiễn mà còn có giá trị cao về học thuật, được đăng tải trên
các tạp chí có uy tín trong và ngoài nước.

3

Nhằm khuyến khích đoàn viên thanh niên tích cực hơn nữa trong nghiên cứu khoa học, Viện Khoa
học Nông nghiệp Việt nam xuẩn bản số chuyên đề “Tuổi trẻ Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam tiên
phong trong nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ vì một nền nông nghiệp hiệu quả, nông thôn
thịnh vượng và nông dân sung túc”.
Vì khuôn khổ tạp chí có hạn, Ban chấp hành Đoàn Viện chỉ lựa chọn 20 bài viết về các lĩnh vực ưu tiên
của ngành như kỹ thuật di truyền/công nghệ sinh học, chọn tạo giống, các nội dung liên quan đến kỹ thuật
canh tác tiên tiến, ứng phó với biến đổi khí hậu… Các bài viết chắc chắn chưa khái quát được hết các lĩnh

vực mà tuổi trẻ của Viện tham gia. Hơn nữa, tác giả của các bài viết là đoàn viên thanh niên, chưa có nhiều
kinh nghiệm nên chắc chắn khó tránh khỏi thiếu sót; mong độc giả lượng thứ và góp ý để chúng tôi sửa
chữa cho những lần đăng sau.
Chúng tôi chân thành cảm ơn Đảng ủy và Ban Giám đốc Viện đã ủng hộ và tạo điều kiện để xuất bản
số tạp chí chuyên đề này; cảm ơn các đơn vị, đặc biệt là Ban thông tin đã hướng dẫn, biên tập, tổ chức
thực hiện; cảm ơn các nhà khoa học, các chuyên gia phản biện đã hỗ trợ để số tạp chí này được xuất bản.
BCH Đoàn TNCS HCM Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam

4

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

NGHIÊN CỨU CẤU TRÚC CỦA GEN MÃ HÓA NUCLEAR FACTOR-YB
Ở SẮN LIÊN QUAN ĐẾN TÍNH CHỐNG CHỊU ĐIỀU KIỆN BẤT LỢI
Chu Đức Hà1, La Việt Hồng2, Lê Hoàng Thu Phương1,3,
Lê Thị Thảo1,4,5, Hoàng Thị Thao3, Phạm Thị Lý Thu1

TÓM TẮT
Nuclear factor-YB là một trong ba tiểu phần cơ bản của nhân tố phiên mã Nuclear factor-Y, đóng vai trò quan
trọng trong các quá trình sinh học diễn ra trong tế bào thực vật. Trong nghiên cứu này, một số yếu tố điều hòa cisđáp ứng hóc môn và đáp ứng bất lợi đã được tìm thấy trên vùng promoter của 17 gen MeNF-YB. Trong đó, vùng
promoter của gen MeNF-YB12 và -YB14 đều chứa các yếu tố đáp ứng bất lợi. Xây dựng cây phân loại đã chỉ ra rằng
MeNF-YB12, -YB14 và -YB16 nằm trên cùng nhánh với các NF-YB ở đậu tương và Arabidopsis thaliana được nghiên
cứu trước đây, gợi ý 3 thành viên này có thể đáp ứng với điều kiện hạn. Dữ liệu microarray đã chỉ ra các gen có biểu
hiện ở 7 bộ phận chính trên cây sắn trong điều kiện thường. Gen MeNF-YB2 và -YB12 được xác định có biểu hiện
đặc thù lần lượt ở thân, củ và củ, chồi bên. Mặt khác, MeNF-YB5 và -YB14 cũng có biểu hiện mạnh ở củ. Những dữ
liệu này gợi ý rằng 2 gen MeNF-YB14 và -YB12 có thể đáp ứng với điều kiện hạn.
Từ khóa: Nuclear factor-YB, sắn, điều kiện bất lợi, promoter, mức độ biểu hiện

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Nuclear factor-Y (NF-Y), là một trong những
nhân tố phiên mã phổ biến nhất trong hệ gen của
hầu hết sinh vật nhân chuẩn trong sinh giới (Zanetti
et al., 2017). Là yếu tố bám -CCAAT-, NF-Y được
cấu thành từ 3 tiểu phần, NF-YA, NF-YB và NF-YC
(Laloum et al., 2013). Nghiên cứu gần đây đã chứng
minh vai trò của NF-Y trong điều hòa sự biểu hiện
của gen liên quan đến một số quá trình sinh lý diễn
ra trong tế bào thực vật (Laloum et al., 2013, Zanetti
et al., 2017). Hơn nữa, NF-Y cũng được xác định
có tham gia vào cơ chế đáp ứng điều kiện ngoại
cảnh bất lợi (Zanetti et al., 2017), như ở đậu tương
(Quach et al., 2015) và Arabidopsis thaliana (Nelson
et al., 2007).
Gần đây, 17 gen mã hóa cho tiểu phần NF-YB
ở sắn đã được xác định và phân tích (Chu Đức Hà
và ctv., 2017). Trong đó, một số gen MeNF-YB đã
được xác định có biểu hiện tăng ở mô phân sinh
đỉnh chồi, đỉnh rễ, mô sẹo phôi hóa và tổ chức phát
sinh phôi cấu tạo soma trong điều kiện thường (Chu
Đức Hà và ctv., 2017). Tuy nhiên, các gen này có liên
quan như thế nào đến cơ chế đáp ứng và chống chịu
điều kiện ngoại cảnh bất lợi ở cây sắn đến nay vẫn
chưa rõ. Trong nghiên cứu này, một số yếu tố điều
hòa cis- (cis- regulatory element, CRE) đáp ứng bất
lợi và đáp ứng tín hiệu điều hòa hóc môn đã được
phân tích trên vùng promoter của các gen mã hóa
tiểu phần NF-YB ở sắn. Sau đó, cây phân loại giữa họ

NF-YB ở sắn và một số NF-YB có đáp ứng hạn được

xác định trên cây trồng khác đã được phân tích.
Cuối cùng, biểu hiện của các gen mã hóa NF-YB ở
sắn được phân tích trên cơ sở dữ liệu microarray.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Vật liệu nghiên cứu
Hệ gen và hệ protein của giống sắn mô hình
AM560-2 trên cơ sở dữ liệu Phytozome (Goodstein
et al., 2012). Trình tự nucleotit và axit amin của tiểu
phần NF-YB ở sắn được thu thập trong nghiên cứu
trước đây (Chu Đức Hà và ctv., 2017).
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tìm kiếm yếu tố điều hòa: Vùng
trình tự 1000 nucleotit (bắt đầu từ mã mở đầu -ATG-)
của mỗi gen mã hóa NF-YB ở sắn được xác định dựa
vào mã định danh gen đã được mô tả trước đây (Chu
Đức Hà và ctv., 2017) trên cổng thông tin Phytozome
(Goodstein et al., 2012). Các CRE đáp ứng hóc môn
và đáp ứng bất lợi trên vùng promoter của mỗi gen
được phân tích bằng PlantCARE (Lescot et al., 2002).
- Phương pháp xây dựng cây phân loại: Trình
tự axit amin của một số NF-YB đáp ứng với hạn
trên đậu tương (Quach et al., 2015) và A. thaliana
(Nelson et al., 2007) được sử dụng để xây dựng cây
phân loại với tiểu phần NF-YB ở sắn (Chu Đức Hà
và ctv., 2017) với phương pháp Neighbor-Joining
bằng công cụ MEGA (Kumar et al., 2016).

Viện Di truyền Nông nghiệp, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
Khoa Sinh - Kỹ thuật nông nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội 2
3

Khoa Nông học, Đại học Nông - Lâm Bắc Giang
4
Khoa Sinh, Đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội
5
Công ty CP Bóng đèn phích nước Rạng Đông
1
2

5

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

- Phương pháp phân tích dữ liệu biểu hiện
microarray: Mã định danh của từng gen mã hóa
NF-YB ở sắn được sử dụng để truy cập vào dữ liệu
microarray trong điều kiện thường (Wilson et al.,
2017). Trong đó, thông tin biểu hiện của các gen
được phân tích trên 7 bộ phận, bao gồm mô củ, rễ
sợi, thân, chồi bên, lá, gân lá và cuống lá (Wilson
et al., 2017). Mức độ biểu hiện của các gen được
mô hình hóa bằng bản đồ nhiệt trên công cụ
Microsoft Excel.
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Kết quả phân tích yếu tố điều hòa cis- trên
vùng promoter của các gen mã hóa tiểu phần
NF-YB ở sắn
Tìm kiếm sự có mặt của CRE có thể cho phép
dự đoán chức năng gen mục tiêu. Trong nghiên cứu

này, một số CRE đáp ứng hóc môn, bao gồm yếu
tố đáp ứng axit abscisic (abscisic acid responsive
element, ABRE), trình tự -CGTCA- và -TGACGđáp ứng axit jasmonic, yếu tố đáp ứng êtilen, trình tự
đáp ứng gibberellin, hộp P và yếu tố -TGA- đáp ứng
auxin, đã được tìm thấy trên vùng promoter của hầu
hết các gen mã hóa NF-YB ở sắn. Hai gen, MeNFYB2 và -YB15 không chứa bất kỳ CRE đáp ứng hóc
môn nào. Số lượng CRE đáp ứng hóc môn phân bố
khá dày đặc trên vùng promoter của họ gen mã hóa
NF-YB (~1,47 CRE/gen) cho thấy MeNF-YB có thể
tham gia vào con đường tín hiệu thông qua các hóc
môn này. Điều này rất có ý nghĩa vì các gen liên quan
đến tính chống chịu điều kiện bất lợi ở thực vật luôn
nằm trong mạng lưới dẫn truyền tín hiệu được điều
hòa bởi hệ thống hóc môn.

Bảng 1. Phân tích vùng promoter của các gen mã hóa tiểu phần NF-YB ở sắn
Tên gen

ABA

CRE đáp ứng hóc môn
JA
Gb
Et

Au

CRE đáp ứng bất lợi
[TC]n
To

[H2O]

MeNF-YB1
MeNF-YB2
MeNF-YB3
MeNF-YB4
MeNF-YB5
MeNF-YB6
MeNF-YB7
MeNF-YB8
MeNF-YB9
MeNF-YB10
MeNF-YB11
MeNF-YB12
MeNF-YB13
MeNF-YB14
MeNF-YB15
MeNF-YB16
MeNF-YB17
Ghi chú: CRE: Yếu tố điều hòa cis-; ABA: Axit abscisic; JA: Axit jasmonic; Gb: Gibberellin; Et: Êtilen; Au: Auxin;
[TC]n: Trình tự lặp giàu -TC-; To: Nhiệt độ; [H2O]: Hạn.

Tương tự, CRE đáp ứng bất lợi cũng được tìm
kiếm trên vùng promoter của các gen MeNF-YB ở
sắn. Tìm kiếm bằng công cụ PlantCARE, 4 nhóm
CRE, yếu tố đáp ứng nhiệt độ cao, yếu tố đáp ứng
điều kiện lạnh, trình tự bám của MYB đáp ứng với
hạn và trình tự lặp giàu -TC- liên quan đến khả năng
phòng thủ đã được tiến hành khảo sát (Bảng 1).
Promoter của tất cả các gen mã hóa NF-YB ở sắn

6

đều chứa ít nhất 1 CRE đáp ứng bất lợi, mật độ của
nhóm CRE này đạt xấp xỉ 1,23 CRE/gen. Đáng chú
ý, vùng promoter của MeNF-YB12 và -YB14 đều
chứa tất cả các CRE đáp ứng hạn, nhiệt độ (Bảng 1).
Gần đây, tần suất phân bố của CRE đáp ứng bất lợi
trên vùng promoter của nhóm gen mã hóa protein
giàu methionin ở A. thaliana đã được ghi nhận đạt
khoảng 0,54 CRE/gen (Chu et al., 2016). Những kết

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

quả này đã cho thấy sự quy tụ một cách dày đặc CRE
đáp ứng hóc môn và đáp ứng bất lợi trên promoter
chứng tỏ họ gen MeNF-YB đóng vai trò quan trọng
trong chống chịu điều kiện bất lợi, tương tự như
những ghi nhận trước đây trên các đối tượng cây
trồng khác (Zanetti et al., 2017).

56
66

62
69

84

99

68
90

98
54
65
65

96

71
100
100

100

1B

93
96

1C

99

55

MeNF-YB11
MeNF-YB9

GmNF-YB19
GmNF-YB32
GmNF-YB01
MeNF-YB2
MeNF-YB5
MeNF-YB17
MeNF-YB4
GmNF-YB15
GmNF-YB09
GmNF-YB27
MeNF-YB15
MeNF-YB10
MeNF-YB7
MeNF-YB12
AtNF-YB01
GmNF-YB04
MeNF-YB14
GmNF-YB02
GmNF-YB24
MeNF-YB16
GmNF-YB06
MeNF-YB3
MeNF-YB8
MeNF-YB13
MeNF-YB1
MeNF-YB6

2

80

99

1A

3.2. Kết quả xây dựng cây phân loại của NF-YB
liên quan đến tính chống chịu hạn
Xây dựng cây phân loại có thể cho phép dự đoán
chức năng của tiểu phần NF-YB ở sắn dựa vào
những protein đã biết vai trò trên đậu tương (Quach
et al., 2015) và A. thaliana (Nelson et al., 2007).
Những thành viên của họ NF-YB ở sắn nếu được
xác định nằm cùng nhánh với NF-YB ở đậu tương
và/hoặc A. thaliana với giá trị cut-off lớn hơn 50%.
Kết quả phân tích cây phân loại bằng công cụ MEGA
(Kumar et al., 2016) được thể hiện ở hình 1.

Hình 1. Cây phân loại của tiểu phần NF-YB
ở sắn, đậu tương và A. thaliana

Từ giá trị bootstrap trên nhánh của cây phân
loại cho thấy các tiểu phần NF-YB có thể được chia
làm 2 nhóm chính. Trong đó, nhóm 1 gồm 3 phân
nhóm, lần lượt là 1A, 1B và 1C, trong khi chỉ có 3
thành viên MeNF-YB ở sắn thuộc nhóm 2. Đáng
chú ý, 3 thành viên của họ NF-YB ở sắn được xác
định nằm cùng với một số NF-YB ở đậu tương và
A. thaliana (Hình 1). Cụ thể, AtNF-YB01, được ghi
nhận gần đây có liên quan đến tính chống chịu ở A.
thaliana (Nelson et al., 2007), cùng nhánh với thành
viên MeNF-YB12. Bên cạnh đó, 2 thành viên của họ

NF-YB ở đậu tương, GmNF-YB06 và GmNF-YB02
(Quach et al., 2015), lần lượt nằm cùng phân lớp
với MeNF-YB16 và MeNF-YB14 (Hình 1). Trước
đó, các protein nằm trong cùng một nhánh trên cây
phân loại thường chia sẻ chức năng tương tự nhau
(Ha et al., 2014). Như vậy, 3 gen mã hóa MeNFYB12, -YB14 và -YB16 có thể đáp ứng với điều kiện
hạn, tương tự như các NF-YB tương đồng trên đậu
tương (Quach et al., 2015) và A. thaliana (Nelson et
al., 2007).
3.3. Kết quả phân tích dữ liệu biểu hiện của gen
mã hóa NF-YB
Trong nghiên cứu này, mức độ biểu hiện của họ
gen mã hóa NF-YB ở sắn được phân tích dựa trên
dữ liệu microarray (Wilson et al., 2017). Kết quả cho
thấy tất cả các gen MeNF-YB đều có biểu hiện ở 7 cơ
quan chính trên cây. Đặc biệt, 4 gen MeNF-YB được
xác định có biểu hiện mạnh ở tất cả mẫu mô, đồng
thời đặc thù ở ít nhất 1 vị trí (Hình 2). Trong đó,
MeNF-YB2 biểu hiện đặc thù ở thân và củ, MeNFYB12 được tập trung mạnh ở củ và chồi bên. Trước
đó, 2 gen này cũng đã được xác định có biểu hiện
đặc thù lần lượt ở mô sẹo phôi hóa và mô phân sinh
đỉnh rễ (Chu Đức Hà và ctv., 2017). Bên cạnh đó, hai
gen MeNF-YB5 và -YB14 cũng có biểu hiện mạnh ở
củ (Hình 2).

Có biểu hiện
Có xu hướng biểu hiện mạnh
Có biểu hiện đặc thù

Hình 2. Mức độ biểu hiện của họ gen mã hóa NF-YB ở 7 mô trong điều kiện thường

7

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Phân tích cho thấy, MeNF-YB12 và -YB14 được
dự đoán có thể đáp ứng với điều kiện hạn (Hình 1),
2 gen này đều biểu hiện mạnh ở 7 mô chính trong
điều kiện thường (Hình 2). Vùng promoter của 2 gen
này đều chứa các CRE đáp ứng bất lợi và hóc môn
(Bảng 1). Hơn nữa, yếu tố ABRE được tìm thấy
trên vùng promoter của gen MeNF-YB14 (Bảng 1).
Có thể thấy rằng, 2 gen này đóng vai trò quan trọng
trong cơ chế đáp ứng và chống chịu với điều kiện
ngoại cảnh ở sắn. Trong đó, MeNF-YB14 và -YB12
có thể đáp ứng với điều kiện hạn thông qua con
đường phụ thuộc và không phụ thuộc ABA.
IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
4.1. Kết luận
Vùng promoter của họ gen mã hóa NF-YB ở sắn
chứa số lượng lớn CRE đáp ứng hóc môn và đáp ứng
bất lợi. Trong đó, tất cả các CRE đáp ứng bất lợi đều
được xác định trên vùng promoter của 2 gen MeNFYB12 và -YB14.
Tiểu phần NF-YB ở sắn, đậu tương và A. thaliana
được chia làm 2 nhóm chính trên cây phân loại. Ba
thành viên, MeNF-YB12, -YB14 và -YB16 được xác
định tương đồng và xếp cùng nhánh với các NF-YB
đậu tương và A. thaliana liên quan đến tính chống
chịu hạn.
Các gen MeNF-YB có biểu hiện ở 7 cơ quan

chính trên cây trong điều kiện thường. Gen MeNFYB2 biểu hiện đặc thù ở thân và củ trong khi MeNFYB12 được xác định đặc thù ở củ và chồi bên. Hai
gen MeNF-YB5 và -YB14 có biểu hiện mạnh ở củ.
MeNF-YB14 và -YB12 có thể liên quan đến tính
chống chịu với điều kiện hạn thông qua cơ chế phụ
thuộc và không phụ thuộc ABA.
4.2. Đề nghị
Mức độ biểu hiện của các gen mã hóa NF-YB ở
sắn sẽ được định lượng trong nghiên cứu tiếp theo
nhằm kiểm chứng khả năng đáp ứng của gen trong
điều kiện bất lợi.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Chu Đức Hà, Lê Thị Thảo, Lê Quỳnh Mai, Phạm Thị
Lý Thu, 2017. Xác định các gen mã hóa Nuclear
factor-YB trên sắn (Manihot esculenta Crantz) bằng
công cụ tin sinh học. Tạp chí Khoa học ĐHQGHN,
33(1S): 133-137.
Chu, H. D., Le, Q. N., Nguyen, H. Q., Le, D. T., 2016.
Genome-wide analysis of gene encoding methionine8

rich proteins in Arabidopsis and soybean suggesting
their roles in the adaptation of plants to abiotic
stress. Int J Genomics, 2016: 1-8.
Goodstein, D. M., Shu, S., Howson, R., Neupane,
R., Hayes, R. D., Fazo, J., Mitros, T., Dirks, W.,
Hellsten, U., Putnam, N., Rokhsar, D. S., 2012.
Phytozome: A comparative platform for green plant
genomics. Nucleic Acids Res, 40 (Database issue):
D1178-D1186.
Ha, C. V., Esfahani, M. N., Watanabe, Y., Tran, U.
T., Sulieman, S., Mochida, K., Nguyen, D. V.,

Tran, L. S., 2014. Genome-wide identification and
expression analysis of the CaNAC family members
in chickpea during development, dehydration and
ABA treatments. PloS One, 9(12): e114107.
Kumar, S., Stecher, G., Tamura, K., 2016. MEGA7:
Molecular evolutionary genetics analysis version 7.0
for bigger datasets. Mol Biol Evol, 33(7): 1870-1874.
Laloum, T., De Mita, S., Gamas, P., Niebel, A., 2013.
CCAAT-box binding transcription factors in plants:
Y so many? Trends Plant Sci, 18(3): 157-166.
Lescot, M., Déhais, P., Thijs, G., Marchal, K.,
Moreau, Y., Van de Peer, Y., Rouzé, P., Rombauts,
S., 2002. PlantCARE, a database of plant cis-acting
regulatory elements and a portal to tools for in silico
analysis of promoter sequences. Nucleic Acids Res,
30(1): 325-327.
Nelson, D. E., Repetti, P. P., Adams, T. R., Creelman,
R. A., Wu, J., Warner, D. C., Anstrom, D. C.,
Bensen, R. J., Castiglioni, P. P., Donnarummo, M.
G., Hinchey, B. S., Kumimoto, R. W., Maszle, D.
R., Canales, R. D., Krolikowski, K. A., Dotson, S.
B., Gutterson, N., Ratcliffe, O. J., Heard, J. E., 2007.
Plant nuclear factor Y (NF-Y) B subunits confer
drought tolerance and lead to improved corn yields
on water-limited acres. Proc Natl Acad Sci U S A,
104(42): 16450-16455.
Quach, T. N., Nguyen, H. T., Valliyodan, B., Joshi,
T., Xu, D., Nguyen, H. T., 2015. Genome-wide
expression analysis of soybean NF-Y genes reveals
potential function in development and drought

response. Mol Genet Genomics, 290(3): 1095-1115.
Wilson, M. C., Mutka, A. M., Hummel, A. W., Berry,
J., Chauhan, R. D., Vijayaraghavan, A., Taylor, N.
J., Voytas, D. F., Chitwood, D. H., Bart, R. S., 2017.
Gene expression atlas for the food security crop
cassava. New Phytol, 213(4): 1632-1641.
Zanetti, M. E., Ripodas, C., Niebel, A., 2017. Plant NF-Y
transcription factors: Key players in plant-microbe
interactions, root development and adaptation to
stress. Biochim Biophys Acta, 1860(5): 645-654.

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Study on structure of genes encoding Nuclear factor-YB
subunit associated with drought tolerance in cassava
Chu Duc Ha, La Viet Hong, Le Hoang Thu Phuong,
Le Thi Thao, Hoang Thi Thao, Pham Thi Ly Thu

Abstract
Nuclear factor-YB (NF-YB), one of three basic subunits formed Nuclear factor-Y, is considered to play important roles
in various biological processes in the plant cell. In this study, various hormone- and stress- responsive cis- regulatory
elements were found in the promoter regions of 17 identified MeNF-YB genes. Among them, promoter regions of
MeNF-YB12 and -YB14 genes were predicted to contain many stress- responsive regulatory elements. Construction
of phylogenetic tree showed that MeNF-YB12, -YB14 and -YB16 were clustered into the same branches with wellknown NF-YB in soybean and Arabidopsis thaliana, suggesting that these members might be linked to drought
tolerance. MeNF-YB genes were expressed in 7 major organs in plant in normal condition. Interestingly, MeNF-YB2
and -YB12 were exclusively expressed in stem, storage root and root, lateral bud, respectively. Additionally, MeNFYB5 and -YB14 were also strongly expressed in roots. Our results suggested that MeNF-YB14 and -YB12 might be
responsive to drought condition in cassava.
Keywords: Nuclear factor-YB, cassava, stress condition, promoter, expression profile

Ngày nhận bài: 26/3/2018
Ngày phản biện: 5/4/2018

Người phản biện: TS. Dương Xuân Tú
Ngày duyệt đăng: 10/5/2018

ĐỊNH DANH VÀ PHÂN TÍCH CẤU TRÚC CỦA HỌ GEN
LIÊN QUAN ĐẾN KHẢ NĂNG RA HOA Ở SẮN
Chu Đức Hà1, Trần Thị Kiều Trang1,2, Phạm Phương Thu2,
La Việt Hồng2, Phạm Thị Lý Thu1

TÓM TẮT
Quá trình ra hoa ở thực vật là một cơ chế rất phức tạp, do ảnh hưởng của yếu tố môi trường và liên quan đến sự
biểu hiện của các gen. Trong nghiên cứu này, nhóm gen Flowering locus T (FT) được xác định, định danh và phân
tích trên hệ gen của giống sắn mô hình AM560-2. Kết quả đã tìm thấy 10 gen mã hóa FT, được phân bố rải rác trên
vùng đầu mút của các nhiễm sắc thể. Các gen mã hóa 4 nhóm protein đóng vai trò quan trọng trong cơ chế nở hoa
của thực vật được xác định là MeFT01, FT05 và FT09, các gen này mã hóa protein tương tự với ‘Centroradialis’ và 3
gen (MeFT03, FT04, FT07) mã hóa protein ‘Terminal flower’. Tiếp theo, MeFT02, FT10 và MeFT06, FT08 lần lượt
mã hóa protein tương đồng với ‘Mother of FT and TFL’ và ‘Heading date’. Dựa trên trình tự nucleotit đã khai thác, tỷ
lệ G C và kích thước vùng gen của họ MeFT đa dạng, trong khi kích thước đoạn mã hóa và sự sắp xếp exon/intron
của các gen này rất giống nhau. Kết quả này đã chỉ ra rằng họ gen mã hóa FT ở sắn rất bảo thủ.
Từ khóa: Sắn, ra hoa, tin sinh học, cấu trúc, flowering locus T, xác định

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sắn (Manihot esculenta Crantz), là một trong bốn
đối tượng cây trồng có giá trị sử dụng cao trong cơ
cấu kinh tế ở Việt Nam. Với hàm lượng tinh bột cao,
sắn có thể được sử dụng làm lương thực cũng như
chế biến thức ăn chăn nuôi. Đồng thời, đây cũng là
một nguồn yếu tố đầu vào quan trọng cho ngành

công nghiệp nhiên liệu tái tạo hiện nay. Các hướng
nghiên cứu chính gần đây tập trung vào nhận dạng,
phân loại giống, chọn giống bằng xử lý đột biến và
1
2

bằng chỉ thị phân tử. Tuy nhiên, một trong những
trở ngại lớn nhất hiện nay trong công tác lai giống
là xử lý ra hoa tập trung ở sắn, nhằm nâng cao sản
lượng, chất lượng và tăng lợi nhuận.
Về bản chất, quá trình ra hoa được quy định bởi
yếu tố di truyền (kiểu gen) và ảnh hưởng của yếu
tố môi trường, như nhiệt độ, thời gian chiếu sáng
(Cho et al., 2017). Trong đó, hầu hết các gen quy
định khả năng ra hoa được chứng minh có liên quan
đến 6 chu trình, xuân hóa (vernalization), quang

Viện Di truyền Nông nghiệp - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
Khoa Sinh - Kỹ thuật nông nghiệp, Đại học Sư phạm Hà Nội 2
9

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

chu kỳ (photoperiod), đồng hồ sinh học (circadian
clock), nhiệt độ (temperature), hóc môn gibberellin,
tuổi (age) và tự điều khiển (autonomous) (Fornara
et al., 2010). Trong đó, hoạt động của 3 nhóm gen
chính, Flowering locus T (FT), Leafy và Suppressor
of overexpression of constans 1 được chứng minh

là tham gia trực tiếp vào cơ chế ra hoa ở thực vật
(Fornara et al., 2010). Chính vì vậy, tìm hiểu về họ
gen liên quan đến khả năng ra hoa không những giúp
các nhà khoa học có thể điều khiển được quá trình
giao phấn theo ý muốn mà còn nắm được nguyên lý
trong giai đoạn sinh trưởng sinh dưỡng và sinh thực
ở cây trồng. Trong nghiên cứu này, các gen FT đã lần
đầu tiên được tìm kiếm và xác định trên hệ gen của
giống sắn mô hình AM560-2. Một số thông tin cơ
bản, như mã định danh, vị trí phân bố trên nhiễm
sắc thể (NST) của họ gen FT đã được xác định. Đồng
thời, các đặc tính cơ bản và cấu trúc của họ gen FT
liên quan đến sự nở hoa ở sắn đã được phân tích.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Vật liệu nghiên cứu
Hệ gen và hệ protein của giống sắn AM560-2
(Bredeson et al., 2016) được cung cấp từ cơ sở dữ
liệu Phytozome (Goodstein et al., 2012) và NCBI
(Bioproject: PRJNA234389).
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tìm kiếm FT ở sắn: At1G65480,
protein FT ở Arabidopsis thaliana (Fornara et al.,
2010) được khai thác để sàng lọc toàn bộ protein
tương đồng trên hệ protein của sắn (Bredeson et
al., 2016) bằng công cụ BlastP. Thuật toán được
điều chỉnh với giá trị E-value < 1e-20, độ xác định
(identity) > 50 %, độ bao phủ (coverage) > 60 %, kích
thước phân tử được tìm kiếm > 60 axit amin (Wang
et al., 2017).

- Phương pháp xác định thông tin của gen mã hóa
FT ở sắn: Trình tự axit amin của protein đã xác định
được sử dụng để đối chiếu trên cơ sở dữ liệu gen
mã hóa protein của sắn (Bredeson et al., 2016). Vị
trí phân bố của gen được khai thác trên Phytozome
(Goodstein et al., 2012).
- Phương pháp phân tích cấu trúc của gen mã hóa
FT ở sắn: Kích thước và thành phần nucleotit của
gen mã hóa FT ở sắn được tính toán bằng công cụ
BioEDIT (Hall, 1999). Số lượng exon/intron được
phân tích bằng GSDS (Hu et al., 2015).
- Phương pháp xây dựng cây phân loại của FT ở
sắn: Trình tự axit amin của các thành viên của họ FT
ở sắn được sử dụng để thiết lập cây phân loại bằng
phương pháp Neighbor-Joining trên công cụ MEGA
(Kumar et al., 2016).
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện tại Bộ môn Sinh
học phân tử - Viện Di truyền Nông nghiệp từ tháng
6/2017 đến tháng 1/2018.
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Kết quả xác định họ gen mã hóa FT ở sắn
Đầu tiên, tất cả protein tương đồng với At1G65480
được tìm kiếm trên hệ protein của giống sắn
AM560-2. Dựa trên tiêu chí sàng lọc, tổng số 10
protein đã được xác định với giá trị E-value có
ý nghĩa. Trình tự axit amin của protein, trình tự
nucleotit của vùng gen (genomic region) và vùng mã
hóa (coding DNA sequence, CDS) sau đó được thu
thập và sử dụng cho phân tích tiếp theo. Tiếp theo,

đối chiếu trình tự protein trên cơ sở dữ liệu NCBI,
một số thông tin cơ bản về các mã định danh của
gen mã hóa FT ở sắn đã được xác định. Kết quả được
trình bày ở bảng 1.

Bảng 1. Thông tin cơ bản về họ gen mã hóa FT ở sắn
STT
Tên gen
Mã locus1,2
Mã định danh protein2 Mã định danh gen2
1
MeFT01
Manes.04G004700
XP_021611344
XM_021755652
2
MeFT02
Manes.06G008200
XP_021617060
XM_021761368
3
MeFT03
Manes.08G024500
XP_021620067
XM_021764375
4
MeFT04
Manes.09G056300
XP_021624473
XM_021768781

5
MeFT05
Manes.11G161100
XP_021628960
XM_021773268
6
MeFT06
Manes.12G001600
XP_021631372
XM_021775680
7
MeFT07
Manes.13G011900
XP_021633534
XM_021777842
8
MeFT08
Manes.13G000800
XP_021633631
XM_021777939
9
MeFT09
Manes.14G027800
XP_021592756
XM_021737064
10
MeFT10
Manes.16G019600
XP_021597145
XM_021741453

Ghi chú: Thông tin được khai thác từ 1Phytozome và 2NCBI (Bioproject: PRJNA234389).
10

Ký hiệu gen2
LOC110614163
LOC110618238
LOC110620581
LOC110623760
LOC110627046
LOC110628860
LOC110630377
LOC110630433
LOC110600257
LOC110603642

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Gần đây, ít nhất 7 thành viên của họ gen FT đã
được ghi nhận trên củ cải (Raphanus sativus) (Wang
et al., 2017). Các gen này đều tương đồng với gen
mã hóa FT (At1G65480) ở A. thaliana (Fornara et
al., 2010). Ngoài ra, ít nhất khoảng 5 gen của họ FT
cũng được xác định lần lượt trên lúa mỳ (Triticum
aestivum) và lúa mạch (Hordeum vulgare) (Peng et
al., 2015). Xét tổng thể, một số lượng lớn các gen,
160 gen ở A. thaliana, 254 gen ở R. sativus, 264 gen
ở Brassica oleracea và 278 gen ở B. rapa, có liên quan
đến cơ chế nở hoa (Peng et al., 2015, Wang et al.,
2017). Như vậy, 10 gen mã hóa FT được tìm thấy

trong nghiên cứu này đã cung cấp những dẫn liệu
đầu tiên về cơ chế nở hoa ở sắn ở mức độ phân tử.

3.2. Kết quả xác định vị trí phân bố và chú giải
chức năng của gen FT ở sắn
Tiếp theo, vị trí phân bố và chú giải chức năng
của gen MeFT được khai thác trên NCBI (Bảng 2).
Các gen thành viên của họ gen FT phân bố ngẫu
nhiên hệ gen, không có gen nào phân bố trên vùng
chưa xác định (unplaced scaffold). Đáng chú ý, tất
cả các gen MeFT đều nằm ở phần đầu mút của NST
(subtelomere). Trước đó, đầu mút của NST đã được
chứng minh là vùng đóng vai trò quan trọng trong
quá trình phân bào ở một số loài thực vật, giúp
các NST tương đồng nhận biết và bắt cặp với nhau
(Calderón et al., 2014).

Bảng 2. Kết quả phân tích vị trí phân bố và chức năng của gen mã hóa FT ở sắn
STT
Tên gen
Vị trí phân bố1,2
Chú giải chức năng gen2
1
MeFT01
NST04:526345..527458 F
CEN-like 2
2
MeFT02
NST06:1278556..1280523 F
MFT isoform X1

3
MeFT03
NST08:2270218..2271154 R
TFL 1
4
MeFT04
NST09:7249018..7250042 F
TFL 1-like
5
MeFT05
NST11:26969704..26970969 R
CEN-like 4
6
MeFT06
NST12:268106..270092 R
HD 3A-like
7
MeFT07
NST13:1124748..1126420 F
TFL 1-like
8
MeFT08
NST13:260550..264266 R
HD 3A-like
9
MeFT09
NST14:2306623..2307960 F
CEN-like 1
10
MeFT10

NST16:1944899..1946025 R
MFT-like
1
Ghi chú: Thông tin được khai thác từ Phytozome (Goodstein et al., 2012) và 2NCBI (Bredeson et al., 2016).
NST: Nhiếm sắc thể. F: Sợi xuôi, R: Sợi ngược.

Bên cạnh đó, chức năng của từng gen MeFT cũng
được xác định và chú giải dựa bản giải mã của sắn.
Ba gen, MeFT01, FT05 và FT09 quy định protein
tương đồng với ‘Centroradialis’ (CEN), trong khi
MeFT03, FT04 và FT07 mã hóa protein tương tự với
‘Terminal flower’ (TFL). Ngoài ra, MeFT02, FT10 và
MeFT06, FT08 lần lượt mã hóa protein tương đồng
với ‘Mother of FT and TFL’ (MFT) và ‘Heading date’
(HD). Một số nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng,
các gen mã hóa FT này, liên quan đến TFL, MFT,
CEN và HD, có thể liên quan trực tiếp quá trình ra
hoa ở thực vật thông qua 6 cơ chế chính như đã đề
cập (Fornara et al., 2010, Peng et al., 2015, Wang et
al., 2017).
3.3. Kết quả phân tích thành phần và cấu trúc của
họ gen mã hóa FT ở sắn
Trong nghiên cứu này, 4 đặc điểm chính của gen,
bao gồm tỷ lệ giữa 2 cặp nucleotit A=T/G C (%),
số lượng exon/intron, kích thước vùng gen và đoạn
CDS (bp) đã được khai thác. Những thông tin cơ
bản này có thể cung cấp cái nhìn tổng quát về họ gen

FT ở sắn, từ đó so sánh với các loài thực vật khác. Tỷ
lệ giữa 2 cặp nucleotit A=T/G C và kích thước gen

của 10 thành viên của họ MeFT ở sắn khá đa dạng.
Cụ thể, tỷ lệ của G C dao động từ 26,5 (MeFT08)
đến 42,86 % (MeFT10), trong khi chiều dài gen trải
dài từ 937 (MeFT03) đến 3717 bp (MeFT08) (Bảng
3). Về mặt lý thuyết, tỷ lệ G C là một trong những
yếu tố quyết định mức độ bền vững và kích thước
của một gen (Oliver and Marín, 1996). Ở đây, tỷ lệ
G C có xu hướng tương quan nghịch với kích thước
vùng gen mã hóa FT ở sắn (Bảng 3).
Kết quả khai thác chiều dài đoạn CDS đã cho
thấy sự tương đồng của các gen MeFT ở sắn. Đoạn
CDS của các gen này có sự sai lệch rất nhỏ, tập trung
từ 519 đến 528 bp (Bảng 3). Không chỉ có vậy, tất
cả thành viên của họ gen mã hóa FT ở sắn đều có
4 exon/3 intron (Bảng 3, Hình 1). Những phân tích
này cho thấy họ gen MeFT ở sắn rất bảo thủ. Tương
tự, những nghiên cứu về các gen liên quan đến quá
trình nở hoa ở A. thaliana, lúa mỳ, lúa mạch và củ
cải cũng đã kiểm chứng sự toàn vẹn này (Peng et al.,
2015, Wang et al., 2017).
11

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Bảng 3. Đặc điểm cơ bản của họ gen mã hóa FT ở sắn
STT

Tên gen

Tỷ lệ
G C
(%)

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

MeFT01
MeFT02
MeFT03
MeFT04
MeFT05
MeFT06
MeFT07
MeFT08
MeFT09
MeFT10

38,87
26,88
35,97
37,85

35,78
36,99
31,74
26,50
39,24
42,86

51
84

Kích
Kích
Số
thước
thước
lượng
vùng
CDS
exon
gen (bp) (bp)
1114
525
4
1968
519
4
937
519
4
1025

519
4
1266
525
4
1987
528
4
1673
519
4
3717
528
4
1338
522
4
1127
528
4

MeFT03

: Đoạn exon
: Đoạn intron
: Vùng thượng/hạ nguồn

MeFT01
100

MeFT05
MeFT09

50
100

MeFT06
MeFT08
MeFT10

100

MeFT02

5’
0 bp

3’
1000 bp

2000 bp

3000 bp

Hình 1. Cấu trúc của họ gen mã hóa FT
ở sắn được sắp xếp theo cây phân loại

Xây dựng cây phân loại cho thấy các gen cùng
phân nhóm thường có đặc tính và cấu trúc giống
nhau. Cụ thể, MeFT03, FT07 và FT04 quy định

protein tương đồng TFL cùng nằm trong 1 nhóm.
Hai gen, MeFT01 và FT05, nằm cùng phân nhóm
và mã hóa protein tương đồng với CEN. Tương
tự, MeFT06, FT08 (mã hóa HD-like) và MeNF02,
FT10 (mã hóa MFT-like) lần lượt nằm trên cùng
phân nhóm.
IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
4.1. Kết luận
Đã xác định được 10 gen mã hóa FT ở hệ gen của
giống sắn mô hình AM560-2. Các gen này phân bố
rải rác trên vùng đầu mút của nhiễm sắc thể.
Chú giải chức năng cho thấy các gen MeFT có thể
được chia làm 4 nhóm chính. Gen MeFT01, FT05 và
FT09 mã hóa protein tương đồng với CEN. Nhóm
2 gồm 3 gen, MeFT03, FT04 và FT07, liên quan đến
protein tương tự với TFL. Hai gen, MeFT02 và FT10
12

Phân tích cấu trúc gen cho thấy tỷ lệ G C và kích
thước vùng gen của các gen MeFT rất đa dạng. Trong
khi đó, kích thước đoạn CDS và số lượng exon/
intron của các gen MeFT rất tương đồng cho thấy họ
gen mã hóa FT ở sắn rất bảo thủ và toàn vẹn.
4.2. Đề nghị
Ngoài ra, sự tương đồng và bảo thủ về cấu trúc
của các gen nằm cùng phân nhóm có thể gợi mở ra
những giả thuyết về hiện tượng lặp trong họ gen mã
hóa FT ở sắn. Những nghiên cứu tiếp theo sẽ giải
thích những vấn đề này và xác định mức độ đáp ứng
của các gen FT trong các điều kiện trên cây sắn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

MeFT07
MeFT04

100

mã hóa protein tương đồng MFT, trong khi nhóm
4 chứa MeFT06 và FT08 mã hóa protein HD. Đây
đều là những nhóm protein đóng vai trò quan trọng,
điều khiển quá trình ra hoa ở thực vật.

Bredeson, J. V., Lyons, J. B., Prochnik, S. E., Wu, G.
A., Ha, C. M., Edsinger-Gonzales, E., Grimwood,
J., Schmutz, J., Rabbi, I. Y., Egesi, C., Nauluvula,
P., Ndunguru, J., Mkamilo, G., Bart, R. S., Setter, T.
L., Gleadow, R. M., Kulakow, P., Ferguson, M. E.,
Rounsley, S., Rokhsar, D. S., 2016. Sequencing wild
and cultivated cassava and related species reveals
extensive interspecific hybridization and genetic
diversity. Nat Biotechnol, 34(5): 562-570.
Calderón, M. d. C., Rey, M.-D., Cabrera, A., Prieto,
P., 2014. The subtelomeric region is important
for chromosome recognition and pairing during
meiosis. Sci Rep, 4(6488): 1-6.
Cho, L.-H., Yoon, J., An, G., 2017. The control of
flowering time by environmental factors. Plant J,
90(4): 708-719.
Fornara, F., de Montaigu, A., Coupland, G., 2010.
SnapShot: Control of flowering in Arabidopsis. Cell,

141(3): 1-2.
Goodstein, D. M., Shu, S., Howson, R., Neupane,
R., Hayes, R. D., Fazo, J., Mitros, T., Dirks, W.,
Hellsten, U., Putnam, N., Rokhsar, D. S., 2012.
Phytozome: A comparative platform for green plant
genomics. Nucleic Acids Res, 40 (Database issue):
D1178-D1186.
Hall, T. A., 1999. BioEdit: A user-friendly biological
sequence alignment editor and analysis program
for Windows 95/98/NT. Nucleic Acids Symp Ser, 41:
95-98.
Hu, B., Jin, J., Guo, A. Y., Zhang, H., Luo, J., Gao,
G., 2015. GSDS 2.0: An upgraded gene feature
visualization server. Bioinformatics, 31(8): 1296-1297.

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Kumar, S., Stecher, G., Tamura, K., 2016. MEGA7:
Molecular evolutionary genetics analysis version 7.0
for bigger datasets. Mol Biol Evol, 33(7): 1870-1874.
Oliver, J. L., Marín, A., 1996. A relationship between
GC content and coding-sequence length. J Mol Evol,
43(3): 216-223.
Peng, F. Y., Hu, Z., Yang, R. C., 2015. Genome-wide
comparative analysis of flowering-related genes in

Arabidopsis, wheat, and barley. Int J Plant Genomics,
2015: 1-17.
Wang, J., Qiu, Y., Cheng, F., Chen, X., Zhang, X.,

Wang, H., Song, J., Duan, M., Yang, H., Li, X., 2017.
Genome-wide identification, characterization, and
evolutionary analysis of flowering genes in radish
(Raphanus sativus L.). BMC Genomics, 18(981):
1-10.

Identification and structural analysis of flowering genes in cassava
Chu Duc Ha, Tran Thi Kieu Trang, Pham Phuong Thu,
La Viet Hong, Pham Thi Ly Thu

Abstract
The flowering in plants is known as a complicated mechanism that highly effected by various environmental
conditions and gene expressions. In this study, the Flowering locus T (FT) gene family has been initially identified,
annotated and structural analyzed in the AM560-2 genome. As a result, 10 genes encoding FT were found to be
located on the subtelomeric regions of the chromosomes with an uneven ratio. Interestingly, it was found that these
gene members also encoded 4 protein groups, which were well-established to play critical roles in the flowering time
in plants. Particularly, MeFT01, FT05 and FT09 were annotated to encode the Centroradialis-like proteins, while
MeFT03, FT04 and FT07 encoded Terminal flower-like. Next, MeFT02, FT10 and MeFT06, FT08 were also found to
encode Mother of FT-TFL and Heading date-like, respectively. Based on the nucleotide sequences, G C contents and
the length of genomic sequences of MeFT gene family varied, whereas the length of coding DNA sequences and the
exon/intron organization of these genes were completely conserved. The study data indicated that genes encoding
FT in cassava were highly preserved.
Keywords: Cassava, flowering time, bioinformatics, structure, flowering locus T, identification

Ngày nhận bài: 15/4/2018
Ngày phản biện: 18/4/2018

Người phản biện: TS. Vũ Thị Thu Hiền
Ngày duyệt đăng: 10/5/2018

KHẢO SÁT KHẢ NĂNG KHÁNH BỆNH BẠC LÁ VÀ RẦY NÂU
CỦA TẬP ĐOÀN LÚA PHỔ BIẾN TRONG SẢN XUẤT TẠI VIỆT NAM
Nguyễn Thị Minh Nguyệt1, Nguyễn Bá Ngọc1, Nguyễn Thị Nhài1,
Chu Đức Hà1, Bùi Thị Hợi1, Nguyễn Thanh Tuấn2, Lê Hùng Lĩnh1

TÓM TẮT
Trong nghiên cứu này, bộ giống lúa phổ biến trong sản xuất đã được đánh giá khả năng kháng bệnh bạc lá và
rầy nâu. Từ nguồn chủng vi khuẩn bạc lá thu thập ở miền Bắc, đã xác định được chủng X22.2 (Hà Nội), X12.4 (Bắc
Giang), X17 (Thanh Hóa) và X15-1 (Nghệ An) có độc tính mạnh. Khảo sát trên các dòng, giống lúa cho thấy giống
ĐB6, TH6 và dòng 14 có khả năng kháng - kháng vừa với hầu hết các chủng bạc lá, trong khi hầu hết các giống lúa
phổ biến trong sản xuất tại Đồng bằng sông Cửu Long mẫn cảm với các nguồn bạc lá thu từ các tỉnh miền Bắc. Đánh
giá mức độ kháng rầy nâu của tập đoàn lúa cho thấy rằng hầu hết các giống lúa đều nhiễm rầy nâu. Giống OM6600
và OM6976 thể hiện tính kháng với rầy nâu nhưng khá mẫn cảm với bạc lá. Từ nghiên cứu này, cần thiết phải có
chiến lược cải thiện giống lúa phổ biến trong sản xuất bằng cách quy tụ các gen kháng thông qua kỹ thuật chọn giống
nhờ chỉ thị phân tử.
Từ khóa: Đánh giá, bạc lá, rầy nâu, lúa.

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lúa (Oryza sativa) là cây lương thực quan trọng
và chiếm diện tích sản xuất lớn nhất nước ta. Tuy
nhiên, ngành sản xuất lúa gạo của Việt Nam đang
1

đối diện với nhiều khó khăn do ảnh hưởng của tình
trạng biến đổi khí hậu. Một trong những nguyên
nhân gây ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển
của cây lúa, làm giảm sụt năng suất và chất lượng gạo

Viện Di truyền Nông nghiệp, VAAS; 2 Khoa Nông học, Học viện Nông nghiệp Việt Nam
13

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

là sự phát triển không kiểm soát được của sâu bệnh
hại (Helliwell and Yang, 2013). Trong đó, bạc lá do
Xanthomonas oryzae và rầy nâu (Nilaparvata lugens)
được xem là hai trong số nhiều loại sâu bệnh gây
thiệt hại nặng nề nhất cho năng suất và chất lượng
của lúa gạo hiện nay (Hu et al., 2016, Kottapalli et
al., 2007). Bạc lá và rầy nâu có thể làm giảm từ 25
÷ 50% năng suất lúa bình quân, gây thiệt hại không
nhỏ đến ngành sản xuất lúa gạo trên thế giới. Để
giải quyết vấn đề này, các chương trình chọn dòng
tích hợp đa gen từ giống mang gen kháng đã được
phát triển mạnh và phổ biển ở các nước hiện nay
(Pradhan et al., 2015; Zhang, 2007).
Trong nghiên cứu này, tập đoàn lúa thương mại
thu thập từ các vùng sinh thái đã được sử dụng làm
nguyên liệu để đánh giá khả năng kháng/nhiễm với
bệnh bạc lá và rầy nâu. Kết quả của nghiên cứu này
có thể cung cấp cái nhìn toàn diện cũng như kiểm
chứng về mức độ kháng sâu bệnh của các giống lúa

phổ biến trong sản xuất hiện nay, từ đó có thể đưa ra
các chiến lược lâu dài nhằm cải tiến tính chống chịu
ở cây lúa.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Vật liệu nghiên cứu
Tập đoàn 50 giống lúa phổ biến trong sản xuất

tại Việt Nam được cung cấp từ Viện Cây lương thực
và Cây thực phẩm, Viện Khoa học Duyên hải Nam
Trung bộ và Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long
(Bảng 1).
Bộ 10 chủng vi khuẩn X. oryzae có độc tính cao
và ổn định, đặc trưng cho miền Bắc và miền Trung
Việt Nam được thu thập và lưu trữ tại Viện Di truyền
Nông nghiệp. Quần thể rầy nâu có độc tính cao và
ổn định, đặc trưng cho miền Bắc Việt Nam được
nhân nuôi tại Viện Di truyền Nông nghiệp (Nguyễn
Thị Minh Nguyệt và ctv., 2018).

Bảng 1. Tập đoàn giống phổ biến trong sản xuất trong nghiên cứu này
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

17
18
19
20
21
22
23
24
25
14

Tên giống
ML48
OM4900
OM3536
OM8923
OM6161
OM7347
OM4218
OM6600
AN26-1
AN20-6
AN1
ANS1
AN27
ANS2
MT10
OM6976
RVT
ĐH11

SH2
ML202
TBR36
Bắc Thịnh
AN11
M1 NĐ
13-Feb

Nguồn gốc giống
Công ty Nông Việt Phát

Viện Lúa Đồng bằng sông
Cửu Long

Viện KHKT Nông nghiệp Duyên
hải Nam Trung bộ

Công ty GCT Trung Ương
Công ty ĐT & PTNN Hải Phòng
TT ƯD TBKH Hải Dương
Công ty GCT Đông Nam
Công ty GCT Thái Bình
Công ty GCT Bắc Trung bộ
OMCS2000/ML4
Công ty Cường Tân
Viện Bảo vệ thực vật

TT
26
27

28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50

Tên giống
ĐH210
ĐH13
ĐH 500
ĐH191
ĐH99-81

ĐH 6-1
ĐH 815-6
ĐH 15-1
ĐB6
DÒNG 14
HTD8
PC26
AN12
AN18
DT45
TH6
Xi23
KD28
ML214
PY1
VN121
PC6
SV181
ML49
ĐV108

Nguồn gốc giống

TT GCT Quảng Ngãi

Viện Cây lương thực và Cây thực
phẩm
OM576/IR50404
OM4498/ML2002
Viện Di truyền Nông nghiệp

Trại giống Ma Lâm
Viện KHKTNN Việt Nam
Công ty Nông Lâm Nghiệp TBT
TT GCT Bình Thuận
TT GCT Phú Yên
Công ty GCT Miền Nam
Công ty GCT Quảng Bình
Trại giống Ma Lâm
Trung Quốc

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp đánh giá khả năng kháng bệnh
bạc lá: Khuẩn bạc lá được hoạt hóa và nhân nhanh
trong môi trường PSA (Peptone-sucrose-agar) ở
28oC (Fred et al., 2016). Dịch khuẩn pha loãng ở
nồng độ 108 ÷ 109 CFU (Colony-forming unit) được
sử dụng để lây nhiễm lá lúa trưởng thành 40 ÷ 45
ngày tuổi trên ruộng thí nghiệm dựa trên phương
pháp lây nhiễm nhận tạo của IRRI (2002). Thang
điểm đánh giá được xác định dựa trên quan sát chiều
dài vết bệnh sau 15 lây nhiễm (IRRI, 2002).
- Phương pháp đánh giá khả năng kháng rầy
nâu: Rầy nâu tuổi 1 ÷ 2 được thả vào lồng thí
nghiệm có khay mạ 10 ÷ 15 ngày tuổi với mật độ
4 ÷ 5 con/mạ. Sau khoảng 10 ÷ 15 ngày thả rầy,
tiến hành quan sát và đánh giá triệu chứng gây tổn
thương trên cây mạ. Thang điểm đánh giá khả năng

kháng/nhiễm rầy nâu được phân tích dựa vào quan
sát triệu chứng bệnh và tình trạng cây mạ theo tiêu
chuẩn của IRRI (2002).
A

B

- Phương pháp phân tích số liệu: Số liệu được
phân tích bằng thuật toán định dạng theo điều kiện
(conditional formatting) trong Microsoft Excel.
Kết quả được mô hình hóa bằng công cụ Adobe
Illustrator (định dạng .eps).
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Khả năng kháng bệnh bạc lá của tập đoàn lúa
phổ biến trong sản xuất tại Việt Nam
Khả năng kháng/nhiễm bệnh bạc lá của tập đoàn
giống lúa thương mại đã được tiến hành bằng cách
lây nhiễm các chủng vi khuẩn bạc lá trong điều kiện
nhân tạo theo phương pháp được công bố gần đây
(Fred et al., 2016). Trong đó, 10 chủng X. oryzae thu
thập từ một số khu vực miền Bắc, bao gồm X12.4 tại
Bắc Giang, X22.2 và VXO13 tại Hà Nội, VXO41 và
NĐ4-2 tại Nam Định, X21.1, X17 và X19.2 tại Thanh
Hóa và X5-1NA, X15-1 tại Nghệ An (Nguyễn Thị
Minh Nguyệt và ctv., 2018) đã được lựa chọn để lây
nhiễm trong nghiên cứu này.
C

Hình 1. Khảo sát bệnh bạc lá trên tập đoàn lúa trong nghiên cứu này. (A): Vết bệnh bạc lá.
(B): Phân lập chủng bạc lá trên môi trường. (C): Lây nhiễm bệnh trên đồng ruộng.

Dựa trên hệ thống đánh giá bệnh của IRRI
(2002), các chủng X. oryzae có độc tính mạnh và
giống lúa có khả năng kháng bạc lá đã được xác định
(Hình 1). Cụ thể, chủng X22.2 thu thập tại Hà Nội
được xác định có tính độc mạnh nhất trong nghiên
cứu này, với 46 giống (chiếm 92%) bị nhiễm nhẹ nhiễm (Bảng 2). Ba chủng, X12.4 (Bắc Giang), X17
(Thanh Hóa) và X15-1 (Nghệ An) được ghi nhận
gây nhiễm nhẹ - nhiễm cho phần lớn giống phổ biến
trong sản xuất. Trước đó, X12.4 cũng được cho rằng
có độc tính cao nhất khi khảo sát kháng/nhiễm với
tập đoàn 50 giống lúa bản địa (Nguyễn Thị Minh
Nguyệt và ctv., 2018).

Dựa trên kích thước vết bệnh, kết quả đã chỉ ra 5
giống thể hiện tính kháng tương đối tốt với bệnh bạc
lá (Hình 1). Đáng chú ý, giống ĐB6, chọn tạo bằng
phương pháp gây đột biến phóng xạ từ dòng 28R
(Trung Quốc), có khả năng kháng - kháng vừa tất cả
10 chủng bạc lá. Bên cạnh đó, 2 giống, TH6 và Dòng
14 cũng cho kết quả kháng - kháng vừa với 9 chủng
khuẩn (Bảng 2). Mặt khác, nghiên cứu này cũng đã
xác định được 8 giống lúa kháng kém đối với bệnh
bạc lá. Hầu hết các giống lúa sản xuất thương mại
tại đồng bằng Sông Cửu Long đều nhiễm nặng với
nguồn bạc lá thu thập tại miền Bắc và miền Trung
(Bảng 2). Đặc biệt, giống lúa cao sản ngắn ngày
OM8923 bị nhiễm tất cả các chủng khuẩn bạc lá.
15

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Bảng 2. Đánh giá tính kháng/nhiễm bệnh bạc lá của tập đoàn giống lúa
Bắc Giang
Hà Nội
Nam Định
Thanh Hóa
TT Tên giống
X12.4
X22.2 VXO13 VX041 NĐ4-2 X19.2 X21.1 X17
1 OM8923
2 OM4900
3 OM3536
4 OM6976
5 ĐH 815-6
6 AN1
7 SV181
8 ĐH 15-1
9 ĐH191
10 ĐH210
11 AN27
12 SH2
13 ĐH 500
14 ĐH 6-1
15 277
16 HTD8
17 TBR36
18 Xi23
19 ĐH11

20 ĐB6
21 ĐH13
22 DDH99-81
23 ML214
24 AN26-1
25 13-Feb
26 DÒNG 14
27 AN20
28 ML202
29 AN11
30 KD28
31 RVT
32 AN18
33 ĐV108
34 OM6600
35 ML48
36 ANS2
37 MT10
38 OM4218
39 DT45
40 PC6
41 PY1
42 AN12
43 ANS1
44 M1 NĐ
45 VN121
46 OM6161
47 ML49
48 TH6
49 PC26

50 Bắc Thịnh
: Kháng
16

: Kháng vừa

: Nhiễm vừa - Nhiễm

Nghệ An
X5-1NA X15-1

: Không xác định

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Trước đó, tập đoàn lúa địa phương ở miền Bắc
của Việt Nam cũng đã được sử dụng để khảo sát mức
độ kháng/nhiễm với bệnh bạc lá trong các nghiên
cứu gần đây. Giống Chiêm quáo Nghệ An và Chiêm
ngập được ghi nhận có khả năng kháng bệnh bạc lá
cao trong điều kiện nhà lưới (Lê Thị Thu Trang và
ctv., 2016), trong khi 4 giống, Nanh chồn, Một bụi
đỏ, Lúa Sết cách và Chệt xanh cũng thể hiện tính
kháng vừa - kháng tốt với chủng bạc lá (Nguyễn Thị
Minh Nguyệt và ctv., 2018).

3.2. Khả năng kháng rầy nâu của tập đoàn lúa phổ
biến trong sản xuất tại Việt Nam
Đánh giá khả năng kháng rầy nâu của tập đoàn

giống lúa phổ biến trong sản xuất đã cho thấy tất cả
các giống không thể hiện tính kháng với quần thể
rầy nây thu thập tại phía Bắc của Việt Nam. Trong
đó, 33 giống lúa (chiếm 66%) bị nhiễm - nhiễm
nặng bệnh rầy nâu. Giống PC26 không thu được số
liệu đánh giá khả năng kháng/nhiễm rầy nâu trong
nghiên cứu này (Bảng 3).

Bảng 3. Đánh giá tính kháng/nhiễm rầy nâu của bộ lúa nghiên cứu
TT

Tên giống

Thang điểm

Mức độ

TT

Tên giống

Thang điểm

Mức độ

1

13-Feb

7

S

26

KD28

7

S

2

AN11

7

S

27

M1 NĐ

7

S

3

AN12

7

S

28

ML202

5

MS

4

AN123

3

MR

29

ML214

3

MR

5

AN17

3

MR

30

ML48

7

S

6

AN18

7

S

31

ML49

3

MR

7

AN26-1

7

S

32

MT10

7

S

8

AN27

3

MR

33

OM3536

7

S

9

ANS1

3

MR

34

OM4218

9

HS

10

ANS2

3

MR

35

OM4900

9

HS

11

Bắc Thịnh

7

S

36

OM6161

9

HS

12

ĐB6

7

S

37

OM6600

3

MR

13

ĐH 15-1

7

S

38

OM6976

3

MR

14

ĐH 500

7

S

39

OM8923

5

MS

15

ĐH 6-1

9

HS

40

PC26

16

ĐH 815-6

7

S

41

PC6

9

HS

17

ĐH11

3

MR

42

PY1

3

MR

18

ĐH13

7

S

43

RVT

9

HS

19

ĐH191

7

S

44

SH2

7

S

20

ĐH210

3

MR

45

SV181

7

S

21

ĐH99-81

9

HS

46

TBR36

7

S

22

DÒNG 14

9

HS

47

TH6

7

S

23

DT45

3

MR

48

VN121

3

MR

24

ĐV108

9

HS

49

Xi23

7

S

25

HTD8

7

S

50

KD28

7

S

Ghi chú: MR: Kháng vừa; MS: Nhiễm vừa; S: Nhiễm; HS: Nhiễm nặng.

Có thể nhận thấy rằng, Dòng 14, TH6 và ĐB6,
mặc dù kháng tốt với bệnh bạc lá nhưng lại rất
mẫn cảm với bệnh rầy nâu (Bảng 2, 3). Ngược lại,
2 giống lúa sản xuất tại Đồng bằng sông Cửu Long,
OM6600 - phát triển từ tổ hợp C43/Jasmine 85//C43
và OM6976 - chọn lọc từ tổ hợp IR68144/OM997//

OM2718///OM2868 tuy mẫn cảm với bạc lá nhưng
lại thể hiện tính kháng rầy nâu (Bảng 2, 3). Tóm lại,
kết quả của nghiên cứu này đã cho thấy rầy nâu và
bạc lá vẫn đang là hai trong số những loại sâu bệnh
nguy hiểm nhất trên đồng ruộng hiện nay.
17

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
4.1. Kết luận
- Phần lớn bộ giống lúa phổ biến trong sản xuất
được đưa vào đánh giá đều không thể hiện tính
kháng vượt trội với các chủng bạc lá và quần thể rầy
nâu thu thập ở miền Bắc của Việt Nam. Chủng bạc
lá X22.2 (Hà Nội), X12.4 (Bắc Giang), X17 (Thanh
Hóa) và X15-1 (Nghệ An) có độc tính mạnh, gây
nhiễm nhẹ - nhiễm cho hầu hết giống phổ biến
trong sản xuất.

- Giống ĐB6, TH6 và Dòng 14 có khả năng kháng
- kháng vừa với hầu hết các chủng bạc lá nhưng
nhiễm nặng rầy nâu. Giống OM6600 và OM6976
thể hiện tính kháng rầy nâu nổi trội so với các giống
khác nhưng khá mẫn cảm với bạc lá.
4.2. Đề nghị
Cần có chiến lược cải thiện giống lúa phổ biến
trong sản xuất bằng cách quy tụ các gen kháng thông
qua kỹ thuật chọn giống nhờ chỉ thị phân tử.
LỜI CẢM ƠN
Nghiên cứu này được thực hiện với sự tài trợ
từ đề tài “Tách chiết ADN và đánh giá nhân tạo
khả năng chống chịu sâu bệnh hại và điều kiện
bất thuận của tập đoàn công tác phục vụ chọn
tạo giống lúa chất lượng cao, chống chịu các điều
kiện bất lợi” thuộc nhiệm vụ hợp tác với IRRI
(NC TXTCN số 132).
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Nguyễn Thị Minh Nguyệt, Nguyễn Bá Ngọc, Nguyễn
Thị Nhài, Chu Đức Hà, Nguyễn Thị Thúy Bình,

Bùi Thị Hợi, Lê Hùng Lĩnh, 2018. Khảo sát khả
năng kháng bệnh bạc lá và rầy nâu của tập đoàn lúa
địa phương Việt Nam tạo nguồn vật liệu khởi đầu.
Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam,
2(87): 41-45.
Lê Thị Thu Trang, Đàm Thị Thu Hà, Lã Tuấn Nghĩa,
2016. Nghiên cứu khả năng kháng bệnh bạc lá của
một số giống lúa địa phương ở miền Bắc Việt Nam.
Hội thảo quốc gia về khoa học cây trồng lần thứ 2:

929-934.
Fred, A. K., Kiswara, G., Yi, G., Kim, K. M., 2016.
Screening rice cultivars for resistance to bacterial
leaf blight. J Microbiol Biotechnol, 26(5): 938-945.
Helliwell, E. E., Yang, Y., 2013. Molecular strategies to
improve rice disease resistance. Methods Mol Biol,
956: 285-309.
Hu, J., Xiao, C., He, Y., 2016. Recent progress on
the genetics and molecular breeding of brown
planthopper resistance in rice. Rice, 9(1): 30.
IRRI, 2002. Standard evaluation system for rice.
International Rice Research Institute, 260 pages.
Kottapalli, K. R., Kottapalli, P., Agrawal, G. K.,
Kikuchi, S., Rakwal, R., 2007. Recessive bacterial
leaf blight resistance in rice: complexity, challenges
and strategy. Biochem Biophys Res Commun, 355(2):
295-301.
Pradhan, S. K., Barik, S. R., Sahoo, J., Pandit, E.,
Nayak, D. K., Pani, D. R., Anandan, A., 2015.
Comparison of Sub1 markers and their combinations
for submergence tolerance and analysis of adaptation
strategies of rice in rainfed lowland ecology. C R Biol,
338(10): 650-659.
Zhang, Q., 2007. Strategies for developing Green Super
Rice. Proc Natl Acad Sci USA, 104(42): 16402-16409.

Evaluation of bacterial blight and brown planthopper
of popularly cultivated rice varieties in Vietnam
Nguyen Thi Minh Nguyet, Nguyen Ba Ngoc,
Nguyen Thi Nhai, Chu Duc Ha, Bui Thi Hoi, Le Hung Linh

Abstract
In this study, a collection of Vietnam cultivated rice varieties was used to screen the bacterial blight and brown
planthopper resistance. Using bacterial blight strains isolated in Northern Vietnam, X22.2 (Ha Noi), X12.4 (Bac
Giang), X17 (Thanh Hoa) and X15-1 (Nghe An) strains were found to cause great damage to most cultivated rice
varieties. As a result, DB6, TH6 varieties and the “ Dong 14” showed to be medium and/or high resistant to whole
bacterial blight strains, whereas the rice varieties cultivated in the Mekong Delta River seemed to be susceptible with
bacterial blight. The evaluation also indicated that a majority of rice varieties showed the susceptibility to brown
planthopper. OM6600 and OM6976 varieties exhibited the high resistance to brown planthopper, but not to the
bacterial blight. Therefore, it is necessary to establish a long-term strategy to improve the cultivated rice varieties in
Vietnam by using the introgression of the resistant genes via marker-assisted selection approach.
Keywords: Screening, bacterial blight, brown planthopper, rice

Ngày nhận bài: 11/4/2018
Ngày phản biện: 15/4/2018
18

Người phản biện: TS. Trần Danh Sửu
Ngày duyệt đăng: 10/5/2018

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ DÒNG ĐẬU TƯƠNG ĐỘT BIẾN TRIỂN VỌNG
TỪ GIỐNG ĐT26 BẰNG XỬ LÝ CHIẾU XẠ TIA GAMMA (Co60)
Nguyễn Văn Mạnh1, Lê Đức Thảo1, Phạm Thị Bảo Chung1,
Lê Thị Ánh Hồng1, Phạm Thị Xuân2

TÓM TẮT
Giống đậu tương ĐT26 được Viện Di truyền Nông nghiệp cải tiến bằng xử lý đột biến bằng chiếu xạ tia gamma

(Co60) và đã tạo ra 5 dòng đột biến triển vọng là 26-2-25/2-6, 26-4-25/3-10, 26150-2/24, 26150-1/3, 26150-1/12.
Các dòng đột biến này đã được đánh giá, so sánh ở các thế hệ M7, M8, M9 qua 3 vụ Xuân, Hè và Đông năm 2015.
Kết quả, các dòng đột biến nhiễm nhẹ một số loại bệnh (điểm 1 - 3), thuộc nhóm trung ngày (87 - 95 ngày) tương
đương ĐT26; xác định được 3 dòng triển vọng cho sản xuất là 26-2-25/2-6 chống đổ tốt hơn, chiều cao cây thấp hơn
ĐT26 từ 4,5 - 8,9 cm, năng suất đạt từ 2,04 - 2,24 tấn/ha; 26-4-25/3-10 có năng suất cao hơn ĐT26 từ 7 - 10%, đạt từ
2,36 - 2,56 tấn/ha; 26150-1/3 có vỏ hạt màu đen khác ĐT26, năng suất đạt từ 2,18 - 2,36 tấn/ha.
Từ khoá: ĐT26,

đậu tương, đột biến, gamma, hạt đen

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đột biến là phương pháp có hiệu quả trong cải
tiến chiều cao cây, thời gian sinh trưởng, khả năng
chống chịu của cây trồng (Trần Duy Quý, 1997).
Giống đậu tương ĐT26 do Trung tâm Nghiên cứu
và Phát triển Đậu đỗ chọn tạo, có năng suất cao từ
2,1 - 2,9 tấn/ha, chịu bệnh khá (Trần Đình Long và
ctv., 2007, 2012) nhưng diện tích chưa nhiều. Với
mục đích cải tiến giống ĐT26 theo hướng nâng cao
năng suất, khả năng chống đổ và thay đổi màu sắc
hạt, Viện Di truyền Nông nghiệp đã gây đột biến
bằng chiếu xạ tia gamma (Co60) trên hạt khô (Lê Đức
Thảo và ctv., 2017), hạt nảy mầm và cây ra hoa tạo
ra được 05 dòng đột biến triển vọng. Các dòng đột
biến này đã được đánh giá, so sánh ở 3 vụ Xuân, Hè,
Đông năm 2015.
II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Vật liệu nghiên cứu
- 05 dòng đậu tương đột biến triển vọng được
chọn lọc từ chiếu xạ tia gamma (Co60) trên giống

ĐT26 ở thế hệ M7, M8, M9 gồm 03 dòng (26150-2/24,
26150-1/3, 26150-1/12) từ chiếu xạ tia gamma trên
hạt khô ở 150Gy và 02 dòng từ chiếu xạ tia gamma
trên hạt nảy mầm ở 25 Gy với thời gian ủ mầm là
2 giờ (26-2-25/2-6) và 4 giờ (26-4-25/3-10).
- Các giống đậu tương ĐT26 (giống gốc - đối
chứng 1), DT84 (đối chứng 2).
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thí nghiệm được bố trí theo phương pháp khối
ngẫu nhiên đầy đủ (RCB), 3 lần nhắc lại, kích thước
ô thí nghiệm là 5 ˟ 1,7 m.
1

- Các chỉ tiêu theo dõi và phương pháp đánh giá
theo Quy phạm kỹ thuật Quốc gia về khảo nghiệm
giá trị canh tác và sử dụng của giống đậu tương
(QCVN 01-58:2011/BNNPTNT) (Bộ Nông nghiệp
và Phát triển nông thôn, 2011).
- Số liệu thí nghiệm được xử lý trên Excel 2007 và
IRRISTAT 4.0.
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 1 đến tháng
12 năm 2015 (vụ Xuân gieo 15/2, vụ Hè gieo 5/6 và
vụ Đông gieo 15/9) tại Khu ruộng thí nghiệm đậu
tương - Viện Di truyền Nông nghiệp tại xã Song
Phượng, huyện Đan Phượng, Hà Nội.
III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Đặc điểm hình thái của các dòng đậu tương
đột biến triển vọng
Các dòng đột biến nghiên cứu đều có hoa màu

trắng, lông trên thân chính màu nâu, vỏ quả khô
màu nâu đậm, rốn hạt màu đen, lá chét hình trứng
nhọn, dạng cây bán đứng, sinh trưởng hữu hạn như
giống ĐT26. Trong 05 dòng đột biến, có 03 dòng có
vỏ hạt màu đen khác so với ĐT26 (vỏ hạt màu vàng)
là 26150-2/24, 26150-1/3, 26150-1/12 (Bảng 1).
3.2. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển của các dòng
đậu tương đột biến triển vọng
Thời gian sinh trưởng của các dòng đột biến
tương đương giống gốc ĐT26 và dài hơn DT84 ở
cả 3 vụ (Xuân, Hè và Đông) năm 2015, dao động từ
92 - 95 ngày ở vụ Xuân (ĐT26 là 94 ngày, DT84 là
88 ngày), từ 90 - 91 ngày ở vụ Hè (ĐT26 là 91 ngày,
DT84 là 84 ngày), từ 87 - 89 ngày ở vụ Đông (ĐT26
là 88 ngày, DT84 là 81 ngày) (Bảng 1).

Viện Di truyền Nông nghiệp; 2 Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
19

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Bảng 1. Đặc điểm hình thái của các dòng đậu tương đột biến triển vọng
từ giống ĐT26 qua 3 vụ Xuân, Hè và Đông tại Hà Nội năm 2015
Màu lông trên Màu vỏ
Màu vỏ Màu rốn Dạng lá
thân chính
quả khô
hạt
hạt

chét
26-2-25/2-6
Trắng
Nâu
NĐ
Vàng
Đen
TN
26-4-25/3-10
Trắng
Nâu
NĐ
Vàng
Đen
TN
26150-2/24
Trắng
Nâu
NĐ
Đen
Đen
TN
26150-1/3
Trắng
Nâu
NĐ
Đen
Đen
TN
26150-1/12

Trắng
Nâu
NĐ
Đen
Đen
TN
ĐT26 (đ/c 1)
Trắng
Nâu
NĐ
Vàng
Đen
TN
DT84 (đ/c 2)
Tím
Nâu
NTB
Vàng
Nâu
TN
Ghi chú: NĐ = Nâu đậm, TN = Trứng nhọn, Đ = Đứng, BĐ = Bán đứng, HH = Hữu hạn.
Dòng/giống

Màu hoa

Các dòng đột biến có chiều cao dao động từ 37,1
- 43,9 cm ở vụ Xuân, từ 51,4 - 61,3 cm ở vụ Hè, từ
34,7 - 39,6 cm ở vụ Đông. Qua 3 vụ năm 2015, trong
5 dòng đột biến, dòng 26-2-25/2-6 có chiều cao cây
thấp hơn giống ĐT26 từ 4,5 - 8,9 cm, các dòng còn

Dạng
cây
BĐ
BĐ
BĐ
BĐ
BĐ
BĐ
Đ

Kiểu sinh
trưởng
HH
HH
HH
HH
HH
HH
HH

lại có chiều cao tương đương ĐT26. Số cành cấp 1
của các dòng đột biến dao động từ 2,3 -2,7 cành ở vụ
Xuân, từ 2,8 - 3,5 cành ở vụ Hè và từ 1,5 - 2,0 cành ở
vụ Đông, trong đó dòng 26-4-25/3-10 có số cành cấp
1 nhiều hơn ĐT26 (Bảng 2).

Bảng 2. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển của các dòng đậu tương đột biến triển vọng
từ giống ĐT26 qua 3 vụ Xuân, Hè và Đông tại Hà Nội năm 2015
Thời gian sinh trưởng (ngày)

Chiều cao cây (cm)
Xuân
Hè
Đông
Xuân
Hè
Đông
26-2-25/2-6
94
91
87
37,1
51,4
34,7
26-4-25/3-10
92
90
88
44,8
59,8
39,5
26150-2/24
92
90
87
44,0
60,2
38,6
26150-1/3
94

91
88
43,9
61,3
38,9
26150-1/12
95
91
89
43,3
59,7
39,6
ĐT26 (đ/c 1)
94
91
88
43,0
60,3
39,2
DT84 (đ/c 2)
88
84
81
32,4
44,1
31,6
Ghi chú: X = vụ Xuân, H = vụ Hè, Đ = vụ Đông
Dòng/giống

3.3. Mức độ nhiễm bệnh hại, tính chống đổ và tính

tách quả của các dòng đậu tương triển vọng
Các dòng đột biến bị nhiễm nhẹ một số loại bệnh
như gỉ sắt (điểm 3), sương mai (điểm 1), phấn trăng
(điểm 2), đốm nâu (điểm 1 - 3), không bị tách quả

Số cành cấp 1 trên cây (cành)
Xuân
Hè
Đông
2,3
2,8
1,5
3,3
3,4
2,0
2,7
3,2
1,7
2,7
3,0
1,8
2,7
3,1
1,8
2,7
3,2
1,8
2,3
2,8
1,7

(điểm 1) tương đương ĐT26. Trong 05 dòng đột
biến, dòng 26-2-25/2-64 chống đổ tốt nhất (điểm 1
- 2), các dòng còn lại chống đổ tương đương ĐT26
(điểm 2), kém hơn DT84 (điểm 1) (Bảng 3).

Bảng 3. Mức độ nhiễm bệnh hại, tính chống đổ và tính tách quả của các dòng đậu tương
đột biến triển vọng từ giống DT96 qua 3 vụ Xuân, Hè và Đông tại Hà Nội năm 2015
Bệnh gỉ sắt Bệnh sương
Bệnh phấn
Bệnh đốm
Tính tách
Tính chống
Dòng/giống
(1-9)
mai (1-9)
trắng (1-5)
nâu (1-9)
quả (1-5)
đổ (1-5)
26-2-25/2-6
3
1
2
1-3
1
1-2
26-4-25/3-10
3
1

2
1-3
1
2
26150-2/24
3
1
2
1-3
1
2
26150-1/3
3
1
2
1-3
1
2
26150-1/12
3
1
2
1-3
1
2
ĐT26 (đ/c 1)
3
1
2
1-3

1
2
DT84 (đ/c 2)
1
1-3
1-2
1-3
1
1
20

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

3.4. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất
của các dòng đậu tương đột biến triển vọng
Số quả chắc trên cây có số quả chắc dao động từ
30,3 - 40,1 quả ở vụ Xuân, từ 28,5 - 33,4 quả ở vụ
Hè và từ 26,4 - 30,2 quả ở vụ Đông. Trong đó, dòng
26-4-25/3-10 có số quả chắc nhiều nhất và nhiều
hơn ĐT26, các dòng còn lại có số quả chắc tương
đương ĐT26.
Qua 3 vụ, các dòng đột biến có số hạt trên quả
dao động từ 2,48 - 2,62 hạt và khối lượng 1000 hạt
khô dao động từ 171 - 186 gam tương đương so với

giống ĐT26 có số hạt trên quả dao động từ 2,42 2,60 hạt, khối lượng 1000 hạt khô dao động từ 171
- 186 gam.
Các dòng đột biến có năng suất thực thu dao
động từ 2,17 - 2,56 tấn/ha ở vụ Xuân (ĐT26 là 2,38

tấn/ha), từ 1,97 - 2,36 tấn/ha ở vụ Hè (ĐT26 là 2,14
tấn/ha), từ 2,10 - 2,48 tấn/ha ở vụ Đông (ĐT26 là
2,25 tấn/ha). Dòng 26-4-25/3-10 có năng suất cao
nhất trong các dòng đột biến và lớn hơn ĐT26 và
DT84 ở độ sai khác có ý nghĩa thống kê (Bảng 4).

Bảng 4. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất của các dòng đậu tương
đột biến triển vọng từ giống ĐT26 qua 3 vụ Xuân, Hè và Đông tại Hà Nội năm 2015
Số quả chắc/cây
Số hạt/quả
Khối lượng
Năng suất thực thu
(quả)
(hạt)
1000 hạt (g)
(tấn/ha)
Dòng/giống
X
H
Đ
X
H
Đ
X
H
Đ
X
H
Đ
26-2-25/2-6

32,3
28,5
27,1
2,48
2,42
2,61
173
172
185
2,24
2,04
2,23
26-4-25/3-10
40,1
33,4
30,2
2,52
2,43
2,62
174
171
185
2,56
2,36
2,48
26150-2/24
30,3
29,2
27,8
2,50

2,41
2,58
174
172
186
2,17
1,97
2,10
26150-1/3
33,3
28,8
27,5
2,49
2,40
2,61
174
172
185
2,36
2,18
2,26
26150-1/12
32,7
29,6
26,4
2,51
2,43
2,60
174
173

185
2,26
2,05
2,13
ĐT26 (đ/c 1)
33,3
29,0
27,4
2,51
2,42
2,60
174
172
186
2,38
2,14
2,25
DT84 (đ/c 2)
25,6
33,8
21,1
2,02
2,10
1,96
184
175
185
1,92
2,26
1,88

LSD0,05
0,14
0,19
0,18
CV (%)
3,4
5,0
4,6
Ghi chú: X = vụ Xuân, H = vụ Hè, Đ = vụ Đông

IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
4.1. Kết luận
Các dòng đậu tương đột biến triển vọng sinh
trưởng khá, thuộc nhóm trung ngày (87 - 95 ngày),
nhiễm nhẹ một số loại bệnh (gỉ sắt, sương mai, phấn
trắng), năng suất cao, dao động từ 2,17 - 2,56 tấn/ha
ở vụ Xuân, từ 1,97 - 2,36 tấn/ha ở vụ Hè và 2,10 2,48 tấn/ha ở vụ Đông. Trong đó, có 03 dòng triển
vọng cho sản xuất là:
- Dòng 26-2-25/2-6 có chiều cao cây thấp hơn
ĐT26 từ 4,5 - 8,9 cm, chống đổ tốt hơn so với ĐT26,
năng suất từ 2,04 - 2,24 tấn/ha tương đương ĐT26.
- Dòng 26-4-25/3-10 sinh trưởng phát triển tương
đương ĐT26 nhưng năng suất đạt từ 2,36 - 2,56
tấn/ha, cao hơn ĐT26 từ 0,18 - 0,24 tấn/ha (từ
7 - 10%).
- Dòng 26150-1/3 có vỏ hạt màu đen khác so với
ĐT26, sinh trưởng phát triển tương đương ĐT26,
năng suất đạt từ 2,18 - 2,36 tấn/ha.
4.2. Đề nghị
Gửi khảo nghiệm quốc gia và trồng thử nghiệm

các dòng 26-2-25/2-6, 26-4-25/3-10, 26150-1/3 để
đánh giá khả năng thích hợp với sản xuất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, 2011. QCVN
01-58/2011/BNNPTNT. Quy phạm kỹ thuật quốc
gia về khảo nghiệm về giá trị canh tác và sử dụng
của giống đậu tương.
Trần Đình Long, Trần Thị Trường, Nguyễn Thị Loan,
Nguyễn Thị Chinh, Nguyễn Văn Thắng, Trần
Thanh Bình, Nguyễn Thị Bình, Nguyễn Ngọc
Thành, 2007. Kết quả nghiên cứu chọn tạo giống
đậu tương ĐT26. Tuyển tập kết quả khoa học và công
nghệ nông nghiệp 2006 - 2007. NXB Nông nghiệp
2007, tr 160 - 167.
Trần Đình Long, Trần Văn Lài, Mai Quang Vinh,
2012. Chọn tạo và phát triển bộ giống đậu tương
thích ứng vùng sinh thái, có khả năng trồng 3 vụ,
trồng xen đạt năng suất cao, chất lượng tốt. Viện
Khoa học Nông nghiệp Việt Nam 60 năm xây dựng
và phát triển (1952 - 2012). NXB nông nghiệp,
2012, tr.105.
Trần Duy Quý, 1997. Đột biến cơ sở khoa học và ứng
dụng. NXB Nông nghiệp. Hà Nội.
Lê Đức Thảo, Nguyễn Văn Mạnh, 2017. Nghiên cứu cải
tiến giống đậu tương ĐT26 bằng xử lý chiếu xạ trên
hạt khô. Tạp chí Nông nghiệp & Phát triển nông thôn,
Chuyên đề Giống cây trồng, vật nuôi, Tập 1, Tháng
6/2017, tr. 65 - 67.

21

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Evaluation of promising soybean lines created
from DT96 soybean variety by gamma (Co60) irradiation
Nguyen Van Manh, Le Duc Thao, Pham Thi Bao Chung,
Le Thi Anh Hong, Pham Thi Xuan

Abstract
Soybean variety ĐT26 was improved by using Co60gamma irradiation at the Agricultural Genetics Institute and 5
promising lines were selected, namely 26-2-25/2-6, 26-4-25/3-10, 26150-2/24, 26150-1/3, 26150-1/12. These lines
were evaluated on the field trials in M7, M8, M9 in three crop seasons (spring, summer and winter) in Dan Phuong
- Hanoi 2015. The results showed that these lines had the growth duration of 87 - 95 days with the mild infection
caused by some diseases (point 1 - 3) equivalent the origin DT26. Of which three promising lines for production
were 26-2-25/2-6 (better lodging resistance and shorter stem height from 4.5 - 8.9 cm, high yield 2.04 - 2.24 tons/ha),
26-4-25/3-10 (with the yield of 7 - 10% higher than the origin, 2.36 - 2.56 tons/ha), 26150-1/3 (black seed, high yield
2.18 - 2.36 tons/ha).
Keywords: Black seed, DT26, gamma, mutation, soybean

Ngày nhận bài: 5/4/2018
Ngày phản biện: 12/4/2018

Người phản biện: PGS. TS. Ninh Thị Phíp
Ngày duyệt đăng: 10/5/2018

KHẢO NGHIỆM SẢN XUẤT MỘT SỐ GIỐNG ĐẬU TƯƠNG TRIỂN VỌNG
TẠI MỘT SỐ TỈNH VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
Trần Hậu Hùng1, Hoàng Trọng Vinh1, Sái Ngọc Anh1,

Phạm Thị Xuân2, Nguyễn Thị Sen1, Vũ Phương Thảo1

TÓM TẮT
Bài báo trình bày kết quả khảo nghiệm sản xuất các giống đậu tương triển vọng tại 4 điểm thuộc vùng Đồng bằng
sông Hồng gồm Ba Vì, Chương Mỹ, Phú Xuyên - Hà Nội và Khoái Châu - Hưng Yên trong vụ Đông năm 2015. Kết
quả thấy các giống đậu tương tham gia thí nghiệm có thời gian sinh trưởng 83 - 99 ngày, sinh trưởng phát triển tốt,
nhiễm nhẹ các loại sâu bệnh hại, cho năng suất khá cao, đặc biệt là giống NAS-S1. Tại các điểm khảo nghiệm giống
NAS-S1 đều cho năng suất cao hơn các giống còn lại, năng suất trung bình tại 4 điểm đạt 23,6 tạ/ha.
Từ khóa: Khảo nghiệm sản xuất, giống đậu tương, Đồng bằng sông Hồng

I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Đậu tương [Glycine max (L) Merr.] là cây trồng
cạn ngắn ngày có giá trị kinh tế cao. Khó có thể tìm
thấy một cây trồng nào có tác dụng nhiều mặt như
cây đậu tương. Sản phẩm của nó làm thực phẩm cho
con người, thức ăn cho gia súc nguyên liệu cho công
nghiệp, hàng xuất khẩu và là cây cải tạo đất tốt. Vì
thế cây đậu tương được gọi là “Ông Hoàng trong các
loại cây họ đậu” (Trần Văn Điền, 2007).
Ở Việt Nam, đậu tương là cây trồng truyền thống,
cung cấp protein chủ yếu cho con người và vật nuôi
nhưng diện tích đang có xu hướng giảm dần. Đến
năm 2014, diện tích chỉ còn 110,2 nghìn ha (giảm
44,3% so với 2010) với sản lượng 157,9 nghìn ha
(giảm 49,6% so với 2010), năng suất thấp 1,43 tấn/ha
(Tổng cục Thống kê, 2014).
1
2

Đồng bằng sông Hồng (ĐBSH) là một trong

những trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn của cả
nước, đặc biệt là sản xuất cây vụ Đông trên đất 2 lúa.
Toàn vùng có diện tích gần 1,3 triệu ha, chiếm 3,8%
diện tích toàn quốc (Ngô Thế Dân và ctv., 1999).
Trong các cây vụ Đông, đậu tương là cây trồng chủ
lực với diện tích lớn. Tuy nhiên, trong vài năm gần
đây diện tích trồng đậu tương của vùng không tăng
mà có xu hướng giảm do quá trình công nghiệp
hoá và đô thị hoá ngày càng cao. Bên cạnh đó, thiếu
giống năng suất cao, thích hợp với điều kiện canh tác
trong vụ đông cho từng địa phương cũng là yếu tố
hạn chế sản xuất đậu tương vụ Đông trong vùng. Vì
vậy, việc chọn tạo giống đậu tương mới, có năng suất
cao, phù hợp với điều kiện sản xuất trong vụ Đông
cho vùng Đồng bằng sông Hồng là cần thiết.

Trung tâm Chuyển giao công nghệ và Khuyến nông, VAAS
Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS)

22

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Với chức năng nghiên cứu ứng dụng và chuyển
giao các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, trong vụ Thu
Đông năm 2015, Trung tâm Chuyển giao Công nghệ
và Khuyến nông đã tiến thực hiện nhiệm vụ “Khảo
nghiệm sản xuất một số giống đậu tương triển vọng
của Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam tại một

số tỉnh vùng Đồng bằng sông Hồng” góp phần thúc
đẩy sự phát triển của các tiến bộ khoa học kỹ thuật
về giống đậu tương mới cho sản xuất.

2015 tại xã Vật Lại, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội;
xã Nam Phương Tiến, huyện Chương Mỹ, thành phố
Hà Nội; xã Quang Lãng, huyện Phú Xuyên, thành
phố Hà Nội và xã Tân Dân, huyện Khoái Châu, tỉnh
Hưng Yên.

II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Thời gian gieo - ra hoa: Các giống có thời gian
từ gieo - ra hoa dao động từ 33 - 44 ngày. Trong đó
giống đối chứng DT84 có thời gian từ gieo - ra hoa
ngắn nhất (33 - 42 ngày). Giống DT90 và NAS-S1
có thời gian từ gieo - ra hoa tương đương nhau, dao
động từ 37 - 42 ngày. Giống ĐT51 có thời gian từ
gieo - ra hoa dài nhất, dao động từ 41 - 44 ngày tại
các điểm (Bảng 1).

2.1. Vật liệu nghiên cứu
- Gồm 4 giống đậu tương có tiềm năng năng
suất cao, thời gian sinh trưởng trung bình: NAS-S1,
ĐT51, DT90, DT84. Giống DT84 là giống đối chứng.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
- Thí nghiệm khảo nghiệm sản xuất được bố trí
theo ô lớn diện tích 240 m2/giống không nhắc lại,
hàng - hàng 40 cm, cây - cây 10 cm, gieo 1 hạt/hốc.
- Theo dõi, đánh giá sinh trưởng phát triển qua

các giai đoạn trên đồng ruộng, khả năng thích ứng,
khả năng chống chịu sâu bệnh, năng suất của các
giống theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về giá trị
canh tác và sử dụng của giống đậu tương QCVN 0158:2011/BNN và PTNT.
- Số liệu nghiên cứu được xử lý theo phương
pháp thống kê sinh học, sử dụng chương trình Excel
và IRRISTAT 5.0.
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện vào vụ Đông năm

Giống
DT84
ĐT51
DT90
NAS-S1

Ba
Vì
42
43
43
42

III. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
3.1. Khả năng sinh trưởng, phát triển của các
giống tham gia khảo nghiệm

Nhìn chung, thời gian từ gieo - ra hoa của các
giống là hơi dài so với số liệu nhiều năm. Điều này
được giải thích bởi hầu hết các điểm đều gieo trồng

muộn (cuối tháng 9, đầu tháng 10) khi gặp nhiệt độ
giảm, độ ẩm khô làm giai đoạn đầu đậu tương sinh
trưởng chậm.
- Thời gian sinh trưởng (TGST): Kết quả theo
dõi trên 4 giống cho thấy, TGST của các giống tại
các điểm dao động từ 83 - 99 ngày. Trong đó, giống
ĐT51 có TGST dài nhất (92 - 99 ngày), giống
DT90 và NAS-S1 có TGST tương đương nhau
(85 - 94 ngày). Giống DT84 có TGST ngắn nhất
(83 - 90 ngày).

Bảng 1. Thời gian sinh trưởng của các giống đậu tương
tham gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Hà Nội và Hưng Yên
Gieo - ra hoa (ngày)
Ra hoa - chín (ngày)
TGST (ngày)
Chương Phú Khoái Ba Chương Phú Khoái Ba Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu Vì
Mỹ
Xuyên Châu Vì
Mỹ
Xuyên Châu
36
40
33
46
47
50
51

88
83
90
84
41
42
44
55
51
57
52
98
92
99
96
39
42
37
47
46
51
53
90
85
93
90
39
42
40
50

48
52
51
92
87
94
91

- Khả năng sinh trưởng và phát triển: Hầu hết
các giống có khả năng sinh trưởng, phát triển tương
đối tốt trong điều kiện vụ đông năm 2015 tại tất cả
các điểm khảo nghiệm. Tại huyện Ba Vì, Hà Nội, các
giống đậu tương sinh trưởng và phát triển tốt nhất.
Tiếp theo là điểm Khoái Châu - Hưng Yên, Chương
Mỹ - Hà Nội và sinh trưởng kém nhất là điểm Phú
Xuyên - Hà Nội. Trong các giống khảo nghiệm thì

giống NAS-S1 đều có các chỉ tiêu sinh trưởng, phát
triển tốt ở cả 4 điểm khảo nghiệm (Bảng 2).
Mặc dù hầu hết các điểm đều gieo trồng muộn,
tuy nhiên khả năng sinh trưởng, phát triển của các
giống đậu tương trong vụ đông năm 2015 là khá tốt.
Lý giải nguyên nhân trên là do điều kiện thời tiết
vụ đông trong năm, thời tiết nắng ấm kéo dài ở giai
đoạn cuối vụ. Do vậy không ảnh hưởng nhiều đến
quá trình sinh trưởng và phát triển của cây.
23

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Bảng 2. Chiều cao cây và khả năng phân cành của các giống đậu tương
tham gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Hà Nội và Hưng Yên
Chiều cao cây (cm)

Cành cấp 1 (cành)

Cành cấp 2 (cành)

Giống

Ba
Vì

DT84

64,2

42,6

60,2

55,3

2,2

1,8

1,8

2,0

0,3

0,7

0,3

0,2

ĐT51

66,0

53,8

64,1

50,9

2,6

2,4

2,0

2,2

0,5

1,0

0,3

0,3

DT90

59,8

50,5

55,9

69,3

2,0

2,1

2,0

2,2

1,0

0,8

0,5

0,5

NAS-S1

65,0

51,9

61,3

73,8

3,1

2,5

2,5

2,5

1,5

0,9

1,0

0,8

Chương Phú Khoái
Mỹ

Xuyên Châu

Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

3.2. Năng suất và các yếu tố tạo thành năng suất
của các giống đậu tương tham gia thí nghiệm
Số liệu bảng 3 cho thấy:
- Tổng số quả/cây của các giống trong vụ Đông
2015 tại cá điểm là khá cao, biến động từ 17,4 29,6 quả. Giống có số quả/cây lớn nhất là NAS-S1
(26,2 - 29,6 quả/cây), tiếp đến là các giống DT90
(22,7 - 26,8 quả/cây), ĐT51 (21,3 - 26,6 quả/cây).
Giống đối chứng DT84 có số quả trên cây biến

Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

động tương đối cao, dao động từ 17,4 - 28,7 quả/
cây tại các điểm.
- Số quả chắc/cây của các công thức biến động
từ 21,0 - 28,0 quả. Giống NAS-S1 có số quả chắc
trên cây cao nhất (biến động từ 23,8 - 28,0 quả,

trung bình đạt 26,1 quả), tiếp dến là giống DT90 và
ĐT51 (trung bình đạt 23,5 quả). Giống DT84 đạt
số quả chắc thấp nhất tại các điểm (trung bình đạt
23,1 quả).

Bảng 3. Các yếu tố cấu thành năng suất của các giống đậu tương
tham gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Hà Nội và Hưng Yên
Tổng quả/cây

Số quả chắc/cây

Tỷ lệ quả 3 hạt (%)

Giống

Ba
Vì

DT84

28,7

17,4

25,6

24,1

27,3

16,5

25,0

23,6

19,0

12,6

9,6

16,1

ĐT51

26,6

24,2

21,3

24,2

26,3

23,0

21,1

23,8

26,3

19,5

13,5

24,5

DT90

26,8

22,7

26,7

25,8

26,0

21,3

25,8

21,0

16,2

10,4

8,4

14,8

NAS-S1

29,6

26,2

27,2

27,5

28,0

23,8

26,9

25,6

30,5

24,8

15,8

27,5

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

- Tỷ lệ quả 3 hạt của các giống dao động từ 8,4 30,5%. Giống có tỷ lệ quả 3 hạt trên cây đạt cao nhất
là NAS-S1 (15,8 - 30,5%), tiếp đến là giống ĐT51
(13,5-26,5%). Giống DT90 có tỷ lệ quả 3 hạt đạt thấp
nhất và tương đương với giống DT84.
- Khối lượng 1000 hạt của các giống dao động từ

Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

160,2 - 218,0 g. Giống có khối lượng 1000 hạt lớn
nhất là NAS-S1 (đều đạt trên 200 g tại các điểm),
tiếp đến là giống DT90 (đạt từ 168,1 - 200,0 g), ĐT51
(đạt từ 171,0 - 188,5 g). Giống DT84 có khối lượng

1000 hạt thấp nhất trong tất cả các giống tham gia
thí nghiệm (Bảng 4).

Bảng 4. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống đậu tương
tham gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Hà Nội và Hưng Yên
Giống

Khối lượng 1000 hạt (g)
Ba Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

Năng suất thực thu (tạ/ha)
Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

Cao hơn đ/c (%)
Ba
Vì

Chương Phú Khoái
Mỹ
Xuyên Châu

DT84

161,3

175,5

160,2

163,0

19,3

17,6

16,9

19,0

-

-

-

-

ĐT51

178,7

188,5

172,0

171,0

22,5

22,3

19,6

22,4

16,1

26,7

15,9

17,9

DT90

178,0

215,2

168,1

200,0

22,9

20,8

19,6

22,8

18,1

18,2

15,9

20,0

NAS-S1 212,2

218,0

201,5

208,0

24,9

23,6

21,2

24,6

29,0

34,1

25,4

29,5

CV (%)

8,7

6,7

11,5

9,8

LSD0,05

3,0

3,3

2,7

3,1

24

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam - Số 5(90)/2018

Năng suất thực thu:
- Tại Ba Vì - Hà Nội: Năng suất cao nhất là giống
NAS-S1 (24,9 tạ/ha) tiếp theo là DT90 (22,9 tạ/ha)
và giống ĐT51 (22,5 tạ/ha). Cả 3 giống này đều cho
năng suất cao hơn giống DT84 từ 16,1 - 29,0% và ở
mức sai khác có ý nghĩa.
- Tại Chương Mỹ - Hà Nội: Hai giống NAS-S1
và ĐT51 cho năng suất thực thu cao nhất (23,6 và
22,3 tạ/ha), cao hơn giống đối chứng DT84 từ 26,7 34,1% ở mức sai khác có ý nghĩa. Giống DT90 năng
suất đạt 20,8 tạ/ha, cao tương đương giống ĐT51 tuy
nhiên sai khác với giống đối chứng không có ý nghĩa.
- Tại Phú Xuyên - Hà Nội: Giống NAS-S1 cho
năng suất đạt cao nhất (21,2 tạ/ha), cao hơn giống
đối chứng 25,4% và ở mức sai khác có ý nghĩa. Các
giống còn lại đều cho năng suất tương đương giống
đối chứng.
- Tại Khoái Châu - Hưng Yên: Năng suất cao
nhất là giống NAS-S1 (24,6 tạ/ha) tiếp theo là DT90
(22,8 tạ/ha) và giống ĐT51 (22,4 tạ/ha). Cả 3 giống
này đều cho năng suất cao hơn giống DT84 từ
17,9 - 29,5% và ở mức sai khác có ý nghĩa.
Như vậy, trong bộ giống tham gia khảo nghiệm

tại 4 điểm, giống NAS-S1 tỏ ra vượt trội về các yếu
tố cấu thành năng suất và năng suất. Năng suất trung
bình của giống NAS-S1 tại 4 điểm đạt 23,6 tạ/ha, cao
hơn giống ĐT51 1,9 tạ/ha (đạt 21,7 tạ/ha), cao hơn
giống DT90 2,1 tạ/ha (đạt 21,5 tạ/ha) và cao hơn
giống đối chứng DT84 5,3 tạ/ha (đạt 18,3 tạ/ha). Đây
là giống cho các chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển và
yếu tố cấu thành năng suất ổn định tại các vùng sinh
thái khác nhau và rất thích hợp trong vụ Đông.
3.4. Khả năng kháng sâu bệnh của các giống tham
gia thí nghiệm
- Bệnh hại: Do thời vụ trồng muộn nên các giống
đều nhiễm nhẹ với bệnh sương mai (điểm 1 - 3),
nhiễm trung bình với bệnh gỉ sắt và đốm nâu (điểm
3 - 5). Tuy nhiên, mức độ trên không ảnh hưởng
nhiều đến năng suất.
- Sâu hại: Nhìn chung các giống đều bị các loại
sâu cuốn lá, đục thân, đục quả hại nhẹ. Tại điểm
Khoái Châu - Hưng Yên, mức độ sâu hại thấp hơn
tại các điểm Hà Nội (Bảng 5 và Bảng 6).
- Đánh giá mức độ bị sâu hại dựa trên tỷ lệ cây
bị hại = số lá hoặc số cây bị hại/ tổng số lá hoặc cây
điều tra.

Bảng 5. Khả năng kháng sâu bệnh của các giống đậu tương tham gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Hà Nội
Khả năng kháng bệnh (điểm 1-9)
Gỉ sắt
Sương mai Đốm nâu
Virus
DT84 (đ/c)

3-5
1-3
3-5
ĐT51
3-5
1-3
3-5
DT90
3-5
1-3
3-5
NAS-S1
3-5
1-3
3-5
Ghi chú: Số liệu tại bảng 5 là số liệu trung bình các điểm tại Hà Nội
Giống

Mức độ nhiễm sâu (% bị hại)
Đục quả
Cuốn lá
Đục thân
8,0
9,8
5,5
11,0
9,5
6,4
9,4
10,3

6,7
5,2
8,5
5,8

Bảng 6. Khả năng kháng sâu bệnh của các giống đậu tương tham
gia thí nghiệm vụ Đông 2015 tại Khoái Châu - Hưng Yên
Khả năng kháng bệnh (điểm 1-9)
Mức độ nhiễm sâu (điểm 1-9)
Gỉ sắt
Sương mai Đốm nâu
Virus
Đục quả
Cuốn lá
Đục thân
DT84 (đ/c)
1-3
1
1
7,8
7,8
6,5
ĐT51
1-3
1
1-3
11,2
10,5
5,4
DT90

1-3
1-3
1-3
8,9
9,8
5,7
NAS-S1
1-3
1
1-3
6,5
9,5
5,5
Ghi chú: Đánh giá mức độ nhiễm bệnh dưa trên thang điểm: điểm 1 - Rất nhẹ (< 1% diện tích lá bị hại; điểm 3 - nhẹ
(1% đến 5% diện tích lá bị hại); điểm 5 - trung bình (>5% - 25% diện tích lá bị hại); điểm 7 - nặng (>25% - 50% diện
tích lá bị hại); điểm 9 - rất nặng (>50% diện tích lá bị hại).
Giống

IV. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
4.1. Kết luận
Kết quả khảo nghiệm sản xuất các giống đậu
tương vụ Thu Đông năm 2015 cho thấy:

- Về TGST: Các giống tham gia khảo nghiệm có
thời gian sinh trưởng trung bình (86 - 91 ngày), chúng
thuộc nhóm trung ngày. Giống ĐT51 có thời gian sinh
trưởng dài nhất, trung bình tại các điểm 96 ngày.
25

Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam: Số 5/2018

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về